Ενα ερώτημα που δεν βρήκε την απάντησή του είναι ποιος έκαψε τη Σμύρνη. Ο Τούρκος ακαδημαϊκός Μπασκίν Οράν προσεγγίζει την αλήθεια, αποδίδοντας την πυρπόληση της Σμύρνης στον Νουρετίν Πασά, δηλαδή στον τουρκικό στρατό.
- Από τον Σάββα Καλεντερίδη
Φυσικά, ο Μπασκίν Οράν προσπαθεί να «αθωώσει» τον Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος διόρισε τον Νουρετίν Πασά στρατιωτικό διοικητή της Σμύρνης, αφού προηγουμένως τον είχε αθωώσει για τα εγκλήματα που είχε διαπράξει εναντίον των Ελλήνων του Πόντου και των Κούρδων Αλεβιτών του Κότσγκιρι. Πάντως, έστω και έτσι, με την κατάληξη ότι τη Σμύρνη την έκαψε ο Νουρετίν Πασάς, ο Μπασκίν Οράν συμβάλλει στην ιστορική έρευνα που γίνεται για το θέμα.
Ακολουθεί το άρθρο:
Αυτήν την εβδομάδα, 12-18 Σεπτεμβρίου, σηματοδοτούνται τα 100 χρόνια από τη Μεγάλη Πυρκαγιά της Σμύρνης, το 1922. Η καταστροφή ξεκινά στις 13 Σεπτεμβρίου και διαρκεί τέσσερις ολόκληρες μέρες. Είκοσι πέντε χιλιάδες σπίτια, χώροι εργασίας, εκκλησίες, νοσοκομεία, εργοστάσια, αποθήκες, ξενοδοχεία και εστιατόρια καταστρέφονται. Μια τεράστια έκταση, τουλάχιστον η σημερινή Εκθεση της Σμύρνης.
Γιατί λέγεται «Γκιαβούρ» χωρίς να προχωρήσουμε παρακάτω: Πριν από τη φωτιά υπήρχαν ισάριθμοι μη μουσουλμάνοι (δηλαδή Ελληνες πρώτα, μετά Αρμένιοι, Εβραίοι, Λεβαντίνοι) και μουσουλμάνοι στην πόλη. Η εικόνα της ως ευρωπαϊκής πόλης, ειδικά με τη βραδινή της ζωή, οφειλόταν εξ ολοκλήρου στην παρουσία των μη μουσουλμάνων. Μετά την πυρκαγιά δεν έχουν μείνει μη μουσουλμάνοι. Μετά την πυρκαγιά και την ανταλλαγή έφυγαν και οι τελευταίοι Αρμένιοι και όταν, το 1964, έφυγαν και όσοι Ελληνες έμεναν στην πόλη, τότε η Σμύρνη γίνεται «τουρκική» όπως είναι σήμερα, αλχαμντουλιλάχ.
Ας συνεχίσουμε σημειώνοντας τα εξής: Δεν υπάρχουν επίσημα έγγραφα που να απαντούν στην ερώτηση του τίτλου του άρθρου. Υπάρχουν πολλά καυτά πράγματα εκεί έξω, αλλά η αξιοπιστία τους περιορίζεται σε αυτούς που λένε και γράφουν. Το πιο σημαντικό σημείο: οι τουρκικές Αρχές, ιδιαίτερα, σιωπούν πλήρως γι’ αυτό το θέμα. Η σιωπή λέει πάντα πολλά.
Πού και πότε ξέσπασε η φωτιά, ποιος το έκανε, γιατί έγιναν όλες αυτές οι συζητήσεις, έγραψε η ιστορικός Ayşe Hür στην εφημερίδα «Taraf» στις 14/09/2008, ένα άρθρο με τίτλο «Ποιος σκότωσε την όμορφη Σμύρνη μου το 1922;». Επειδή δεν υπάρχει πρόσβαση στο αρχείο της «Taraf», αναδημοσίευσε το άρθρο της στο KisaDalga, προσθέτοντας ορισμένα στοιχεία.
