Υπάρχουν άνθρωποι που η μοίρα, καλή ή κακή, τους έταξε να είναι πρωταγωνιστές κοσμοϊστορικών γεγονότων. Εκεί που η απόφαση της μιας στιγμής μπορεί να οδηγήσει στην αθανασία ή στην ατίμωση και τη λήθη.
Ε, λοιπόν τέτοια μέρα πριν έναν αιώνα, ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, διάλεξε το πρώτο. Θέλησε, όπως θα λέγαμε σήμερα, που είναι της μόδας, να σταθεί στην σωστή πλευρά της Ιστορίας. Μόνο που τη σωστή πλευρά δεν την κρίνουν οι σύγχρονοι, αλλά οι μεταγενέστεροι.
Η Σμύρνη είχε πέσει και πάλι στα χέρια των Τούρκων. Οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν ήθελαν ή δεν μπορούσαν να παρέμβουν. Μπορούσαν όμως να κάνουν… μικροεξυπηρετήσεις. Οι ¨Αγγλοι για παράδειγμα, πρότειναν στον Μητροπολίτη, να φύγει. Ήταν έτοιμοι να του διαθέσουν ένα πλοίο. Εκείνος αρνήθηκε.
Την προηγούμενη μέρα ο Ύπατος Αρμοστής ο Αριστείδης Στεργιάδης είχε εγκαταλείψει κρυφά την πόλη. Είχε επιβιβαστεί σε ένα ρουμάνικο σκάφος κι έζησε στη Γαλλία. Διάλεξε τον ακριβώς αντίθετο δρόμο. Έζησε άλλα 27 χρόνια, αλλά για τους περισσότερους ήταν μια φιγούρα που ήθελαν να ξεχάσουν, Στη συνείδηση των πολλών ήταν νεκρός πολύ το 1949 που επήλθε ο βιολογικός του θάνατος.
Ο Χρυσόστομος είχε έρθει πολλές φορές σε σύγκρουση με τον Στεργιάδη. Βάδισε στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Ήταν 55 χρόνων, είχε χρόνια μπροστά του για να προσφέρει στην εκκλησία, αλλά κυρίως στον Ελληνισμό. Δεν το έκανε. Θεώρησε τη θυσία του υπέρτατη προσφορά.
Λειτούργησε στην Αγία Φωτεινή, προσπάθησε να εμψυχώσει τους τρομαργμένους Έλληνες που είχαν καταφύγει εκεί κι αμέσως μετά συνελήφθη από τους Τούρκους για να παραδοθεί στον όχλο.
Το μαρτύριό του είναι γνωστό. Τον οδήγησαν σε ένα κουρείο που είχε κάποιος Ιταλός, τον υπέβαλαν σε βασανιστήρια και στο τέλος τον σκότωσαν.
Η εκκλησία το 1993 τον ανακήρυξε Άγιο, όμως το σημαντικότερο είναι ότι οι πρόσφυγες της Ιωνίας, τρίτης και τέταρτης γενιάς πλέον τον μνημονεύουν ακόμα. Ο θάνατός του τον έκανε Αθάνατο πριν τον κατατάξει στους Αγίους η Εκκλησία.
Και δεν ήταν μόνο αυτό. Ο θάνατός του δημιούργησε κλίμα συμπάθειας στις χώρες της Δύσης. Κινητοποίησε κόσμο που, είτε από τύψεις, είτε από δέος, βοήθησαν οικονομνικά τους πρόσφυγες, όσους γλίτωσαν από τη μανία των Τούρκων.
Ακόμα και στην τουρκική ιστοριογραφία αναφέρεται ο θάνατος του Χρυσόστομου που αποδίδεται σε ορδές ατάκτων, σε «αγανακτισμένους πολίτες» όπως θάλεγαν οι σύχρονοι επειδή είχε… τολμήσει να ευλογήσει το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα όταν αυτό αποβιβάστηκε στη Σμύρνη την Πρωτομαγιά του 1919. Λες και δεν ήταν εκπρόσωπος των Ελλήνων της πόλης, λες και δεν μοιραζόταν τη χαρά με το ποίμνιό τοιυ.
