Ξημερώματα της 8ης Σεπτέμβρη 1944, 59 ήρωες φορτώνονται στη γερμανική κλούβα από τις φυλακές της οδού Μέρλιν, πίσω για το Χαϊδάρι. Οι μελλοθάνατοι ρίχνουν μηνύματα στον δρόμο.
Στην Πανεπιστημίου βρίσκεται από τους πρωινούς διαβάτες μια εικόνα της Παναγίας τυλιγμένη σε χαρτί που μεταφέρει το μήνυμα του 18χρονου Γιαννάκη Χούπη στους γονείς του: Να με συγχωρήσετε για την πίκρα που θα σας ποτίσω. Θέλω να ζήσετε για να εκδικηθήτε. Θάρρος, συγγνώμη. Σας φιλώ…».
Σε μικρή απόσταση οι περαστικοί μαζεύουν ένα κομμάτι ύφασμα: «Εκτελούμαι για την πατρίδα. Ειδοποιήσατε σπίτι μου, Άγγελος Βλασόπουλος εξ Αγίου Πέτρου Λευκάδος, 8.9.44».
Στον ίδιο δρόμο ανευρίσκεται και το τελευταίο μήνυμα του Μανώλη Λίτινα, δικηγόρου και ηγετικού στελέχους του πολιτικού ΕΔΕΣ της Αθήνας: «Σήμερα το πρωί τουφεκιζόμεθα, πέφτομε για την πατρίδα με γέλιο στα χείλη για τη
λευτεριά».
Το Χαϊδάρι υπήρξε τόπος μαρτυρίου για χιλιάδες πατριώτες στη διάρκεια της Κατοχής. Στις φυλακές τού Στρατοπέδου και στο διαβόητο κολαστήριο του Μπλοκ 15, κρατήθηκαν και βασανίστηκαν αγωνιστές που έδωσαν τα πάντα για την Ελλάδα. Πολλοί οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα.
Μια ομάδα απ’ αυτούς, 59 ήρωες (μεταξύ τους και 9 γυναίκες), θανατώθηκαν από τους Γερμανούς σε μια μικρή χαράδρα του Διομήδειου Κήπου στις 8 Σεπτέμβρη του 1944, μόλις ένα μήνα πριν την απελευθέρωση. Μεταξύ τους και η Λέλα Καραγιάννη, η “Μπουμπουλίνα τής Κατοχής”.
Λέλα Καραγιάννη,”Η αόρατη στρατιά στο απόσπασμα”
Δυστυχώς η αντιστασιακή δράση τους, η σύλληψη και η θυσία τους παρέμειναν στο περιθώριο της ιστορίας, καθώς δεξιοί και αριστεροί, ο καθένας για τους δικούς του λόγους, απαξίωσαν να ασχοληθούν με τη θυσία αυτή. Ακόμα και ο αριθμός τους και τα ονόματα κάποιων απ’ αυτούς ήταν επί δεκαετίες άγνωστα.
Το απαράδεκτο αυτό κενό κάλυψε με την έρευνά του ο ιστορικός Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, από την εργασία του οποίου αντλούμε στοιχεία.
Η ιστορική μονογραφία “Χαϊδάρι, 8 Σεπτεμβρίου 1944. Η Αόρατη Στρατιά στο απόσπασμα” αποτελεί καρπό έρευνας του Κ. Σβολόπουλου σε αρχεία της Ελλάδας και του εξωτερικού (Γερμανία και Μ. Βρετανία). Το υλικό διασταυρώθηκε με μαρτυρίες συναγωνιστών τους που επέζησαν, καθώς και συγγενικών προσώπων των εκτελεσθέντων. Έτσι υπάρχει πια οριστική απάντηση για τον αριθμό, την ταυτότητα και την αντιστασιακή δράση των εκτελεσθέντων.
Η δράση των αγωνιστών
Ο χαρακτηρισμός “Αόρατη Στρατιά” που έδωσε ο ιστορικός στους αγωνιστές οφείλεται στη μορφή του αγώνα τους· το πεδίο δράσης τους εντοπιζόταν στην πυκνοκατοικημένη περιοχή της πρωτεύουσας (ορισμένοι και στην Πάτρα) και ήταν, όλοι σχεδόν, μέλη μυστικών αντιστασιακών οργανώσεων με κοινό στόχο τη συγκέντρωση και διοχέτευση πληροφοριών στις συμμαχικές αρχές, καθώς και την προετοιμασία και εκτέλεση πράξεων δολιοφθοράς σε βάρος του κατακτητή.
