Εννέα μήνες μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία κι ένα πράγμα έχει πια γίνει ξεκάθαρο σε όλους: Όσο περισσότερα είναι τα χρήματα που ρίχνει η Δύση, τόσο περισσότερα γίνονται τα προβλήματα.
Από τον Βασίλη Γαλούπη
Για πόσο ακόμα η Ευρώπη και η Αμερική θα παρέχουν στην Ουκρανία τη στρατιωτική και οικονομική βοήθεια αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων που χρειάζεται κάθε μήνα για να αποκρούει τη Ρωσία; Οι πολίτες κυρίως στην Ευρώπη -αφού οι Αμερικανοί δεν υποφέρουν από τις ίδιες συνέπειες- απορρίπτουν την ιδέα να χρηματοδοτούν επ’ αόριστον μια ατέρμονη και χαοτική σύγκρουση με τη Ρωσία.
Εκτός αυτού και οι δυτικοί υποστηρικτές της Ουκρανίας έχουν συμφέροντα που διακυβεύονται. Εάν ο πόλεμος κλιμακωθεί, υπάρχει ο κίνδυνος να τους «τραβήξει μέσα». Το συμβάν με την πυραυλική επίθεση στην Πολωνία κατέδειξε τις ισορροπίες τρόμου. Μέχρι να αποδειχθεί ότι επρόκειτο για ουκρανικό βομβαρδισμό σήμανε παγκόσμιος συναγερμός.
Ετσι κι αλλιώς, τα οφέλη της Αμερικής από τον πόλεμο είναι ήδη ξεκάθαρα. Η Ρωσία ξεκίνησε έναν δαπανηρό για την ίδια πόλεμο, ο ρόλος του ΝΑΤΟ αναβαθμίστηκε για τις αμυντικές ανάγκες της Ευρώπης και οι ΗΠΑ αντικατέστησαν τη Ρωσία ως βασικός προμηθευτής ενέργειας των χωρών της Ε.Ε. Κι όλα αυτά με τους Ευρωπαίους να υπομένουν το κύριο βάρος των συνεπειών του πολέμου, καθώς και τα κόστη που θα απαιτηθούν για τη μελλοντική στήριξη της Ουκρανίας.
Για τους Ουκρανούς, από την άλλη, που υπέστησαν φρικτές απώλειες, το αποτέλεσμα δείχνει πολύ πιο αβέβαιο. Οπως και να έχει, πάντως, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν διαθέτουν αστείρευτες προμήθειες χρημάτων, όπλων και προσοχής, ενώ Αμερική και Κίνα έχουν κι άλλες δουλειές…
Διαπραγματεύσεις με το βλέμμα στην επόμενη ημέρα
Ετσι, αν και τίποτα δεν προδικάζει πότε οι μάχες θα σταματήσουν, η Δύση αρχίζει να προετοιμάζεται για διαπραγματεύσεις με το βλέμμα στην επόμενη ημέρα. Το ζητούμενο τώρα είναι να βρεθεί ένα τέλος, αλλά το ερώτημα είναι με ποιους όρους θα μπορέσει να σταματήσει ο πόλεμος. Πρέπει να βρεθεί ένας εύσχημος τρόπος και για τις δυο πλευρές.
Ο Τζέικ Σάλιβαν, σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του Μπάιντεν, πραγματοποίησε ένα απροειδοποίητο ταξίδι στο Κίεβο στις 4 Νοεμβρίου, επισήμως για να υποσχεθεί «ακλόνητη υποστήριξη». Ομως, παράλληλα, έγραψε ο «Economist», προέτρεψε τους Ουκρανούς να σκεφτούν τους μελλοντικούς όρους για ειρήνη.
