Αναταραχή με σοβαρό αντίκτυπο στις διεθνείς σχέσεις της χώρας έχει προκληθεί, συνεπεία της εντύπωσης που έχει δημιουργηθεί ότι η Ελλάδα θα ήταν θετική στο ενδεχόμενο να παραχωρήσει το ρωσικής κατασκευής σύστημα αντιαεροπορικής και αντιπυραυλικής άμυνας S-300 PMU1 ή οποιοδήποτε άλλο σύστημα αντιαεροπορικής άμυνας ίδιας προέλευσης (ρωσικής), με την προϋπόθεση ότι θα προσφερθεί ισοδύναμος αντικαταστάτης που πρώτα θα ενσωματωθεί στο εθνικό σύστημα αεράμυνας.
Του Περικλή Ζορζοβίλη
Στη δημιουργία της εντύπωσης, όπως φαίνεται, συνέτεινε και ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Νικόλαος Παναγιωτόπουλος, σε δηλώσεις του προς τους διαπιστευμένους συντάκτες του υπουργείου, σε εκδήλωση με αφορμή τις γιορτές των Χριστουγέννων. Η εντύπωση δε ήταν τόσο ισχυρή, ώστε το γνωστό αμερικανικό περιοδικό «Forbes» δημοσίευσε άρθρο με αυτό το περιεχόμενο.
«Εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες εγκαταστήσουν ένα σύστημα Patriot στο νησί (Κρήτη) και αφού ενσωματωθεί-συνδεθεί με το εθνικό σύστημα αεράμυνας, τότε οι S-300 μπορούν να αφαιρεθούν» αναφέρεται χαρακτηριστικά. «Η ίδια διαδικασία ισχύει για οποιοδήποτε άλλο ρωσικό σύστημα αεράμυνας μπορεί να θέλουν να στείλουν στην Ουκρανία».
Η τοποθέτηση επιβεβαιώνει για μια ακόμη φορά την απόλυτη ταύτιση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής με τις ΗΠΑ στο ζήτημα του πολέμου στην Ουκρανία, και ήταν αυτή που οδήγησε την εκπρόσωπο του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών Μαρία Ζαχάροβα να προειδοποιήσει ότι τέτοια εξέλιξη θα συνιστούσε «εχθρική ενέργεια» – ούτε καν «μη φιλική», που είναι η συνήθης έκφραση η οποία χρησιμοποιείται στη διπλωματία.
«Θεωρούμε τις προκλητικές προθέσεις για την προμήθεια του καθεστώτος του Κιέβου με τους S-300 και άλλα συστήματα αεράμυνας ρωσικού/σοβιετικού τύπου ως ανοιχτά εχθρικές προς τη Ρωσία» ήταν η φρασεολογία που χρησιμοποίησε η εκπρόσωπος του ρωσικού ΥΠΕΞ, συμπληρώνοντας ότι η Αθήνα αγνοεί τη γνώμη των Ελλήνων πολιτών, «οι οποίοι σε ποσοστό 70%, σύμφωνα με δημοσκοπήσεις, αντιτίθενται στην παροχή οπλισμού στην Ουκρανία».
Σημείωσε επίσης ότι τυχόν παραχώρηση των προαναφερθέντων συστημάτων «αποτελεί κατάφωρη παραβίαση των ρωσοελληνικών διακυβερνητικών συμφωνιών για στρατιωτική-τεχνική συνεργασία της 30ής Οκτωβρίου 1995 και για παράδοση συναφών στρατιωτικών προϊόντων της 3ης Δεκεμβρίου 2013, που απαγορεύουν ρητά στην Ελλάδα την επανεξαγωγή στρατιωτικού εξοπλισμού σε τρίτους χωρίς τη συγκατάθεση της Ρωσίας. Η παραβίαση των συμβατικών υποχρεώσεων αναπόφευκτα θα έχει συνέπειες, πέραν της σημαντικής αποδυνάμωσης των δυνατοτήτων αεράμυνας της Ελλάδας».
