Ο Μάρκος Πόρκιος Κάτων ο Υτικαίος (Marcus Porcius Cato Uticensis, 95 π.Χ. – 12 Απριλίου 46 π.Χ.), κοινώς γνωστός ως Κάτων ο Νεότερος για να τον διακρίνουν από τον προπάππου του, τον Κάτωνα τον πρεσβύτερο, ήταν Ρωμαίος πολιτικός προς το τέλος της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας και υποστηρικτής της Στωικής φιλοσοφίας.
Ήταν ένας διακεκριμένος ρήτορας, που έχει μείνει στην ιστορία για το πείσμα του και την επιμονή του (ειδικά στη μακρά διαμάχη του με τον Ιούλιο Καίσαρα) καθώς και την ηθική του ακεραιότητα και τη διάσημη αποστροφή του για την πανταχού παρούσα διαφθορά εκείνης της περιόδου.
Ο Κάτων γεννήθηκε το 95 π.Χ. στη Ρώμη και ήταν γιος του Μάρκου Πόρκιου Κάτωνα και της συζύγου του.
Στωικισμός και Πομπηίος
Στον στωικισμό ο Κάτων εντάχθηκε ενεργά μετά τη μαθητεία του δίπλα στον Αθηνόδωρο τον Ταρσέα, το έτος 67 στην πόλη της Περγάμου, όπου υπηρετούσε ως χιλίαρχος του ρωμαϊκού στρατού. Στον εμφύλιο πόλεμο συντάχθηκε με τον Πομπηίο (του οποίου τα σχέδια να ανακηρυχθεί δικτάτορας είχε εμποδίσει ο ίδιος, το έτος 54, ως πραίτωρας) στη σύγκρουση του τελευταίου με τον Ιούλιο Καίσαρα, θεωρώντας την επικράτηση του πρώτου, ως του λιγότερο αντιδημοκρατικού, συγκριτικά πιο ευνοϊκή για τη δημοκρατική υπόθεση.
Ο Κάτων συνόδευσε τον Πομπήιο στην πορεία γύρω από την Αδριατική και κράτησε με ολιγομελή φρουρά το Δυρράχιο, μέχρι την πανωλεθρία της παράταξής του στη μάχη των Φαρσάλων. Μαζί με τον Κουίντο Σκιπίωνα πέρασε εν συνεχεία στην Αφρική, όπου συνέχισε τον πόλεμο εναντίον του Ιουλίου Καίσαρα, διοικώντας και προστατεύοντας με τις λεγεώνες του την Υτίκη, από όπου και πήρε το προσωνύμιό του (Uticensis) τιμούμενος από τους κατοίκους της πόλεως.
Ο Κάτων ο Νεότερος, βαθυστόχαστος δημοκρατικός και αυστηρός με τη συνείδησή του, ασπάστηκε με ενθουσιασμό τις δημοκρατικές αξίες από τον θείο του Μάρκο Λίβιο Δρούσο, καθώς και το στωικισμό, τον οποίο εφάρμοσε με αυστηρότητα τόσο στην προσωπική όσο και στην έντονη πολιτική ζωή του (χιλίαρχος το 67, ταμίας [quaestor] το 65, δήμαρχος το 62 και πραίτωρ το 54). Απολάμβανε μεγάλη υπόληψη εκ μέρους των συμπολιτών του λόγω της εντιμότητός του, της ευθύτητάς του και της αφοσίωσής του στη δικαιοσύνη και την αρετή, τόσο ώστε να τον αποκαλούν κάποτε «ζωντανό άγαλμα της αρετής».
Η αγαπημένη του ρήση ήταν ότι «Η φιλοσοφία είναι χρήσιμη μόνον όταν μπορεί να τεθεί σε πρακτική εφαρμογή».
Υπήρξε υπέρμαχος των πνευματικών ελευθεριών και αφοσιωμένος οπαδός της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, στην οποία αφιέρωσε τα τελευταία 15 χρόνια της ζωής του.
Ο θάνατός του
Μετά την ήττα των δημοκρατικών στη Μάχη της Θάψου, τον Απρίλιο του έτους 46 π.Χ., αυτοκτόνησε σε ηλικία 48 ετών, ως αιχμάλωτος του Καίσαρα.
Κάλεσε τους συντρόφους του σε δείπνο, στο οποίο αναπτύχθηκε μακρά φιλοσοφική συζήτηση με κύριους ομιλητές τον ίδιο, τον περιπατητικό Δημήτριο και τον στωικό Απολλώνιο, και εν συνεχεία, χαιρέτησε τους συνδαιτημόνες και έδωσε όπως κάθε νύχτα τα συνθήματα στις φρουρές του στρατοπέδου του, όρκισε τους άνδρες του να κλείσουν ειρήνη με τον Καίσαρα για το καλό της Ρώμης, αλλά και για να μην καταστραφεί η πόλη της Υτίκης που φιλοξένησε την αντίστασή τους. Αποσύρθηκε όμως στο δωμάτιό του με τον πλατωνικό διάλογο περί της αθανασίας της ψυχής στο χέρι, και όταν είδε ότι το ξίφος του έλειπε από τη θήκη του δημιούργησε μεγάλη αναστάτωση, πείθοντας τελικώς τον γιο του που το είχε κρύψει για να μη μπορέσει ο πατέρας του να αυτοκτονήσει, να το επιστρέψει, με το επιχείρημα ότι το αντίθετο θα τον παρέδιδε άοπλο στα χέρια του τυράννου. Μερικές ώρες αργότερα, όταν όλοι είχαν κοιμηθεί, ο Κάτων έσυρε το ξίφος και το βύθισε στο σώμα του, αλλά η πράξη του έγινε αντιληπτή από τους συντρόφους του που ματαίως προσπάθησαν να τον σώσουν. Ακόμη και όταν ο ιατρός τού μάζεψε τα εκχυθέντα σπλάχνα του και συνέρραψε το τραύμα, ο Κάτων, σπρώχνοντάς τον με τη δύναμη που του είχε απομείνει, ολοκλήρωσε με αποφασιστικότητα και αταραξία την αυτοκτονία του, διασπώντας με τα χέρια του τις ραφές λίγο προτού ξεψυχήσει, συνεπής προς τις απόψεις του περί της μέχρι εσχάτων εμμονής των ενάρετων ανδρών στις αρχές και τις πεποιθήσεις τους, όπως και στο ότι ο ηρωικός θάνατος ενός ανθρώπου έχει τη δύναμη να περισώσει όσα δεν επέτυχαν να περισώσουν οι έως τότε προσπάθειές του και αγώνες του.
Ο Καίσαρας, προσπαθώντας να εκμεταλλευθεί την προκατάληψη του πλήθους κατά των αυτοχείρων, περιέφερε κατά το θρίαμβό του, το έτος 46, καρικατούρες των Λούκιου Σκιπίωνα και Πετρήιου ενώ αυτοκτονούσαν, δίπλα σε μία του Κάτωνος «που αυτοξεσκιζόταν σαν άγριο θηρίο». Η προπαγάνδα όμως υπήρξε ατυχής, καθώς ο λαός το είδε ως αυτοθυσία ηρώων και ξέσπασε σε αποδοκιμασίες.