Οι ανταγωνιστικές προσπάθειες της Ελλάδας και της Τουρκίας να κερδίσουν την προσοχή, τα χρήματα και τα όπλα των ΗΠΑ συνταράζουν την περιοχή, με τον πόλεμο να μαίνεται ήδη δίπλα.
Οι μακροχρόνιοι αντίπαλοι της Μεσογείου βρέθηκαν ξαφνικά σε περίοπτη θέση, καθώς οι ΗΠΑ και οι δυτικοί σύμμαχοί τους αναπροσανατολίζουν τις στρατιωτικές τους δυνάμεις για να περιορίσουν την πορεία της Ρωσίας στην Ουκρανία, η οποία βρίσκεται ακριβώς απέναντι από τη Μαύρη Θάλασσα από την Τουρκία και βορειοανατολικά της Ελλάδας. Και οι δύο χώρες παίζουν διαφορετικά χαρτιά για να υποστηρίξουν ότι αυτή -και όχι η άλλη- είναι ο πιο σημαντικός κοντινός σύμμαχος για τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ.
Η Ελλάδα θέλει να είναι γνωστή ως ο «αξιόπιστος και προβλέψιμος σύμμαχος», ενώ η Τουρκία προσφέρει έτοιμο στρατό και διασυνδέσεις πέρα από τη Δύση.
Ήδη σύμμαχος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, η Ελλάδα έχει παραχωρήσει στον στρατό των ΗΠΑ απεριόριστη πρόσβαση σε βασικές στρατιωτικές βάσεις και τώρα λαμβάνει το υγροποιημένο φυσικό αέριο των ΗΠΑ. Συγκεκριμένα, η Ελλάδα δεν διοικείται επίσης από τον Τούρκο Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος έχει εξοργίσει Αμερικανούς αξιωματούχους με τις ρωσικές αγορές όπλων και την αντιδημοκρατική συμπεριφορά.
«Η Ελλάδα προβάλλει τη χρησιμότητά της σε αντίθεση με την Τουρκία και τον ρόλο που θα μπορούσε να παίξει για τις ΗΠΑ, μαζί με μια ομάδα άλλων συμμάχων, ως εναλλακτική, αφού δεν μπορούν να εμπιστευτούν τον Ερντογάν», δήλωσε ο Κωνσταντίνος Φίλης, διευθυντής του Ινστιτούτου Παγκόσμιας Υποθέσεων και καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος.
Όμως η Αθήνα δεν μπορεί να αλλάξει κάποια δεδομένα, σημείωσε ο Φίλης: «Η Δύση βλέπει την Τουρκία ως έναν πολύ σημαντικό σύμμαχο για αυτούς, έναν πολιτικό… μεντεσέ στην περιοχή, μια πολύ μεγάλη αγορά και έναν στρατό πρόθυμο να πάει σε διάφορες αποστολές».
Πράγματι, η Τουρκία παρουσιάζει τον εαυτό της ως μοναδικά κατάλληλο να διευκολύνει τη Ρωσία και την Ουκρανία. Η χώρα προσπάθησε να μεσολαβήσει σε συνομιλίες για την επανεκκίνηση των ουκρανικών εξαγωγών σιτηρών, καλωσόρισε τόσο Ρώσους εξόριστους όσο και Ουκρανούς πρόσφυγες και προμήθευσε το Κίεβο με drones, παρόλο που αποφεύγει να συμμετάσχει στις δυτικές κυρώσεις κατά της Μόσχας.
«Η Τουρκία προσπαθεί να τοποθετηθεί διπλωματικά για να αξιοποιήσει την επιρροή που έχει επιτύχει κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία», δήλωσε ο Sinan Ülgen, Τούρκος πρώην διπλωμάτης που είναι τώρα επισκέπτης μελετητής στο Carnegie Europe στις Βρυξέλλες.
Τα «γήπεδα» της «μονομαχίας» προκαλούν τοπική αστάθεια.
Ο Ερντογάν διέκοψε όλες τις διμερείς συνομιλίες με την Ελλάδα αφότου ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης προέτρεψε αυτοπροσώπως τους Αμερικανούς νομοθέτες να εμποδίσουν τις τουρκικές πωλήσεις όπλων. Οι στρατιωτικές προκλήσεις σύντομα εκτινάχθηκαν στα ύψη, δημιουργώντας την πιο ασταθή κατάσταση από τότε που οι δύο πλευρές παραλίγο να έρθουν σε σύγκρουση το 2020.
Με τις εκλογές στον ορίζοντα τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία -και τις ισχυρές προμήθειες των ΗΠΑ να διακυβεύονται- δεν αναμένεται αποκλιμάκωση σύντομα.
«Η τοποθέτηση έχει να κάνει περισσότερο με την ευρύτερη γεωπολιτική τοποθέτηση εν μέσω μεταβαλλόμενων ισορροπιών από την εσωτερική πολιτική», δήλωσε ο Εμρέ Πεκέρ, ειδικός στην Τουρκία και την ΕΕ, στην εταιρεία ανάλυσης κινδύνου Eurasia Group. «Έτσι, οι δομικές εντάσεις είναι εδώ για να μείνουν».
