Ο Αντίοχος Καντεμίρ (Ρουμαν. Antioh Cantemir, Ρωσ. Антиох Дмитриевич Кантемир, 21 Σεπτεμβρίου 1708 – 11 Απριλίου 1744) ήταν Μολδαβός που διακρίθηκε ως λόγιος και διπλωμάτης την εποχή του Ρωσικού Διαφωτισμού. Αποκλήθηκε «πατέρας της ρωσικής ποίησης».
Ο Αντίοχος Καντεμίρ προερχόταν από αριστοκρατική μολδαβική οικογένεια ταταρικής καταγωγής. Ο παπούς του Κωνσταντίνος, ο πατέρας του Δημήτριος και ο θείος του Αντίοχος επίσης, είχαν διατελέσει ηγεμόνες (βοεβόδες) της Μολδαβίας μέχρι το 1711, οπότε αναγκάστηκαν να καταφύγουν στην Ρωσία.
Ο Αντίοχος γεννήθηκε το 1708 στο Ιάσιο, γιος του Δημητρίου Καντεμίρ και της Κασσάνδρας Καντακουζηνής, η οποία ισχυριζόταν ότι καταγόταν από την βυζαντινή αυτοκρατορική οικογένεια. Τα πρώτα του χρόνια τα πέρασε στην Κωνσταντινούπολη, όμηρος των Τούρκων, εγγυώμενος με την ζωή του την «σωστή» στάση του πατέρα του. Στην συνέχεια μορφώθηκε κατ’ οίκον και στην Αγία Πετρούπολη.
Υπηρέτησε ως πρεσβευτής της Ρωσίας στο Λονδίνο από το 1732 μέχρι το 1736, οπότε τοποθετήθηκε στο Παρίσι ως πληρεξούσιος υπουργός. Εκεί αναγνωρίστηκε ως διακεκριμένος διανοούμενος και συνδέθηκε με στενή φιλία με τον Μοντεσκιέ και με τον Βολταίρο. Πέθανε στο Παρίσι εργένης μεν, αλλά αντιμέτωπος με δίκες σχετικές με εξώγαμα τέκνα του.
Έργο
Θεωρούμενος ως «ο πατέρας της ρωσικής ποίησης» ο Καντεμίρ χρησιμοποίησε την κλασσική του μόρφωση για να συνδράμει τον Μεγάλο Πέτρο στον εκσυγχρονισμό και εκδυτικισμό της ρωσικής πνευματικής ζωής. Η σημαντικότερη συμβολή του στον τομέα αυτόν ήταν η Petrida, ένα ημιτελές έπος που εξυμνούσε τον τσάρο.
Έγραψε επίσης πολλές ωδές και μύθους σε παλιά ποιητικά μέτρα. Υπήρξε υποστηρικτής της θεωρίας του φυσικού δικαίου, διέδωσε τις ιδέες του διαφωτισμού και υπήρξε κριτικός έναντι της Εκκλησίας.
Εξέδωσε στην Αγγλία την «Ιστορία της ακμής και παρακμής της Οθωμανικής αυτοκρατορίας» του πατέρα του με βιογραφία του και την σχετική βιβλιογραφία και δημοσίευσε το 1742 το φιλοσοφικό έργο «Περί της Φύσεως και του Ανθρώπου». Έγραψε επίσης σάτιρες στο ύφος του Γιουβενάλη.
Μετέφρασε στα Ρωσικά Ανακρέοντα και Οράτιο, όπως επίσης και το έργο του Φραντσέσκο Αλγκαρόττι «Διάλογος περί του φωτός και των χρωμάτων». Η μετάφρασή του τού 1740 του έργου του Φοντενέλ «Συζητήσεις περί της πολλαπλότητος των κόσμων» λογοκρίθηκε εν μέρει ως αιρετικού περιεχομένου.
Τα έργα του μεταφράστηκαν στα Γαλλικά από τον Abbé Guasco ο οποίος έγραψε και την βιογραφία του.