Η Εκστρατεία του εναντίον του Λάλα και ο ηρωικός του θάνατος στο Λαντζόι τον Μάιο του 1821.
Γράφει ο Θεόδωρος Λάμπρος*
*ΒΑ Modern History (London Guildhall University)
*MA Mediterranean Studies (University Of London)
(Ιστορικός – Συγγραφέας – Τακτικό Μέλος της Εταιρείας Λογοτεχνών Νοτιοδυτικής Ελλάδας – Αρχισυντάκτης στο ενημερωτικό πόρταλ skalistiri.news – Διαχειριστής του ιστορικού πόρταλ “Το skalistiri.news σκαλίζει το 1821” και Αναβιωτής του 1821
Οι Λαλαίοι Τουρκαλβανοί από την έναρξη της Επανάστασης στην Ηλεία αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για τους Έλληνες Επαναστάτες. Αυτό το αποδεικνύουν οι επιθέσεις που ήδη είχαν πετύχει με θεαματικά αποτελέσματα: Την επίθεσή τους εναντίον των Ελλήνων Μαχητών που πολιορκούσαν το Χλεμούτσι και τους εκεί κλεισμένους Τούρκους, (27-28 Μαρτίου), την επίθεση στη πόλη του Πύργου (3 Απριλίου 1821) και την επίθεση εναντίον της Αγουλινίτσας (24 Απριλίου 1821).
Με πρωτοβουλία του Πύργιου αγωνιστή Χαραλάμπη Βιλαέτη θα ξεκινήσει μια εκστρατεία κατά των Λαλαίων Τουρκαλβανών, η οποία θα οδηγήσει στη Μάχη του Λαντζοϊου και τον ηρωϊκό του θάνατο τον Μάιο του 1821.
Κατά τον Κώστα Κυριακόπουλο, ο Βιλαέτης ήταν αυτός που πρότεινε να περιορίσουν τους Λαλαίους στην περιοχή τους, έτσι ώστε να μην απειληθούν ξανά οι επαναστατικές εστίες στην Ηλεία.
Ο Χαραλάμπης Βιλαέτης συνεννοήθηκε με τον Πρόκριτο της Γαστούνης Γεώργιο Σισίνη για να συνεκστρατεύσουν κατά του Λάλα. Ο Σισίνης του υποσχέθηκε την βοήθειά του, που τελικά δεν θα φθάσει στην εκστρατεία αυτή (αντίθετα ο Γεώργιος Σισίνης συμμετείχε στην κύρια φάση της πολιορκίας που οδήγησε στην Άλωση του Λάλα, μερικές εβδομάδες αργότερα).
Η απόφαση για περιορισμό των Λαλαίων στο Λάλα, κατά τον Κυριακόπουλο και με βάση τις υπάρχουσες ιστορικές πηγές, ήταν αποκλειστικό έργο του Βιλαέτη. Έτσι ο οπλαρχηγός αυτός προετοίμαζε το έδαφος για την πολιορκία και την Άλωση της Τριπολιτσάς, γεγονότα που θα επακολουθήσουν από το θέρος έως τον Σπετέμβριο του 1821.
Η Εκστρατεία του Βιλαέτη Ξεκινά
Ο Χαραλάμπης Βιλαέτης επικεφαλής 500 Πυργίων, Ζακυνθίων και Ηλείων από τα γύρω χωριά ξεκίνησε την πορεία του και στρατοπέδευσε κοντά στο χωριό Στρέφι (που απείχε τρεις ώρες δρόμο από το Λάλα).
Στην δύναμη αυτή προστέθηκαν Τριφύλιοι αγωνιστές που βρίσκονταν κοντά στην Βολάντζα (σημερινή Αλφειούσα), μετά τη μάχη της Αγουλινίτσας.
Σε αυτούς ήσαν ο Δημήτρης Κινάς και ο Σταύρος Σαρενίτης μαζί με περίπου 100 Τριφυλίους. Ο Κινάς και ο Σαρενίτης θα πολεμήσουν και θα πέσουν ηρωϊκά στο πλευρό του Βιλαέτη. Αφού έφτασε στο Στρέφι, ο Βιλαέτης στέλνει σαν προφυλακή 100 Πυργίους και Ζακυνθίους υπό τους Γεώργιον Κόλλια (αρχηγό των Πυργίων) και τους Δημήτριο και Παναγιώτη Καμπασαίους (αρχηγούς των Ζακυνθίων). Οι Καμπασαίοι είχαν πολεμήσει και στην Μάχη του Πύργου.
Το χρονικό της Μάχης
Το πρωί της 10ης Μαϊου 1821 1500 Λαλαίοι μ’ επικεφαλής τον Ραΐπ Αγά, εκστρατεύουν κατά των επαναστατημένων δυνάμεων που βρίσκονταν στο χωριό Λαντζόι, κατέλαβαν μερικά σπίτια και πολιορκούν τους Έλληνες, που βρίσκονται προς την ανατολική πλευρά του χωριού.