Ο Σάλιβαν φαίνεται πως έχει αναλάβει ρόλο-κλειδί. Είναι το πρόσωπο που κάνει τη δύσκολη δουλειά. Δεν αυξάνει μόνο την πίεση προς την Ουκρανία για εξεύρεση λύσης, αλλά, σύμφωνα με τη «Wall Street Journal», βρίσκεται σε διαρκείς επαφές με τον Γιούρι Ουσάκοφ, που έχει υπηρετήσει ως πρεσβευτής της Ρωσίας στην Ουάσινγκτον.
Ο Ουσάκοφ είναι τώρα σύμβουλος Εξωτερικής Ασφαλείας του Πούτιν κι ένας από τους ανθρώπους που θεωρούνται «αγωγοί» προς τον Ρώσο πρόεδρο. Ο Σάλιβαν μιλά και με τον ομόλογό του στη ρωσική κυβέρνηση.
Πρόσφατα, ο Μπάιντεν είπε ότι μετά τη μάχη της Χερσώνας η Ρωσία και η Ουκρανία «θα γλείψουν τις πληγές τους» και ίσως «είναι έτοιμες για συμβιβασμό». Αλλωστε, διπλωμάτες του ΝΑΤΟ δήλωναν από καιρό ότι οι ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις θα μπορούσαν να ξεκινήσουν μόλις η Ουκρανία ανακαταλάβει τη Χερσώνα, κάτι που θα επιτρέψει στο Κίεβο να καθίσει στο τραπέζι έχοντας κάνει μια σημαντική νίκη. H Χερσώνα είναι πλέον ξανά στα χέρια της Ουκρανίας.
Οι «New York Times» αποκάλυψαν στις 10 Νοεμβρίου ότι ένας εκ των κορυφαίων Αμερικανών στρατηγών, ο πρόεδρος του Μικτού Στρατιωτικού Επιτελείου Μαρκ Μάιλι, υποστήριξε σε εσωτερικές συνεδριάσεις πως «στο πεδίο της μάχης οι Ουκρανοί πέτυχαν όσα θα μπορούσαν πριν μπει ο χειμώνας. Τώρα θα πρέπει να επικεντρωθούν μόνο στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων». Το «χαλί» για τον τερματισμό του πολέμου έχει ήδη στρωθεί από τις ΗΠΑ και όλα τα πιόνια στη σκακιέρα είναι πλέον στις θέσεις τους.
Η διαπραγμάτευση, οι όροι και οι δυσκολίες της Δύσης σε οπλικά αποθέματα
Οι ακριβείς όροι για οποιαδήποτε διαπραγμάτευση θα εξαρτηθούν σε μεγάλο βαθμό από το τι συμβαίνει στο πεδίο της μάχης. Εκτιμάται ότι Ρωσία και Ουκρανία έχουν ήδη χάσει από περίπου 100.000 στρατιώτες καθεμιά.
Η Ρωσία δεν δείχνει κανένα σημάδι ότι είναι διατεθειμένη να πετάξει «λευκή πετσέτα», παρά την απόσυρση από τη Χερσώνα. Η Ουκρανία ποντάρει στο ότι θα καταφθάσουν κι άλλες ενισχύσεις μέσα στον χειμώνα, για αρχή χιλιάδες νεοσύλλεκτοι που ήδη εκπαιδεύονται από τη Βρετανία κι άλλες δυτικές χώρες.
Ομως, τα αποθέματα όπλων της Δύσης δεν είναι απεριόριστα. Οι ευρωπαϊκοί στρατοί ήδη ξόδεψαν πολύ μεγάλο κομμάτι των αποθεμάτων τους, ενώ ακόμα και η πανίσχυρη Αμερική ανησυχεί για τη δική της ικανότητα σε μελλοντικούς πολέμους.
Η Δύση είναι ασαφής σχετικά με τους δικούς της στόχους για τον πόλεμο. Ο Μπάιντεν έχει κατά καιρούς πει ότι θέλει να απομακρυνθεί ο Πούτιν από την εξουσία κι άλλες ότι πρέπει να βρεθεί ένας «παράδρομος» για τον Ρώσο πρόεδρο. Πάντα, όμως, αφήνει έξω από την κουβέντα το ζήτημα των ουκρανικών συνόρων. Η Δύση λέει ότι αυτό είναι κάτι που θα το αποφασίσει η Ουκρανία και πως ο δικός της στόχος είναι να ενισχύσει τη διαπραγματευτική θέση του Κιέβου.
