1. ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΗ
2. ΣΩΚΡΑΤΙΚΗ
3. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ & ΡΩΜΑΪΚΗ
Στην Προσωκρατική έχουμε σαν άξονα της Φιλοσοφίας την ΦΥΣΗ. Στο Σωκράτη κέντρο της γίνεται ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ. Στην εποχή που χαρακτηρίζεται από την αυτοκρατορία του Αλέξανδρου και την μετέπειτα των Ρωμαίων, το κέντρο της φιλοσοφίας φαίνεται να μετατοπίζεται προς τον ΚΟΣΜΟ.
Πραγματικά, η αρχαία δυτική φιλοσοφία κινείται πάντα γύρω και από τα τρία κέντρα Άνθρωπος – Φύση – Κόσμος (ή Θεός), τονίζοντας κατά τις ιστορικές προκλήσεις της το ένα ή το άλλο κέντρο της. Όλοι οι φιλόσοφοι ασχολήθηκαν με όλα τα θέματα που απασχολούν τον άνθρωπο με ιδιαίτερη επιτυχία: από την επιστήμη και την θρησκεία ως τη πολιτική και την τέχνη. Η λέξη όμως Φιλοσοφία, σαν αγάπη στην Σοφία, αποδίδεται στον Πυθαγόρα, παρόλο που ο ίδιος ήταν περισσότερο σοφός από φιλόσοφος.
Στην Αρχαία Δυτική Φιλοσοφία παρατηρούμε την Φιλοσοφία σαν ΕΠΙΣΤΗΜΗ και σαν ΤΡΟΠΟ ΖΩΗΣ. Συνήθως τονιζόταν το ένα από τα δύο, ανάλογα με τις προκλήσεις της εποχής και της ανταπόκρισής τους σ αυτές. Έτσι αναπτύσσεται μια διδασκαλία με επιστημονικό και εκπαιδευτικό τρόπο που διδάσκεται μέσα σε ειδικούς χώρους και στοχεύει στην αλήθεια και από την άλλη αναπτύσσεται ένας τρόπος ζωής που στοχεύει την ευτυχία (μάλλον ευδαιμονία) του ανθρώπου. Γι αυτό τον λόγο μιλάμε για ΣΧΟΛΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ.
Το όνομα κάποιων αποτέλεσε από μόνο του το όνομα μιας Σχολής (πχ Ηράκλειτος ο Σκοτεινός), ενώ άλλες Σχολές πήραν το όνομά τους από ένα χαρακτηριστικό της συμπεριφοράς τους (πχ κυνικοί) ή από κάποια εξωτερική περίσταση (πχ Στωικοί).
Από που γεννήθηκε η Αρχαία Δυτική Φιλοσοφία; Γιατί αναπτύχθηκαν τόσες Σχολές Φιλοσοφίας; Εδώ η απάντηση δίνεται χωρίς εξωτερική απόδειξη: Οι παραδοσιακές σχολές Μυστηρίων δίνουν τη θέση τους στο τελευταίο τους διάδοχο: Την Φιλοσοφία, σαν θεωρία και πράξη μιας ευτυχισμένης ζωής και συμβίωσης.
ΟΙ ΙΩΝΕΣ ΣΤΟΧΑΣΤΕΣ
ΜΙΛΗΣΙΑ ΣΧΟΛΗ
Μέσα σε διάστημα ενός αιώνα η Μίλητος έβγαλε τρεις στοχαστές: Θαλής, Αναξίμανδρος και Αναξιμένης. Καθένας από τους τρείς δεχόταν ως αρχή της Φύσης ένα ορισμένο στοιχείο, η απομόνωση του οποίου αποτελούσε το σημαντικότερο βήμα για μιά συστηματική περιγραφή της πραγματικότητας.
Η σχολή άνθησε όλο τον 6ο αιώνα στην παλαιά πρωτεύουσα της Ιωνίας και χάθηκε μαζί με την πόλη, κατά την καταστροφή της από τους Πέρσες το 494 π.Χ. ύστερα από τη μάχη στον ποταμό Λάδη.
Όλοι οι Φιλόσοφοι προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τον κόσμο σχετικά με το πώς και το γιατί έγινε – όχι με θεολογικο-μυθικούς όρους αλλά με καθαρά φυσικούς και επιστημονικούς. Έτσι καθένας ερμήνευσε τον κόσμο ξεκινώντας από μια φυσική αρχή – στοιχείο: Το Νερό, ή τον Αέρα, ή το Πυρ, ή το Άπειρο, ή το Όν. Ίδρυσαν σχολές που μέσα από το πέρασμα αντιστοιχούν στα πανεπιστήμια της Αναγέννησης. Ασχολήθηκαν με όλες τις πλευρές της ζωής – ποίηση, επιστήμη, πολιτική, θεολογία, ιατρική κλπ, εκφράζοντας το πρότυπο του ολιστικού ανθρώπου.
ΘΑΛΗΣ
Για τον Θαλή, που καταγόταν από παλαιά εμπορική οικογένεια, λέγεται ότι είχε προβλέψει την ηλιακή έκλειψη του 585 π.Χ. και ότι ζούσε και έπειτα από την εισβολή των Περσών στα μέσα του 6ου αιώνα. Είχε πάει στην Αίγυπτο. Αρχή του σύμπαντος έθεσε το στοιχείο ΝΕΡΟ. Απέδωσε ζωή σε κάθε μέρος της φύσης, από τα ορυκτά ως τα άστρα (υλοζωισμός). Η Γεωμετρία του χρωστά πολλά περισσότερα από το γνωστό θεώρημα του Θαλή, η αστρονομία πολλούς υπολογισμούς, όπως η φαινόμενη διάμετρος του ήλιου και της σελήνης, η λόξωση της εκλειπτικής, το αντανακλώμενο φως των πλανητών.
ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ
Ο Αναξίμανδρος φαίνεται ότι ήταν λίγο νεώτερος. Από τα συγγράμματά του Περί φύσεως έχει σωθεί μόνο ένα περίεργο απόσπασμα. Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί η εποχή που έζησε ο Ανεξίμανδρος, ίσως να έζησε ανάμεσα στα 560-500 π.Χ. Από τα συγγράμματά του Περί Φύσεως δεν έχει σωθεί τίποτα. Δεν υπάρχει επιστήμη που να μην έλκει τα θεμέλιά της σε θεωρίες του μεγάλου αυτού φιλόσοφου: Γεωγραφία, μαθηματικά, αστρονομία, εξελικτική βιολογία. Προσδιόρισε την περίμετρο ξηράς και θάλασσας και κατασκεύασε μια γήινη σφαίρα. Πρόβλεψε σεισμούς και εκλείψεις. Τοποθέτησε την Γη σαν μετέωρη μέσα στο σύμπαν να συγκρατείται από τις ελκτικές δυνάμεις των άλλων ουράνιων σωμάτων. Κοσμολογικά όρισε σαν πρώτη αρχή το Άπειρο. Από αυτό διαφοροποιούνται τα 4 στοιχεία – γή, νερό, αέρας, φωτιά. Όλα διευθύνονται από την Ανάγκη και την Δικαιοσύνη.