Εγώ απλώς θα κάνω σχηματικά την ερώτηση «Ποιος το έκανε;» και θα πω τη γνώμη μου. Για το θέμα αυτό υπάρχουν έξι θεωρίες:
1) Η φωτιά ξεκίνησε από μόνη της: Όσοι γνωρίζουν τη Σμύρνη ξέρουν ότι είναι ο μπάτης που σώζει την πόλη το καλοκαίρι από την υγρασία και τη ζέστη. Υπάρχει και ο γαϊδουρινός μπάτης. Στη ζέστη του καλοκαιριού η φωτιά ξέσπασε και εξαπλώθηκε εξαιτίας του γαϊδουρινού μπάτη. Επειδή όμως γνωρίζουμε πολύ καλά ότι η φωτιά προήλθε από πολλά μέρη ταυτόχρονα, αυτή η πιθανότητα είναι μηδενική.
2) Την έκαψαν οι Τούρκοι: Φανατικοί Τούρκοι έκαψαν μη μουσουλμανικές γειτονιές για να εξαφανίσουν την εικόνα της «άπιστης» Σμύρνης. Όμως, είχαν περάσει τέσσερις μέρες από τότε που ο τουρκικός στρατός απελευθέρωσε την πόλη. Γιατί οι Τούρκοι θα έκαιγαν τις καλύτερες γειτονιές της πόλης, αντί να τις καταλάβουν;
3) Ο Ελληνικός Στρατός την έκαψε: Οι Ελληνες στρατιώτες έφυγαν από την πόλη, που απελευθερώθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου, το αργότερο στις 8 Σεπτεμβρίου. Πέρασαν πέντε μέρες από την αποχώρησή τους και μετά ξέσπασε η πυρκαγιά. Αρα, μηδενικές οι πιθανότητες.
4) Οι Ελληνες της πόλης έκαψαν τη Σμύρνη: Η Σμύρνη ήταν πάντα μια κατεξοχήν ελληνική πόλη. Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (και, φυσικά, στη Σμύρνη), κάθε εθνότητα θα βρισκόταν στον δικό της σκουπιδότοπο, δεν θα μπορούσε να επιβιώσει σε καμία άλλη γειτονιά. Αλλωστε, οι Ελληνες παρέμειναν στην πατρίδα τους για χιλιάδες χρόνια, ακόμη και μετά το πογκρόμ της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου, που είναι η εθνική μας ντροπή. Και μόνο το 1964, οπότε ο πρωθυπουργός Ινονού αποφάσισε να τους απελάσει λόγω του Κυπριακού, έφυγαν αναγκαστικά εκείνοι που διατηρούσαν την ελληνική υπηκοότητα. Ακόμη και στην Κωνσταντινούπολη, που έχει σήμερα 16.000.000 πληθυσμό, οι Ελληνες είναι γύρω στους 2.000 (δύο χιλιάδες).
5) Οι Αρμένιοι την έκαψαν: Ολόκληρη η αρμενική γειτονιά καταστράφηκε στην πυρκαγιά. Ειδικά το Basmane και η σημερινή Εκθεση της Σμύρνης. Αν οι Αρμένιοι ήθελαν να την κάψουν, γιατί να κάψουν τις γειτονιές τους, γιατί να μη μαζέψουν τα τιμαλφή τους από πριν και γιατί να περιμένουν τέσσερις μέρες αφότου ο τουρκικός στρατός έχει καταλάβει την πόλη; Αυτή η «θεωρία» υπήρχε από την αρχή, αλλά βρήκε υποστηρικτές κυρίως μετά την εμφάνιση της ASALA.