Στις 11 Οκτωβρίου, οι ηγέτες του G7 εξέδωσαν ανακοίνωση, απαιτώντας από τη Ρωσία «πλήρη και άνευ όρων απόσυρση» από όλα τα «κατεχόμενα εδάφη». Μόνο που η δήλωση του G7 είναι ουσιαστικά ένα αίτημα για ολοκληρωτική παράδοση της Ρωσίας. Κι αυτό δεν είναι ρεαλιστικό σενάριο. Η Αμερική δεν θέλει ακόμα να ξεκαθαρίσει τη θέση της, φοβούμενη ότι αυτό θα μπορούσε να δημιουργήσει ρήγματα στη συμμαχία χωρών υπέρ της Ουκρανίας.
Οι τρεις φάσεις και τα ποσά ανοικοδόμησης
Στο συνέδριο διεθνών δωρητών που έγινε στο Βερολίνο τον Οκτώβριο, με σκοπό να προσδιοριστούν τα ποσά που θα χρειαστεί για την επόμενη ημέρα το Κίεβο, ο Ουκρανός υπ. Ανάπτυξης Τσερνίσοφ παρουσίασε ένα τριφασικό πλάνο:
Η πρώτη φάση είναι η εμπόλεμη περίοδος, αυτή δηλαδή που διανύουμε, η οποία σύμφωνα με την Ουκρανία ίσως διαρκέσει από 18-36 μήνες. Η Αμερική, όμως, βιάζεται να συντομεύσει κατά πολύ το διάστημα. Ηδη το χρήμα που ρέει από Ευρώπη και ΗΠΑ στην Ουκρανία είναι όχι μόνο για όπλα και στρατιωτική βοήθεια, αλλά για να καλύπτει σχεδόν κάθε ανάγκη της χώρας, από πληρωμές μισθών μέχρι κοινωνικές παροχές. Μόνο για να καλυφθεί το δημοσιονομικό έλλειμμα της Ουκρανίας για το 2023 θα χρειαστούν 38 δισ. δολάρια.
Η δεύτερη φάση, που εκτιμάται ότι θα διαρκέσει για δύο χρόνια μετά το τέλος του πολέμου, θα χρειαστεί 105 δισ. δολάρια για άμεσες ανάγκες, όπως ανοικοδόμηση κατοικιών, οδικών δικτύων και βασικών υποδομών.
Η τρίτη φάση, που θα ξεκινήσει αμέσως μετά, θα προσομοιάζει με το Σχέδιο Μάρσαλ. Εδώ θα απαιτηθεί ένα ποσό συνολικής ανοικοδόμησης, που ακόμα είναι ανυπολόγιστο – από τα συστήματα ενέργειας μέχρι την ένταξη των επιχειρήσεων στους ευρωπαϊκούς περιβαλλοντικούς κανονισμούς, για να εξυπηρετηθεί και η φιλοδοξία της Ουκρανίας να μπει στην Ε.Ε.
Προς μοντέλο Ισραήλ, διχοτομημένης Γερμανίας ή Φινλανδίας;
Εκτός από τους ωκεανούς χρημάτων, η Δύση προσπαθεί να καταλήξει στη μορφή που θα πάρει τελικά η Ουκρανία μετά τη λήξη των εχθροπραξιών. Οι βασικές εκδοχές είναι τρεις:
Είτε η Ουκρανία θα γίνει μια νέα Φινλανδία, δηλαδή θα αποδεχθεί την απώλεια του 20% των εδαφών της και θα παραμείνει ουδέτερη για δεκαετίες.