Μεγάλος αριθμός απ’ αυτούς υπήρξαν ενεργά μέλη ή συνεργαζόμενοι με την οργάνωση “Υβόννη” ή “Απόλλων”, η οποία λειτουργούσε και ως συντονιστής μικρότερων σχηματισμών, πχ της οργάνωσης “Μπουμπουλίνα” της Λέλα Καραγιάννη. Ο απολογισμός των δραστηριοτήτων της “Υβόννης” υπήρξε εντυπωσιακός. Αποτέλεσε το πιο αξιόλογο δίκτυο πληροφοριών στην Ελλάδα, του οποίου ο τομέας των ναυτικών και αεροπορικών πληροφοριών έδωσε τη δυνατότητα στις συμμαχικές δυνάμεις
να επιφέρουν καίρια πλήγματα στις μεταφορές των Γερμανών στην Ανατολική Μεσόγειο. Επίσης, η δραστηριότητα στις δολιοφθορές ήταν πολύ πλούσια.
Η βρετανική μυστική υπηρεσία SOE (Special Operations Executive) εκτίμησε ότι «η “Υβόννη” υπήρξε υπεύθυνη για σχεδόν κάθε επιχείρηση που αναλήφθηκε κατά των Γερμανών στην Αττική από την άνοιξη του 1943 έως την απελευθέρωση».
Ακόμη, χαρακτηρίζει τους αγωνιστές «πρώτους σαμποτέρ του συμμαχικού αγώνος»! Η “Υβόννη” δραστηριοποιήθηκε επιπλέον στην οργάνωση διαφυγών από την Ελλάδα, στην άσκηση αντιστασιακής προπαγάνδας και έκδοση εντύπων, στην επισήμανση ναυτικών ναρκοπεδίων στο Αιγαίο, έδωσε πληροφορίες ακόμη και για τη λειτουργία εχθρικού κατασκοπευτικού δικτύου στο Κάιρο!
Λέλα Καραγιάννη
Η ιστορικός Κατερίνα Μπαλκούρα αναφέρει πως η Λέλα Καραγιάννη αρχικά περιέθαλπε τους πολεμιστές τής Αλβανίας που δεν μπορούσαν να φτάσουν στα σπίτια τους: “Να πώς κατάντησαν οι νικητές μας, οι ήρωές μας, που τους άξιζε να μπουν στην πόλη δαφνωστεφανωμένοι”, έλεγε με θλίψη και οργή. Έγινε η μόνη γυναίκα αρχηγός αντιστασιακής οργάνωσης και ανέθεσε ακόμα και στα 7 παιδιά της επικίνδυνες αποστολές. Η ίδια φυγάδευσε στο Κάιρο 140 Βρετανούς στρατιώτες. “Μάνα Καραγιάννη”, την αποκαλούσαν οι προστατευόμενοί της.
Η εξάπλωση του δικτύου της κίνησε τις υποψίες των κατακτητών και τελικά συνελήφθη η ίδια και ο σύζυγός της, όταν κατά την ανάκρισή τους “έσπασαν” από τα βασανιστήρια και έδωσαν τα ονόματά τους ένας Άγγλος λοχίας και ένας δάσκαλος. Όταν αποφυλακίστηκε η Λέλα Καραγιάννη συνέχισε με ακόμα πιο επικίνδυνες αποστολές, με παρακολούθηση δοσιλογικών ομάδων και στρατευμάτων κατοχής, κατασκοπία, παροχή όπλων σε αντάρτες του ΕΔΕΣ και πολλά ακόμη. Η Λέλα Καραγιάννη ενίσχυε όλες τις αντιστασιακές οργανώσεις, παρά το γεγονός ότι είχε μια συμπάθεια στις λεγόμενες “εθνικές οργανώσεις”.
Συνελήφθη για δεύτερη φορά στις 8 Ιουλίου του 1944, μετά από κατάδοση του Γεώργιου Ριζόπουλου. Ειδοποιήθηκε να διαφύγει, αλλά αρνήθηκε, καθώς είχαν ήδη συλληφθεί δύο από τα παιδιά της και θεώρησε έτσι ίσως γλίτωναν αυτά. Τον Ριζόπουλο τον χαστούκισε στην ανάκριση στο κολαστήριο τής οδού Μέρλιν. Ειρωνεία της μοίρας: ο Ριζόπουλος ήταν ένας από τους 58 που εκτελέστηκαν μαζί της στον Διομήδειο Κήπο.