Καζάνι που βράζει
Οι μεταβαλλόμενες σχέσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας με τις ΗΠΑ είχαν ήδη δημιουργήσει εντάσεις που σιγοβράζουν μεταξύ των δύο χωρών, ακόμη και πριν η Ρωσία ξεκινήσει τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα έχει σφίξει περισσότερο από ποτέ τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ, καθώς ο ιστορικός σκεπτικισμός απέναντι στην παγκόσμια υπερδύναμη «ξεπάγωσε» και η Τουρκία έγινε τακτικός… ερεθιστής της δυτικής συμμαχίας.
Τα αμερικανικά εταιρικά χρήματα άρχισαν να ρέουν στην Ελλάδα. Η Αθήνα υποδέχθηκε τον στρατό των ΗΠΑ σε νέες βάσεις σε όλη την Ελλάδα. Αναπόφευκτα, όμως, οι εξελίξεις μεταφέρθηκαν στη σχέση Ελλάδας-Τουρκίας.
«Η ελληνική κυβέρνηση παρουσιάζει τις βάσεις των ΗΠΑ ως αποτρεπτικό παράγοντα για την Τουρκία, αλλά στην πραγματικότητα, η παρουσία τους δεν έχει καμία σχέση με την Τουρκία», είπε ο Ουλγκέν, ο Τούρκος πρώην διπλωμάτης.
«Αυτή η στρατηγική πολιτικής επικοινωνίας υιοθετήθηκε από τους εθνικιστές στην Τουρκία, οι οποίοι επαναλαμβάνουν το ίδιο επιχείρημα», πρόσθεσε. Λένε: «Κοιτάξτε τι κάνουν οι ΗΠΑ και η Ελλάδα εναντίον μας» και αυτό κλιμακώνει περαιτέρω την κατάσταση μεταξύ των δύο χωρών.
Μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο, η Ελλάδα και η Τουρκία πήραν και οι δύο μέτρα που ενίσχυσαν τη θέση τους στα μάτια της Ουάσιγκτον.
Η Ελλάδα άρχισε γρήγορα να αποστέλλει όπλα στην Ουκρανία παρά τη σημαντική διχόνοια στο εσωτερικό, κερδίζοντας τελικά μια κραυγή από το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ. Η Τουρκία πέρασε τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη, που έδωσαν στην Ουκρανία ικανότητες αεροπορικών επιδρομών ακριβείας, οι οποίες αποδείχθηκαν κρίσιμες για την άμυνά της.
Αργότερα, η Ελλάδα κατέλαβε ακόμη και ένα ιρανικό πετρελαιοφόρο στα ανοικτά των ελληνικών ακτών κατόπιν αιτήματος της Ουάσιγκτον, υποφέροντας από τις συνέπειες για τη βοήθεια, όταν το Ιράν άρπαξε δύο ελληνικά πετρελαιοφόρα ως απάντηση.
Αρχικά, φαινόταν επίσης ότι η Ελλάδα και η Τουρκία μπορεί να παραμερίσουν ορισμένες από τις διαφορές τους υπέρ της ενότητας εν καιρώ πολέμου — Μητσοτάκης και Ερντογάν συναντήθηκαν τον Μάρτιο, προωθώντας αυτές τις ελπίδες.
Ωστόσο, οι δύο χώρες βρέθηκαν γρήγορα σε αντιπαράθεση, με τις ΗΠΑ κατά καιρούς στο επίκεντρο.
Τον Μάιο, ο Μητσοτάκης πέταξε στην Ουάσιγκτον και έγινε πρωτοσέλιδο στα ελληνικά και τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης όταν προειδοποίησε το Κογκρέσο σε μια ομιλία υψηλού προφίλ, ότι οι πωλήσεις όπλων στην Τουρκία θα επιδείνωναν την αστάθεια στην περιοχή.
Η Τουρκία επιδιώκει αναστολή της αρνητικής απόφασης για τις αγορές όπλων από τις ΗΠΑ από τότε που αποκλείστηκε από το πρόγραμμα αμερικανικών μαχητικών αεροσκαφών F-35 λόγω της αγοράς ενός ρωσικού συστήματος αεράμυνας (S-400). Τώρα θέλει μαχητικά F-16.
Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του, όχι μόνο ο Μητσοτάκης προσπάθησε να σταματήσει την αγορά των F-16 της Άγκυρας, αλλά επιβεβαίωσε επίσης ότι η Ελλάδα θέλει τώρα να αγοράσει τα F-35 που η Τουρκία δεν έχει πλέον πρόσβαση.
«Δεν υπάρχει πια κανένας Μητσοτάκης για μένα», είπε εξοργισμένος ο Ερντογάν ως απάντηση.
