Η πραγματική υπεράσπιση του κύρους της δικαιοσύνης έρχεται με αποφάσεις όπως αυτή για την Μυρτώ.
Με μία ηχηρή παρέμβαση, ο Προκόπης Παυλόπουλος, τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Επίτιμος Καθηγητής της Νομικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, απαντά σε όσους επέκριναν την δικαστική απόφαση που τεκμηριώνει την ευθύνη του κράτους για το έγκλημα του «κτήνους της Πάρου», δίνει όμως και σαφή απάντηση στα φληναφήματα που κατακρίνουν το «περί κοινού δικαίου αίσθημα», στην διαδικασία απονομής δικαιοσύνης.
Πρόλογος
Η απόφαση ΣτΕ (Α΄) 1500/2022 έρχεται να προστεθεί στην «χορεία» εκείνων των αποφάσεων του Συμβουλίου της Επικρατείας, οι οποίες διακρίνονται για την συνεπή προσήλωσή τους, όπως επιτάσσει αυτό τούτο το δικαιοδοτικό καθήκον, στο γράμμα και στο πνεύμα των διατάξεων του Συντάγματος και της σύμφωνης με αυτό εκτελεστικής του νομοθεσίας. Ιδίως δε των διατάξεων εκείνων που σχετίζονται με την υπεράσπιση της αξίας και της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας καθώς και με την, συνακόλουθη, υπεράσπιση των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, στο πλαίσιο των βασικών «συντεταγμένων» της Δημοκρατίας μας και του Πολιτισμού μας. Κατά τούτο, ουδόλως μπορεί να υποστηριχθεί ότι οι αποφάσεις αυτές εκδίδονται «σύμφωνα με το κοινό περί δικαίου αίσθημα». Κάτι που, αυτονοήτως, δεν θα μπορούσε να βρει έρεισμα στις συνταγματικές επιταγές περί του τρόπου απονομής της Δικαιοσύνης από τα έχοντα, κατά περίπτωση, δικαιοδοσία δικαστικά όργανα. Όμως το αν, εκ του αποτελέσματος και μόνο και κυρίως εκ των έννομων συνεπειών τους –επομένως, δίχως να το έχουν θέσει ως πρωταρχικό «γνώμονα» άσκησης των δικαιοδοτικών τους καθηκόντων τ’ αποφαινόμενα in concreto δικαστικά όργανα– οι προμνημονευόμενες αποφάσεις ανταποκρίνονται και στο «κοινό περί δικαίου αίσθημα», τούτο προσθέτει θεσμικό αλλά και κοινωνικό κύρος στους δικαιοδοτούντες, υπό όρους προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας, δικαστικούς λειτουργούς, εν τέλει δε στην ίδια την Δικαιοσύνη. Άλλωστε, η ανυπόκριτη και ανιδιοτελής εμπιστοσύνη του κοινωνικού συνόλου προς την Δικαιοσύνη και τους λειτουργούς της στηρίζει, στην πράξη, το Κράτος Δικαίου και την Αρχή της Νομιμότητας, άρα τις θεσμικές «αντηρίδες» της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας.
Α. Η κατά τ’ ανωτέρω νομολογιακή αξία της απόφασης ΣτΕ (Α΄) 1500/2022 έγκειται, κυρίως, στο ότι ερμήνευσε και εφάρμοσε, στην υπόθεση του αποτρόπαιου και στυγερού εγκλήματος εις βάρος της τραγικής Μυρτούς Παπαδομιχελάκη που συντάραξε -και ευλόγως- το Πανελλήνιο, τις διατάξεις του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ περί αστικής ευθύνης του Δημοσίου μ’ εξαιρετικά εύστοχο, ιδίως από πλευράς συνταγματικών προϋποθέσεων θεμελίωσης της δικανικής κρίσης, τρόπο. Ειδικότερα δε με τρόπο, ο οποίος λαμβάνει υπόψη του, στο ακέραιο, το ότι οι διατάξεις του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ πρέπει, σύμφωνα με την κανονιστική ιδιοσυστασία του θεσμού της αστικής ευθύνης του Δημοσίου, να ερμηνεύονται και να εφαρμόζονται