Στην μάχη που δόθηκε εκεί στο χωριό, αμυνόμενοι και επιτειθέμενοι πολέμησαν με περίσσιο θάρρος.
Στην πρώτη τους επίθεση, σκοτώθηκε ο γιος του ιδιοκτήτη του χωριού Χελιδόνι Νεζίφ Καρά- Χούζος.
Ποιος ήταν όμως ο Καραχούζος; Ο Χρυσανθακόπουλος αναφέρει τον Καραχούση Αγά, που ήταν ιδιοκτήτης υδρόμυλου (νερόμυλου) που σήμερα ονομάζεται «Μύλος Καραχούση» και βρίσκεται Δυτικά του Λάλα.
‘Άλλος σπουδαίος Λαλαίος πολεμιστής ήταν ο Μπεκίρ Αγάς. Υπήρξε ατρόμητος πολεμιστής, επικεφαλής των ιππέων του Λάλα. Μεγάλο ρόλο έπαιξε στη μάχη του Λαντζοϊου, όταν ηγούμενος σώματος ιππέων πολεμιστών και μέσω της Άβουρας (περιοχή μεταξύ των χωριών Μηλιές και Νεράιδα) πολιόρκησε τους ευρισκόμενους στο Λαντζόι Χριστιανούς, οι οποίοι είχαν καταλάβει πολλές οικίες του χωριού. Κατεδίωξε τους εκεί Έλληνες και ενώθηκε με τους ομοεθνείς του που πολεμούσαν κατά του Βιλαέτη. Συνέβαλε και αυτός στην ήττα και τον φόνο του Βιλαέτη και των συντρόφων του. Φέρεται να συμμετείχε επίσης στις μάχες του Πύργου, της Αγουλινίτσας και στο Πούσι.
Τα πύρινα λόγια του Χ. Βιλαέτη
και το πέρασμα στην Αθανασία
Ο δε Χαράλαμπος Βιλαέτης, ο αρχηγός των όπλων της επαναστατημένης Ηλείας, που είχε στρατοπεδεύσει στο λόφο του Στρέφι, εκείνη την ημέρα κατά πάσα πιθανότηνα, να είχε μετέβη στο παλιόκαστρο της Ώλενας, όπου το φρουρούσαν οι Πυργαίοι Γεώργιος Κόλλιας και Σαράντης Γορδούλης, οι οποίοι είχαν αναλάβει την αρχηγία του σώματος τριάντα ανδρών, του επίσης Πυργαίου Γιάννη Γιαννόπουλου.
Μόλις ο Βιλαέτης αντιλήφθηκε ότι εγένετο μάχη, κατά τον Ιωάννη Φιλήμονα, είπε στα παλικάρια του: «Όποιος είναι Χριστιανός και παλικάρι ας έλθει μαζί μου».
Στην αυτή του την πρόσκληση τον ακολούθησαν εκατό περίπου μαχητές του, και έσπευσε ταχύτατα για να βοηθήσει τους εκεί αμυνόμενους στο χωριό Λαντζόι.
Δεν κατέβηκε μέσω του χωριού Αρβανίτη και Καράτουλα, αλλά για να ξεγελάσει τους Λαλαίους, που όπως υπολόγιζε να είχαν προφυλακές προς την ορεινή δίοδο, μετέβη δια της πεδινής διαδρομής και δια μέσω των δασώδων λόφων προς την περιοχή του Σμύλα, όπου υπήρχε και ένας νερόμυλος.
Οι δε Λαλαίοι, μόλις αντιλήφθηκαν τις κινήσεις του Βιλαέτη, άφησαν μια μικρή δύναμη να συνεχίζει την πολιορκία των σπιτιών στο Λαντζόι και έσπευσαν να εμποδίσουν το στρατιωτικό σώμα του Βιλαέτη να πλησιάσει στο χωριό και του έστησαν ενέδρα.
Το σώμα των Ελλήνων όταν προσεβλήθη από την ενέδρα των Λαλαίων αποδεκατίστηκε και διεσκορπίσθηκε εκεί φονεύθηκε και ο Σταύρος Σαρεντίτης. Οι Τούρκοι δεν σταμάτησαν, αλλά παρακολουθούσαν τις κινήσεις του Βιλαέτη και τον κατεδίωκαν.
(Το μνημείο του Χαράλαμπου Βιλαέτη στον τόπο θυσίας του στην θέση Σμιλεϊκά Αμπέλια στην περιοχή Λαντζόι Πύργου).
Τα ματωμένα Αμπέλια
Ο Βιλαέτης, κατά τον Ιωάννη Φιλήμονα, με δεκαπέντε Πυργαίους και με δεκατρείς Τριφύλιους ταμπουρώθηκε σ’ ένα αμπελώνα.