ΑΝΑΞΙΜΕΝΗΣ
Είναι ο 3ος και τελευταίος από την σχολή της Μιλήτου. Γεννήθηκε γύρω στο 585 πΧ και πέθανε γύρω στα 525. Για την ζωή του ξέρουμε μόνο ότι ήταν συμμαθητής και μαθητής του Αναξίμανδρου. Πρέσβευσε ότι η κύρια αρχή του κόσμου είναι ο Αέρας. Αντιλαμβάνεται τον κόσμο σαν ζωντανό όν. Μιλάει για κοσμικό ζώο – πράγμα που θα το αναφέρει αργότερα και ο Πλάτων. Η καταστροφική επέκταση των Περσών ανέκοψε την υπέροχη αυτή πορεία της φιλοσοφίας αναγκάζοντάς την να μεταφερθεί δυτικά.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΩ ΙΤΑΛΙΑΞΕΝΟΦΑΝΗΣ Ο ΚΟΛΟΦΩΝΙΟΣ
Αρχηγός της ελεατικής σχολής θεωρείται συνήθως ο Ξενοφάνης, που οπωσδήποτε έλαβε μέρος στην ίδρυσή της. Γεννημένος γύρω στο 570 π.Χ. στην Κολοφώνα, έφυγε από την Ιωνία το 546 π.Χ., όταν την κυρίευσαν οι Πέρσες. Έζησε ως περιπλανώμενος ραψωδός και τελικά εγκαταστάθηκε στην Ελέα, που την είχαν ιδρύσει πρόσφυγες Ίωνες. Πέθανε μετά το 480 π.Χ. Η περίοδος που εμφανίζεται ο Ξενοφάνης είναι μεταβατική για τη φιλοσοφία. Η σχολή της Μιλήτου είχε καταστραφεί. Η φιλοσοφία όμως συνεχίστηκε μέσα από την ίδρυση της Ελεατικής σχολής με καθαρά φιλοσοφικούς και οντολογικούς προβληματισμούς. Πρέσβευε ότι ο ήλιος και τα άστρα είναι διάπυρα νέφη. Τα άστρα με το φως του ήλιου σβήνουν. Τα σύννεφα είναι εξατμίσεις από τη θάλασσα και οι αστραπές προέρχονται από τις κινήσεις των διάπυρων νεφών. Μιλούσε για βιόρρυθμους και χρονικούς κύκλους.
ΚΑΤΩ ΙΤΑΛΙΑ
ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ Ο ΣΑΜΙΟΣ
Ο Σύνδεσμος των Πυθαγορείων παρουσιάστηκε στα τέλη του 6ου π.Χ. αιώνα, αρχικά στις πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας, ως θρησκευτική και πολιτική εταιρεία. Ιδρυτής του ήταν ο Πυθαγόρας από τη Σάμο, που είχε γεννηθεί περίπου το 580 π.Χ. Ύστερα από μεγάλα ταξίδια, που τον έφεραν από την Αίγυπτο μέχρι και την Ινδία, έφτασε στην αριστοκρατική πόλη Κρότων, από όπου ξεκίνησε την μεταρρυθμιστική προσπάθειά του με σκοπό την κάθαρση της ηθικής και της θρησκευτικής και πολιτικής ζωής.
Στον Πυθαγόρα που πέθανε το 500 π.Χ. περίπου, δεν είναι δυνατό να αποδοθεί καμία φιλοσοφική θεωρία, παρόλο που προσπάθησαν αργότερα να τον μυθοποιήσουν και να τον παρουσιάσουν ως το ιδεώδες κάθε ελληνικής σοφίας. Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης κάνουν λόγο μόνο για φιλοσοφία. Για τη ζωή του δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτε. Για τα αποσπάσματα από το έργο του υπάρχουν πολλές αμφιβολίες.
Η πνευματική καταγωγή των Πυθαγορείων, ο φιλοσοφικός δογματισμός τους καθώς και η εξάπλωσή τους, αποτελούν ένα τριπλό ιστορικό ανεξήγητο. Η σχολή του Πυθαγόρα, το λεγόμενο Ομακοείο, ήταν ένα κοινόβιο με αναμφισβήτητο αρχηγό, δάσκαλο και νομοθέτη τον Πυθαγόρα. Έφτασε να αριθμεί μέχρι 300 μέλη. Μέσα από αυστηρό πρόγραμμα ηθικής, ψυχολογικής και νοητικής εκπαίδευσης οι μαθητές περνούσαν το στάδιο του Ακουσματικού, Μαθηματικού και τέλος Πολιτικού. Έτσι διαμορφώθηκαν εξαίρετοι φιλόσοφοι-αριστοκράτες που επέδρασαν στην ελληνική κοινωνία.
Τα Μαθηματικά και η Μουσική οφείλουν πολλά στους μαθητές του Πυθαγόρα, εφόσον αυτά κανόνιζαν τις ψυχολογικές, θρησκευτικές και ηθικές υποχρεώσεις τους.
ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ Ο ΕΛΕΑΤΗΣ
Ο Παρμενίδης (που είχε γεννηθεί γύρω στο 515 π.Χ.), Ελεάτης από αριστοκρατική οικογένεια, ήταν προσωπικότητα σημαντική και με πολιτική δράση. Είχε σχέσεις με τους Πυθαγόρειους. Έγραψε γύρω στο 470 π.Χ.. Ιδρυτής της Ελεατικής σχολής παρόλο που τον σπόρο τον έριξε ο Ξενοφάνης. Πρώτος ο Παρμενίδης αναφαίρεται στο Ον. Του αποδίδει τα όσα απέδιδαν οι προηγούμενοι προσωκρατικοί στο στοιχείο – αρχή τους. Αναφέρεται στο Ον σαν να πρόκειται για τον Απόλυτο Θεό. Του δίνει τα χαρακτηριστικά της Ολότητας και της Ακινησίας – εφόσον είναι πανταχού παρών.
ΖΗΝΩΝ Ο ΕΛΕΑΤΗΣ
Γεννήθηκε στην Ελέα της Ιταλίας γύρω στο 595 πΧ. Φίλος και μαθητής του Παρμενίδη, έδωσε πολλές διαλέξεις για να υπερασπιστεί τις θεωρίες του δασκάλου του περί του όντος. Τον διαδέχθηκε στην διεύθυνση της σχολής της Ελέας. Το χαμένο σύγγραμμα του Ζήνωνα (περίπου 490- 430 π.Χ.) είναι ίσως το πρώτο φιλοσοφικό έργο που ήταν διαιρεμένο σε κεφάλαια και είχε διαλεκτική διάταξη. Χρησιμοποιεί την “εις άτοπον απαγωγή” για να αποδείξει τις θεωρίες του Παρμενίδη. Είναι πασίγνωστα τα παράδοξα του Ζήνωνα όπου αποδείκνυε ότι πχ ο Αχιλλέας δεν θα φθάσει ποτέ την Χελώνα, ότι ο χώρος δεν υπάρχει, όπως δεν υπάρχει και η κίνηση κλπ. Μόνο κατά τον 17ο μΧ αιώνα (Λάιμπνιτς, Νεύτων) μπορέσαμε να αναπτύξουμε την θεωρία του απειροστικού λογισμού και να κατανοήσουμε τα “παιχνίδια” του Ζήνωνα.
ΜΕΛΙΣΣΟΣ Ο ΣΑΜΙΟΣ
Ο Μέλισσος ήταν ο στρατηγός των Σαμίων που νίκησε το 442 π.Χ. τους Αθηναίους. Μαθητής του Παρμενίδη, συνεχίζει την ίδια γραμμή με τον Ζήνωνα. Για τον Μέλισσο, ο χρόνος είναι σταθερός, στατικός και ομογενής παράγοντας που αποκτά ελαστικότητα και πλαστικότητα όταν εκδηλώνεται.
ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ Ο ΑΚΡΑΓΑΝΤΙΝΟΣ
Ο πρώτος Δωριέας στην ιστορία της φιλοσοφίας είναι ο Εμπεδοκλής, από τον Ακράγαντα, περίπου 490 – 430 π.Χ. Ποιητής, πολιτικός, γιατρός, θαυματοποιός, ήταν επιφανής, ιερατική προσωπικότητα με μαντικές ιδιότητες, πιθανόν να είχε σχέσεις με τη σικελική ρητορική σχολή, από την οποία μας είναι γνωστά τα ονόματα του Κόρακα και του Τεισία. Σπούδασε στους Πυθαγόρειους αλλά και κοντά στον Αναξαγόρα και στον Παρμενίδη. Έγραψε: Περί Φύσεως, Προοίμιο εις Απόλλωνα, Καθαρμοί, Περσικά, Τραγωδίαι, Πολιτικοί Λόγοι, Ιατρικός Λόγος. Μιλάει για τα 4 βασικά στοιχεία (“ριζώματα”): Γή , Νερό, Αέρα, Φωτιά. Για τις δύο αντίθετες δυνάμεις του Σύμπαντος: Φιλία και Νείκος. Επίσης μιλά για την μετενσάρκωση στην φύση.
Η ΙΩΝΙΚΗ ΑΝΤΑΠΑΝΤΗΣΗ
ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ Ο ΕΦΕΣΙΟΣ
Ο Ηράκλειτος (περίπου 536-470 π.Χ.) από την Έφεσο, ο «σκοτεινός», άφησε τα υψηλά αξιώματα (που είχε χάρη στην ευγενική καταγωγή του) από αντίθεση προς την ανερχόμενη δημοκρατία την οποία απεχθανόταν. Αποσύρθηκε σε περήφανη απομόνωση και τα τελευταία χρόνια της ζωής του είχε την άνεση να γράψει ένα σύγγραμμα με τρία μέρη: Σύμπαν, Πολιτική, Θεολογία. Το έργο του δεν ήταν γενικά κατανοητό ήδη στην αρχαιότητα. Έχουν διασωθεί μερικά αποσπάσματα μόνο, που συχνά επιδέχονται πολύ διαφορετικές ερμηνείες: “Στη φύση αρέσει να κρύβεται”, “Τα πάντα ρεί”, “Πόλεμος πάντων πατήρ”, “Αυτοί που επαγρυπνούν έχουν ένα κοινό κόσμο. Αυτοί που κοιμούνται γυρίζουν ο καθένας στο δικό του κόσμο”, “Εκ πυρός τα πάντα και εις πυρ τελευτά”
ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ Ο ΚΛΑΖΟΜΕΝΙΟΣ
Ο Αναξαγόρας από τις Κλαζομενές (500 ως και μετά το 430 π.Χ.) εγκαταστάθηκε στην Αθήνα στα μέσα του 5ου αιώνα και επηρέασε την φιλοσοφία αλλά και την πολιτική της Ελλάδας μέσα από τον μαθητή του Περικλή. Το 434 π.Χ. κατηγορήθηκε για ασέβεια και υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει την πόλη, πήγε στη Λάμψακο όπου ίδρυσε σχολή. Ασχολήθηκε κυρίως με την αστρονομία. Λέγεται ότι περιφρονώντας τα γήινα είχε χαρακτηρίσει πατρίδα του τον ουρανό, και σκοπό της ζωής του την παρατήρηση των άστρων. Μαθητές του αναφέρονται ο Μητρόδωρος και ο Αρχέλαος. “Όλα τα πράγματα ήταν κάποτε ενωμένα, άπειρα κατά το πλήθος και κατά την σμικρότητα, γιατί το μικρό – η μικρότητα – είναι άπειρον και όταν όλα τα πράγματα ήταν ενωμένα, τίποτε δεν διακρινόταν, ακριβώς εξ αιτίας της σμικρότητά τους.” Ο νούς ήταν αυτός που έδωσε την πρωταρχική ώθηση με δίνη. “Και ότι υπάρχουν εκεί άνθρωποι και πόλεις κατοικημένες και έργα κατασκευασμένα, όπως είναι και σε μας και ότι αυτοί έχουν ήλιο και σελήνη και τα άλλα άστρα, όπως είναι και σε μάς …”
ΟΙ ΑΤΟΜΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ
ΛΕΥΚΙΠΠΟΣ Ο ΜΙΛΗΣΙΟΣ
Για τον Λεύκιππο γνωρίζουμε πολύ λίγα πράγματα, άλλωστε η ύπαρξή του είχε αμφισβητηθεί ήδη στην αρχαιότητα. Η μεγάλη ανάπτυξη της ατομικής θεωρίας από τον Δημόκριτο (βλ. σ.125 κ.ε.) έκανε να ξεχαστεί εντελώς ο εισηγητής της. Ωστόσο μπορούμε με βεβαιότητα να διαπιστώσουμε τα ιχνη του ατομισμού σ’ όλη την πορεία της σκέψης ύστερα από τον Παρμενίδη. Και αν ακόμη ο Λεύκιππος δεν γεννήθηκε στα Άβδηρα, πάντως διατέλεσε αρχηγός της σχολής από την οποία προήλθαν ο Πρωταγόρας και ο Δημόκριτος. Πρέπει να ήταν σύγχρονος του Εμπεδοκλή και Αναξαγόρα, αλλά ίσως λίγο μεγαλύτερός τους. Παραμένει τελικά άγνωστο – παρόλο που είναι πιθανό – αν έγραψε κάτι, ιδιαίτερα τα έργα “Μέγας διάκοσμος” και “Περί νου”. Ο Λεύκιππος επινόησε πρώτος την ατομική θεωρία. Τον οναμάζουν υλιστή, αλλά μιά προσεκτικότερη μελέτη της θεωρίας του φανερώνει ότι η λέξη “άτομο” του Λεύκιππου και του Δημόκριτου είναι πολύ πιό πλούσια έννοια και οντότητα από αυτό που η σημερινή επιστήμη ορίζει.
ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ Ο ΑΒΔΗΡΙΤΗΣ
Γεννήθηκε ίσως το 460 πΧ στα Άβδηρα της Θρήκης. Ξόδεψε την τεράστια πατρική του περιουσία για να ταξιδέψει σε Αίγυπτο, Βαβυλώνα, Ινδία, Ιταλία… Μάλλον φοίτησε και στους Πυθαγόρειους. Διαδέχθηκε τον δάσκαλό του, Λεύκιππο στη σχολή των Αβδήρων. “Εαν λοιπόν η μεν γένεσις των σωμάτων προέρχεται εκ της ενώσεως των ατόμων, η δε φθορά των εκ του διαχωρισμού των ατόμων, η γένεσις δεν είναι τίποτε άλλο παρά αλλοίωσις” Αλλά υπάρχουν άτομα που πλησίάζουν την αιωνιότητα, είναι σταθερά, δεν μετακινούνται: Τέτοια είναι τα άτομα της ψυχής.