κυρίως τελεολογικώς, ήτοι λαμβάνοντας υπόψη κυρίως τον σκοπό που επιδιώκει -ή οφείλει να επιδιώκει- διαχρονικώς η νομοθετική θέσπισή τους. Κατά την τελεολογική λοιπόν ερμηνεία των διατάξεων του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ στην συγκεκριμένη περίπτωση, το Συμβούλιο της Επικρατείας «προώθησε», με την δέουσα προσοχή αλλά και τόλμη, την νομολογία του πρωτίστως ως προς δύο, εξαιρετικά «ευαίσθητους» ρυθμιστικώς, άξονες: Εκείνον της αξιοποίησης των πλεονεκτημάτων της συνταγματικής θεμελίωσης της αστικής ευθύνης του Δημοσίου στην βάση της, κατά τις διατάξεις του άρθρου 4 παρ. 5 του Συντάγματος, αρχής της ισότητας ενώπιον των δημόσιων βαρών. Και εκείνον της αξιοποίησης των δυνατοτήτων της αντικειμενικής κανονιστικής φύσης της αστικής ευθύνης του Δημοσίου, δηλαδή της ευθύνης χωρίς ν’ απαιτείται πταίσμα των παρανομούντων κρατικών οργάνων, σε βαθμό ώστε να «μετατίθεται», λελογισμένως, στο Δημόσιο το βάρος και της διακινδύνευσης από παράνομες πράξεις, παραλείψεις ή υλικές ενέργειες των οργάνων του. Άρα στον βαθμό που, κατά την προαναφερόμενη συνταγματική αρχή της ισότητας ενώπιον των δημόσιων βαρών, η προκαλούμενη ζημία δεν βαρύνει, εν πάση περιπτώσει, τον μη υπαίτιο ιδιώτη-αποδέκτη της παράνομης κρατικής δράσης, είτε πρόκειται για φυσικό είτε πρόκειται για νομικό πρόσωπο.
Β. Υπ’ αυτές τις συνθήκες η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας 1500/2022 επιδίκασε, όπως εκτίθεται αναλυτικώς στην συνέχεια, αποζημίωση στην Μυρτώ Παπαδομιχελάκη, θύμα αποτρόπαιου βιασμού και στυγερής ληστείας από τον υπήκοο Πακιστάν Waqas Ahmed του Amjad, «ανατρέποντας»δικονομικώς τις προηγούμενες αποφάσεις αρ. 14010/2019, του Διοικητικού Πρωτοδικείου Αθηνών και αρ. 468/2021, του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών. Αποφάσεις, οι οποίες είχαν προβεί σε άκρως στενή ερμηνεία των διατάξεων του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ, ιδίως σε ό,τι αφορά την προϋπόθεση του ευθέoς αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ της παρανομίας των οργάνων του Δημοσίου και της επελθούσας ζημίας. Πρόκειται για στενή ερμηνεία η οποία δεν ανταποκρίνεται, το αντίθετο μάλιστα, στις προμνημονευόμενες επιταγές της αρχής της ισότητας ενώπιον των δημόσιων βαρών και του αντικειμενικού χαρακτήρα της αστικής ευθύνης του Δημοσίου, κατά τις διατάξεις του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ. Ιδιαίτερο δε ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός, ότι η απόφαση ΣτΕ (Α΄)1500/2022 οδηγήθηκε στο κατά τ’ ανωτέρω συμπέρασμα ερμηνεύοντας τις εφαρμοστέες εν προκειμένω διατάξεις περί έκδοσης πράξης απέλασης (ν.3386/2005) και, μετέπειτα, περί έκδοσης πράξης επιστροφής (ν.3907/2011) παρανόμως εισελθόντων και διαμενόντων στην Ελλάδα υπηκόων τρίτων χωρών με τρόπο που σέβεται, πλήρως, την χωρίς εκπτώσεις τήρηση των διατάξεων του Συντάγματος για την υπεράσπιση της αξίας και της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας του Ανθρώπου και, επέκεινα, για την υπεράσπιση των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του, δίχως οιαδήποτε αυθαίρετη διάκριση.