Το τουρκικό ιππικό, που ξεπερνούσε τους χίλιους πολεμιστές, κατευθύνθηκε προς τις θέσεις του, σε σχήμα βεντάλιας και εντός ολίγου τον περικύκλωσε.
Η εξέλιξη της άνισης μάχης, ήταν γρήγορη και το τέλος άμεσο.
Στην πρώτη επίθεση σκοτώνονται δώδεκα άνδρες του Βιλαέτη και ο ίδιος τραυματίζεται στο κεφάλι.
Όταν τέλειωσαν τα πυρομαχικά του, ο Βιλαέτης, βγήκε από το ταμπούρι του και σκότωσε ένα τούρκο αξιωματούχο, όμως πίσω του που βρισκόταν κάποιος αράπης τον πυροβόλησε με μια πιστόλα και τον σκότωσε και τοιουτοτρόπως όπως ήταν αναμενόμενο, τελείωσε και η φονική αναμέτρηση, που έδωσε με τους Λαλαίους Τουρκαλβανούς.
Ο Χαράλαμπος Βιλαέτης οι Λαλαίοι αποκαλούσαν «Φραγκοπαλλίκαρο».
Του έκοψαν το κεφάλι, το παλούκωσαν και αφού τον περιέφεραν στα χωριά, κατέληξαν με τυμπανοκρουσίες και αλλαλαγμούς στο περιβόητο Λάλα Ο Χαράλαμπος Βιλαέτης ήταν μόλις 40 χρονών.
Στην μάχη αυτή σκοτώθηκαν εικοσιπέντε σύντροφοι του και οι γενναίοι τριφύλιοι οπλαρχηγοί Δημ.Κινάς, Αναγ. Δονάς και οι εκ Ζακύνθου αδελφοί Καμπασαίοι ηρωικώς αγωνισθέντες. Οι Τούρκοι είχαν από 35 έως 50 νεκρούς.
Οι πεσόντες αγωνιστές της Μάχης του Λαντζοϊου
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΙΝΑΣ
Ο Κινάς από την Τριφυλία, που ήταν διαρκώς δίπλα στον Βιλαέτη κατά τη μάχη και είχε αγωνιστεί κατά των Λαλαίων στη μάχη της Αγουλινίτσας στις 24 Απριλίου 1821 αφού εξήλθε από τον αμπελώνα (όπου έως τότε πολεμούσαν οι Έλληνες), μονομαχεί με ξίφος προς τον Μουσταφά Χάζον, ονομαστό Λαλαίο και τον φονεύει.
Αλλά ο Κινάς είχε ηρωϊκό τέλος αφού φονεύεται με πιστόλι από κάποιον υπηρέτη του Τορκαλβανού Μουσταφά Χάζου.
Κατά τον Κωνσταντίνο Κυριακόπουλο, ο Τριφύλιος αγωνιστής Δημήτριος Κινάς είχε διατελέσει υπαξιωματικός του Αγγλικού στρατού στη Ζάκυνθο υπό τις διαταγές του Βιλαέτη. Είχαν συνεπώς συμπολεμήσει σε πολεμικές επιχειρήσεις των Αγγλικών Στρατευμάτων και έτσι ο Κινάς διέθετε πολεμική πείρα.
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΚΟΛΙΡΗΣ (ή Ιωάννης)
Δεν γνωρίζουμε πολλά στοιχεία για τον Αναγνώστη Κολίρη παρά μόνο πως συμμετείχε και έπεσε ηρωϊκά στο Λαντζόι δίπλα στον Βιλαέτη και τον Κινά.
Στο τέλος πέφτουν ηρωϊκά στο πεδίο της Μάχης ο Βιλαέτης και οι άλλοι αγωνιστές από τους οποίους τρεις μόνο ζούσαν κατά την τελευταία επίθεση των Τουρκαλβανών. Από αυτούς ένας μόνο, πληγωμένος στο πόδι, εσώθη παραδόξως, αφού εκρύβη σε ένα κοίλωμα δένδρου. Ονομαζόταν Βακοδιονύσιος (ή Μπακούλης) κατά τον Κυριακόπουλο.
Οι Λαλαίοι αφού έκοψαν τα κεφάλια των πεσόντων στη μάχη Ελλήνων και αφού έθεσαν το κεφάλι του Βιλαέτη σε κοντάρι έφυγαν για το Λάλα σε πλήρη θρίαμβο.
Οι Λαλαίοι περιφρόνησαν και εγκατέλειψαν τους άλλους Έλληνες που ήσαν κλεισμένοι στο Λαντζόι, αφού επέτυχαν τον μέγιστο στόχο τους:
Κατέστρεψαν τον Βιλαέτη, που ήταν ο μόνος από τους οπλαρχηγούς που τους προξενούσε μεγάλο φόβο («ως μόνο όντα το φόβητρον τούτων», όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Φιλήμων.).