Λένε φυσικά κι άλλα. Ότι έδωσε ευχή να μην αφήσουν Τούρκο για Τούρκο και άλλα σχετικά. Τα fake news της εποχής. Γενικά στέκονται αμήχανοι στον μαρτυρικό του θάνατο και προσπαθούν να τον αποδώσουν στην οργή για την καταπίεση των συμπατριωτών τους στην τριετία της ελληνικής παραμονής στην περιοχή.
Είναι περιττό να πούμε ότι με αυτή τη λογική τι έπρεπε να κάνουν οι ¨Ελληνες μετά από αιώνες υποδούλωσης;
Ο Χρυσόστομος Καλαφάτης όπως ήταν το πλήρες όνομά του δεν ανήκε στην κατηγορία των ανυρώπων που έτυχε να βρίσκονται την κρίσιμη ώρα σε ένα κοσμοϊστορικό γεγονός.
Το αντίθετο. Το επιζητούσε. Η δράση του πριν τη θυσία του καλύπτεται από μαρτυρικό του θάνατο. Κι είναι άδικο. Το παιδί δύο φτωχών και ευσεβών ανθρώπων από την Τριγλία της Προύσας θέλησε να ακολουθήσει τον θρησκευτικό κλάδο και οι γονείς του πούλησαν ότι είχαν για να τον στείλουν στη Χάλκη. Θεολόγος με ιδιαίτερη μόρφωση το 1902 ορίστηκε Μητροπολίτης Δράμας. Μια περιοχή που τότε ήταν εξαιρετικά ευαίσθητη. Την κατείχαν οι Τούρκοι, αλλά ΄φαινόταν ότι η κυριαρχία τους εκεί, όπως και στην υπόλοιπη Μακεδονία είχε ημερομηνία λήξης. Βούλγαροι, Έλληνες, ακόμα και Ρουμάνοι έδιναν… μάχη για την επόμενη μέρα. Το θρησκευτικό δόγμα ήταν ισχυρότερο ακόμα κι από τη γλώσσα. Ο Χρυσόστομος όχι μόνο προσφύλαξε τους Έλληνες που ανήκαν στο Πατριαρχείο, αλλά τους θωράκισε. Έχτισε ναούς, οικοτροφία, σχολεία. Παράλληλα βοήθησε στο Μασκεδονικό Αγώνα συντονίζοντας, κρυφά φυσικά, τα ελληνικά ένοπλα τμήματα. Με τέτοια δράση λογικό ήταν να προκαλέσει την οργή των Τούρκων που τον έπαυσαν αρκετές φορέ,ς το 1909 οριστικά.
Το 1910 ορίστηκε Μητροπολίτης Σμύρνης. Κι εκεί υπήρχαν προβλήματα. Τα καθολικά μοναστήρια προσπαθούσαν να πείσουν τον ελληνικό πληθυσμό ότι θα ήταν περισσότερο ασφαλείς εάν είχαν το δικό τους θρησκευτικό δόγμα. Κι επειδή, προφανώς, δεν έβρισκαν τόσους πρόθυμους, κάποιιοι σκέφτηκαν κάτι αποτελεσματικότερο. Λαζαριστές μοναχοί αγόρασαν μια έκταση κοντά στην Έφεσο και υποστηριζαν ότι εκεί βρισκόταν ο Τάφος της Παναγίας. Νέος αγώνας για να πείσει το ποίμνιό του ότι ήταν απάτη όλη η ιστορία. Και το πέτυχε. Στο τέλος ο τάφος… έγινε ένα σπίτι που κάπου ίσως να είχε φιλοξενηθεί η Παναγία!
Η στάση ζωής εξηγεί την απόφασή του μείνει στη Σμύρνη και να θυσιαστεί. Είναι βέβαιο ότι δεν φιλοδοξούσε ούτε να γίνει Άγιος, ούτε άγαλμα, ούτε δρόμος. Όσοι τον γνώρισαν υποστήριξαν ότι απλά θεώρησε ότι αυτό είναι το καθήκον του. Και πρέπει να έχουν δίκιο.
Μια ζωή είχε διαλέξει τη… σωστή πλευρά της Ιστορίας, δεν θα μπορούσε να πάει σε λάθος κατεύθυνση μια τόσο τραγική στιγμή…