Είτε θα μοιάζει με την «ψυχροπολεμική» Γερμανία, διαχωρισμένη από τον πόλεμο και με το «ελεύθερο μισό» της χώρας να απορροφάται από το ΝΑΤΟ – με φυσικό «τείχος» τον ποταμό Δνείπερο.
Η τρίτη εκδοχή είναι το μοντέλο του Ισραήλ: ένα κράτος υπό συνεχή απειλή, που καταφέρνει να αμύνεται λόγω της εκτεταμένης στρατιωτικής στήριξης από την Αμερική.
Κάποιες ανατολικοευρωπαϊκές χώρες είναι υπέρ της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, αλλά η διοίκηση Μπάιντεν παραμένει από επιφυλακτική έως αρνητική στη σκέψη να επεκτείνει την πυρηνική της ομπρέλα σε μια χώρα που θα είναι είτε σε κανονική είτε σε λανθάνουσα σύγκρουση με τη Ρωσία. Η εκδοχή αυτή συμπεριλαμβάνει αναγκαστικά το σενάριο ενός Γ’ Παγκοσμίου Πολέμου, κάτι που η συντριπτική πλειονότητα των μελών του ΝΑΤΟ απορρίπτει δίχως δεύτερη σκέψη.
Το πλάνο που «δουλεύεται» αυτή τη στιγμή ως πιο επιθυμητό είναι μια μελλοντική κατάσταση με πρότυπο τη δυτική υποστήριξη στο Ισραήλ, σύμφωνα με τον «Economist». Αυτό το σχέδιο δεν απορρίπτεται ούτε από τον Ζελένσκι. Είναι αμφίβολο, όμως, αν θα το αποδεχτεί ο Πούτιν.
Γιατί η ανάκτηση εδαφών από το Κίεβο ανησυχεί περισσότερο τη Δύση
Τον Σεπτέμβριο, ο Ράσμουσεν, πρώην γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, και ο Γέρμακ, προσωπάρχης του Ζελένσκι, πρότειναν το Σύμφωνο Ασφαλείας του Κιέβου. Δηλαδή, βοήθεια ασφαλείας, αλλά όχι συμφωνία για αμοιβαία άμυνα. Το σύμφωνο θα ενισχύει τις ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας, μετατρέποντας την τωρινή έκτακτη στρατιωτική υποστήριξη σε μια μακροπρόθεσμη δέσμευση.
Οι δυτικοί εταίροι θα δεσμευτούν για επενδύσεις «πολλών δεκαετιών» στην ουκρανική άμυνα. Το σύμφωνο δεν απαιτεί ούτε τη συγκατάθεση της Ρωσίας ούτε την ουδετερότητα της Ουκρανίας και δεν θα απέκλειε την ιδιότητα μέλους στο ΝΑΤΟ. Σε ορισμένες περιπτώσεις θα μπορούσε να υπάρξει και στρατιωτική επέμβαση άλλων κρατών για να βοηθήσουν την Ουκρανία. Η Ρωσία είναι βέβαιο ότι θα αντιδράσει σε τέτοιους όρους.
Για το προτεινόμενο, μη ρεαλιστικό, Σύμφωνο Ασφαλείας του Κιέβου εκφράζονται επιφυλάξεις ακόμα και από την κυβέρνηση Μπάιντεν, με αξιωματούχους να αναρωτιούνται τι δεσμεύσεις θα αναλάβει η Ουκρανία ως αντάλλαγμα. Η Ουκρανία επιμένει ότι η στρατιωτική νίκη είναι η καλύτερή της προοπτική, ακόμα κι αν χρειαστούν χρόνια για να την πετύχει. Τον πόλεμο, όμως, δεν τον δίνουν μόνοι τους οι Ουκρανοί, αλλά βασιζόμενοι στη Δύση. Και για τις άλλες χώρες η Ουκρανία δεν είναι το μοναδικό, ούτε το σοβαρότερό τους πρόβλημα…
Η Ουκρανία από την πλευρά της υπολογίζει ότι όσο περισσότερα εδάφη ανακτήσει, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να απαλλαγεί από τη Ρωσία. Ομως, αυτό ακριβώς ανησυχεί τη Δύση, που λογαριάζει ότι κάτι τέτοιο ίσως ωθήσει τη Μόσχα να χρησιμοποιήσει πυρηνικά μπροστά στην προοπτική μιας ήττας. Διόλου τυχαία, η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει εδώ και καιρό σταματήσει να λέει ότι «βοηθάμε την Ουκρανία για να νικήσει».