Μία απορία: Οι «υποστηρικτές» της θεωρίας ότι τη Σμύρνη την έκαψαν οι Αρμένιοι γνωρίζουν, άραγε, ότι ολόκληρη η αρμενική συνοικία στην Αγκυρα κάηκε για τρεις ημέρες από το Bent Creek μέχρι το Hisar το 1916;
Πάμε τώρα στο ποιος έκαψε τη Σμύρνη:
6) Ο γενειοφόρος Νουρετίν Πασάς την έκαψε:
Είναι το υψηλόβαθμο στέλεχος στον στρατό της ομάδας που σήμερα τους λέμε «θρήσκους». Λέω ότι αυτός έκαψε τη Σμύρνη και λέω και τον λόγο που το έκανε, γιατί όταν οδηγείται κάποιος στο δικαστήριο, πρώτα ο δικαστής ελέγχει αν έχει ποινικό μητρώο για παρόμοιο αδίκημα. Από αυτή την άποψη, ο Νουρετίν Πασάς είναι άτομο με βεβαρημένο ποινικό μητρώο και απαίσιο χαρακτήρα:
Αποδεικτικά στοιχεία
α) Μόλις μπήκε στη Σμύρνη, έρχονται να τον επισκεφτούν οι προύχοντες της πόλης. Ανάμεσά τους και ο Ελληνας μητροπολίτης Χρυσόστομος. Ελληνας εθνικιστής, μισητός στους Τούρκους. Αφού τον αποχαιρετά, στέλνει τον Χρυσόστομο να περάσει από την τουρκική συνοικία, όπου τον λιντσάρει ο κόσμος.
β) Δύο μήνες μετά το επεισόδιο του Χρυσόστομου, στη Νικομήδεια, ο δημοσιογράφος Αλί Κεμάλ, ο οποίος είναι γνωστός για τα άρθρα που έγραφε κατά της κυβέρνησης του Μουσταφά Κεμάλ, λιντσάρεται από στρατιώτες που φορούσαν πολιτικά ρούχα στον σιδηροδρομικό σταθμό της Νικομήδειας, όπου ως κρατούμενος περίμενε το τρένο που θα τον μετέφερε στην Αγκυρα για να δικαστεί.
γ) Οι θηριωδίες που διέπραξε ο Νουρετίν Πασάς κατά των Ελλήνων και των Αρμενίων στον Εύξεινο Πόντο, μαζί με τον περίφημο Τοπάλ Οσμάν το 1921, και κατά των Κούρδων στην εξέγερση του Κότσγκιρι, στη Σεβάστεια, χωρίς να κάνει διάκριση μεταξύ γυναικών και παιδιών, είναι ακόμη πολύ νωπές.
Ο στενός φίλος του Ατατούρκ, Falih Rifki Atay, γράφει στο διάσημο βιβλίο του «Çankaya» ότι ο Τοπάλ Οσμάν, ο οποίος πετούσε «ζωντανούς ανθρώπους στο καζάνι του βαποριού αντί για κάρβουνο», αυτός ο σαδιστής γκάνγκστερ, στραγγάλισε έναν αντικεμαλιστή βουλευτή στη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας. Τον κάλεσαν να παραδοθεί, αρνήθηκε και μετά τον σκότωσαν.
Ο Βελί Κιουστιούκ, ο οποίος συνδέεται με έννοιες, πρόσωπα του τουρκικού παρακράτους και με την υπόθεση Ergenekon, ανήγειρε το άγαλμα του Τοπάλ Οσμάν όταν ήταν ταξίαρχος διοικητής της στρατοχωροφυλακής στην Κερασούντα, το 2000.
Ο Νουρετίν Πασάς, που φημίζεται για τη φράση του «καθαρίσαμε αυτούς που τους λένε Ζο (σ.σ.: Αρμένιοι), τώρα ήρθε η ώρα γι’ αυτούς που τους λένε lo (σ.σ.: Κούρδοι)» στο Κοτσγκίρι, προσήχθη σε δίκη σε πολεμικό δικαστήριο, κατ’ απαίτηση ορισμένων βουλευτών της Εθνοσυνέλευσης. Παρενέβη ο Μουσταφά Κεμάλ και τον γλίτωσε μετά βίας από την καταδίκη για τα εγκλήματα που έκανε.