ΔΙΟΓΕΝΗΣ Ο ΑΠΟΛΛΩΝΙΑΤΗΣ
Γεννήθηκε στην Απολλωνία, μια αποικία της Μιλήτου στον Πόντο. Πιθανόν σύγχρονος του Αναξαγόρα, άκμασε γύρω στο 440 – 430 πΧ. Είναι ο όψιμος εκπρόσωπος της Ιωνικής Φιλοσοφίας. Ο χαρακτήρας της φιλοσοφίας του είναι εκλεκτικός αλλά αυτό δεν της στερεί την ιδιαίτερη αξία της. Όλα τα πράγματα πρέπει να είναι μετατροπές μιας βασικής ουσίας. Η βασική ουσία έχει θεία νόηση που κατευθύνει τα πάντα με τον καλύτερο τρόπο. Η νόηση και η ζωή οφείλονται στον αέρα, που γι’ αυτό είναι η βασική μορφή της ύλης. Ο αέρας είναι θείος και κυβερνά τα πάντα. Παίρνει διαφορετικές μορφές ανάλογα με τις διαφορές του στην θερμότητα, την κίνηση κλπ.
ΟΙ ΣΟΦΙΣΤΕΣ
Από την ατομική σχολή προερχόταν ο Πρωταγόρας από τα Άβδηρα (περ. 480 – 410 π.Χ.), ένας από τους πρώτους περιπλανώμενους δασκάλους της σοφιστικής, που δίκαια θεωρειται και ο πιο σπουδαίος. Έδρασε κατά διαφορετικές περιόδους στην Αθήνα και λέγεται ότι πέθανε καθώς προσπαθούσε να φύγει από αυτήν, ύστερα από μια καταδίκη του για ασέβεια. Από τα πολυάριθμα συγγράμματά του, που είχαν γραμματικό, λογικό, ηθικό, πολιτικό και θρησκευτικό περιεχόμενο, έχουν διασωθεί μόνο λίγα αποσπάσματα.
Ο Γοργίας ο Λεοντίνος ( 483 – 375 π.Χ.) είχε πάει το 427 ως πρεσβευτής της πατρίδας του στην Αθήνα, όπου απέκτησε μεγάλη φιλολογική φήμη. Στα γερατειά του έζησε στη Λάρισα. Προερχόταν από τη ρητορική σχολή της Σικελίας, με την οποία σχετιζόταν και ο Εμπεδοκλής.
Για τον Ιππία τον Ηλείο, εκτός από ορισμένες γνώμες του (μερικές από τις οποίες επικρίνονται στον πλατωνικό διάλογο Ιππίας μείζων) ξέρουμε μόνο ότι καυχιόταν για την πολυγνωσία του. Για τον Πρόδικο από την Ιουλία της Κέας ξέρουμε μόνο την γνωστή αλληγορία για τον Ηρακλή, που σώζεται στα απομνημονεύματα του Ξενοφώντα, 2, 1, 21. Οι υπόλοιποι σοφιστές, τους οποίους αναφέρει μόνο ο Πλάτων, είναι ασήμαντοι, μνημονεύονται απλώς μερικές χαρακτηριστικές φράσεις τους.
Οι Σοφιστές αποτελούν κάτι σαν την ηθική σκιά της φιλοσοφίας γιατί παρόλα τα εξαιρετικά τους προσόντα δεν τα συμπλήρωναν με την απαραίτητη ηθική. Ο Σωκράτης δεν διαστάζει να τους αποκαλεί πόρνες της γνώσης επειδή οι σοφιστές πουλούσαν τη γνώση τους σε όποιον έδινε είχε τα χρήματα για να πληρώσει κι ας ήταν αναμφιβόλου ηθικής.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ
Ένα μεγάλο χάσμα χωρίζει το Σωκράτη από τους Σοφιστές. Ο Σωκράτης αναζήτησε τη Μία και Καθολική Αλήθεια και υπήρξε ένα μεγάλος δάσκαλος και ερευνητής της.
Ο Σωκράτης (469 – 399 π.Χ) από την Αθήνα γεννήθηκε το 470 ή το 469 π.Χ. και ήταν γιος του αγαλματοποιού Σωφρονίσκου και της μαίας Φαιναρέτης. Είναι σταθμός στην ιστορία της φιλοσοφίας, ακόμη και εξωτερικά, με την εντελώς ιδιόρρυθμη προσωπικότητά του και το νέο φιλοσοφικό τρόπο του. Δεν ήταν ούτε πολυμαθής ούτε πλανόδιος δάσκαλος, δεν ανήκε σε καμία σχολή και δεν ήταν οπαδός κανενός αλλά μελέτησε συγγράμματα των Προσωκρατικών και ήταν παραδειγματικός πολίτης και στρατιώτης. Ήταν απλός άνθρωπος του λαού, γιος αγαλματοποιού, και αρχικά είχε ασχοληθεί με την γλυπτική. Είχε βαθιά έφεση για γνώση και είχε δεχτεί τις καινούργιες διδασκαλίες που ήταν διάχυτες στην πόλη του.
Δεν θαμπώθηκε όμως από τη στιλπνότητα της ρητορικής ούτε πίστεψε ποτέ στην ωφελιμότητα αυτής της γνώσης. Από την κοφτερή σκέψη του δεν ξέφυγαν οι αντιφάσεις που υπήρχαν σε εκείνη τη μορφωτική κίνηση, της οποίας η επιπολαιότητα και η κουφότητα του προκαλούσαν ηθική αγανάκτηση. Το «Δαιμόνιον» του Σωκράτη: Αναφορές τον θέλουν να κάθεται επί ώρες ή και μέρες μόνος του, με το βλέμμα καρφωμένο κάπου. Δε μιλούσε, δεν έτρωγε, δεν κουνιόταν. Έμοιαζε σαν να έχει καταληφθεί από κάτι. Αυτό ήταν το γνωστό «δαιμόνιον του Σωκράτους», χαρακτηριστικό της περίεργης προσωπικότητάς του. Πρόκειται γι’ αυτό που στην Ανατολή ονομάζεται κατάσταση «σαμάντι».
Η γνώση αυτή εκμαιεύεται από το εσωτερικό του ανθρώπου ως η κατεξοχήν ουσία του. Πρόκειται για τη μαιευτική μέθοδο διδασκαλίας. Ο Σωκράτης –σαν γνήσιος Έλληνας- δεν αρνήθηκε την ευδαιμονία του ατόμου, αλλά την ταύτισε με την ηθική τελειοποίηση του ανθρώπου. Ό,τι δίδαξε ο Σωκράτης το εφάρμοσε στη ζωή του.Το μεγαλείο της προσωπικότητάς του έγκειται στο ότι σ’ αυτόν η ζωή και η διδαχή ήταν ένα. Θεωρούσε καθήκον του και θεϊκή επιταγή (πρβ. Πλάτων, Απολογία) να διαφωτίσει τον εαυτό του και τους συμπολίτες του για τη μηδαμινότητα της κίβδηλης γνώσης των σοφιστών και να επιδοθεί με κάθε σοβαρότητα στην αναζήτηση της αλήθειας, έστω και αν αυτό συνεπαγόταν παραμέληση των δικών του (Ξανθίππη).
Φιλόσοφος των περιστάσεων και της καθημερινής ζωής, επηρέαζε τους συμπολίτες του και συγκέντρωνε γύρω του τους πιο αξιόλογους νέους της Αθήνας (Αλικιβιάδης) που τον τιμούσαν ως ιδανικό και ως δάσκαλο της αρετής. Παρουσιάζεται έτσι ηγέτης μιας αριστοκρατίας του πνεύματος, γεγονός που τον έφερε σε σύγκρουση με τους δημοκρατικούς που ήταν τότε στην εξουσία. Αυτές ήταν οι προϋποθέσεις με τις οποίες οι προσωπικές αντιζηλίες σε συνδυασμό με την παρανόηση της διδασκαλίας του τον οδήγησαν στο δικαστήριο. Καταδικάστηκε αναπάντεχα σε θάνατο, αυτό όμως συντέλεσε όσο τίποτα άλλο στη μεγάλη δόξα του.