Για τις περιγραφές τους, κατά τον Κυριακόπουλο, οι Ηλίας Σαλαφατίνος και Ιωάννης Φιλήμων στηρίζονται στον Πύργιο διδάσκαλο και αγωνιστή Λυκούργο Κρεστενίτη.
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΛΑΝΤΖΟΪΟΥ
Την Μάχη περιγράφει ο Μανιάτης αγωνιστής Ηλίας Σαλαφατίνος (που αντλεί πληροφορίες από τον Λυκούργο Κρεστενίτη).
Όπως αναφέρει «Οι Τούρκοι αφού είδαν αυτούς (τους Έλληνες) να έρχονται, άφησαν ολίγους στην πολιορκία και έκαναν ενέδρα σε αυτούς, οι οποίοι (Έλληνες) προχωρώντας χωρίς προσοχή στην ενέδρα, ώστε στην πρώτη επίθεση των Λαλαίων, οι αυτοί που ήσαν γύρω από τον Βιλαέτη ετράπησαν σε φυγή, ενώ φονεύθηκαν μερικοί, ανάμεσά τους και ο Σταύρος Σαρενίτης.
Και οι Τούρκοι τους παρακολουθούσαν και θα μπορούσαν να καταστρέψουν τους περισσότερους εάν ο Βιλαέτης με 15 Πυργίους και 13 Τριφύλιους δεν καταλάμβανε κάποια παρακείμενη άμπελο από αυτές που βρίσκονταν στο Λαντζόι.
ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΦΙΛΗΜΟΝΑ
Περιγραφή της Μάχης του Λαντζοϊου μας δίνει και ο Ιωάννης Φιλήμων.
Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά «Οι Τούρκοι (Λαλαίοι) βλέποντες τους Έλληνες ολίγους, βγήκαν πολλοί από αυτούς από το Λαντζόι και συναντήθηκαν με τον Βιλαέτη κοντά σε μύλο και στην πεδιάδα του χωριού Σμίλα. Και ξεκίνησε η μάχη.
Ο σημαιοφόρος του Χαραλάμπους Βιλαέτη πληγώνεται και ο Σαρνανίτης (ή Σαρενίτης) φονεύεται και το εχθρικό ιππικό διαχωρίζει τους περισσότερους, που κατέφυγαν πλαγίως προς τους λόφους.
Τότε ο Βιλαέτης μαζί με 15 Πυργίους και 13 Τριφυλίους κατέλαβε κάποιον παρακείμενο αμπελώνα από αυτούς που ήταν στην περιοχή του Λαντζοϊου και ετοιμάστηκε για μάχη κατά μέτωπο. Αλλά έμειναν τα νώτα του Βιλαέτη απροφύλακτα, διότι είχε μαζί του ολίγους άνδρες. Αυτή την ευκαιρία, της δυσχερούς θέσεως του Βιλαέτη επωφελούμενοι οι Λαλαίοι, εκύκλωσαν τον άνδρα «πολεμούντες αυτόν έμπροσθεν και όπισθεν». Συνεχίζει να πολεμά ο Βιλαέτης, αλλά πληγώνεται στο κεφάλι. Αν και είναι σε αυτή την κατάσταση, μάχεται και ενθαρρύνει τους ολίγους γενναίους άνδρες του.
Οι Έλληνες που βρίσκονταν στην Βολάντζα (Αλφειούσα σημερινή) και Βέχρου εκινήθηκαν προς βοήθειαν του Βιλαέτη. Από το Βέχρου ο Ιωάννης Καϊάφας ή Αθανασόπουλος κατά τον Λυκούργο Κρεστενίτη μαζί με 40 άνδρες έσπευσε προς το χωριό Λάνθι, για να βοηθήσει από τα νώτα τους άνδρες, που βρίσκονταν δίπλα στον Βιλαέτη. Οι θέσεις όμως όπου κατευθύνονταν ήσαν κατειλημμένες από τους Λαλαίους.
Συνεχίζοντας ο Φιλήμων γράφει ότι «μετά την θυσία του Βιλαέτη η απουσία του ήρωος Πυργίου οπλαρχηγού έγινε αισθητή, ώστε οι Λαλαίοι ου μόνο ελεηλατούν έκτοτε και έκαιον άνευ αντιστάσεως τινός και τα απώτερα χωριά της Ήλιδος, αλλά και μέχρι των ορίων της Αχαϊας προεχωρούν θύοντες και απολύοντες».
ΜΑΡΤΥΡΙΑ Κ. ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Όπως αναφέρει ο Κυριακόπουλος, ο Βιλαέτης κατευθύνθηκε προς το Λαντζόι όχι μέσω των χωριών Αρβανίτη και Καράτουλα, αλλά δια της πεδινής οδού, δια μέσου των λόφων που καλύπτονται από δένδρα προς την περιοχή του Σμίλα όπου υπήρχε ένας μύλος.