Ι. Ιστορικό
Σύμφωνα με όσα, κατά το πραγματικό πρωτίστως μέρος, κρίθηκαν και έγιναν αποδεκτά από την απόφαση ΣτΕ (Α΄) 1500/2022 αλλά και από τις προγενέστερες αποφάσεις αρ.14010/2019, του Διοικητικού Πρωτοδικείου Αθηνών και αρ.468/2021, του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών, το ιστορικό της εν προκειμένω υπόθεσης έχει, συνοπτικώς, ως εξής:
Α. Τα πραγματικά περιστατικά
Τον Ιούλιο του 2012, η Μαρία Κοτρώτσου βρισκόταν με τις δύο κόρες της σε οικογενειακές διακοπές στο νησί της Πάρου. Στις 22.7.2012 η ανήλικη κόρη της, Μυρτώ Παπαδομιχελάκη, ηλικίας 15 ετών τότε, έπεσε θύμα αποτρόπαιου βιασμού και ληστείας από τον Waqas Ahmed του Amjad, υπήκοο Πακιστάν. Ο οποίος, μετά την πράξη του βιασμού και προκειμένου να την αποκρύψει, προσπάθησε να σκοτώσει την ημιλιπόθυμη ανήλικη, χτυπώντας την με πέτρα στο κεφάλι. Τούτο είχε ως αποτέλεσμα να προκληθούν βαριές κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις και να καταστεί έτσι ανάπηρη, με συνολικό ποσοστό αναπηρίας 100% κατά ιατρική πρόβλεψη από 4.6.2013 και εφ’ όρου ζωής, σύμφωνα με τις μετέπειτα ιατρικές βεβαιώσεις και γνωστοποιήσεις (από 12.1.2016 βεβαίωση της Νευρολογικής Κλινικής του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας, από 3.7.2014 γνωστοποίηση αποτελέσματος πιστοποίησης αναπηρίας της Διεύθυνσης Αναπηρίας και Ιατρικής της Εργασίας του Ι.Κ.Α. – Ε.Τ.Α.Μ. και από 20.9.2016 γνωστοποίηση αποτελέσματος πιστοποίησης αναπηρίας της Διεύθυνσης Ιατρικής Αξιολόγησης του Ι.Κ.Α. – Ε.Τ.Α.Μ.).
Με τις αρ. 15 και 16/2014 αποφάσεις του Μικτού Ορκωτού Δικαστηρίου Σύρου, ο Waqas Ahmed του Amjad κηρύχθηκε ένοχος για το ότι στην περιοχή Άγιος Στέφανος της Νέας Χρυσής Ακτής της Πάρου, στις 22 Ιουλίου 2012:
α) Έχοντας αποφασίσει να σκοτώσει την τότε ανήλικη – γεννηθείσα στις 16.7.1997 – Μυρτώ Παπαδομιχελάκη επιχείρησε να της αφαιρέσει την ζωή (απόπειρα ανθρωποκτονίας).
β) Με πρόθεση και με σωματική βία την εξανάγκασε σε συνουσία και σε ανοχή ασελγούς πράξης (βιασμός).
γ) Με χρήση σωματικής βίας και ιδιαίτερη σκληρότητα αφαίρεσε ξένο κινητό πράγμα (συσκευή κινητού τηλεφώνου) από την κατοχή της ανήλικης παθούσας, με σκοπό την παράνομη ιδιοποίησή του (διακεκριμένη ληστεία).
δ) Στον ίδιο δε τόπο, και κατά το χρονικό διάστημα από το θέρος του έτους 2011 έως τον Ιούλιο του 2012, ως υπήκοος τρίτης χώρας εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, στερούμενος άδειας διαμονής, παρείχε εξαρτημένη εργασία στην Ελλάδα.
Με τις αρ. 17 και 18/2014 αποφάσεις του ίδιου Μικτού Ορκωτού Δικαστηρίου Σύρου, ο ως άνω κατηγορούμενος καταδικάσθηκε σε ποινή ισόβιας κάθειρξης για την πράξη της ληστείας και σε συνολική ποινή κάθειρξης 25 ετών για τις πράξεις της απόπειρας ανθρωποκτονίας, του βιασμού και της παράνομης παροχής εργασίας.
Όσον αφορά τον δράστη των προαναφερόμενων εγκληματικών πράξεων, έγινε δεκτό πρωτοδίκως ότι είχε εισέλθει παρανόμως στην Ελλάδα το έτος 2010, ύστερα δε από ολιγόμηνη παραμονή στην Αττική μετέβη στις αρχές Μαΐου 2011 στην Πάρο, όπου εργαζόταν παρανόμως, αρχικώς σε περιστασιακές εργασίες και από τον Ιούλιο 2011 σε ξενοδοχειακή μονάδα. Μετά την τέλεση – με ιδιαίτερη βαναυσότητα – των κατά τ’ ανωτέρω εγκλημάτων εις βάρος της Μυρτούς Παπαδομιχελάκη, ο δράστης παρέμεινε στην Πάρο για λίγες ημέρες και στις 31.7.2012 έφυγε με πλοίο και μετέβη στον Πειραιά, ενώ στην συνέχεια διέμενε σε σπίτι της Νέας Χαλκηδόνας, όπου και συνελήφθη στις 5.8.2012.