Ο ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΑΚΑΔΗΜΙΑ
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 427 π.Χ., δύο χρόνια μετά το θάνατο του Περικλή. Πέθανε το 347 π.Χ. Ο Πλάτων έμεινε μαζί με το Σωκράτη οκτώ χρόνια (407-399 π.Χ.), δηλαδή ως το θάνατο του τελευταίου.
Η Ακαδημία ιδρύθηκε το 387 π.Χ. στην Αθήνα με πρότυπο τη φιλοσοφική κοινότητα των Πυθαγορείων. Η λατρεία των Μουσών, του Απόλλωνα και του Έρωτα ήταν συνδεδεμένη με το όλο έργο της Ακαδημίας. Κεφαλή της ήταν ο Πλάτωνας και τα μέλη της ζούσαν κοινοβιακή ζωή.
Σκοπός της ήταν ο συνδυασμός της φιλοσοφικής, επιστημονικής, ηθικής και θρησκευτικής αγωγής, ώστε να σφυρηλατούνται επίλεκτα πνεύματα που αργότερα θα ασκούσαν μεγάλη επίδραση στην αθηναϊκή πολιτεία και στις άλλες πόλεις, από τις οποίες προέρχονταν οι μαθητές. Η πολιτική στην υψηλότερή της έννοια ήταν ένα από τα κύρια θέματα της Ακαδημίας. Άλλωστε τα δύο μεγαλύτερα έργα του Πλάτωνα –Πολιτεία και Νόμοι- είναι πολιτικά. Το κυριότερο όμως έργο της Ακαδημίας ήταν φιλοσοφικού και επιστημονικού χαρακτήρα. Είναι το πρώτο επιστημονικό και φιλοσοφικό Ίδρυμα. Αναζήτησε την καθαρή γνώση.
Τα 13 τελευταία χρόνια της ζωής του ο Πλάτωνας αφιερώθηκε στο συγγραφικό του έργο και, όταν πέθανε, σε ηλικία 81 ετών, θάφτηκε στον κήπο της Ακαδημίας.
Η Μέση Ακαδημία αρχίζει στην Αιολία με τον Αρκεσίλαο από την Πιτάνη (περ. 315 – 241 π.Χ.) που τη διδασκαλία του την κατέγραψε ο μαθητής του Λακύδης, και τελειώνει με τον Καρνεάδη (155 π.Χ. στη Ρώμη ) και το διάδοχό του Κλειτόμαχο (πέθανε το 110 π.Χ.) Από τα έργα τους δεν έχει σωθεί τίποτε, πηγή γι΄ αυτούς, εκτός από τον Διογένη τον Λαέρτιο, είναι προπάντων ο Κικέρων και ο Σέξτος ο Εμπειρικός.
Έμμεσες μόνο και πολύ γενικές είναι οι πληροφορίες που έχουμε για τη Νεώτερη Ακαδημία. Ο Φίλων από τη Λάρισα βρισκόταν το 87 π.Χ. στη Ρώμη. Το διάδοχό του Αντίοχο από τον Ασκάλωνα άκουσε το 78 π.Χ. ο Κικέρων στην Αθήνα. Χαρακτηριστικός εκπρόσωπος του εκλεκτικού πλατωνισμού σε αυτή την πρώτη – βασικά ηθική – μορφή του είναι και ο Άρειος Δίδυμος, με ισχυρή απόκλιση προς τη στωϊκή φιλοσοφία (έζησε την εποχή του Αυγούστου), και ο Θράσυλλος, που έκανε τη συστηματική κατάταξη και την έκδοση των έργων του Δημόκριτου και του Πλάτωνα. Αλλά και μέσα στην Ακαδημία αναπτύχθηκε ολόκληρη φιλολογία από παραφράσεις και υπομνήματα στα έργα του Πλάτωνα.
Ο τελευταίος ηγέτης της πλατωνικής Ακαδημίας ήταν ο Δαμάσκιος. Σώζεται η αρχή ενός συγγράμματός του Περί των Πρώτων αρχών, το τέλος ενός υπομνήματός του στον Παρμενίδη και μια βιογραφία του δασκάλου του Ισιδώρου. Από τους σχολιαστές αυτής της περιόδου ξεχωρίζει ο Συμπλίκιος. Αυτοί οι δύο τελευταίοι έφυγαν με το στενότερο κύκλο των μαθητών τους και πήγαν για ένα χρονικό διάστημα στην Περσία, όταν το 529 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός έκλεισε την Ακαδημία, δήμευσε την περιουσία της και απαγόρευσε τα μαθήματα, επισφραγίζοντας έτσι και τυπικά το τέλος της.
Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΛΥΚΕΙΟ
Πλάτωνας και Αριστοτέλης: Από την άποψη του ορθολογισμού μπορούμε να δεχτούμε ότι η Ελληνική και Δυτική εν γένει φιλοσοφία φτάνει στην πλήρη ωριμότητά της με τον Αριστοτέλη.
Χρησιμοποίησε τη μεθοδολογία της ορθολογιστικής φιλοσοφίας που είχε διδαχτεί στην Πλατωνική Ακαδημία. Ο Αριστοτέλης γεννήθηκε το 384 π.Χ. στα Στάγιρα της Χαλκιδικής. Το 367/6 π.Χ. βρίσκουμε τον Αριστοτέλη στην Ακαδημία του Πλάτωνα, στην Αθήνα, όπου παραμένει για 20 ολόκληρα χρόνια, μέχρι το θάνατο του Πλάτωνα.
Στην Πέλλα ο Αριστοτέλης εκπαιδεύει όχι μόνο τον Αλέξανδρο, αλλά και τα παιδιά που τον συνόδευαν, καθώς και άλλους υψηλούς αξιωματούχους της αυλής του Φιλίππου. Ο Αριστοτέλης μετέδωσε στον Αλέξανδρο τον ενθουσιασμό για την επιστήμη και τη φιλοσοφία και τον διαμόρφωσε ηθικά και πολιτικά. Η εκπαίδευση του Αλέξανδρου από τον Αριστοτέλη άρχισε το 343 και έληξε το 341/40 π.Χ. έπειτα από διαφωνία για το αν όλοι οι λαοί μπορούσαν να ενωθούν με ισότητα σε μια κοινή αυτοκρατορία.
Γύρισε στην Αθήνα μαζί με τον Θεόφραστο και ίδρυσε το Λύκειο ή Περίπατο εφόσον συνήθιζαν στη σχολή αυτή να περπατούν συζητώντας και εξηγώντας τα φιλοσοφικά θέματα..
Όταν πέθανε ο Αλέξανδρος οι Αθηναίοι έδειξαν και στον Αριστοτέλη εχθρικές διαθέσεις, έτσι ο φιλόσοφος πήγε στην Χαλκίδα όπου έζησε τα τελευταία χρόνια του – πέθανε το 322 πΧ. Διάδοχος στο Λύκειο έγινε ο Θεόφραστος.