Στην ανάκριση απαιτούσαν να φανερώσει ονόματα συνεργατών της, έχοντας το πιστόλι στον κρόταφο των παιδιών της. “Εγώ τα γέννησα, αλλά ανήκουν στην πατρίδα”, έλεγε αυτή. Τα δύο αγόρια της σώθηκαν από την εκτέλεση την τελευταία στιγμή, χάρη στις προσπάθειες του πατέρα τους.
Το ξήλωμα της ομάδας και τα βασανιστήρια
Οι συλλήψεις των μελών των αντιστασιακών οργανώσεων στις οποίες αναφερόμαστε ξεκίνησαν στις 26 Μαρτίου του 1944. Πρωταγωνιστής ήταν ο Έλληνας στρατηγός Λάμπου, διευθυντής της “Ειδικής Ασφαλείας”. Οι συλληφθέντες υποβλήθηκαν σε φρικτά βασανιστήρια. Το κύμα των συλλήψεων συνεχίστηκε τον Ιούνιο και τον Ιούλιο, οπότε έπεσε στα χέρια των Γερμανών η Λέλα Καραγιάννη, όπως ήδη αναφέρθηκε.
Μετά τη σύλληψή τους έμειναν όλοι έγκλειστοι στις φυλακές Αβέρωφ και στο Στρατόπεδο Χαϊδαρίου με την κατηγορία της κατασκοπείας, χωρίς ωστόσο να προσαχθούν σε δίκη στο Έκτακτο Στρατοδικείο της Βέρμαχτ. Το καλοκαίρι του 1944 οι επιτυχίες των Συμμάχων ήταν αλλεπάλληλες και φαινόταν ότι η ελευθερία ανατέλλει. Οι κατακτητές προετοίμαζαν την αποχώρησή τους από την Ελλάδα και στις 3 Σεπτεμβρίου η Γερμανική Διοίκηση αποφάσισε την απόλυση όλων των Ελλήνων κρατουμένων από φυλακές και Στρατόπεδα, καθώς και την αναστολή εκτέλεσης κάθε θανατικής καταδίκης.
Στο πλαίσιο αυτό, στις 7 Σεπτεμβρίου ανακοινώθηκε σε δεκάδες κρατουμένους του Χαϊδαρίου ότι την επαύριο θα απολυθούν. Ανάμεσά τους και πολλά μέλη της “Υβόννης” και του δικτύου της Πάτρας. Απροσδόκητα όμως για 59 κρατούμενους η απελευθέρωση ματαιώθηκε για την επομένη και δόθηκε εντολή να μεταφερθούν από το Χαϊδάρι στις φυλακές τής οδού Μέρλιν.
8 Σεπτεμβρίου 1944, ώρα 5.30. Η εκτέλεση
Η αρχική χαρά έσβησε. Κατάλαβαν ότι είναι η τελευταία τους νύχτα. «Μ’ έφεραν στις 8 από το Χαϊδάρι, νομίζω δι΄εκτέλεσιν. 7/9/44 Παμπούκης Θέμος», έγραψε ένα παλικάρι στον τοίχο.
Η Λέλα Καραγιάννη, αν και σακατεμένη από τα βασανιστήρια, τούς προέτρεπε: «…να δείξουμε στους Γερμανούς πως ο Έλλην δεν φοβάται τον θάνατο όταν πρόκειται για την πατρίδα. Δεν πρέπει κανένας να δειλιάσει».
Η εκτέλεση έγινε ξημερώματα σε μια μικρή χαράδρα κοντά στη Μονή Δαφνίου, στον σημερινό Διομήδειο Κήπο. Κατά τη μαρτυρία διερμηνέα, ο νεαρός μελλοθάνατος Γιάννης Χούπης όρμησε και άρπαξε το τουφέκι Γερμανού στρατιώτη, το οποίο όμως δυστυχώς δεν εκπυρσοκρότησε όταν το έστρεψε κατά των εκτελεστών και έτσι χάθηκε μια ευκαιρία να διαφύγουν, έστω μερικοί…
Οι αγωνιστές στήθηκαν κατά μήκος της μικρής χωμάτινης χαράδρας και με τον τουφεκισμό τα σώματά τους έπεφταν στο βάθος της. Στο σημείο ακριβώς αυτό έχει ανεγερθεί το μνημείο των πεσόντων. Βρίσκεται περίπου 200 μέτρα από την είσοδο του Κήπου.
Το γεγονός της εκτέλεσης των 59 του Χαϊδαρίου προκαλεί ακόμη και σήμερα απορίες. Γιατί έγινε, ενώ υπήρχε σαφής εντολή της γερμανικής διοίκησης για αποφυγή ακραίων πρωτοβουλιών και απελευθέρωση όλων των κρατουμένων, ενόψει της αποχώρησής τους από την Ελλάδα;
Οι εκτιμήσεις συγκλίνουν, κατά τον Κ. Σβολόπουλο, σε ένα πρόσωπο: τον συνταγματάρχη Βάλτερ Μπλούμε, διοικητή της Μυστικής Υπηρεσίας Ασφαλείας και Πληροφοριών (Sipo/SD). Ο ωμός και φιλόδοξος αξιωματικός υποσκέλισε τους ανωτέρους του και πήρε μόνος του την απόφαση της εκτέλεσης. Με δική του πρωτοβουλία είχε προχωρήσει και σε άλλες ακραίες ενέργειες χάους και αντεκδίκησης στην χώρα που από ώρα σε ώρα θα ελευθερωνόταν. Με τη συγκεκριμένη εκτέλεση αποσκοπούσε στη δημιουργία καμένης γης, αλλά και στην εξόντωση της «δυνάμει» ηγέτιδας πολιτικής τάξης.
Ήρωες στα “αζήτητα”
Η Λέλα Καραγιάννη, αμέσως μετά τον πόλεμο, τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών με το Βραβείο Αρετής και Αυτοθυσίας. Ωστόσο η θυσία τής ίδιας και των άλλων 58 του Χαϊδαρίου έπεσε στη λήθη.
Το Μνημείο που βλέπει κανείς στον Διομήδειο Κήπο ανεγέρθηκε με δαπάνες των συγγενών των θυμάτων και όχι του ελληνικού κράτους. Επί δεκαετίες, τα μόνα στεφάνια που κατατίθονταν κάθε 8 Σεπτέμβρη στον τόπο τής θυσίας ήταν επίσης των συγγενών και εκπροσώπων του Πανεπιστημίου της Αθήνας, ίδρυμα του οποίου είναι ο Διομήδειος Κήπος.
Καθώς ένας – ένας, αδέλφια και παιδιά των ηρώων φεύγουν από τη ζωή, αραιώνουν και τα στεφάνια. Η μία και μοναδική φορά που έγινε επίσημη τελετή ήταν το 2000, όταν έγιναν τα εγκαίνια του Μνημείου και ήρθε στον Διομήδειο Κήπο ο τότε πρόεδρος τής Δημοκρατίας, Κωστής Στεφανόπουλος.
Είναι απορίας άξιον γιατί ούτε η Πολιτεία ούτε ο Δήμος Χαϊδαρίου προχώρησαν στην καθιέρωση μιας επίσημης τελετής στον χώρο της θυσίας των 59, κάθε 8 Σεπτέμβρη.
Νομίζουμε ότι η απάντηση βρίσκεται στην πολιτική τοποθέτηση των εκτελεσθέντων: δεν ήταν μέλη αριστερών οργανώσεων και χωρίς πάντως να υπάρχει ακριβής προσδιορισμός, ανήκαν στον δεξιό χώρο. Έτσι η μεν Αριστερά δεν αισθάνθηκε το καθήκον να τους εντάξει στο δικό πλούσιο και συνεπές καλεντάρι επετειακών εκδηλώσεων για την Αντίσταση, η δε Δεξιά, απορροφήθηκε αμέσως μετά τον Εμφύλιο από την “επαγγελματική εθνικοφροσύνη” και το “γκουβέρνο” και δεν είχε χρόνο και ενδιαφέρον για εκδηλώσεις μνήμης ηρώων.
4/9/2015
Το αισιόδοξο είναι ότι τελευταία 2-3 χρόνια στην σεμνή τελετή που γίνεται στον Διομήδειο Κήπο, κάθε 8η Σεπτέμβρη, με πρωτοβουλία του Συλλόγου των συγγενών, εμφανίζονται επίσημοι, όπως πέρυσι ο δήμαρχος Χαϊδαρίου Μιχάλης Σελέκος. Αξέχαστη στους παρόντες θα μείνει περυσινή η παρουσία του Μανώλη Γλέζου, που έδωσε μάθημα Ελλάδας και πατριωτικής ενότητας. Ωστόσο και φέτος η πρωτοβουλία για την τέλεση του μνημοσύνου δεν λήφθηκε ούτε από το κράτος ούτε από την Περιφέρεια ούτε από τον Δήμο.
03/09/2018 Μενέλαος Χρόνης
Πηγή: https://xaidarisimera.gr/blog-post_2635/