Κατά τον Βύρωνα Δάββο, ο Μύλος ήταν του Καρνέση, ενώ δίπλα ήταν και ρυζόμυλοι, που λειτουργούσαν με την βοήθεια του νερού. Το πεδίο της μάχης βρισκόταν μεταξύ των χωριών Λαντζόι και Σμίλα.
ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΡΙΤΣΑΡΝΤ ΤΣΩΡΤΣ
Περιγραφή της Μάχης κάνει και ο Βρετανός Ρίτσαρντ Τσωρτς.
Ο Σερ Ρίτσαρντ Τσωρτς (γεννημένος στο Κορκ της Ιρλανδίας το 1784 – απεβίωσε στην Αθήνα το 1873) ήταν Βρετανός στρατιωτικός. Βρέθηκε στην Επαναστατημένη Ελλάδα. Το 1827 εκλήθη από τους Έλληνες (και κυρίως από την φιλοαγγλική παράταξη που κυβερνούσε) να αναλάβει την αρχηστρατηγία του στρατού ξηράς – μια θέση για την οποία κατηγορήθηκε από πολλούς λόγω λανθασμένων χειρισμών που οδήγησαν σε ήττες.
Ο Τσωρτς είχε συνεργαστεί με Έλληνες αγωνιστές προ του 1821 στα Επτάνησα και φυσικά και με τον ίδιο τον Χ. Βιλαέτη.
Όπως αναφέρει ο Τσωρτς, «ο Βιλαέτης ως αρχηγός των συμπατριωτών του, τους μάζεψε και επικεφαλής αυτών τους οδήγησε στον αγώνα, κι επήγε για το Λάλα. Οι Λαλαίοι βγήκαν από τα φρούρια (την βάση τους) και πήγαιναν εναντίον του Βιλαέτη, αλλά αφού είδε αυτός ότι οι Τουρκαλβανοί ήσαν πολλοί και οι δικοί του εξαιτείας της ελλείψεως όπλων (καθώς βρισκόμασταν στην αρχή της Επανάστασεως και δεν ευρίσκονταν όπλα για όλους) δεν ήταν καλά οπλισμένοι, τους διέταξε να τραβηχτούν προς το βουνό. Και να μείνουν μαζί του όσοι είχαν την αμετάτρεπτη απόφαση να σκοτωθούν μαζί του.
Τότε επιλέχθηκαν 25 και οι άλλοι τραβήχτηκαν για το βουνό. Ήλθαν οι Τούρκοι πολυάριθμοι και για πέντε ώρες συνεχώς, χτυπούσαν το ταμπούρι με τρομερή ορμή. Οι 26 ήρωες (οι 25 και ο Χαραλάμπης) όμως αντιστάθηκαν ηρωϊκώς έως ότου φονέυθηκε ο Χαράλαμπος Βιλαέτης.
Τότε βγήκε από το τυαμπούρι του και όρμησε κατά των Τούρκων, εφόνευσε ένα μπέη, αλλά ο σεϊζης (υπηρέτης) του μπέη του έδωσε μια πιστολιά από πίσω και έτσι η μάχη αυτή ολοκληρώθηκε.
Μέτρησαν οι Τούρκοι τους φονευμένους Έλληνες και τους βρήκαν 26. Μέτρησαν και τους φονευμένους Τούρκους και τους βρήκαν 350 – εδώ βλέπουμε την υπερβολή στον αριθμό).
ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΚΟΚΚΙΝΟΥ
Ο γεννηθείς στον Πύργο Ακαδημαϊκός, ιστορικός συγγραφέας, λογοτέχνης και Διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης (από το 1935 έως το 1954) Διονύσιος Κόκκινος (1884 – 1967), με το έργο του για την Ελληνική Επανάσταση του 1821.
Για τον Βιλαέτη ο Ηλείος Ακαδημαϊκός έγραψε τα εξής:
«Ο Βιλαέτης εμάχετο ακόμα. Γύρω του δεν είχαν μείνει ζωντανοί παρά μόνο τρεις. Στο τέλος ο αρχηγός έπεσε. Πρέπει να φαντασθώμεν ότι τα τραύματά του ήσαν πολλά. Και μαζί του έπεσαν άλλοι δύο από τους τελευταίους συναγωνιστάς του. Ο τρίτος, ονομαζόμενος Μπακοδιονύσης, τραυματισμένος και αυτός, με σπασμένο το ένα πόδι, κατόρθωσε να συρθή μέχρι της κουφάλας ενός δένδρου όπου εκρύβη και εσώθη.
Οι Λαλαίοι μετά την μάχην, ενθουσιάσθησαν τόσον δια το αποτέλεσμα, ώστε εγκατέλειψαν τους ευρισκόμενους εις το Λαντζόι Έλληνας και επετέθησαν κατά των στρατοπεδευόντων εις το Στρέφι.