Ο Αριστοτέλης θεωρείται σαν κορυφή της φιλοσοφίας – αυτής που θεμελιώνεται στο όργανο της λογικής. Διαφώνησε με τον Πλάτωνα σε ζητήματα μεταφυσικά όπως πχ η αθανασία της ψυχής εφόσον δεν μπορούσε να την κατανοήσει. Αυτό οδήγησε την Αριστοτέλεια λογική σε δρόμους που διέψευσαν τον εαυτό της. Μόνο η επιστήμη της ευρωπαϊκής αναγέννησης μπόρεσε να απελευθερωθεί από τα σφάλματα της λογικής του Αριστοτέλη, ενώ η σημερινή επιστήμη εμπνέεται από την ανώτερη λογική του Πλάτωνα.
ΣΧΟΛΗ ΤΩΝ ΜΕΓΑΡΩΝ – ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ
Ο Ευκλείδης από τα Μέγαρα ίδρυσε τη σχολή του λίγο μετά το θάνατο του Σωκράτη. Από τον Φαίδωνα του Πλάτωνα γνωρίζουμε ότι ο Ευκλείδης υπήρξε μαθητής του Σωκράτη και ήταν παρών στο θάνατό του. Μετά το θάνατο του Δασκάλου, πολλοί μαθητές κατέφυγαν στα Μέγαρα και φιλοξενήθηκαν από τον Ευκλείδη. Ανάμεσά τους και ο Πλάτων.
Κύριο γνώρισμα της φιλοσοφίας του είναι η σύνδεση της σωκρατικής με την ελεατική φιλοσοφία. Ταύτισε το Αγαθό με το Ον των Ελεατών και δίδαξε ότι αυτό αποτελεί την μόνη πραγματικότητα. Το ανώτατο αγαθό το ονόμασε φρόνηση, θεό, νου.
Σημαντικοί μεταξύ των Μεγαρικών είναι ο Ευβουλίδης, ο Διόδωρος Κρόνος και ο Στίλπων, που πολέμησε τη θεωρία των Ιδεών του Πλάτωνα και πλησίασε πολύ την Κυνική Σχολή. Το ανώτατο αγαθό γι’ αυτόν είναι η απάθεια. Μαθητής του είναι ο Ζήνων ο Κυτιεύς, ιδρυτής του Στωικισμού. Από αυτή τη σχολή πρέπει να αναφερθούν οι δύο εριστικοί Ευβουλίδης από τη Μίλητο και Αλεξίνιος από την Ηλεία, επίσης ο Διόδωρος Κρόνος από την Καρία και ο Στίλπων. Η σχολή είχε πολύ σύντομη ζωή, αργότερα συγχωνεύτηκε με τον κυνισμό και τη φιλοσοφία της Στοάς
ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΗΛΕΙΑΣ – ΦΑΙΔΩΝ
Το ίδιο ισχύει και για τη φιλοσοφική εταιρεία που ίδρυσε ο Φαίδων, αγαπημένος μαθητής του Σωκράτη, στην πατρίδα του την Ηλεία, ύστερα από λίγο ο Μενέδημος τη μετέφερε στην Ερέτρια. Ο Ιερώνυμος τον αποκαλεί «δούλον» στο «Περί ψυχής». Τον εξαγόρασε ο Αλκιβιάδης και ο Κρίτων με προτροπή του Σωκράτη. Δεν γνωρίζουμε πολλά γι’ αυτόν.
ΚΥΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ
Ιδρυτής της κυνικής σχολής (που ονομάστηκε έτσι από το γυμνάσιο του Κυνοσάργους) ήταν ο Αντισθένης που γεννήθηκε στην Αθήνα το 444 π.Χ. και πέθανε το 370 π.Χ. Παλαιός φίλος και αυτός, όπως ο Ευκλείδης, του Σωκράτη. Ο ιδιόρρυθμος Διογένης από τη Σινώπη ήταν πιο πολύ μια χαρακτηριστική φιγούρα στην ιστορία του πολιτισμού παρά άνθρωπος της επιστήμης. Μαζί με αυτόν πρέπει να αναφερθεί ο Κράτης από τη Θήβα. Αργότερα η κυνική σχολή συγχωνεύτηκε με τη Στοά.
Ο Αντισθένης, υπήρξε μαθητής του Γοργία του Σοφιστή. Στην αρχή άνοιξε σχολή Ρητορικής, αλλά μετά από ρήξη με τον Γοργία, ακολούθησε τον Σωκράτη. Όταν ο Σωκράτης πέθανε, ο Αντισθένης ίδρυσε την Κυνική Σχολή στην πλατεία του Κυνοσάργους.
Σύμφωνα με μια εκδοχή, γι’ αυτό ονομάστηκαν Κυνικοί, καθώς και από τον τρόπο ζωής που πρέσβευαν, που ήταν λιτός και ασκητικός. Όλοι οι Κυνικοί ζούσαν σαν ζητιάνοι, χωρίς αγαθά και οικία. Έκαναν αυτό που λέμε «σκυλίσια ζωή».
ΚΥΡΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ
Ιδρυτής της είναι ο Αρίστιππος από την Κυρήνη. Γεννήθηκε το 435 π.Χ. στην Κυρήνη της Β. Αφρικής. Εκεί γνώρισε τη φιλοσοφία του Πρωταγόρα. Νέος ήρθε στην Αθήνα και εντάχθηκε στον κύκλο του Σωκράτη. Μετά την καταδίκη του δασκάλου του, οδοιπορεί κηρύσσοντας τις θεωρίες του σε πολλές ελληνικές πόλεις, σε αυλές τυράννων, «πρώτος εκ των μαθητών του Σωκράτους διδάξας επί χρήμασιν». Την Κυρηναϊκή Σχολή την ίδρυσε αφού εγκαταστάθηκε στην πατρίδα του.
Η ευδαιμονία-σοφία έγκειται στο να ελέγχει το αίσθημα και να μην αφήνει τον άνθρωπο να ελέγχεται απ’ αυτό. «Δεν είναι η αποχή από τις απολαύσεις το καλύτερο, αλλά να τις ελέγχει κανείς και να μην υποτάσσεται σ’ αυτές» (Πλούταρχος).
Ο Αρίστιππος ο Κυρηναίος, πλανόδιος δάσκαλος της σοφιστικής, κάπως νεώτερος από την Ευκλείδη και τον Αντισθένη, κατά καιρούς μόνο είχε σχέση με τον κύκλο του Σωκράτη. Ίδρυσε την σχολή του όταν ήταν πια γέρος. Φαίνεται ότι η συστηματική επεξεργασία των ιδεών του, που για αυτόν ήταν πιο πολύ πρακτικοί κανόνες ζωής, έγινε από τον εγγονό του που επονομάστηκε μητροδίδακτος, επειδή η σοφία του παππού του, του παραδόθηκε από την μητέρα του Αρετή.