Είναι εύκολα αντιληπτό ότι η θέση της ελληνικής κυβέρνησης χρήζει διευκρίνισης. Ήταν ακριβής η φρασεολογία που χρησιμοποίησε ο υπουργός Εθνικής Άμυνας για το ζήτημα των S-300 ή αποτύπωνε μια πιο χαλαρή και χωρίς διπλωματικούς τύπους συζήτηση;
Το ζήτημα έχει μεγάλη σημασία για δύο λόγους:
Πρώτον, γιατί στην περίπτωση των οπλικών συστημάτων η αγορά και η κατοχή ενός οπλικού συστήματος δεν συνεπάγονται αυτόματα την ελευθερία μεταβίβασής του σε όποιον ο ιδιοκτήτης επιθυμεί, σε περίπτωση που αποφασίσει ότι δεν το χρειάζεται για την κάλυψη των αμυντικών του αναγκών. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο στις μεταβιβάσεις οπλικών συστημάτων απαιτείται η εξασφάλιση του «πιστοποιητικού τελικού χρήστη» (End User Certificate), το οποίο παρέχει η κατασκευάστρια χώρα του συστήματος που διατηρεί την πνευματική ιδιοκτησία της τεχνολογίας την οποία ενσωματώνει.
Ας σημειωθεί εδώ ότι για τα τεθωρακισμένα οχήματα μάχης BMP-1, που παραχώρησε η χώρα μας στην Ουκρανία στο πλαίσιο της περιβόητης συμφωνίας «ανταλλαγής» με τη Γερμανία, το δικαίωμα έκδοσης του πιστοποιητικού τελικού χρήστη ανήκε στη Γερμανία, ως διάδοχο κράτος της πρώην Ανατολικής Γερμανίας (ο στρατός της οποίας χρησιμοποιούσε τα συγκεκριμένα οχήματα). Πάντως, στην περίπτωση που η ελληνική κυβέρνηση αποφασίσει την παραχώρηση του συστήματος S-300 PMU1, αυτή είναι βέβαιο ότι θα γίνει χωρίς «πιστοποιητικό τελικού χρήστη», ζήτημα που, αν και σημαντικό, θα «υποβιβαστεί» σε διαδικαστική λεπτομέρεια, η οποία όμως θα βαρύνει περαιτέρω τις ήδη διαρραγείσες ελληνορωσικές σχέσεις.
Δεύτερον και ίσως σημαντικότερο, στην περίπτωση που απλώς οι ΗΠΑ αναπτύξουν ένα σύστημα Patriot στην ανατολική Κρήτη προς αντικατάσταση των S-300 PMU1, όπως φέρεται ότι είναι η θέση που προωθείται από την κυβέρνηση, εγείρεται το αμείλικτο ερώτημα: Ποιο είναι το πρακτικό ελληνικό όφελος;
Διότι εάν, όπως φαίνεται, η ελληνική κυβέρνηση δεν θέτει ως προϋπόθεση την παραχώρηση από τις ΗΠΑ στην Ελλάδα τουλάχιστον ενός συστήματος Patriot για τη μεταβίβαση των S-300 PMU1 στην Ουκρανία, αλλά απλώς την ανάπτυξή του στην Κρήτη, τότε απλώς παραχωρείται περιουσιακό στοιχείο του Ελληνικού Δημοσίου χωρίς αντάλλαγμα. Μια επίδειξη ανεξήγητης ελληνικής γαλαντομίας…
Πρόβλημα η αντικατάστασή τους! Θα απαιτήσει πολύ χρόνο και υψηλό κόστος
Η ισχυρή ρωσική αντίδραση και ταυτόχρονα, η χαρακτηριστική προχειρότητα με την οποία η ελληνική πλευρά έφερε στο προσκήνιο το ζήτημα της παραχώρησης του συστήματος S-300 PMU1 και άλλων συστημάτων εγγύς βεληνεκούς που επιχειρούν οι μονάδες αντιαεροπορικού Πυροβολικού του Ελληνικού Στρατού απλώς έφεραν στην επιφάνεια ένα πρόβλημα το οποίο είναι όντως υπαρκτό.