Αποτέλεσμα μέγα δι’ αυτούς ήταν ο θάνατος του Βιλαέτη. Έκοψαν το κεφάλι του Πύργιου αρχηγού, το εκάρφωσαν εις ένα καμάκι και επέστρεψαν με το μέγα τρόπαιον εις το Λάλα.
Ήταν μεγάλη η επιτυχία για τους Λαλαίους:
«Δι’ αυτούς – τους Λαλαίους κάθε αντίστασις εις την νότο Ηλείαν είχε παραλύσει. Εθεωρούσαν τον Βιλαέτην ως τον μόνο ικανό να συγκεντρώσει γύρω του την επαναστατικήν δύναμιν του τόπου, να πολεμήση και να τους απειλήσει. Αυτοί οι ίδιοι τον έλεγαν με θαυμασμόν Φραγκοπαλληκάρι».
«Ένας άλλος Αθανάσιος Διάκος»
Ο Διονύσιος Κόκκινος χαρακτήρισε δίκαια τον Χαραλάμπη Βιλαέτη και τον θάνατό του αντάξιο του Αθανασίου Διάκου στη γέφυρα της Αλαμάνας.
Όπως ανέφερε «Κατ’ αυτόν τον τρόπο απέθανεν ο ήρως της Ηλείας, ο προασπιστής του Πύργου, εις ηλικίαν μόλις 40 ετών. Ο ηρωϊσμός του και η αυτοθυσία του κατά την μάχη του Λαντζοϊου ενθυμίζουν τον Αθανάσιο Διάκον εις την Αλαμάνα και τον Αθανάσιο Καρπενησιώτη εις το Σκουλένι.
Ηρνήθηκε να εγκαταλείψει το πεδίον της μάχης και έμεινε με τους ολίγους άνδρας του μαχόμενος και αποφασισμένος ν’ αποθάνει. Καταλέγεται και αυτός μεταξύ των ανδρών, των οποίων ο θάνατος κατά την αρχή της Επαναστάσεως εστέρησαν τον πολυτεή αγώνα πολυτίμων αρχηγών.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Αθανάσιος Καρπενησιώτης έπεσε στο Σκουλένι της Μολδοβλαχίας στις 17 Ιουνίου 1821 σε μια από τις τελευταίες μα΄χες που έγιναν στην εκεί Επανάσταση του Αλέξανδρου Υψηλάντη.
ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΦΩΤΑΚΟΥ
Ο Φωτάκος γράφει για τον Πάνο Κολοκοτρώνη (υιό του Θεόδωρου και θύμα του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου το 1824) ότι ο Πάνος – όπως και ο αδελφός του Γενναίος ή Ιωάννης ερχόμενος από την Ζάκυνθο στην αρχή της Επανάστασης βρέθηκε στον Πύργο (όπου Πάνος και Γενναίος Κολοκοτρώνης συμμετέσχων στη μάχη του Πύργου ) και ότι… ήλθον οι Λαλαίοι Τούρκοι και επολέμησαν μετά των εντοπίων Ελλήνων, αρχηγούντος του περίφημου Χαραλάμπους Βιλαέτη.
ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΑΓΝΩΣΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Μια πηγή αναφέρεται στην προηγηθείσα συνεννόηση Βιλαέτη με τον Γεώργιο Σισίνη, πριν τη μάχη του Λαντοζϊου. Κάποιος άγνωστος συγγραφέας (που αφήνει υπονοούμενα για την σκόπιμη απουσία του Σισίνη από την μάχη αυτή), του υπ’ αριθμόν 250 χειρογράφου των Γ.Α.Κ. γράφει:
«Ο Γεώργιος Σισίνης προτρέπει τον Βιλαέτη να σπεύσει υπέρ αυτών επικουρικώς, αλλά δεν παρακολουθεί τον φιλότιμον και ακράτητον Βιλαέτην, σπεύσαντα με μόνους 27 Πυργίους, τον εγκαταλείπει και φονεύεται υπέρ των Λαλαίων εντός αύλακος τινός, την οποίαν είχε προκαταλάβει αμυνόμενος. Εις τον φθόνον και την αντιζηλίαν του Γ. Σισίνη κατά του ικανού τούτου πολεμιστού αποδίδει η γενική ιδέα τον θάνατόν του…».
Γενικά Συμπεράσματα για την θυσία του Χ. Βιλαέτη
Από ένα βιβλίο αφιερωμένο στον ηρωϊσμό των Πελοποννησίων του 1821 καταγράφονται στοιχεία για τον ηρωϊκό θάνατο του Χαράλαμπου Βιλαέτη στο Λαντζόι το 1821.