Β. Οι νομικοί ισχυρισμοί
Με την από 18.10.2017 αγωγή που άσκησε -από κοινού με την μητέρα και την αδελφή της- η Μυρτώ Παπαδομιχελάκη ζήτησε, κατ’ επίκληση των διατάξεων του άρθρου 105 του ΕισΝΑΚ:
Ν’ αναγνωρισθεί η υποχρέωση του Ελληνικού Δημοσίου να της καταβάλει, νομιμοτόκως από την επίδοση της αγωγής:
α) Ποσό 200.000 ευρώ ως χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, κατά τις διατάξεις του άρθρου 932 ΑΚ.
β) Και ποσό 2.977,81 ευρώ μηνιαίως, ως αποζημίωση για έξοδα διαβίωσης, καθημερινής φροντίδας και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, από 1.6.2017 και εφ’ όρου ζωής, κατά τις διατάξεις των άρθρων 929 και 930 ΑΚ, λόγω ανεπανόρθωτης βλάβης της υγείας της συνεπεία του βαρύτατου τραυματισμού της, οφειλόμενου και σε παράνομες παραλείψεις των αρμόδιων οργάνων του Ελληνικού Δημοσίου.
Με την αγωγή αυτή η Μυρτώ Παπαδομιχελάκη προέβαλε, προσκομίζοντας σχετικά αποδεικτικά μέσα, ότι ο ανωτέρω υπήκοος Πακιστάν εισήλθε παρανόμως στην Ελλάδα από τα σύνορα του Έβρου το 2010. Περαιτέρω, προέβαλε ότι κατ’ εξοχήν σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 76 παρ.1 περ.β΄ του ν.3386/2005 και, εν συνεχεία, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 21 παρ.1 εδ. γ΄ του ν.3907/2011:
α) Η ΕΛ.ΑΣ. όφειλε να είχε λάβει τ’ απαραίτητα μέτρα για την προστασία των συνόρων και ειδικότερα την πρόληψη και την αποτροπή της παράνομης εισόδου του δράστη.
β) Η ΕΛ.ΑΣ. όφειλε να τον είχε συλλάβει κατά την είσοδό του στην Χώρα, να τον είχε παραπέμψει στην Δικαιοσύνη ή να τον είχε επαναπροωθήσει στην χώρα προέλευσης ή καταγωγής του.
γ) Η ΕΛ.ΑΣ. όφειλε να είχε λάβει τ’ απαραίτητα μέτρα και να είχε διενεργήσει τους απαιτούμενους ελέγχους, προκειμένου ν’ αποτραπεί ή, και μετέπειτα, να εντοπισθεί η παράνομη παραμονή και εργασία του στην Χώρα αλλά και να είχε κινήσει τις διαδικασίες που έχουν θεσμοθετηθεί κατά νόμο προκειμένου να πραγματοποιηθεί η διοικητική απέλασή του, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 44 του ν. 2910/2001 και 76 του ν. 3386/2005, αφού με την παράνομη είσοδο και παραμονή του παραβιάσθηκαν οι ισχύουσες διατάξεις περί παράνομης εισόδου και διαμονής στην Χώρα μας υπηκόων τρίτων χωρών.
δ) Τέλος η ΕΛ.ΑΣ. παρέλειψε, ενώ όφειλε, να προβεί σε όλες τις ανωτέρω ενέργειες, με αποτέλεσμα ο Waqas Ahmed του Amjad να κυκλοφορεί παρανόμως στην Χώρα, χωρίς να έχει γίνει έλεγχος των στοιχείων του, χωρίς να έχει καταγραφεί η είσοδός του και χωρίς να γίνουν οι απαιτούμενες ενέργειες για την επαναπροώθηση ή την απέλασή του.