ΣΤΩΙΚΙΣΜΟΣ
Ζήνων ο Κιτιεύς Στην ιστορία της Στοάς πρέπει να διακρίνουμε μια παλαιότερη (βασικά ηθική), μια μεσαία (συγκρητική) και μια νεώτερη (θρησκευτική) περίοδο. Πολλές από τις προσωπικότητες αυτής της σχολής κατάγονταν από χώρες της ελληνιστικής Ανατολής. Έτσι, ο ιδρυτής της Στοάς Ζήνων ήρθε ως έμπορος από την Κύπρο στην Αθήνα, και όπως λέγεται, τον έθελξε τόσο πολύ η φιλοσοφία ώστε μελέτησε τη διδασκαλία όλων των σχολών και ύστερα, το 308, ίδρυσε τη δική του. Ο Ζήνων καταγόταν από το Κίτιο της Κύπρου και έζησε από το 326 ως το 246 π.Χ. Γύρω στο 300 άρχισε να διδάσκει τις ιδέες του στην Ποικίλη Στοά, όπου εκθέτονταν έργα των γνωστότερων ζωγράφων της Αθήνας, στο στυλ του Πολυγνώτου και απ’ όπου η Σχολή πήρε το όνομά της. Πιο σημαντικός μαθητής του ήταν ο Κλεάνθης από την Άσσο (στην Τρωάδα), σώζεται ένας μονοθεϊστικός ύμνος στο Δία. Επιστημονική κεφαλή της σχολής ήταν ο Χρίσιππος (280- 209 π.Χ.) από τους Σόλους (ή την Ταρσό) της Κιλικίας. Λέγεται ότι είχε γράψει πάρα πολλά έργα, αλλά, εκτός από τους τίτλους του ελάχιστα έχουν σωθεί. Από τους άλλους στωϊκούς πρέπει να αναφερθούν μόνο ο Αρίστων από τη Χίο, ο Διογένης ο Βαβυλώνιος ( 155 π.Χ. Ρώμη) και ο Απολλόδωρος. Με τη Στοά συνδέονταν και ο Αρίσταρχος και ο Ερατοσθένης.
Η τάση προς τον συγκρητισμό άρχισε μέσα στη Στοά με τον Παναίτιο (180 110 π.Χ.), που είχε επηρεαστεί πολύ από το σκεπτικισμό της Ακαδημίας και διατηρούσε στενές σχέσεις με ρωμαίους πολιτικούς, και ολοκληρώθηκε με τον Ποσειδώνειο που καταγόταν από την Απάμεια της Συρίας (περ 175- 90 π.Χ.). Ήταν από τους μεγαλύτερους ιστοριοδίφες της αρχαιότητας, ειδικότερα στο χώρο της ιστορικής γεωγραφίας. Δίδασκε στη Ρόδο και η διδασκαλία του είχε μεγάλη απήχηση στους νεαρούς ρωμαίους μαθητές του, ανάμεσά τους ήταν και ο Κικέρων.
Περίοδοι του Στωικισμού:
Η αρχαία περίοδος ή Πρώτος Στωικισμός, από το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. μέχρι τον 2ο αιώνα π.Χ, στον οποίο ξεχωρίζει ο Ζήνων ο Κυτιεύς, ο ιδρυτής του, και οι μαθητές του Κλεάνθης και Χρύσιππος. Ο Κλεάνθης ήταν ένας καλός ποιητής που εργαζόταν μεταφέροντας νερό στους κήπους της Αθήνας, για να μπορεί να παρακολουθεί τα μαθήματα του Ζήνωνα και να συντηρεί τον εαυτό του. Ο Χρύσιππος θεωρείται ο κατεξοχήν ιδεολόγος του Στωικισμού, αυτός που έδωσε οριστική μορφή στη διδασκαλία του.
Η μεσαία περίοδος ή Δεύτερος Στωικισμός, από τον 2ο αιώνα π.Χ. μέχρι τον 1ο αιώνα μ.Χ. Αυτή την εποχή ξεχωρίζουν οι Πανέκιος και Ποσειδώνιος. Ο πρώτος σαν εισηγητής της διδασκαλίας στη Ρώμη και ο δεύτερος σαν αληθινός εκλεκτικιστής, μελετητής των διαφόρων γνωστών –εκείνη την εποχή- φιλοσοφικών θέσεων.
Ο Στωικισμός της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, στον οποίο τοποθετούνται τόσες σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο Σενέκας, ο Μάρκος Αυρήλιος, ο Επίκτητος, καθώς και ο Κορνούτος, ο Μουσώνιος Ρούφος, ο Δίων Χρυσόστομος κ.α.
ΣΤΩΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ
Η φιλοσοφία του σχηματίζεται με βάση το παραδοσιακό τρίπτυχο:
α) Φυσική, που μελετά τα διάφορα στοιχεία που απαρτίζουν τον κόσμο, τα αντικείμενα της γνώσης υιοθετώντας τον τύπο ενός υλιστικού πανθεϊσμού.
β) Λογική ή οι αναγκαίες λειτουργίες για να μπορούμε να γνωρίσουμε.
γ) Ηθική, που μελετάει τη συμπεριφορά με βάση ηθικούς σκοπούς, καθήκοντα, αρετές, αξίες και ιδανικά σοφίας. Περιέχει επίσης τα σχετικά με την πολιτική θεωρία και περί δικαίου.
ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΙ
Ο Επίκουρος (341-270 π.Χ.) γιος αθηναίου δασκάλου, γεννήθηκε στη Σάμο και είχε ήδη αρχίσει να διδάσκει στη Μυτιλήνη κα στη Λάμψακο, προτού ιδρύσει, το 306, στην Αθήνα τη φιλοσοφική εταιρεία που ονομάστηκε κήποι (από τον τόπο όπου συναθροίζονταν τα μέλη της). Ήταν δάσκαλος πολύ αγαπητός για τα κοινωνικά του χαρίσματα, λεπτός άνθρωπος με πολύ γούστο, που ενσάρκωνε το ιδανικό της αττικής ευγένειας. Αφετηριακό σημείο της διδασκαλίας του είναι η ομορφιά, που προσπάθησε να την ανυψώσει σε αρχή της πρακτικής ζωής και να την εξασφαλίσει στο άτομο. Από τα πολυάριθμα και πολύ βιαστικά γραμμένα έργα του έχουν διασωθεί το Κύριαι Δόξαι, τρεις διδακτικές επιστολές, τμήματα από το έργο του Περί φύσεως και μερικά σκόρπια αποσπάσματα.
Από το πλήθος των οπαδών του η αρχαιότητα είχε ξεχωρίσει το στενό φίλο του Μητρόδωρο από τη Λάμψακο, τον Ζίνωνα από τη Σιδώνα και τον Φαίδρο. Γνωστότερος είναι ο Φιλόδημος από τα Γάδαρα της Κοίλης Συρίας.
“Η ευτυχία θεμελιώνεται στην υγεία του σώματος και στη ατάραχη ηρεμία της ψυχής”
“Η ηθική του σώφρονος ανθρώπου γνωρίζει πότε είναι απαραίτητο να θυσιάζει την παρούσα ηδονή προς χάριν της ευτυχίας του μέλλοντος”
“Ασεβής δεν είναι ακείνος που δεν παραδέχεται τους θεούς των πολλών, αλλά εκείνος που αποδίδει στους θεούς τις δοξασίες των πολλών” .
ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΤΕΣ
Ο Σκεπτικισμός δεν παρουσιαζόταν ως αυτοτελής σχολή, σύμφωνα και με την φιλοσοφική άποψη που υποστήριζε, είχε χαλαρότερο σχήμα. Ο Σκεπτικισμός έχει τη αρχή του στον Πύρρωνα. Παρέχει την βάση για μιά σε βάθος κριτική των θεωριών της γνώσης που υπήρχαν όμως ήδη από τους Προσωκρατικούς. Το δεύτερο χαρακτηριστικό του Σκεπτικισμού είναι ο δρόμος προς τη αταραξία, που είναι και ο ηθικός σκοπός του.
