Της Milagros Perezoliva*
Εποχική μεσαία τάξη ή φτωχοποιημένη μεσαία τάξη. Αυτή είναι η νέα κατηγορία, η οποία αρχίζει και καταλαμβάνει όλο και περισσότερο χώρο στους ορισμούς που δίνουν στις μελέτες τους οι κοινωνικές επιστήμες τα τελευταία χρόνια. Στην πραγματικότητα, η περιγραφική τούτη έννοια δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένας ευφημισμός, που αναφέρεται σε εκείνη τη μερίδα των ανθρώπων/πολιτών που έχουν αποσπασθεί με βίαιο τρόπο βίαια από εκείνη που έως πολύ πρόσφατα αποτελούσε τη μεγαλύτερη κοινωνική ομάδα στις προηγμένες οικονομίες. Στην περίπτωση της Ισπανίας, ο όρος τούτος καθορίζει, τόσο εκείνους που είχαν την ατυχία να αποβληθούν από το παραγωγικό σύστημα λόγω της κρίσης, όσο και τις νέες γενιές, οι οποίες, είτε δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση στο σύστημα παραγωγής, ή αν έχουν πρόσβαση, αυτή είναι με τόσο επισφαλείς κι εποχικές συνθήκες που δεν τους επιτρέπεται να κάνουν σχέδια για τη ζωή τους ακόμη και σε βραχυπρόθεσμο διάστημα.
Σε αυτή τη νέα πραγματικότητα συνυπάρχουν πολύ διαφορετικές μεταξύ τους συλλογικότητες, που όμως έχουν κάτι κοινό που τις αδελφώνει: είναι αόρατες. Οι εργαζόμενοι στα μουσεία της Βαρκελώνης, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι απόφοιτοι πανεπιστημίων και πολλοί μάλιστα με μεταπτυχιακές σπουδές, πρωταγωνίστησαν τις προηγούμενες εβδομάδες σε μία απεργία, που ελάχιστη απήχηση είχε στα μέσα ενημέρωσης. Εντελώς εξατομικευμένοι, διάσπαρτοι σε διάφορες εταιρείες, εργολάβους με συμβάσεις παραχώρησης, η προσπάθειά τους να συντονισθούν σε έναν κοινό αγώνα είχε μόλις πενιχρά αποτελέσματα: πολλοί εξ αυτών, αντί για αμοιβή πέντε ευρώ ανά ώρα εργασίας, μετά τον αγώνα τους εξασφάλισαν αμοιβή επτά ευρώ/ώρα.
Όπως και άλλες ομάδες εργαζομένων, αυτοί οι τόσο εξειδικευμένοι υπάλληλοι είναι επίσης θύματα ενός συστήματος εξωτερικής ανάθεσης που επέτρεψε την παροχή υπηρεσιών υπεργολαβίας σε εταιρείες που κερδίζουν τον διαγωνισμό βάσει της μειοδοτικής τους πρότασης και της ελάττωσης του προϋπολογισμού του έργου. Στο τέλος όμως, τόσο η έκπτωση, που συγκαλύπτεται ως ψευδεπίγραφη αποτελεσματικότητα, όσο και τα οφέλη από την ελάττωση του προϋπολογισμού καταλήγουν να μειώνουν τα έξοδα από την ίδια και μοναδική πηγή: τον μισθό των εργαζομένων. Όσο το ποσοστό ανεργίας είναι τόσο υψηλό και υπάρχουν στην εφεδρεία τόσοι πολλοί νέοι που φλέγονται να εργαστούν ακόμη και με λιγότερα, το εργασιακό αυτό σύστημα εγγυάται την εύκολη αντικατάσταση των εργαζομένων.
Αλλά όλα τούτα, πού μας οδηγούν άραγε; Στο βιβλίο της Squeezed: Why Our Families Can’t Afford America (Στιμμένοι: Γιατί οικογένειες μας δεν έχουν πια την πολυτέλεια να ζουν στην Αμερική), η συγγραφέας και ποιήτρια Αλίσα Κουάρτ, εξηγεί πως η μεσαία τάξη στις ΗΠΑ έχει συρρικνωθεί ότι δεν αποτελεί πλέον την ευρύτερη κοινωνική ομάδα. Η πολλαπλή εργασία έχει επιστρέψει στην αμερικανική κοινωνία και η πληρωμή των λογαριασμών είναι ακόμη μία πηγή άγχους για εκατομμύρια οικογένειες, που έχουν δει τους μισθούς τους να παραμένουν στάσιμοι, την ώρα που οι τιμές σε βασικές υπηρεσίες αυξήθηκαν κατά 30% σε δύο δεκαετίες. Μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ, μόνο οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν χαμηλότερο ποσοστό μεσαίας τάξης από την Ισπανία. Το ερώτημα που προκύπτει είναι, γιατί οι σκανδιναβικές χώρες αντιστάθηκαν καλύτερα στην κρίση και κατάφεραν να διατηρήσουν το μέγεθος της μεσαίας τάξης τους; Σε όλες σχεδόν τις χώρες αυτές, η μεσαία τάξη αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 70% του πληθυσμού, ενώ στην Ισπανία το ποσοστό πέφτει κάτω από το 60%.
Το κλειδί για την εξήγηση τούτη είναι πως εκεί εφαρμόζεται ένα προοδευτικό φορολογικό σύστημα και ένα ισχυρό σύστημα κοινωνικών παροχών. Είναι σαν ένα ψάρι που δαγκώνει την ουρά του. Δίχως στιβαρές και πλατιές μεσαίες τάξεις, δηλαδή χωρίς μεγάλα μέσα εισοδήματα ικανά να συντηρήσουν την κατανάλωση και τον οικονομικό δυναμισμό, είναι δύσκολο να εισπραχθούν από το κράτος τα έσοδα που είναι απαραίτητα για τη διατήρηση του κράτους πρόνοιας. Και χωρίς ένα κράτος πρόνοιας είναι δύσκολο να διατηρηθεί η οικονομική ανακατανομή, που εγγυάται την επιβίωση των μεσαίων τάξεων.
Η φορολογία και η εργατική νομοθεσία είναι τα δύο πιο σημαντικά μέσα κοινωνικής παρέμβασης. Κατά βάθος, σε αυτό αναφερόταν, αν και δεν φάνηκε, όταν ο Ισπανός πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ ανακοίνωνε πριν από λίγες ημέρες αλλαγές στην αγορά εργασίας για την καταπολέμηση της ανασφάλειας και της εποχικής εργασίας, φορολογικές μεταρρυθμίσεις για να αποφευχθούν οι μαύρες τρύπες στο φορολογικό σύστημα, ή την τροποποίηση της νομοθεσίας για τα ενοίκια, προκειμένου να αποτραπεί μία κλιμάκωση τιμών: στο μέγεθος της μεσαίας τάξης και του κράτους πρόνοιας.
*Η Μιλάγρος Πέρεθ Ολίβα είναι αρθρογράφος στην εφημερίδα El Pais
Πηγή: El Pais
Μτφση: Γιώργης-Βύρων Δάβος