Όπως αν αναφέρεται «Όσον όμως δυσμενής δια τον αγώνα υπήρξεν η μάχη του Λαντζοϊου, είχε δια τούτον και την ωφέλιμον της όψιν. Κατά την μάχην ταύτην, οι μέχρι χθες ακόμη τρέμοντες εις το άκουσμα μόνο των Λαλαίων, Ηλείοι επολέμησαν προς τούτους στήθος προς στήθος. Αντιμετώπισαν μετά πείσματος δεκαπλάσιους εχθρούς και έμειναν σταθεροί εις τας θέσεις των. Έπεσαν μαχόμενοι μέχρι ενός, αλλά δεν υπεχώρησαν, δεν ετράπησαν εις φυγήν δια να σωθώσιν, εν ω ηδύναντο τούτο να πράξωσι. Δεν έφευγον πλέον, ως πριν δέκα επαναστάται καταδιωκόμενοι υφ’ ενός μόνον Λαλαίου (Τουρκαλβανού) τουναντίον εις (ένας) επαναστάτης έμενε και εμάχετο εναντίον 10 Λαλαίων φοβερών, και έπιπτε νεκρός, αλλά δεν έφευγε.
Και τούτο ήτο μέγα, μέγιστον κέρδος δια την επανάστασιν. Και δια τούτον καοίτοι η μάχη αυτή εστέρησε την Ηλείαν του επιφανέστερου αρχηγού της και τόσων ηρωϊκών τέκνων της, εν τούτοις αντί να κάμψη και αποθαρρύνει τούτο ταύτην, τουναντίον ανεζωπύρωσε το φρόνημα των κατοίκων της και εγιγάντωσε την επαναστατικήν των φλόγα».
Η Περιπέτεια της προσωπογραφίας
του Χαράλαμπου Βιλαέτη
Κατά καιρούς παρουσιάζονται σε κείμενα εφημερίδων, βιβλία και άλλα αφιερώματα εικόνες – προσωπογραφίες των αγωνιστών του 1821 από την Ηλεία. Ανάμεσα σε αυτές υπάρχει και μια εικόνα να προβάλλεται ως αποδίδουσα την μορφή του Βιλαέτη.
Δυστυχώς δεν έχει διασωθεί η μορφή, η απεικόνιση του Χ. Βιλαέτη σε εμάς σήμερα. Ο πρόωρος και ηρωϊκός θάνατός του στέρησε την δυνατότητα να αποθανατιστεί η μορφή του από κάποιον δημιουργό.
Για τον εάν υπάρχει απεικόνιση του Βιλαέτη ή όχι δίνει απάντηση ο ερευνητής Σπύρος Δημητρακόπουλος.
Ο Σ. Δημητρακόπουλος – καταγόμενος από την ιστορική Αλωνίσταινα Γορτυνίας με προγόνους συμμετέχοντας στους αγώνες του 1821, και επί έτη κάτοικος Πύργου αναφέρει ότι η σχετική φωτογραφία του Βιλάετη που παρουσιάζεται από τους απογόνους της οικογενείας του ήρωος και από τον Ηλειακό τύπο δεν είναι του Βιλαέτη, αλλά του Ψαριανού Αγωνιστή Ιωάννη Μαρκή Μιλαϊτη. Είναι έργο του Φιλέλληνα Βαυαρού Αξιωματικού και Ζωγράφου Κάρλ Κρατσάιζεν (1794 – 1878).
Η παραπάνω προσωπογραφία λοιπόν δεν ανήκει στον Χ. Βιλαέτη. Ο Βιλαέτης έχει ήδη χαθεί στο πεδίο της μάχης από το 1821. Τα σκίτσα του Κ. Κρατσάιζεν είναι όλα εκ του φυσικού και δημιουργούνται όλα μετά τον Οκτώβριο του 1826, όταν αφικνείται στο Ναύπλιο ο Βαυαρός Αξιωματικός και ζωγράφος.
Πως βρέθηκε η εικόνα
του Ι. Μαρκή – Μηλαϊτη στο Πύργο
Πλήροφορίες για το πως βρέθηκε η εικόνα στο Ι. Μαρκή Μηλαϊτη στον Πύργο δίνει ο συγγραφέας και λογοτέχνης Βύρων Δάββος.
Κατά τον Βύρωνα Δάββο ο Ιωάννης Μαρκής – Μηλαϊτης βρέθηκε στα μετεπαναστατικά χρόνια στην Ηλεία. Υπήρξε Προεστός των Ψαρών και γόνος εύπορης οικογένειας εμπόρων και πλοιοκτητών του νησιού. Ανέλαβε πολιτικές θέσεις στην Γ’ Εθνοσυνέλευση, αλλά και επί Κυβερνήτου Ιωάννη Καποδίστρια και επί Βασιλείας Όθωνος.