Ο Πύρρων από την Ηλεία συστηματοποίησε τη σκεπτική φιλοσοφία, είχε κάπως στενότερες σχέσεις με τη σωκρατική – σοφιστική σχολής της πατρίδας του. Μαζί με τον Ανάξαρχο, οπαδό της φιλοσοφίας του Δημόκριτου, ο Πύρρων ακολούθησε την εκστρατεία του Αλέξανδρου στην Ασία. Ο Πυρρωνισμός είναι προϊόν της εποχής του, όπου οι παραδοσιακές αξίες και δοξασίες της κοινωνίας βρίσκονταν σε μεταβατικό στάδιο. Με βάση τις απόψεις του Πύρρωνα ο σιλλογράφος Τίμων από τον Φλιούντα (320-230 π.Χ.) περιγελούσε τους φιλοσόφους.
Η δεύτερη φάση του σκεπτικισμού αποτελεί τον Σκεπτικισμό της Ακαδημίας με εκπροσώπους τον Αρκεσίλαο (265 πΧ) και τον Καρνεάδη (155 πΧ).
ΕΚΛΕΚΤΙΚΙΣΤΕΣ
Επιχειρεί να εξομαλύνει τον ανταγωνισμό των διαφορετικών φιλοσοφικών θέσεων, με βάση το σημείο της αναζήτησης της ευδαιμονίας, την εξάλειψη των παθών και το ιδανικό του σοφού.
Η Εκλεκτικιστική φιλοσοφία εκθέτει σε γενικές γραμμές τις θεμελιώδεις και έμφυτες ανθρώπινες αλήθειες, αυτές πού είναι ανεξάρτητες και πριν από κάθε έρευνα. Εμφανίστηκε στους Στωικούς, κυριάρχησε αργότερα στην Ακαδημία και έγινε επίσης δεκτός από τους περιπατητικούς.
Εκπρόσωποί του είναι ο Μάρκος Τούλιος Κικέρωνας (106 42 πΧ), ο μέγας αστρονόμος Κλαύδιος Πτολεμαίος όπως και ο Γαληνός, ο γιατρός. Στον εκλεκτικιστικό Στωικισμό, οι τελευταίοι μεγάλοι φιλόσοφοι της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας δείχνουν ένα έντονο θρησκευτικό ενδιαφέρον (Σενέκας, Μουσώνιος Ρούφος, Επίκτητος, Μάρκος Αυρήλιος).
ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΟΙ
Σύμφωνα με την αρχαία παράδοση ιδρυτής του νεοπλατωνισμού είναι κάποιος Αμμώνιος Σακκάς, ένας αινιγματικός φιλόσοφος που είχε ιδρύσει στην Αλεξάνδρεια μια σχολή φιλαληθείας, με συγκριτικές και εκλεκτικιστικές συνθέσεις. Εκτός από τον Πλωτίνο και τον Ωριγένη μαθητής του ήταν ο ρήτορας Λογγίνος στον οποίο αποδίδεται το Περί ύψους, βιβλίο σημαντικό για την εξέλιξη των εννοιών της αισθητικής, και κάποιος άλλος Ωριγένης.
Ουσιαστικός θεμελιωτής της νεοπλατωνικής σχολής είναι ο Πλωτίνος (204-269 μ.Χ.) Γεννήθηκε στη Λυκόπολη της Αιγύπτου και σπούδασε στην Αλεξάνδρεια. Πήρε μέρος σε εκστρατεία (αποτυχημένη) κατά των Περσών για να γνωρίσει τα μυστήριά τους. Γύρω στο 224μ.Χ. διδάσκει με μεγάλη επιτυχία στη Ρώμη. Πέθανε σε κάποιο κτήμα στην Καμπανία. Ήταν ευγενική, λεπτή φύση, η προσωποποίηση της βαθιάς εσωτερικότητας και της εκπνευματωμένης αντίληψης για τη ζωή – ντρεπόταν επειδή ήταν ενσαρκωμένος!!. Τα έργα του γράφτηκαν σε γεροντική ηλικία και τα εξέδωσε ο μαθητής του Πορφύριος. Άσκησε εξαιρετική επίδραση στην αριστοκρατία της Ρώμης και οι μαθητές του ίδρυσαν τις νεοπλατωνικές σχολές στις σημαντικότερες ελληνιστικές πόλεις.
Ο νεοπλατωνισμός γνώρισε μια σύντομη πολιτική επιτυχία με την προσχώρηση σ΄ αυτήν του αυτοκράτορα Ιουλιανού, που είχε ελπίσει ότι με τη βοήθειά της θα μπορούσε να ανανεώσει τα αρχαία μυστήρια και ξεριζώσει τους αυξανόμενους φανατισμούς των αιρέσεων.
Ιδρυτής του αθηναϊκού νεοπλατωνισμού είναι ο Πλούταρχος (πέθανε ύστερα από το 430 μ.Χ.) με τους μαθητές του Συριανό και Ιεροκλή. Τόσο αυτοί όσο και εκείνοι που αναφέρονται παρακάτω έγραψαν σχόλια – που εν μέρει έχουν διασωθεί – σε έργα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Σημαντικότερος είναι ο Πρόκλος (411-485 μ.Χ.) Από τα έργα του πρέπει προπάντων να μνημονευτεί το “Περί της κατά Πλάτωνα θεολογίας”.
Μέσα στις ποικίλες ιδέες που συνθέτουν την νεοπλατωνική διδασκαλία μπορούμε να σημειώσουμε: α) Την Ενότητα της ολης ουσιαστικής πραγματικότητας. β) Την μετενσάρκωση των ψυχών, έως ότου βιώσουν πλήρως την ιδέα της ενότητας. γ) Την ανάγκη κάθαρσης σαν αυτοπραγμάτωση και ένωση με την θεία ουσία μέσα του και στο Σύμπαν (θεοφάνεια). Γι’ αυτό συμπεριλαμβάνει ηθικές, ασκητικές και μαγικές πρακτικές, θεωρώντας την Μαγεία σαν την Μεγάλη Επιστήμη – σύνθεση όλων των επιστημών.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΗ ΣΧΟΛΗ – ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Από τον συγκριτισμό των Αλεξανδρινών φιλοσόφων προήλθαν και οι καλύτερες φιλοσοφικές θέσεις της ανερχόμενης θρησκείας των χριστιανών.
Από τον Κλήμεντα τον Αλεξανδρέα έχουν διασωθεί τρία έργα: Λόγος προτρεπτικός προς Έλληνας, Παιδαγωγός, Στρωματείς. Από τη σχολή του προερχόταν και ο θεμελιωτής της χριστιανικής θεολογίας, Ωριγένης. Γεννημένος το 185 μ.Χ. στην Αλεξάνδρεια και με ολοκληρωμένη για εκείνη την εποχή μόρφωση, Ωριγένης διακρίθηκε ως δάσκαλος, αλλά εξαιτίας της διδασκαλίας του ήρθε σε σύγκρουση με την εκκλησιαστική Σύνοδο που τον καθαίρεσε από το αξίωμά του. Έζησε στην Καισάρεια και στην Τύρο, όπου πέθανε το 254 μ.Χ. Συνδύαζε τη σιδερένια θέληση και την ακαταπόνητη δραστηριότητα με το ειρηνικό και συμφιλιωτικό πνεύμα της επιστημονικής μόρφωσης, το οποίο προσπάθησε να μεταφέρει και στις έντονες εκκλησιαστικές διαμάχες. Από τα συγγράμματά του, εκτός από εκείνο που στρεφόταν κατά του Κέλσου, ενδιαφέρει και το “Περί αρχών”. Γράφοντας κατηγορίες ενάντια στους νεοπλατωνικούς φιλοσόφους μας εξιστορεί μοναδικά στοιχεία για τα μυστήριά τους.