Ο Νικόλαος Καναβός εξελέγη Αυτοκράτορας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κατά την διάρκεια της Δ΄ Σταυροφορίας, στις 25 ή 27 Ιανουαρίου 1204 από συνέλευση της Βυζαντινής Γερουσίας, ιερέων, καθώς και των κατοίκων της Κωνσταντινούπολης, οι οποίοι ήσαν σε ευθεία αντίθεση με τους συναυτοκράτορες Ισαάκιο Β΄ και Αλέξιο Δ΄.
Ο Νικόλαος ήταν νεαρός ευγενής (πιθανώς συγγενής των Αγγέλων Αυτοκρατόρων) ο οποίος επελέγη έπειτα από τρεις ημέρες έρευνας μεταξύ αριθμού απρόθυμων υποψηφίων και αρνήθηκε να αποδεχθεί το ύψιστο αυτό αξίωμα. Παρά την επιλογή του από τον λαό, ουδέποτε αποδέχθηκε την ανάληψη αυτοκρατορικής εξουσίας, και αναζήτησε άσυλο εντός της Αγίας Σοφίας.
Ο Αλέξιος Ε΄ «Μούρτζουφλος», ο οποίος είχε εκθρονίσει τους Αυτοκράτορες Ισαάκιο Β΄ και Αλέξιο Δ΄, του προσέφερε υψηλόβαθμη θέση εντός της δικής του διοίκησης, ωστόσο ο Νικόλαος απέρριψε με σθεναρότητα τους όρους αυτούς.
Στις 8 Φεβρουαρίου, αφότου απέρριψε αυτοκρατορικό κάλεσμα, ο Αυτοκράτορας Νικόλαος Καναβός σύρθηκε εκτός της εκκλησίας, εντός της οποίας είχε βρει άσυλο, και στραγγαλίστηκε στα περίτεχνα μαρμάρινα σκαλοπάτια της Αγίας Σοφίας.
Ο ιστορικός Νικήτας Χωνιάτης περιγράφει τον Νικόλαο Καναβό ως έναν αγαθό, ευγενή και ευφυή άνθρωπο.
Από το kanavosgeanology:
Ο Νικόλαος Καναβός ήταν αξιωματούχος της Κωνσταντινούπολης την εποχή των Αγγέλων, που διακρίθηκε κατά την πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1203-1204.
Λόγω της γενναιότητας που επέδειξε κατά τις πρώτες συγκρούσεις έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής και στη σύγχυση που επικράτησε στις αρχές του 1204 μετά τη σύγκρουση του Αλεξίου Δ΄ με τους Σταυροφόρους, ανακηρύχθηκε από το λαό της Κωνσταντινούπολης αυτοκράτορας.
Η αναγόρευσή του έγινε στην Αγία Σοφία στις 28 Ιανουαρίου 1204. Παρ’ όλη όμως την λαϊκή υποστήριξη, δεν είχε ερείσματα στις ανώτερες τάξεις και μάλιστα ο ίδιος ο Πατριάρχης Ιωάννης Ι΄ Καματηρός (1198-1206) χαρακτήρισε την ενέργεια αυτή παράνομη και στασιαστική. Γρήγορα ο Αλέξιος Δούκας Μούρτζουφλος κατάφερε να πάρει τον έλεγχο του παλατιού και του στρατού και έτσι να εκτοπίσει τον Νικόλαο, ο οποίος συνελήφθη και εκτελέστηκε κατόπιν εντολής του στις 5 Φεβρουαρίου 1204.
Ο Καναβός έμεινε στην ιστορία ως ο διεκδικητής του θρόνου για μια εβδομάδα (28 Ιανουαρίου-5 Φεβρουαρίου 1204). Μάλιστα λέγεται ότι, έχοντας συναίσθηση της αδυναμίας του, προσπάθησε να αρνηθεί τον αυτοκρατορικό θρόνο, χωρίς όμως αποτέλεσμα