Όπως αναφέρει «Στις 20 Ιουνίου 1836 η Ελληνική Επικράτεια διαιρείται σε 10 νομούς και 49 Επαρχίες και Δήμους. Διοικητής Ηλείας ήταν ο Ιωάννης Μαρκής Μηλαϊτης, ο οποίος ως Διοικητής Ηλείας φέρεται και πέραν της 8ης Δεκεμβρίου 1845, ίσως και πολλά χρόνια αργότερα.
Έδρα του Διοικητή Ηλείας ήταν ο Πύργος. Η τοποθέτηση του Ιωάννη Μαρκή Μηλαϊτη ως Διοικητή Ηλείας μετά την Διοικητική διαίρεση της 20ης Ιουνίου 1836, δικαιολογεί την επί χρόνια παραμονή του στην πόλη του Πύργου οπότε και ανέπτυξε Διοικητική δράση.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Μηλαϊτης έζησε στη Χαλκίδα, φροντίζοντας τα κτήματά του, που του είχαν δοθεί επί Όθωνος στην περιοχή των Νέων Ψαρών, στην Ερέτρια (Η ιδιαίτερη πατρίδα του τα Ψαρά θα παρανείνουν έως το 1912 – 13 υπό Τουρκική Κατοχή. Απεβίωσε σε ηλικία 77 ετών.
Έτσι μετά την αναχώρησή του από το νομό Ηλείας, η φωτογραφία του (αυτή που δημιούργησε ο Κρατσάιζεν) παρέμεινε πιθανώς στο Διοικητήριο όπου κατέληξε σε ιδιωτικά χέρια. Από τότε ίσως ξεκίνησε η παρεξήγηση της φωτογραφίας Μηλαϊτη – Βιλαέτη.
ΜΟΙΡΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ Χ. ΒΙΛΑΕΤΗ
Αξίζει να σημειωθεί ότι για τον θάνατο του αγνού αγωνιστή Χ. Βιλαέτη γράφτηκαν ποιήματα – μοιρολόγια αφού όλοι οι Χριστιανοί της ευρύτερης περιοχής πένθησαν και θρήνησαν τον θάνατο του Πύργιου αγωνιστή.
Παραθέτουμε ένα Δημοτικό Τραγούδι για τον Χ. Βιλαέτη:
ΤΟΥ ΒΙΛΑΕΤΗ
Το μάθατε τι έγινε, μωρέ τι έγινε
Στις δέκα τούτου, μωρέ του Μάη
σκότωσαν τον, μωρέ τον Βιλαέτη,
το πρώτο, μωρέ, το παλικάρι
(Του Ηλία Τουτούνη από το βιβλίο του «Η Ηλεία στο Δημοτικό τραγούδι»)
Κάτω στον Άγιοχαράλμπο
Κάτου στον Αγιοχαράλαμπο
που είναι τα πολλά τα δένδρα
σύρε να ιδείς πως προσκυνάν
με τους Βιλαεταίους.
Ο Οικονόμου που είν’ παπάς
Ψέλνει τη λειτουργία
και οι ψάλτες οι καλλίφωνοι
τον Άγιο Χαραλάμπη.
Λάμπουν στον ήλιο τ’ άρματα,
Ασπρίζουν αι φλοκάται,
Ρίχνουν με φούχτα τα φλουριά
Μπροστά στην άγια Εικόνα
κι ο Βιλαέτης έβγαλε
την ασημένια πάλλα
και λέει «Άγιο Χαράλαμπε
και Παναγιά μου βόηθα,
τους Τούρκους να τους διώξουμε
να πάρουμε την Πόλι…»
(Ποίημα του παλαιού δικηγόρου του Πύργου Γεωργίου Χρονόπουλου ή «Αγιοχαραλαμπίτη» που παραθέτει ο Ιωάννης Βορβίλας στο βιβλίο του
Για τον Άγιο Χαράλαμπο Πύργου).
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΖΩΗΣ
ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ
ΤΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΗ ΒΙΛΑΕΤΗ
*1780: Γεννιέται στον Πύργο, υιός του Δήμου Βιλαέτη.
*1806: Μεταβαίνει με άλλους αγωνιστές στη Ζάκυνθο.
*1807: Εντάσσεται στον Γαλλικό στρατό που έλεγχε τα Επτάνησα.
*1808: Συμμετέχει μαζί με τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη στη συμμαχία Ελλήνων αγωνιστών με τον Αλή Φαρμάκη στο Λάλα εναντίον του Βελή Πασά της Τρίπολης. Είναι διαρκώς δίπλα στον Κολοκοτρώνη στην πολιορκία στο Μοναστηράκι Γορτυνίας.
ΠΗΓΗ: Θεόδωρος Λάμπρος, “Γεγονότα και άγνωστες πτυχές που σημάδεψαν την Ηλεία κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821”, Έκδοση Δήμου Πύργου 2021 iliaenimerosi.gr