Γ. Η εκδίκαση σε πρώτο και δεύτερο βαθμό
Αρχικώς το Διοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνών, με την προαναφερόμενη απόφασή του αρ.14010/2019 και, στην συνέχεια, κατ’ έφεση το Διοικητικό Εφετείο Αθηνών, με την, επίσης προαναφερόμενη, απόφασή του αρ.468/2021 – την οποία και αναίρεσε η απόφαση ΣτΕ (Α΄) 1500/2022 – απέρριψαν την κατά τ’ ανωτέρω αγωγή της Μυρτούς Παπαδομιχελάκη στηριζόμενα, όπως εκτίθεται και κατωτέρω, σε μιαν άκρως στενή και περισσότερο γραμματική παρά τελεολογική ερμηνεία των διατάξεων του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ, μολονότι δέχθηκαν την συνδρομή παράνομης παράλειψης των οργάνων της ΕΛ.ΑΣ. Συγκεκριμένα:
Κατά το -περίπου κοινό – σκεπτικό των ως άνω αποφάσεων ναι μεν τα όργανα του Ελληνικού Δημοσίου παρέλειψαν και ν’ αποτρέψουν την παράνομη είσοδο του Waqas Ahmed του Amjad στην Ελληνική Επικράτεια και, ακολούθως, να τον εντοπίσουν κατά την διετή παράνομη παραμονή και κυκλοφορία του εντός αυτής καθώς και να τον υπαγάγουν στην διαδικασία επαναπροώθησης στην χώρα καταγωγής ή προέλευσής του. Πλην όμως η παράνομη είσοδος του ανωτέρω αλλοδαπού στην Χώρα και, στην συνέχεια, η διετής παράνομη παραμονή του και κυκλοφορία του σε αυτή δεν είναι βέβαιο αλλά ούτε και πιθανό ότι, κατά την συνήθη πορεία των πραγμάτων, προκάλεσε τον βαρύτατο τραυματισμό της Μυρτούς Παπαδομιχελάκη. Διότι, υπό τις συνθήκες που έγινε, πρόσφορη αιτία για τον τραυματισμό της δεν ήταν η παράνομη είσοδος του ανωτέρω αλλοδαπού στην Χώρα και, στην συνέχεια, η διετής παράνομη παραμονή του και κυκλοφορία του σε αυτή αλλά οι πράξεις του βιασμού και της απόπειρας ανθρωποκτονίας που τέλεσε ο εν λόγω αλλοδαπός εις βάρος της.
Με τις σκέψεις αυτές, κατέληξαν στην κρίση ότι δεν υπάρχουν παραλείψεις των αρμόδιων οργάνων του Ελληνικού Δημοσίου που να βρίσκονται σ’ αιτιώδη συνάφεια με τον βαρύτατο τραυματισμό της Μυρτούς Παπαδομιχελάκη και, ως εκ τούτου, η αγωγή, κατά το μέρος που είχε ασκηθεί απ’ αυτήν, ήταν απορριπτέα ως νόμω αβάσιμη.
ΙΙ. Ο μηχανισμός της αστικής ευθύνης του Δημοσίου κατά τις διατάξεις του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ
Η απόφαση ΣτΕ (Α΄) 1500/2022 στηρίχθηκε, όπως ήταν αναμενόμενο με βάση και προηγούμενα «δείγματα γραφής» της νομολογίας σε παρεμφερείς διαφορές, στην ερμηνεία και εφαρμογή των διατάξεων του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ περί αστικής ευθύνης του Δημοσίου, σε συνδυασμό με τις διατάξεις του άρθρου 4 παρ. 5 του Συντάγματος, οι οποίες θεμελιώνουν τον μηχανισμό αυτής της αστικής ευθύνης πάνω σε στέρεες συνταγματικές βάσεις.
Α. Το περιεχόμενο των διατάξεων του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ
Οι διατάξεις του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ -που κατά τις διατάξεις του άρθρου 106 ΕισΝΑΚ ισχύουν και ως προς την αστική ευθύνη των οργάνων των Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου και των νομικών προσώπων διφυούς χαρακτήρα- ορίζουν τα εξής:
«Για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του δημοσίου κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί, το δημόσιο ενέχεται σε αποζημίωση, εκτός αν η πράξη ή η παράλειψη έγινε κατά παράβαση διάταξης που υπάρχει για χάρη του γενικού συμφέροντος».
Από τις ως άνω διατάξεις του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ συνάγεται, με βάση τα όσα κάνει δεκτά παγίως η νομολογία (βλ. Π. Παυλόπουλου, Η αστική ευθύνη του Δημοσίου κατά τους κανόνες του Δημόσιου Δικαίου, in Α. Γέροντα, Π. Παυλόπουλου, Γ. Σιούτη, Σπ. Φλογαΐτη, Διοικητικό Δίκαιο, 5η έκδ., εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα, 2022, σελ. 513 επ.), ότι ο μηχανισμός της αστικής ευθύνης του Δημοσίου ενεργοποιείται όταν συντρέχουν, σωρευτικώς και στο ακέραιο, οι ακόλουθες προϋποθέσεις:
α) Υφίσταται πράξη, παράλειψη ή υλική ενέργεια.
