Μέχρι και οι ίδιοι στην κυβέρνηση έδειξαν σαν να μην περίμεναν ένα τέτοιο ποσοστό το βράδυ των εκλογών. Δεν θα ‘πρεπε, όμως. Η σαρωτική νίκη του Μητσοτάκη εξηγείται απλά και κυνικά. Οφείλεται στο καπέλωμα της επικοινωνίας, στα λεφτά που το Μαξίμου ρίχνει από το 2020 με το ελικόπτερο λόγω πανδημίας, με τις ευλογίες της Ε.Ε., και, βέβαια, στην ανυπαρξία αντιπάλων.
Από τον Βασίλη Γαλούπη
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη παρήγαγε κάμποσα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα των τελευταίων δεκαετιών, όμως από την κάλπη δεν βγήκε απλά αλώβητη, αλλά ενισχυμένη.
Ασφαλώς και ο κόσμος αντιλαμβάνεται ότι ο Μητσοτάκης είναι ηθικά πληγωμένος. Ομως, το μετατραυματικό σοκ των Μνημονίων διαδέχθηκε η ανασφάλεια λόγω της πανδημικής και ενεργειακής κρίσης. Ετσι, επικράτησε το δόγμα της λεγόμενης «σταθερότητας», που απέτυχε να εγγυηθεί ως αξιωματική αντιπολίτευση ο ΣΥΡΙΖΑ. Η συνταγή της οικονομίας και της τετραετούς επικοινωνιακής χειραγώγησης ήταν αυτή που τελικά θριάμβευσε στις εκλογές της 21ης Μαΐου.
Αν θα έπρεπε κάποιος να συνοψίσει την επικοινωνιακή στρατηγική Μητσοτάκη σε μία πρόταση, αυτή θα ήταν η εξής: Καθόρισε την ατζέντα, αγνόησε τα γεγονότα, ανέδειξε τις αδυναμίες του αντιπάλου, επανέλαβε το μήνυμα. Η συγκεκριμένη στρατηγική υλοποιήθηκε άψογα. Στα αυτιά της κοινωνίας έφτανε η ίδια «μονοφωνία» μέχρι και την ημέρα των εκλογών. Η μέθοδος δούλευε αδιάλειπτα και οργανωμένα από την αρχή της διακυβέρνησης, όχι μόνο τη χρονιά πριν από τις εκλογές.
Σήμερα, η κυβέρνηση πιέζει τα κόμματα της αντιπολίτευσης για τα προγράμματά τους και το κατά πόσο είναι εφικτά. Καταφέρνει πλήγματα αξιοπιστίας καθημερινά.
Ομως, το 2019, ο Μητσοτάκης ουδέποτε είχε αποκαλύψει προεκλογικά ότι αυτός προσωπικά θα αναλάβει την ΕΥΠ. Το έπραξε την επομένη την εκλογών. Αυτή την ασυνέπεια η αντιπολίτευση την πέρασε στα «ψιλά» όταν έγινε. Ακόμα και σήμερα, αυτό το αποδεδειγμένο γεγονός δεν χρησιμοποιείται ως επιχείρημα από τα κόμματα ως ένα πολύ ισχυρό «αντίβαρο» στα κυβερνητικά καρφιά περί «κρυφής ατζέντας».
Αναπόφευκτα, αντί να απολογείται μια κυβέρνηση που αύξησε το δημόσιο χρέος αλόγιστα κατά 60 δισ. και μοίρασε σκανδαλωδώς, με πρόφαση την πανδημία, 10 δισ. σε απευθείας αναθέσεις, απολογούνται τα κόμματα της αντιπολίτευσης για το «πού θα βρουν τα λεφτά» για τα μέτρα που υπόσχονται.
Ο Μητσοτάκης και η στρατιά επικοινωνιολόγων του δεν ανίχνευσαν σωστά μόνο το κλίμα στο ψηφοφορικό σώμα, αλλά κυρίως το διαμόρφωσαν. Εργάστηκαν σκληρά και πέτυχαν να «εργαλειοποιήσουν» κανάλια, σάιτ, τράπεζες, Δικαιοσύνη ως μοχλούς της προσωπικής πολιτικής εκστρατείας του πρωθυπουργού. Καμιά κακοφωνία στο αφήγημα δεν αφέθηκε στην τύχη.
