Ενα ανέλπιστο εύρημα, το πλήρες αρχείο της «Εργοληπτικής», μιας από τις μεγαλύτερες κατασκευαστικές εταιρείες του Μεσοπολέμου, έρχεται να προσφέρει νέα γνώση για τον τρόπο που χτίστηκε η Αθήνα και άλλα μέρη της Ελλάδας σε μια εποχή ταχύτατων αλλαγών.
Φωτογραφία: Ο Ανδρέας Κ. Δρακόπουλος, τρίτος από αριστερά με το ψάθινο καπέλο, επιβλέπει εργασίες στην καρδιά της αστικής Αθήνας, τη δεκαετία του 1920.
Τεχνικός διευθυντής της εταιρείας ήταν ο πολιτικός μηχανικός Ανδρέας Κ. Δρακόπουλος (1891-1973), παππούς του Ανδρέα Κ. Δρακόπουλου, προέδρου του Κοινωφελούς Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Ο Ανδρέας Κ. Δρακόπουλος υπήρξε εξέχουσα και δυναμική προσωπικότητα, που, ούτε λίγο ούτε πολύ, «έχτισε» την Αθήνα. Συνδέεται με τα μεγαλύτερα έργα του Μεσοπολέμου, αλλά και με πλήθος κατοικιών που έφεραν τη νέα τεχνολογία του οπλισμένου σκυροδέματος.
Είναι μυθιστορηματικό στοιχείο ότι η ύπαρξη του πλήρους αυτού αρχείου δεν ήταν έως πρόσφατα γνωστή. Βρέθηκε σε ρακοσυλλέκτες και αγοράστηκε από τον συλλέκτη Γιάννη Λ. Λάμπρου, στον οποίον οφείλουμε όχι μόνον τη γνωστοποίηση αυτού του θησαυρού, αλλά και πλήθος ακόμη τεκμηρίων για την αρχιτεκτονική ιστορία.
Το αρχείο αποκάλυψε τη συμβολή του Ανδρέα Κ. Δρακόπουλου ως ηγετικής μορφής του αστικού εκσυγχρονισμού, γνωστοποιήθηκε στους απογόνους του και –μέσω του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος– ανατέθηκε στη Monumenta και στην αρχαιολόγο Ειρήνη Γρατσία να μελετήσουν και να τεκμηριώσουν το υλικό.
Το ένα έφερε το άλλο, η αποκάλυψη των τεκμηρίων γεννούσε ενθουσιασμό και αδημονία, το υλικό γνωστοποιήθηκε σε αρχιτέκτονες καθηγητές, ορίστηκε ο «αθηναϊκός χάρτης του Ανδρέα Κ. Δρακόπουλου» με εντοπισμένα όλα τα κτίρια που έχτισε (από τον αρχιτέκτονα Γιώργο Νίνο), και έτσι δημιουργήθηκε μια πολύτιμη έκδοση: το βιβλίο του Γιάννη Λ. Λάμπρου «Ο πολιτικός μηχανικός Ανδρέας Κ. Δρακόπουλος» (Οδοιπορικό σε οικοδομικά και τεχνικά έργα που σχεδίασε και επέβλεψε, 1912-1945). Το βιβλίο κυκλοφορεί με χορηγία του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, με εκδοτικό φορέα τη Monumenta, υπέρ των σκοπών της οποίας θα διατεθούν τα έσοδα (www.monumenta.org).
Δεν χορταίνει κανείς να βλέπει το υλικό του βιβλίου. Ιδίως όσοι παθιάζονται με τη νεότερη ιστορία της Αθήνας (και όχι μόνο) θα εκτεθούν σε έναν αστείρευτο ποταμό πληροφοριών και εικόνων. Γιατί ένας πολιτικός μηχανικός της κλάσης του Ανδρέα Κ. Δρακόπουλου συνεργαζόταν με τους κορυφαίους αρχιτέκτονες της εποχής του: Αναστάσιος Μεταξάς, Αλέξανδρος Νικολούδης, Σωτήρης Μαγιάσης, Κώστας Κιτσίκης, Ανδρέας Κριεζής, Ιωάννης και Μιχάλης Αξελός, Ιωάννης Υδραίος, Αναστάσιος Ορλάνδος και πολλοί ακόμη, όλη δηλαδή η διανοητική αφρόκρεμα της αρχιτεκτονικής στον Μεσοπόλεμο συνεργάστηκε με την «Εργοληπτική» (δημιούργημα του πολιτικού μηχανικού Μόσχου Α. Διαμαντόπουλου).