«Ο Μητσοτάκης που πήγε την Τουρκία στο Κογκρέσο πραγματικά δεν τα πήγε καλά στην Άγκυρα», είπε ο Πέκερ, ειδικός της ΕΕ στο Eurasia Group. «Δεν είναι μόνο μια προσωπική προσβολή προς τον Ερντογάν, ο οποίος επενδύει πολλά χρήματα στις διμερείς σχέσεις, αλλά υπονομεύει επίσης την ευρύτερη τουρκική εμπιστοσύνη σε έναν μηχανισμό λειτουργίας μεταξύ Άγκυρας και Αθήνας».
Η Τουρκία μπορεί τώρα να μεταφέρει έμμεσα την υπόθεσή της στις ΗΠΑ μέσω του ΝΑΤΟ, όπου η Άγκυρα έχει σταματήσει τις προσπάθειες της Σουηδίας και της Φινλανδίας να ενταχθούν στη στρατιωτική συμμαχία.
Ενώ Τούρκοι αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι οι χώρες αυτές δεν μπορούν να γίνουν δεκτές μέχρι να σταματήσουν την υποστήριξή τους σε κουρδικές ομάδες που η Άγκυρα θεωρεί τρομοκρατικές οργανώσεις, οι παρατηρητές λένε ότι η Τουρκία βλέπει επίσης την ευκαιρία να στριμώξει την Ουάσιγκτον ώστε να εγκρίνει το αίτημά της για αγορά δεκάδων αμερικανικών F-16.
«Το ΝΑΤΟ και οι ΗΠΑ είναι σημείο αναφοράς και για τις δύο χώρες», δήλωσε ο Φίλης, διευθυντής του Ινστιτούτου Παγκόσμιων Υποθέσεων.
Από τα λόγια στις πράξεις
Εν τω μεταξύ, οι ρητορικές ατάκες της Ελλάδας και της Τουρκίας μεταφράζονται στη φυσική σφαίρα – και περιστρέφονται περαιτέρω στις Η.Π.Α.
Κάθε χώρα έχει κατηγορήσει την άλλη για παραβιάσεις του εναέριου χώρου, ενώ υψηλόβαθμοι Τούρκοι αξιωματούχοι αμφισβητούν επίσης την κυριαρχία των ελληνικών νησιών στο Αιγαίο Πέλαγος. Η εθνική εταιρεία πετρελαίου της Τουρκίας, εν τω μεταξύ, δεσμεύεται να ξεκινήσει γεωτρήσεις για φυσικό αέριο σε αμφισβητούμενα ύδατα.
Στα χερσαία σύνορα, Έλληνες αξιωματούχοι δήλωσαν ότι έχουν αναπτύξει περισσότερο προσωπικό και έχουν στείλει κανόνια νερού, δακρυγόνα και χειροβομβίδες κρότου λάμψης για να αποτρέψουν οποιαδήποτε πιθανή μαζική είσοδο μεταναστών. Στόχος είναι να αποφευχθεί η επανάληψη του Μαρτίου του 2020, όταν ο Ερντογάν άφησε τα σύνορα ανοιχτά εν μέσω διαμάχης με την Αθήνα, επιτρέποντας σε χιλιάδες ανθρώπους να προσπαθήσουν να περάσουν στην Ελλάδα.
Αναπόφευκτα, αυτές οι διμερείς διαμάχες εξαπλώνονται σε διεθνείς στίβους – στα Ηνωμένα Έθνη, την Ευρωπαϊκή Ένωση και φυσικά, τις ΗΠΑ, ακόμα κι αν ιστορικά προσπάθησαν να μείνουν ουδέτερες κατά τη διάρκεια των διαφωνιών των δύο χωρών.
«Η κυριαρχία της Ελλάδας σε αυτά τα νησιά είναι αδιαμφισβήτητη», δήλωσε εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, επαναλαμβάνοντας τη συνήθη γραμμή από την Ουάσιγκτον ότι η Ελλάδα και η Τουρκία είναι και οι δύο σημαντικοί σύμμαχοι των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ και θα πρέπει να εργαστούν για να επιλύσουν τις διαφορές τους διπλωματικά.
Όμως, τα χρόνια αποτυχημένης διπλωματίας δεν εμπνέουν πολλές ελπίδες ότι η διμερής συμφιλίωση είναι στον ορίζοντα. Οι δύο χώρες δεν μπορούν καν να συμφωνήσουν για το τι σημαίνει «διμερής», είπε ο Φίλης.
«Για την Ελλάδα, σημαίνει ότι πρέπει να μιλάμε μεταξύ μας», είπε. «Για την Τουρκία, σημαίνει να μην πάτε σε τρίτους» όπως οι Η.Π.Α.
«Αλλά», πρόσθεσε, «υπάρχει περίπτωση ένας Έλληνας πρωθυπουργός να πάει σοβαρά να συζητήσει εάν τα ελληνικά νησιά ανήκουν στην Ελλάδα ή εάν η Τουρκία θα μπορούσε να πετάξει πάνω από το ελληνικό έδαφος;»
Πηγη: politico.eu