Ο Μητσοτάκης δεν ανέλαβε καμιά ευθύνη, ούτε για τα λάθη ούτε για τα σκάνδαλά του. Για καμιά από τις υποθέσεις που στριμώχτηκε δεν υπάρχει κάτι «χειροπιαστό» που να τον «δείχνει». Καμιά έρευνα δεν έχει προχωρήσει.
Με τη διαφαινόμενη επανεκλογή του «δραπετεύει» οριστικά -και πανηγυρικά, αν επιβεβαιώσει τα ποσοστά της 21ης Μαΐου- απ’ όσα έπραξε την προηγούμενη τετραετία. Και θα οδεύσει, ακόμα πιο ανέμελα, προς μια νέα θητεία, που ένας Θεός ξέρει τι άλλες εκπλήξεις επιφυλάσσει.
1. «Κατάληψη» στην επικοινωνία με χειραγωγούμενο σύστημα ενημέρωσης
Η επικοινωνία αποδείχθηκε το υπερόπλο του Μητσοτάκη. Κατάφερε να περάσει μέσα απ’ όλους τους διαύλους του αυτό που ο ίδιος ήθελε:
Οτι υπήρξε σκάνδαλο υποκλοπών, αλλά δεν ήταν υπεύθυνος ο ίδιος, αν και είναι ο Νο1 πολιτικός προϊστάμενος της ΕΥΠ.
Οτι ο Ερντογάν ήταν ένας απομονωμένος ηγέτης, όταν ο Τούρκος πρόεδρος έκανε επίδειξη ισχύος απέναντι σε υπερδυνάμεις και αλώνιζε στο Αιγαίο με το «Oruc Reis».
Οτι δεν ήξερε τι καρυδιάς καρύδι ήταν ο Πάτσης, που ο ίδιος τον έβαλε σε μονοεδρική, ότι δεν είχε ιδέα για όσα έκαναν η Νικολάου και όσοι ακόμα βρέθηκαν στο στόχαστρο λόγω σκανδάλων, οι οποίοι δεν μπόρεσαν να κρυφτούν.
Οτι φυσούσε άνεμος στην Εύβοια όταν καιγόταν το μισό νησί, αν και δεν είχε μποφόρ. Οτι είναι απρόβλεπτο να χιονίζει μέρα μεσημέρι στην Αττική Οδό. Οτι δεν διάβασε ποτέ την έκθεση Τσιόδρα.
Και, βέβαια, ότι για το πολύνεκρο δυστύχημα στα Τέμπη φταίει μόνο ένας περίεργος σταθμάρχης –που κάποιος από το κόμμα του τοποθέτησε με βύσμα– και όχι τα έργα που δεν έκανε η κυβέρνησή του.
Για να στηριχτεί αυτό το «αφήγημα πλήρους ανευθυνότητας» του πρωθυπουργού ήταν απαραίτητο ένα δυνατό επικοινωνιακό επιτελείο και, βέβαια, ορδές από ΜΜΕ καλοθελητές. Ειδήσεις για σκάνδαλα δεν «έπαιξαν» ποτέ σε συστημικά ΜΜΕ – αγνοήθηκαν. Απευθείας αναθέσεις δισεκατομμυρίων αποκρύφτηκαν από την καθημερινή ενημέρωση της κοινής γνώμης.
Το δόγμα Μαξίμου ότι «καλύτερα να συσκοτίζεις παρά να ξεκαθαρίζεις» επικράτησε κατά κράτος. Οταν τα σκάνδαλα δεν μπορούσαν να κουκουλωθούν, υπήρχε διασπορά μιας ομοβροντίας από θρασεία επιχειρήματα ή ψεκασμένα σενάρια, που δεν θα μπορούσαν να σταθούν σε καμιά άλλη χώρα της Δύσης. Ακόμα και η επίκληση του «απορρήτου» έγινε μικροκομματικό παιχνιδάκι επιβίωσης.
Η προεκλογική καμπάνια έγινε με προσέγγιση «πάω εκ του ασφαλούς». Χαριτωμένα βιντεάκια στο TikTok σπατάλησαν την επικαιρότητα με ανούσια ζητήματα. Τίποτε δεν αφέθηκε στην τύχη, δεν υπήρξε ούτε μία ρωγμή στην εικόνα που φιλοτέχνησαν για τον Μητσοτάκη οι επικοινωνιολόγοι του. Οπου τα θαλάσσωνε ο ίδιος, με το να αφήσει να φανούν η αλαζονεία, ο κυνισμός και η βουλιμία του για ανεξέλεγκτη εξουσία, το σύστημα ενημέρωσης δεχόταν να χειραγωγηθεί και έσπευδε να περιορίσει τη ζημιά και την έκθεση του πρωθυπουργού.
Τώρα που απειλεί με τρίτες εκλογές αν δεν του δοθεί αυτοδυναμία ή ένα κόμμα-δεκανίκι για να κυβερνήσει, τα ΜΜΕ δεν του ζητούν τον λόγο γιατί ο ίδιος δεν βρίσκει πεδίο συνεννόησης με άλλα κόμματα. Αντιθέτως, πιέζονται με επίμονες ερωτήσεις όλα τα άλλα κόμματα.
Το σχέδιο του πρωθυπουργού για την αντιμετώπιση μιας κρίσης, δηλαδή το μοτίβο «άρνηση, αποφυγή απαντήσεων ή λογοδοσίας» και μια γρήγορη συγγνώμη στα πολύ ζόρικα, υπονοώντας όμως πάντα ότι δεν έχει κάνει τίποτα λάθος, ακολουθούνταν κάθε φορά κατά πόδας και από την πλειονότητα του Τύπου. Τα ΜΜΕ και η κυβέρνηση δημιούργησαν μια επικαιρότητα-παρωδία προς «παθητική» κατανάλωση.
2. «Έβρεξε» χρήμα από την Ευρώπη, που τώρα κόβεται «μαχαίρι»
Κάθε εργαζόμενος ένιωσε πιο ασφαλής όταν στην πρώτη φάση της πανδημίας πληρωνόταν ένα μέρος του μισθού του από το κράτος. Ηταν ο τρόπος -αποτελεσματικός, όπως αποδείχθηκε- για να σταθούν όρθια τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις.
Στην Ελλάδα, αυτό το μέτρο προμοταρίστηκε με το αφήγημα περί «Μωυσή» και, επικοινωνιακά, το καρπώθηκε η κυβέρνηση σαν να επρόκειτο για δική της πρωτοβουλία. Η αλήθεια είναι ότι η Ε.Ε. αποφάσισε, λόγω της πανδημίας, για το πρόγραμμα προσωρινής στήριξης των Ευρωπαίων εργαζομένων (SURE), όπως και για την ανακατανομή των κονδυλίων, αλλά και για το Ταμείο Ανάκαμψης. Δόθηκε η ευελιξία στις κυβερνήσεις να κινηθούν πιο ελεύθερα από τα δεσμά των Προϋπολογισμών. Το χρήμα φτήνυνε, αρχικά. Ο δανεισμός διευκολύνθηκε.
Από τα 2,6 τρισ. ευρώ που «έπεσαν» σε όλη την Ευρώπη αυτή την τριετία, ένα μέρος τους έφτασε και στην Ελλάδα. Δεν δόθηκαν όλα σε μισθούς εργαζομένων, τόνωση επιχειρήσεων ή σε pass κάποιων δεκάδων ευρώ. Κάποια έγιναν «λίστα Πέτσα». Πολλά μοιράστηκαν με απευθείας αναθέσεις σε ημετέρους. Κάμποσα ακόμα, ως μπόνους, σε μεγαλοστελέχη πρώην ΔΕΚΟ. Ευρωπαϊκό χρήμα έπεσε, αλλά δεν μοιράστηκε ισότιμα.
Αυτά τα χρήματα, όμως, θα στερέψουν από το 2024. Ταυτόχρονα, θα επιβληθεί ξανά δημοσιονομική πειθαρχία. Η κάνουλα κλείνει οριστικά, ο δανεισμός έχει ακριβύνει και πάλι. Και απομένουν τα υπόλοιπα από το Ταμείο Ανάκαμψης των 30 δισ. – μέχρι τώρα, όποια χρήματα έχουν αποδεσμευτεί καταλήγουν σε μια χούφτα μεγάλες επιχειρήσεις και όχι στην ανασυγκρότηση της παραγωγής.
