Χρυσοί καλαμιώνες, ξεχασμένες πλάβες δεμένες σε πασσάλους, απέραντες εκτάσεις νερού. Από τη φωτογενή Ζάζαρη μέχρι την ατμοσφαιρική Χειμαδίτιδα και από τη μεγάλη Βεγορίτιδα μέχρι την απόκοσμη Πετρών, το ταξίδι στις τέσσερις λίμνες της Φλώρινας, στους αμπελώνες και στα πετρόχτιστα χωριά μπορεί εύκολα να σας μαγέψει.
Λίμνη Πετρών (Φωτογραφία: Κλαίρη Μουσταφέλλου)
Έχουμε και λέμε: Τέσσερις λίμνες. Και τρία – τέσσερα βουνά. Και δύο σημαντικά οικοσυστήματα. Και ένα μοναδικό χωριό. Μας κάνουν έναν τόπο μαγικό, γεμάτο αντιφατικές εικόνες. Με πυκνά δάση, πέτρινα σπίτια και καλντερίμια, χρυσούς καλαμιώνες, αντικατοπτρισμούς σε γαλήνια νερά, σμήνη πουλιών και ανθρώπους που σε κερδίζουν με συνοπτικές διαδικασίες. Στην επικράτεια της Φλώρινας όλα αυτά, γύρω από το Αμύνταιο, ας πούμε.
Ζάζαρη, Χειμαδίτιδα, Βεγορίτιδα, Πετρών· δεν είναι παρά τα απομεινάρια μιας παμπάλαιας τεράστιας λίμνης, της Εορδαίας, που κάποτε καταλάμβανε 1.000 τετρ. χιλιόμετρα και είχε βάθος 250 μέτρα. Ο μύθος, βέβαια, λέει πως η λίμνη Βεγορίτιδα δημιουργήθηκε από ένα πηγάδι που ξέχασε να κλείσει ένα κορίτσι και πλημμύρισε ο κάμπος. Ενας άλλος, πάλι, μιλάει για μια κοπέλα που άφησε τις βρύσες του σπιτιού ανοιχτές με σκοπό να πνίξει την κακιά πεθερά της κι έτσι δημιουργήθηκε η Ζάζαρη. Μα αν αρχίσουμε με τους μύθους και τα παραμύθια της περιοχής, δεν θα τελειώσουμε ποτέ…
Μεγαλύτερη είναι η Βεγορίτιδα, μικρότερη η Ζάζαρη και οι τέσσερις σημαντικοί βιότοποι, ενταγμένες στο δίκτυο Natura 2000, στέκι αμέτρητων πουλιών και πολλών ειδών ψαριών. Επικοινωνούν όλες μεταξύ τους μέσω ενός συστήματος τάφρων. Η μικρότερη στέλνει τα πλεονάζοντα νερά στη μεγαλύτερη. Κατά τα άλλα, η μία δεν θυμίζει την άλλη. Οσες φορές και αν έρθεις στις λίμνες, πάντα θα αναγνωρίζεις το «ειδικό» φως που εκπέμπει η Ζάζαρη, τη μελαγχολία της Χειμαδίτιδας, την απόκοσμη αίσθηση που βγάζουν τα πράσινα νερά της Πετρών. Η Βεγορίτιδα, πάλι, δεν μπαίνει στη σύγκριση, είναι μια κατηγορία από μόνη της, λόγω απεραντοσύνης.
Από τη μια έχουμε λοιπόν τη Ζάζαρη και τη Χειμαδίτιδα, στα πόδια του Βιτσίου με τα συγκλονιστικά δάση οξιάς και το πανέμορφο χωριό Νυμφαίο πάνω του. Από την άλλη, τη Βεγορίτιδα και την Πετρών στα πόδια του Καϊμακτσαλάν (έδαφος Πέλλας πλέον), με το χωριό του Αγίου Παντελεήμονα στις όχθες της μεγαλύτερης. Και ανάμεσά τους, κάμπους. Τίγκα στους αμπελώνες, στους «δρόμους του κρασιού», στα φουγάρα του ΑΗΣ Αμυνταίου. Κάτω, θα κάνεις ποδήλατο, κανό, ιππασία· πάνω, θα παίζεις με το χιόνι και θα περπατάς σε λασπωμένους χωματόδρομους και πολύχρωμα δάση. Κάτω, θα τρως λιμνίσια ψάρια· πάνω, αγριογούρουνα στη γάστρα και μανιτάρια. Γιατί εδώ, και το φαγητό ακόμη είναι λόγος επίσκεψης. Και το εκλεκτό κρασί, φυσικά.
Νερό και πέτρα
«Κοίτα να δεις, τη ζωή στη φύση της λίμνης και την καλή παρέα δεν την αλλάζω για τίποτα στον κόσμο. Κάθε χρόνο περνάμε όλο και καλύτερα. Κάθε χρόνο οι φίλοι είναι όλο και περισσότεροι. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ευτυχία». Ο Δημήτρης Βογλίδης απλώς τόλμησε. Κωπηλάτησε στα νερά της Ζάζαρης με κανό, κάλπασε στις όχθες της με άλογα, περιπλανήθηκε στα δάση του Βιτσίου μαζεύοντας μανιτάρια… Ηρθαν και οι φίλοι του και τους μύησε στην ομορφιά του τόπου και μ’ αυτά και μ’ εκείνα η απόλαυση έγινε δουλειά και έχουν τώρα όλοι οι επισκέπτες της περιοχής έναν άνθρωπο να τους πει και να τους δείξει τα τι και τα πώς. Και είναι αλήθεια πως άλλη χάρη έχει να ζήσεις τη λίμνη με τον τρόπο του. Οχι πως δεν θα σου αρέσει κι αλλιώς, με την πρωινή της ομίχλη, τους καλαμιώνες της, το Λιμνοχώρι, το μοναδικό ανεπτυγμένο χωριό στις όχθες της, μα είναι σίγουρο ότι δεν θα σου φτάνει. Είναι και μικρή, ο γύρος της με αυτοκίνητο τελειώνει γρήγορα. Μόλις 1,7 τετραγωνικά χιλιόμετρα, πού να χορτάσεις.
Λίγο μακρύτερα, δυο-τρία χιλιόμετρα από το Λιμνοχώρι, πιάνεις Χειμαδίτιδα. Εδώ τα πράγματα αλλάζουν. Ετούτη η λίμνη δεν είναι καθόλου τουριστική ούτε και πλησιάζεται εύκολα – έλη και πυκνοί καλαμιώνες την περιβάλλουν. Δεν κυκλώνεται ούτε και κατοικείται – και ας πήρε το όνομά της από τα χειμαδιά που υπήρχαν κάποτε στις όχθες της. Κάποτε, γύρω στον 18ο αιώνα, όλοι οι νομάδες κτηνοτρόφοι της περιοχής ξεχειμώνιαζαν εδώ. Τώρα 4-5 κτηνοτρόφοι μόνο υπάρχουν σε μόνιμες στάνες, ενώ συναπαντιέσαι μόνο με ψαράδες, αφού η Χειμαδίτιδα είναι πάμπλουτη σε ψάρια, και… με τους ποιμενικούς σκύλους που φυλάσσουν τα ζώα στα χειμαδιά. Μα αυτό το τελευταίο να το απεύχεσαι.
Αν απομακρυνθείς από τις δύο λίμνες, έχεις διάφορα ωραία να δεις. Οπως τους βυζαντινούς ναούς στον Αετό, το Λέχοβο με τα πέτρινα σπίτια, τα καλντερίμια και την ωραία πέτρινη τριλογία (Αστική Σχολή, ναός Αγίου Δημητρίου, κρήνη), το Μουσείο Ξύστρας και Σβήστρας στο Βαλτοχώρι, που εκθέτει τη συλλογή της Δήμητρας Κουτσουρίδου, η οποία, παρότι τυφλή, μάζεψε 8.514 ξύστρες κερδίζοντας μια θέση στο βιβλίο Γκίνες. Μα η μεγάλη αλήθεια είναι πως πρώτα από όλα θα πας στο Νυμφαίο. Θα ανέβεις τις μνημειώδεις στροφές, θα αγναντέψεις τη θέα στις λίμνες, στον κάμπο και στα γύρω βουνά και, όταν το Βίτσι σε περιβάλει με τις οξιές του, θα ’χεις μπει στο Νυμφαίο.
Και θα μείνεις με το στόμα ανοιχτό.
Είναι το χωριό-θαύμα για τα ελληνικά δεδομένα. Χάρη στις πρότυπες αναστηλώσεις και τις νέες κατασκευές στα πρότυπα των παλιών αρχοντικών, χάρη στα καλντερίμια και στις υπογειοποιήσεις καλωδίων, στις στέγες από λαμαρίνα που δεν κρατούν το χιόνι και σε όλα τα καλά που του έτυχαν λόγω των γνωριμιών και του πάθους των τέκνων του Νίκου Μέρτζου και Γιάννη Μπουτάρη, οι οποίοι φρόντισαν να του εξασφαλίσουν τα απαιτούμενα κονδύλια. Φροντισμένο και ζωντανό, όμως, χάρη σε όλα τα τέκνα του που το επανακατοίκησαν τη δεκαετία του ’80, βγάζοντάς το από τη λήθη και μετατρέποντάς το σε ένα από τα πιο όμορφα και τουριστικά χωριά της Ελλάδας. Του άξιζε η τύχη.
Ετσι διάσημο ήταν και παλαιότερα, όταν από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα πρωταγωνιστούσε στα εμπορικά δρώμενα ως το μεγαλύτερο κέντρο αργυροχρυσοχοΐας της Ανω Μακεδονίας και οι κάτοικοί του διέπρεπαν ως έμποροι. Τύχη; Τίποτα δεν είναι τυχαίο. Βλαχοχώρι είναι το Νυμφαίο. Και όπου ακούς Βλάχος, ξέρεις τι να περιμένεις: πείσμα, εξυπνάδα, μαεστρία, σιγουριά. Επιτυχία, με λίγα λόγια.
Η νεράιδα και η ποπόλκα
«Αμήν κι αντίο!» έλεγαν κάποτε αστειευόμενοι όσοι αναγκάζονταν να μείνουν για λίγο στο Αμύνταιο, παραφράζοντας το όνομά του. Και η αλήθεια είναι πως στο Αμύνταιο δεν έρχεσαι για την ομορφιά του, αλλά για τα κρασιά του. Για το περίφημο Ξινόμαυρο, την ποπόλκα. Για τα 7.500 στρέμματα αμπελώνων και τα 8 επισκέψιμα οινοποιεία όπου θα σου πουν τι κάνει την ποικιλία τόσο ξεχωριστή: το μικροκλίμα, το έδαφος, το υψόμετρο. Ολα αυτά τα… μαγικά, δηλαδή, που κάνουν το Καϊμακτσαλάν, το Βίτσι, το Βέρμιο και το Ασκιο, τα τέσσερα βουνά που περιβάλλουν το οροπέδιο του Αμυνταίου.
Μεθυσμένος θα φτάσεις στον Αγιο Παντελεήμονα. Και αν όχι, θα μεθύσεις εδώ. Από την ομορφιά της Βεγορίτιδας, της νεράιδας των ντόπιων. Πενήντα τετρ. χλμ. λίμνη, μοιρασμένη στους νομούς Φλώρινας και Πέλλας, να μη χωράει σε κανένα κάδρο και κανένα βλέμμα. Ο γύρος της είναι υπέροχος. Σε χωριά παραλίμνια ή όχι, πλάι στο νερό ή πάνω από τους λόφους, σε τοποθεσίες ερημικές ή ανεπτυγμένες. Επί φλωρινιώτικου εδάφους, πάντως, τον πρώτο και τελευταίο λόγο στην περιήγηση έχει ο Αγιος Παντελεήμονας. Εδώ οι ξενώνες, εδώ οι παλιές γειτονιές, εδώ κοντά και η προϊστορική νεκρόπολη με τους 376 κιβωτιόσχημους τάφους που μαρτυρεί την αιώνια κατοίκηση, εδώ οι σέρφερ, εδώ και οι Ναουμίδηδες. Η διάσημη πια στην Ελλάδα οικογένεια Ναουμίδη, που μέσα σε λίγα χρόνια μετέτρεψε την ταπεινή πιπεριά σε γαστριμαργική πρόταση απαιτήσεων. Καλλιεργεί βιολογικά πιπεριές με δικούς της γνήσιους σπόρους, μεταποιεί επιστρατεύοντας όλες τις γυναίκες του χωριού και συσκευάζει σε βαζάκια 12 μαγικές συνταγές που μένουν αλησμόνητες και ταξιδεύουν πια και εκτός Ελλάδας.
Αν έρθεις χειμώνα, τα πίνεις και τα λες με τους ντόπιους στα καφενεία και τα μεζεδοπωλεία. Αν έρθεις άνοιξη και καλοκαίρι, κάνεις δραστηριότητες στη λίμνη και διασκεδάζεις στην πλαζ, που πλέον έχει και beach bar! Αν έρθεις φθινόπωρο, αναλαμβάνουν τα ρακοκάζανα.
Καμία εποχή δεν ξεκολλάς από τη λίμνη, πάντως. Ούτε από τη Βεγορίτιδα ούτε από τη μικροσκοπική Πετρών κοντά της. Η οποία έχει μια άλλη, απόκοσμη ομορφιά. Κυκλώνεται πανεύκολα και γρήγορα. Εδώ ακούς μόνο τους ήχους της φύσης. Ενα τσαλαβούτημα, ένα φτεροκόπημα, ένα σκυλί που σε προειδοποιεί από μακριά… Βλέπεις πλάβες και καλαμιές, πουλιά και ψάρια, αλλόκοτα πετρώματα. Δεν έχει οικισμούς και οργανωμένες πλαζ. Δεν έχει τίποτα. Και αυτό το τίποτα είναι που στη φύση κάνει, καμιά φορά, τη διαφορά.
ΟΛΓΑ ΧΑΡΑΜΗ
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