Σύμφωνα με ανοιχτές πηγές, οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις επιχειρούν σήμερα τα ακόλουθα συστήματα αντιαεροπορικής και αντιβληματικής άμυνας ρωσικής προέλευσης:
Πολεμική Αεροπορία: 1 μοίρα S-300PMU1, 4 συστήματα (εκτοξευτές) TOR-M1.
Ελληνικός Στρατός: 21 συστήματα (εκτοξευτές) TOR-M1, 38 συστήματα (εκτοξευτές) OSA-AK/AKM.
Η προμήθεια αυτών των συστημάτων, είτε προερχόμενων από αποθέματα άλλων χωρών (π.χ., τα OSA-AK/AKM από την πρώην Ανατολική Γερμανία) είτε με πώληση (περίπτωση των TOR-M1) ή εμμέσως (οι S-300 PMU1, που μεταβιβάστηκαν από την Κυπριακή Δημοκρατία), έγινε πριν από περίπου 20 χρόνια. Σήμερα όμως η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και η αναβίωση του ψυχροπολεμικού κλίματος συνεπεία αυτής, δυστυχώς, χαράσσουν την προδιαγεγραμμένη πορεία προς την απαξίωση και τον παροπλισμό τους.
Υπενθυμίζεται ότι το 2022 ήταν προγραμματισμένη η ανανέωση των συμβάσεων Εν Συνεχεία Υποστήριξης (FOS: Follow On Support) για τα προαναφερθέντα συστήματα, συμπεριλαμβανομένης της σύμβασης για την επέκταση του επιχειρησιακού ορίου ζωής των βλημάτων των συστημάτων TOR-M1. Είναι εύκολα αντιληπτό ότι τη δεδομένη στιγμή ουδεμία σοβαρή πρόβλεψη μπορεί να γίνει για τον χρόνο ανανέωσης των συμβάσεων, αφού προφανώς προϋποθέτουν την ομαλοποίηση των σχέσεων Δύσης – Ρωσικής Ομοσπονδίας. Επίσης δεν είναι γνωστό αν τα υλικά των συμβάσεων FOS, που είχαν ανατεθεί το 2017 (για παράδειγμα, στις 14 Φεβρουαρίου 2017 είχε ανακοινωθεί ότι η σχετική σύμβαση για το S-300 PMU1 ανερχόταν σε 9.100.000 ευρώ πλέον κρατήσεων), έχουν παραδοθεί.
Με σημαντικό βαθμό βεβαιότητας μπορεί να υποτεθεί ότι με την πάροδο του χρόνου οι διαθεσιμότητες των προαναφερθέντων συστημάτων θα βαίνουν συνεχώς μειούμενες και ότι η αποδεδειγμένη ευρηματικότητα του τεχνικού προσωπικού που τα υποστηρίζει δεν μπορεί να υποκαταστήσει σε βάθος χρόνου την έλλειψη ανταλλακτικών και υλικών από τους κατασκευαστές.
Σε κάθε περίπτωση όμως τα προαναφερθέντα συστήματα δεν μπορούν απλά να παραχωρηθούν χωρίς να αντικατασταθούν. Υπό αυτό το πρίσμα, η αντικατάσταση της μοίρας των S-300 PMU1 από μία μοίρα Patriot, που θα παραχωρούνταν από τις ΗΠΑ και θα μεταβιβαζόταν σε ελληνική κυριότητα, θα μπορούσε να θεωρηθεί συμφέρουσα για την ελληνική αεράμυνα. Όμως η ίδια επιλογή δεν υφίσταται για τα υπόλοιπα συστήματα.
Ήδη θα έπρεπε να έχει αρχίσει η σχεδίαση της αντικατάστασή τους, η οποία θα απαιτήσει πολύ χρόνο και υψηλό κόστος. Όπως έχει αναφέρει η «δημοκρατία», το κόστος αντικατάστασης των ρωσικής προέλευσης συστημάτων του Ελληνικού Στρατού έχει υπολογιστεί σε πάνω από 3 δισ. ευρώ.