Από τους επόμενους μήνες, ο Μητσοτάκης δεν θα μπορεί πια να χρηματοδοτεί την συγκυριακή εικόνα ευημερίας με δανεικά λεφτά. Η πανδημία έφυγε, μαζί με τα ευρωπαϊκά κονδύλια και τα κάθε λογής pass. Από το 2024, που η Κομισιόν θα σφίξει τα λουριά, θα μείνουν μόνο τα απόνερα των κρίσεων. Ο πληθωρισμός, η ακρίβεια, η συμπίεση των εισοδημάτων, οι πλειστηριασμοί, τα ασθενή συστήματα Υγείας και Παιδείας. Το πιο αδύναμο κομμάτι του πληθυσμού αναμένεται να «τιμωρηθεί» σκληρά.
Αντίθετα, το «μεγάλο χρήμα», το οποίο στηρίζει η κυβέρνηση, θα συνεχίσει να ευνοείται από φορολογικές ελαφρύνσεις στις τεράστιες κληρονομιές, από προνομιακές μειώσεις επιβαρύνσεων στα μερίσματα, από απευθείας αναθέσεις και από το Ταμείο Ανάκαμψης.
3. Επενδύσεις: Επικράτησε η εικονική πραγματικότητα
Η κυβέρνηση παρουσιάζει ως μεγάλη της επιτυχία ότι έφερε επενδύσεις και ανοίγουν θέσεις δουλειάς. Κάποιοι πράγματι γοητεύονται από τον ερχομό στη χώρα μας πολυεθνικών γιγάντων, όπως η Microsoft. Διαφημίζεται εσχάτως και το 1 δισ. επενδύσεις στη μεταποίηση. Οπως, βέβαια, και ότι ο τουρισμός έχει ανέβει. Το αφήγημα της «οικονομικής άνθησης» υπερτονίστηκε.
Αυτή, όμως, είναι λιγότερη από τη μισή αλήθεια, σε επίπεδο εικονικής πραγματικότητας. Πάνω από τις μισές επενδύσεις αφορούν το real estate και σχετίζονται με τα funds «κόκκινων» δανείων. Οι θέσεις εργασίας δεν αυξήθηκαν και οι άνεργοι αυτή την τετραετία ήταν στο 1.000.000, σύμφωνα με τον ΟΑΕΔ.
Ο μέσος μισθός στην Ελλάδα συρρικνώθηκε κατά τουλάχιστον 7,4% λόγω πληθωρισμού το 2022. Και ο τουρισμός ναι μεν προσέφερε αυξημένα έσοδα πέρυσι, αλλά στην εκτίναξη έπαιξε ρόλο η κλεισούρα -και η μεγάλη χασούρα για δύο χρόνια- λόγω πανδημίας. Επίσης, οι λεγόμενες «εμβληματικές επενδύσεις», όπως το Ελληνικό, που η κυβέρνηση καυχιόταν ότι θα «τρέξουν» γρήγορα επί των ημερών της, έχουν μείνει στάσιμες. Το Μαξίμου έχει διοργανώσει πολλές φορές φιέστες για να πείσει ότι γίνονται έργα.
Οποιος, όμως, γνωρίζει τι συμβαίνει στο Ελληνικό και δει εικόνες αντιλαμβάνεται ότι παραμένει σε επίπεδο γιαπιού. Κανένα έργο εκεί δεν έχει προχωρήσει από το 2019. Αυτή η εικόνα κρύφτηκε επιμελώς, επικοινωνιακά.
4. Απλοϊκό μήνυμα και εύστοχη προεκλογική εκστρατεία
Το μήνυμα της κυβέρνησης Μητσοτάκη ήταν απλό, εύπεπτο, όσο «έπρεπε» ασαφές και επαναλαμβανόταν διαρκώς και αυτούσιο: «κανονικότητα», «ανάπτυξη», «συνέχεια».
Απέφυγε αμφιλεγόμενες, όσο και συγκεκριμένες δεσμεύσεις. Κυρίως βοηθήθηκε από συστημικά ΜΜΕ που ποτέ δεν ζήτησαν από την κυβέρνηση να δώσει εξηγήσεις γιατί δεν υλοποίησε όσα υποσχόταν στο πρόγραμμα του 2019, δηλαδή για την τετραετία που κυβέρνησε. Η κυβέρνηση δεν ήρθε ποτέ στη δύσκολη θέση να απαντήσει σε κάποιο πάνελ για την επιβάρυνση του δημόσιου χρέους, για τις απευθείας αναθέσεις, για το πώς γίνεται ύστερα από τόσες αστοχίες να θεωρείται ντε φάκτο αξιόπιστο το δικό της πρόγραμμα και αναξιόπιστο όλων των άλλων, για τους ανύπαρκτους ελέγχους στο θέμα της ακρίβειας.