Οι ΗΠΑ είναι οι μόνες που μπορούν να περιορίσουν τις φιλοδοξίες της Ουκρανίας. Ενας απλός τρόπος είναι να μην αποστέλλουν τα όπλα που χρειάζεται το Κίεβο. Ηδη απορρίπτουν την αποστολή μαχητικών, Patriot και πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς ATMCMS, από φόβο μήπως έτσι ωθήσουν τη Ρωσία να χρησιμοποιήσει πυρηνικά.
Για τη Δύση παραμένει τεράστιο και το πρόβλημα της ουκρανικής διαφθοράς -και υπό το καθεστώς Ζελένσκι-, ειδικά με τα ατέλειωτα δισεκατομμύρια που ρέουν στη χώρα. Ολα αυτά τα εξωφρενικά ποσά που δίνει η Δύση δεν είναι φιλανθρωπία, αλλά εξυπηρετούν δικούς της σχεδιασμούς. Και σίγουρα η Ε.Ε. θα απαιτήσει ανταλλάγματα για κράτος δικαίου.
Η επόμενη ημέρα
Η επόμενη ημέρα για τον «αδηφάγο» Ζελένσκι και το επιτελείο του δεν θα είναι εύκολη. Το γεγονός ότι ο Μπάιντεν ξέκοψε γρήγορα τα σενάρια περί ρωσικών πυραύλων στην Πολωνία ήταν ένα μήνυμα κυρίως προς τον Ουκρανό ηγέτη. Τα πλήγματα από ουκρανικούς πυραύλους εν μέσω G20 και ευνοϊκού τάιμινγκ για το τέλος του πολέμου χαρακτηρίστηκαν κομψά ως «ατύχημα» από τον Λευκό Οίκο, αλλά οι σκέψεις περί προβοκάτσιας υπάρχουν.
Οταν τελειώσουν οι εχθροπραξίες, η Ρωσία θα συνεχίσει να εξοπλίζεται με ταχείς ρυθμούς. Ετσι, η Ουκρανία, βλέποντας ότι η είσοδός της στο ΝΑΤΟ απομακρύνεται, ποντάρει στις εγγυήσεις ασφαλείας της Δύσης. Αλλά το προσχέδιο του συμφώνου που προτείνει μοιάζει ανεφάρμοστο.
Η δυτική αμυντική βιομηχανία δεν δείχνει διατεθειμένη να εξοπλίζει την Ουκρανία μέχρι να ξεπεράσει τη Ρωσία, όπως είναι ο στόχος του Κιέβου. Και, δεύτερον, η Δύση δεν μπορεί, ρεαλιστικά, να έχει για πολύ ακόμα τέτοια παρουσία στην Ουκρανία. Οι δημοσκοπήσεις των Ρεπουμπλικάνων δείχνουν ότι η Αμερική πρέπει να αλλάξει πολιτική στην Ουκρανία και το κόμμα τους απέκτησε δικαίωμα βέτο για όλη την υπόλοιπη θητεία Μπάιντεν, μετά την εξασφάλιση της πλειοψηφίας στη Βουλή των Αντιπροσώπων.
Εξίσου αρνητικοί στην πανάκριβη υποστήριξη στο Κίεβο είναι και οι πολίτες σε ολοένα περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Πλέον η ατέλειωτη υποστήριξη της Δύσης στην Ουκρανία δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένη.