«Το πουκάμισό το θαλασσί,
μια φορούσα εγώ και μια εσύ,
χρυσή κλωστή και βελονιά
ποιος θα δικάσει τον φονιά…»
Αυτή ήταν η μετάδοση του ραδιοφώνου του ΡΙΚ, πριν 45 χρόνια τέτοια μέρα, η οποία διακόπηκε απότομα. Το πραξικόπημα είχε αρχίσει…Το αρχείο του ΡΙΚ και της ΕΡΤ, πλούσιο από τις μαύρες εκείνες μέρες. Μαρτυρίες και εικόνες που δεν βλέπουν συχνά το φως της δημοσιότητας.
Οι σειρήνες θα ηχήσουν σε όλη την ελεύθερη Κύπρο στις 8 και 20, ώρα εκδήλωσης του πραξικοπήματος. Στο πραξικόπημα ανατροπής του Προέδρου Μακαρίου, σκοτώθηκαν περισσότεροι από 90 άνθρωποι και εκατοντάδες ήταν οι τραυματίες.
Το μαύρο ξημέρωμα
Στις 15 Ιουλίου του 1974 η Χούντα των Αθηνών δια των οργάνων της ανατρέπει τον πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας αρχιεπίσκοπο Μακάριο και εγκαθιστά κυβέρνηση υπό τον δημοσιογράφο Νίκο Σαμψών. Νωρίς το πρωί της Δευτέρας, 15 Ιουλίου 1974, ο Μακάριος πήρε τον δρόμο της επιστροφής στο Προεδρικό Μέγαρο στη Λευκωσία από την εξοχική του κατοικία στο όρος Τρόοδος, όπου είχε περάσει το Σαββατοκύριακο. Η πομπή του Μακαρίου πέρασε μπροστά από το στρατόπεδο της Εθνικής Φρουράς στην Κοκκινοτριμιθιά. Η πομπή του Μακαρίου πέρασε ανενόχλητη από το σημείο εκείνο, χωρίς κάποιο από τα μέλη της συνοδείας του να παρατηρήσει κάτι το ύποπτο.
Στις 8.15 πμ, τα πρώτα τεθωρακισμένα άρχισαν να βγαίνουν από τη βάση τους, με κατεύθυνση το Προεδρικό Μέγαρο. Παράλληλα, μία μοίρα καταδρομών διατάχθηκε να καταλάβει όλα τα επίκαιρα σημεία και τα δημόσια κτίρια. Το πραξικόπημα είχε εκδηλωθεί με το σύνθημα «Ο Αλέξανδρος εισήλθε εις το νοσοκομείο».
Την ώρα εκδήλωσης του πραξικοπήματος, ο Μακάριος δεχόταν μια ομάδα ελληνοπαίδων από την Αίγυπτο. Κάποιο από τα παιδιά άκουσε τους πυροβολισμούς, αλλά ο Μακάριος τα καθησύχασε. Όταν τα πυρά πύκνωσαν και το Προεδρικό Μέγαρο άρχισε να κανονιοβολείται από τα τεθωρακισμένα της Εθνικής Φρουράς, ο Μακάριος, αφού προστάτευσε πρώτα τους μικρούς του επισκέπτες, στη συνέχεια διέφυγε από τη μοναδική αφύλακτη δίοδο, που υπήρχε στα δυτικά του Προεδρικού Μεγάρου.
Με τη βοήθεια τριών σωματοφυλάκων του και ντυμένος με πολιτικά ρούχα, ακολούθησε την κοίτη ενός παρακείμενου χειμάρρου και κάτω από μυθιστορηματικές συνθήκες έφθασε στη Μονή Κύκκου. Εκεί, ξεκουράστηκε για λίγο και στη συνέχεια πήρε τον δρόμο για την Πάφο. Ο συνταγματάρχης Κομπόκης, που είχε το γενικό πρόσταγμα της επίθεσης, ισχυρίζεται ότι είχε εντολές να αφήσει ελεύθερη μία δίοδο για τη διαφυγή του Μακαρίου, ενώ ο επικεφαλής του πραξικοπήματος ταξίαρχος Γεωργίτσης επικαλέστηκε την έλλειψη δυνάμεων.
Μέχρι το μεσημέρι, οι πραξικοπηματίες είχαν θέσει υπό τον έλεγχό τους σχεδόν ολόκληρη τη Λευκωσία, παρά την αντίδραση των πολιτοφυλάκων της ΕΔΕΚ του Βάσου Λυσαρίδη και του Εφεδρικού Στρατού, που αποτελούνταν αποκλειστικά από Ελληνοκυπρίους. Αμέσως άρχισαν να αναζητούν το πρόσωπο που θα αναλάμβανε την Προεδρία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Βολιδοσκοπήθηκαν τρεις ανώτατοι δικαστικοί και ο Γλαύκος Κληρίδης, οι οποίοι αρνήθηκαν. Τελικά, ο Γεωργίτσης κατέληξε στον Νίκο Σαμψών.
Το συγκινητικό μήνυμα
Κι ενώ οι πραξικοπηματίες θεωρούσαν τον Μακάριο νεκρό και το ανακοίνωναν συνεχώς μέσω του ΡΙΚ, αυτός ήταν ζωντανός και απηύθυνε μήνυμα μέσω ενός αυτοσχέδιου ραδιοσταθμού της Πάφου:
«Ελληνικέ Κυπριακέ Λαέ! Γνώριμη είναι η φωνή που ακούεις. Γνωρίζεις, ποιος σου ομιλεί. Είμαι ο Μακάριος. Είμαι εκείνος, τον οποίο συ εξέλεξες δια να είναι ο ηγέτης σου. Δεν είμαι νεκρός. Είμαι ζωντανός. Και είμαι μαζί σου, συναγωνιστής και σημαιοφόρος εις τον κοινόν αγώνα. Το πραξικόπημα της χούντας απέτυχε. Εγώ ήμουν ο στόχος της και εγώ, εφόσον ζω, η Χούντα εις την Κύπρον δεν θα περάση. Η Χούντα απεφάσισε να καταστρέψη την Κύπρο.Να την διχοτομήση.Αλλά δεν θα το κατορθώση.Πρόβαλε παντοιοτρόπως αντίστασιν εις την Χούντα. Μη φοβηθής. Ενταχθήτε όλοι εις τα νομίμους δυνάμεις του κράτους. Η Χούντα δεν πρέπει να περάση και δεν θα περάση. Νυν υπέρ πάντων ο αγών!».
Πηγές: in.gr / ΡΙΚ (ΑΡΧΕΙΟ) / ΕΡΤ (ΑΡΧΕΙΟ)
ΑΜΥΝΕΣΘΑΙ ΠΕΡΙ ΠΑΤΡΗΣ -Επέτειος του Πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 1974 (Γιαννάκης Ομήρου)
ΑΜΥΝΕΣΘΑΙ ΠΕΡΙ ΠΑΤΡΗΣ – ΡΙΚ, 14/07/2019
Παρουσιαστής: Πέτρος Κωνσταντίνου
Θέμα: Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974
Καλεσμένος: Τέως Πρόεδρος της Βουλής κος Γιαννάκης Ομήρου
Η αντίσταση κατά του πραξικοπήματος στην Πάφο
-«Ένωση Αγωνιστών Πάφου» (Μίκης Τεμβριώτης)
-«Ελεύθερος Ραδιοσταθμός Πάφου» (Νίκος Νικολαΐδης)
-Το ιστορικό διάγγελμα του Αρχ. Μακαρίου
.
.