Οι πραξικοπηματίες της 12ης Σεπτεμβρίου θέλησαν να μεταφέρουν τον τάφο του Νουρετίν Πασά στο κρατικό νεκροταφείο, αλλά υπήρχε τόσο μεγάλη αντίδραση από όλες τις πλευρές, που αναγκάστηκαν να ακυρώσουν την απόφαση. Συνοψίζοντας, ένας τέτοιος άνθρωπος ήταν ο Νουρετίν Πασάς. Ο Μουσταφά Κεμάλ δεν τον συμπαθούσε καθόλου. Γιατί αυτό το άτομο τον έφερε σε πολύ δύσκολη θέση στη Βουλή με το έγκλημα του Κοτσγκίρι, αλλά και επειδή ήταν θρησκευόμενος, άρα ιδεολογικός αντίπαλος του Μ. Κεμάλ. Εκτός των παραπάνω, σχεδίαζε να καταλάβει θέση στη διακυβέρνηση μετά την απελευθέρωση. Οταν μπήκε στη Σμύρνη, έκανε την πρώτη του επίσκεψη στον μουφτή της πόλης, αντί στον νομάρχη. Επειδή αυτό το άτομο είναι τελείως μεγαλομανής, μόλις μπήκε στη Σμύρνη τύπωσε μια επαγγελματική κάρτα που έγραφε: «Νουρετίν Πασάς, ο νικητής του Αφιόν και του Ντουμλού Πινάρ, ο απελευθερωτής της Σμύρνης».
Ο ρόλος του Κεμάλ
Ο Μουσταφά Κεμάλ δεν επέτρεπε τέτοια πράγματα. Αλλά, αν προσέξατε, ανέχτηκε αυτό το άτομο σε δύο πολύ σημαντικές καταστάσεις και τον έσωσε:
1) Σχετικά με αυτά που έκανε στο Κοτσγκίρι:
Μπορεί να εξηγηθεί ως εξής: Το 1921 είναι μια πολύ ευαίσθητη ημερομηνία για τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας, επειδή ο στρατός έχει αποσυρθεί στα ανατολικά του Σαγγάριου και η Αγκυρα βρισκόταν σε κίνδυνο. Ο πόλεμος γίνεται με μια χούφτα αξιωματικούς. Σε μια τέτοια κατάσταση, δεν ήταν δυνατόν να εκκαθαριστεί το ανώτερο και έμπειρο στέλεχος του στρατού.
2) Σχετικά με την εμπλοκή του στην πυρκαγιά της Σμύρνης:
Ναι, οι τουρκικές Αρχές, ιδιαίτερα ο Μουσταφά Κεμάλ, σιωπούν γι’ αυτό το θέμα. Επιπλέον, στην 36,5 ωρών Μεγάλη Ομιλία που διάβασε στη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας το 1927 (δηλώνοντας ότι είναι πλέον ο μοναδικός αρχηγός), ο Μουσταφά Κεμάλ εκφράζει σοβαρά την αντιπάθειά του για τον Νουρετίν Πασά και τον «βάζει στο χώμα» σε κείμενο 16 σελίδων. Εκεί, όμως, δεν λέει λέξη για τη φωτιά της Σμύρνης. Και δεν λέει τίποτα και μετά.
Το περισσότερο που είπε ήταν: «Ναι, αυτή η φωτιά είναι ένα δυσάρεστο περιστατικό».
Είναι δυνατόν να εξηγηθεί αυτό το θέμα ως εξής: Αν ο Μ. Κεμάλ έλεγε ότι ο Νουρετίν Πασάς την έκαψε, αυτή η δήλωση θα είχε εκληφθεί ως «οι Τούρκοι έκαψαν τη Σμύρνη». Γι’ αυτό ο Μ. Κεμάλ το έκρυψε μέσα του και δεν το παραδέχτηκε ποτέ.
Ας τελειώσουμε με το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε και η ιστορικός Αϊσέ Χιουρ: «Για να ξεκαθαρίσουμε ποιος έκαψε τη Σμύρνη, (…) θα πρέπει να αναλύσουμε τη νοοτροπία που γέννησε ένα πρόσωπο σαν τον Νουρετίν Πασά τον “γενειοφόρο”. Εξετάζοντας τις πολιτικές που οδήγησαν στη συστηματική εξορία, την εξόντωση του “εσωτερικού εχθρού” και τη μεταφορά κεφαλαίων των μη μουσουλμανικών πληθυσμών σε μουσουλμάνους, μπορούμε να οδηγηθούμε ασφαλώς στο συμπέρασμα ποιος έκαψε τη Σμύρνη».