β) Η οποία προέρχεται από όργανο του Δημοσίου, ανεξαρτήτως, κατ’ αρχήν, της κρατικής Εξουσίας στην οποία αυτό ανήκει.
γ) Και η οποία είναι παράνομη lato sensu, ήτοι ανεξαρτήτως του αν η παρανομία αφορά την παραβίαση των κανόνων εσωτερικής ή εξωτερικής νομιμότητας της κρατικής δράσης. Επιπλέον, και αντιθέτως προς τις διατάξεις του άρθρου 914 ΑΚ περί αστικής ευθύνης κατά τους κανόνες του Ιδιωτικού Δικαίου, δεν απαιτείται επιπροσθέτως πταίσμα των οργάνων του Δημοσίου, δηλαδή δόλος ή αμέλεια. Τούτο σημαίνει ότι η κατά τις διατάξεις του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ αστική ευθύνη του Δημοσίου είναι αντικειμενική και όχι υποκειμενική, όπως συμβαίνει στο πλαίσιο των προαναφερόμενων διατάξεων του άρθρου 914 ΑΚ.
δ) Η παράνομη πράξη, παράλειψη ή ενέργεια του οργάνου του Δημοσίου πρέπει να συντελέσθηκε κατά την άσκηση δημόσιας εξουσίας εκ μέρους του, δοθέντος ότι όταν τα όργανα του Δημοσίου ενεργούν ως fiscus, δηλαδή κατά τους κανόνες του Ιδιωτικού Δικαίου -πρωτίστως για την διαχείριση της ιδιωτικής κρατικής περιουσίας- ισχύουν οι διατάξεις του άρθρου 104 ΕισΝΑΚ, που παραπέμπουν στους κανόνες του Αστικού Κώδικα για τα νομικά πρόσωπα.
ε) Η παράνομη πράξη, παράλειψη ή υλική ενέργεια του οργάνου του Δημοσίου πρέπει να προκαλεί ζημία, η οποία μάλιστα οφείλεται εξ ολοκλήρου σε αυτό και όχι και σε συντρέχον πταίσμα του ζημιωθέντος ιδιώτη φυσικού ή νομικού προσώπου. Άλλως, η παρεμβολή τέτοιου συντρέχοντος πταίσματος μπορεί ν’ οδηγήσει, κατά τις περιστάσεις, σε περιορισμό ή και σε πλήρη αποκλεισμό της αστικής ευθύνης του Δημοσίου.
στ) Πρέπει να υφίσταται ευθύς αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της παρανομίας της πράξης, παράλειψης ή υλικής ενέργειας και της κατά τ’ ανωτέρω ζημίας. Αιτιώδης σύνδεσμος ο οποίος, όπως διευκρινίζεται στην συνέχεια, καλύπτει και την εν δυνάμει παράνομη διακινδύνευση εις βάρος του ιδιώτη, φυσικού ή νομικού προσώπου, που υφίσταται τις συνέπειες της επίμαχης παράνομης πράξης, παράλειψης ή υλικής ενέργειας του οργάνου του Δημοσίου.
ζ) Τέλος, η παρανομία της ζημιογόνου πράξης, παράλειψης ή υλικής ενέργειας του οργάνου του Δημοσίου θα πρέπει να συνίσταται στην παραβίαση διάταξης που δεν έχει τεθεί για χάρη του «γενικού» –ορθότερα του δημόσιου- συμφέροντος. Ως προς αυτή την, «αρνητική», προϋπόθεση της αστικής ευθύνης του Δημοσίου, η νομολογία ιδίως του Συμβουλίου της Επικρατείας έχει κάνει δεκτό, περιορίζοντας σύμφωνα με τις απαιτήσεις της συνταγματικής βάσης της αρχής της ισότητας ενώπιον των δημόσιων βαρών την διατύπωση της σχετικής διάταξης του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ, ότι ο μηχανισμός της αστικής ευθύνης του Δημοσίου «ατονεί» μόνον όταν η παρανομία της πράξης, παράλειψης ή υλικής ενέργειας των οργάνων του Δημοσίου οφείλεται σε παραβίαση διάταξης που έχει τεθεί αποκλειστικώς για χάρη του δημόσιου συμφέροντος. Άρα, όχι όταν η κατά τ’ ανωτέρω διάταξη έχει τεθεί, έστω και εν μέρει, για χάρη και του συμφέροντος ιδιώτη, φυσικού ή νομικού προσώπου.