Ο προεκλογικός στόχος της κυβέρνησης ήταν να απασχολήσουν την κοινή γνώμη οι γκάφες των άλλων, έτσι ώστε να μη χρειαστεί να πάει η κουβέντα στα προβλήματα της δικής της θητείας. Και το κατάφερε περίφημα.
5. Κράτησε θολή την ατζέντα για την επόμενη ημέρα στο Αιγαίο
Ο ΣΥΡΙΖΑ βρέθηκε στον τοίχο την προεκλογική περίοδο για τη στάση του στα εξοπλιστικά και στον Εβρο. Κουβαλούσε στην πλάτη του και το θέμα των Σκοπίων. Το ΠΑΣΟΚ ήταν πιο ζωηρό, αλλά έχει χρόνια να κυβερνήσει. Η καμπάνια του Βαρουφάκη πήγε στράφι με την απάντηση για τους κομάντος στο ντιμπέιτ.
Σε αυτό το διάστημα, κανένα από τα κυβερνητικά στελέχη δεν μιλούσε για την επόμενη ημέρα στο Αιγαίο. Σε αυτή την τακτική κρυψίνοιας βοήθησε και το τάιμινγκ των εκλογών στην Τουρκία. Η Ντόρα Μπακογιάννη δήλωσε προεκλογικά ότι «κάποια στιγμή θα πρέπει να πούμε στον ελληνικό λαό ολόκληρη την εικόνα στο Αιγαίο». Μίλησε και για περισσότερα δικαιώματα της Τουρκίας.
Στα πάνελ των συστημικών καναλιών «στριμώχνουν» κάθε εκπρόσωπο ή αρχηγό κομμάτων της αντιπολίτευσης ακόμα και για λεκτικά σαρδάμ. Κανείς δεν έχει ζητήσει από τον πρωθυπουργό μια συγκεκριμένη απάντηση-δέσμευση για το τι σκοπεύει να κάνει με τα Ελληνοτουρκικά, και συγκεκριμένα για το Αιγαίο.
Αυτή η θολή ατζέντα για ένα υπαρξιακής σημασίας ζήτημα για τη χώρα βοήθησε την κυβέρνηση να μην μπει σε βαθιά νερά προεκλογικά.
6. Παίζει επαγγελματικά με ερασιτέχνες αντιπάλους
Το εκλογικό αποτέλεσμα είχε δύο αναγνώσεις: όχι μόνο ανέβηκε η Ν.Δ., αλλά καταποντίστηκε η αξιωματική αντιπολίτευση. Ούτε το ΠΑΣΟΚ έκανε κάποιο πραγματικά εντυπωσιακό άλμα.
Πρακτικά, η κυβέρνηση κατάφερε να παίζει χωρίς αντίπαλο. Μάλιστα, προσδοκά ότι η φαγωμάρα μεταξύ ΣΥΡΙΖΑ – ΠΑΣΟΚ δεν θα επιτρέψει σε κανένα από τα δύο κόμματα να έχει ξεκάθαρα τον ρόλο της αξιωματικής αντιπολίτευσης στην επόμενη Βουλή.
Ο Μητσοτάκης και ο μηχανισμός του εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο τις αδυναμίες και τη σχεδόν ερασιτεχνική αντιπολίτευση του ΣΥΡΙΖΑ.
Για παράδειγμα, στην περιβόητη δήλωση Κατρούγκαλου, παραμονές των εκλογών, ήταν ο έμπειρος επικοινωνιακά Αδωνις Γεωργιάδης που επέμενε να δεσμευτεί ο πρώην υπουργός του ΣΥΡΙΖΑ για την αύξηση της φορολογίας στους αυτοαπασχολουμένους. Ο Κατρούγκαλος έπεσε άτσαλα στη φάκα, συμπαρασύροντας σε σημαντικό βαθμό και το κόμμα, τρεις ημέρες πριν από την κάλπη.