Δικαιολογημένα, λοιπόν, και σχεδόν αυτονοήτως, η προχθεσινή παρουσίαση του τόμου στον Φάρο του ΚΠΙΣΝ συγκέντρωσε μεγάλο πλήθος και προκάλεσε το ενδιαφέρον της αρχιτεκτονικής κοινότητας. Υπήρχε και η ενδιαφέρουσα «σύμπτωση». Στη θέση που υπάρχει σήμερα το ΚΠΙΣΝ υπήρχε ο Ιππόδρομος, ένα από τα μεγάλα τεχνικά έργα που είχε αναλάβει το 1924 η «Μπετόν Αρμέ» (που εξελίχθηκε σε «Εργοληπτική») και ο Ανδρέας Κ. Δρακόπουλος (αρχιτέκτονες ήταν ο Σωτήρης Μαγιάσης και ο Αλέξανδρος Νικολούδης, που συνεργάστηκαν και στο παλιό εργοστάσιο Φιξ, επίσης έργο του Ανδρέα Κ. Δρακόπουλου).
Σκέφτεται κανείς την αξία της διάσωσης και της μελέτης των αρχείων, διάσταση που επεσήμανε προχθές ο Σταύρος Ζουμπουλάκης υπό την ιδιότητα του προέδρου του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Από την παρουσίαση του βιβλίου κρατώ, πέραν όσων εξαιρετικών ειπώθηκαν και από την Ειρήνη Γρατσία, την έξαψη και το πάθος δύο κορυφαίων μελετητών της ελληνικής αρχιτεκτονικής, του Παναγιώτη Τουρνικιώτη και του Δημήτρη Φιλιππίδη – συνδεδεμένοι και οι δύο με την ακαδημαϊκή παράδοση του ΕΜΠ και με πλούσιο συγγραφικό έργο αμφότεροι.
Ο Π. Τουρνικιώτης μας παρέσυρε σε μια ακτινογράφηση της μεσοπολεμικής Αθήνας μέσα από το αρχείο της «Εργοληπτικής» υπογραμμίζοντας τον ρόλο των πολιτικών μηχανικών, τη σχέση τους με τους αρχιτέκτονες και, κυρίως, φωτίζοντας τους κύκλους φυσικής και τεχνικής αναγέννησης των πόλεων και την υποδοχή των νέων υλικών και της εξέλιξης της οικοδομικής. «Μαθαίνουμε τώρα πολλά», είπε, «για το πώς έγιναν πολλά από γνωστά κτίρια της Αθήνας», καθώς στο αρχείο Δρακόπουλου υπάρχουν όλα τα αρχιτεκτονικά σχέδια, οι οδηγίες και η αλληλογραφία. Ακόμη και αν πολλά κτίρια έχουν κατεδαφιστεί, σημασία έχει «η συνείδηση του παρελθόντος και η αρχαιολογία του μέλλοντος».
Οχι λιγότερο γοητευμένος από το υλικό του αρχείου Δρακόπουλου, ο Δημήτρης Φιλιππίδης αναφέρθηκε στο σύστημα Hennebique (από τον Γάλλο μηχανικό που εφηύρε στα τέλη του 19ου αιώνα το οπλισμένο σκυρόδεμα). Το σύστημα Hennebique ήταν εξαγώγιμο και στην Ελλάδα εισήχθη στις αρχές του 1900, αλλά διαδόθηκε μαζικά μετά το 1920. Ο Ανδρέας Κ. Δρακόπουλος ήταν πρωτεργάτης.
Δεν το φαντάζεται κανείς πόσα έργα στην Αθήνα έχουν κατασκευαστεί από την «Εργοληπτική». Εθεσε όλη τη βάση της αναγέννησης της πόλης. Το υλικό του αρχείου θα δώσει τροφή για σκέψη και μελέτη.
ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