Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ο κόσμος συνήθισε στην ιδέα ότι η πυρηνική αλληλοεξόντωση ήταν εκτός ρεαλιστικών σεναρίων, μια πολύ μακρινή πιθανότητα. Εδώ και λίγες μέρες, όμως, το έδαφος μετατοπίζεται κάτω από τα πόδια μας.
Από τον Βασιλη Γαλούπη
Οι συμβατικές στρατιωτικές δυνάμεις Ρωσίας – ΝΑΤΟ ίσως να μην είναι πια το βασικό ζητούμενο. Ο Ρώσος πρόεδρος έθεσε το πυρηνικό του οπλοστάσιο σε «καθεστώς ειδικού καθήκοντος μάχης», αυξάνοντας το επίπεδο συναγερμού ως απάντηση στις δυτικές κυρώσεις. Την ημέρα της επίθεσης στην Ουκρανία προειδοποίησε ότι οποιοσδήποτε παρέμβει θα προκαλέσει συνέπειες «που δεν έχετε ξαναζήσει στην ιστορία σας».
Η χρήση της πυρηνικής ρητορικής αποτελεί από μόνη της πρόβλημα. Για το σκεπτικό των ΗΠΑ, αν η Δύση φανεί ότι δείλιασε, τότε οι πυρηνικές απειλές θα χρησιμοποιηθούν πάλι. Οχι μόνο από τη Ρωσία, αλλά από οποιονδήποτε διαθέτει πυρηνικά. Από την άλλη, αν η Δύση προβεί σε κάτι τόσο επιθετικό ώστε να δείξει ότι δεν φοβήθηκε, είναι δεδομένο ότι μπαίνουμε στον προθάλαμο του Αρμαγεδδώνα.
Το Πεντάγωνο, πάντως, συνετά πράττοντας στο συγκεκριμένο τάιμινγκ, ανέβαλε μια δοκιμή διηπειρωτικού βαλλιστικού πυραύλου για να αποφευχθεί τυχόν «παρερμηνεία» από τη Ρωσία. Ηταν μόλις η τέταρτη αναβολή από το 2001. Ωστόσο, ΗΠΑ και ΝΑΤΟ πήραν στα σοβαρά τη ρωσική απειλή. Σύμφωνα με τους «Financial Times», το Πεντάγωνο αύξησε τις πτήσεις των αεροσκαφών Ε-6, ένα κρίσιμο τμήμα του αμερικανικού πυρηνικού δικτύου διοίκησης και ελέγχου, ενώ η Γαλλία παράταξε και δεύτερο πυρηνοκίνητο υποβρύχιό της με πυρηνικούς πυραύλους. Είναι η πρώτη φορά από το 1997 που η Γαλλία έχει ταυτόχρονα δύο πυρηνοκίνητα υποβρύχια στη θάλασσα.
Οι διηπειρωτικοί βαλλιστικοί πύραυλοι που διαθέτει η Ρωσία έχουν την ικανότητα να φτάσουν και να καταστρέψουν τεράστιες πόλεις, όπως το Λονδίνο ή η Ουάσινγκτον. Το Δελτίο των Ατομικών Επιστημόνων, οργανισμός που ασχολείται με θέματα παγκόσμιας ασφάλειας, ισχυρίζεται ότι οι πύραυλοι φτάνουν σε τελική ταχύτητα περίπου 10 λεπτά μετά την εκτόξευση, κάτι που σημαίνει ότι ένας διηπειρωτικός βαλλιστικός πύραυλος που εκτοξεύεται από τη Ρωσία μπορεί να χτυπήσει τη Βρετανία σε μόλις 20 λεπτά. Η κεφαλή στο μπροστινό μέρος ενός διηπειρωτικού βαλλιστικού πυραύλου (ICBM) έχει συνήθως απόδοση μεταξύ 300-800 κιλοτόνων. Οι 300 κιλοτόνοι είναι αρκετοί για να καταστρέψουν ολοσχερώς την Ουάσινγκτον ή το Λονδίνο ή το Παρίσι.
Το Δελτίο των Ατομικών Επιστημόνων αναφέρει επίσης ότι από τις 23 Φεβρουαρίου «ορισμένα από τα ρωσικά οχήματα παράδοσης που αναπτύσσονται κοντά στην Ουκρανία θεωρούνται ότι έχουν διπλή ικανότητα, δηλαδή μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εκτόξευση συμβατικών ή πυρηνικών όπλων».
Ολα δείχνουν ότι έχουμε εισέλθει ήδη σε μια νέα εποχή γεωπολιτικής. Και οι επιπτώσεις στην πυρηνική στρατηγική σε όλο τον κόσμο θα εξαρτηθούν σε σημαντικό βαθμό από το τι θα συμβεί τελικά στην αντιπαράθεση Ρωσίας – ΗΠΑ με φόντο το πεδίο μάχης της Ουκρανίας.
Οι πυρηνικές χώρες και το ΝΑΤΟ
Παγκοσμίως, εννέα χώρες διαθέτουν πυρηνικά όπλα: ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Γαλλία, Ινδία, Ισραήλ, Βόρεια Κορέα, Πακιστάν και Ηνωμένο Βασίλειο. Κάποιοι εξ αυτών θέλουν τα πυρηνικά όπλα για να παγιώσουν το status quo. Αλλοι για να το αλλάξουν.
Σύμφωνα με την Ομοσπονδία Αμερικανών Επιστημόνων, η Ρωσία διαθέτει συνολικά 5.977 πυρηνικές κεφαλές, αν και σε αυτές εκτιμάται ότι περιλαμβάνονται και περίπου 1.500 που έχουν αποσυρθεί και πρόκειται να αποσυναρμολογηθούν. Ολα τα υπόλοιπα είναι στρατηγικά πυρηνικά όπλα που μπορούν να στοχεύουν σε μεγάλες αποστάσεις.
Αναλυτικότερα, η Ρωσία έχει:
1.185 διηπειρωτικούς βαλλιστικούς πυραύλους.
800 βαλλιστικούς πυραύλους εκτοξευόμενους από υποβρύχιο.
580 βαλλιστικούς πυραύλους που εκτοξεύονται από πυρηνικά βομβαρδιστικά αεροσκάφη.
Τα υπόλοιπα είναι μικρότερα, λιγότερο καταστροφικά πυρηνικά όπλα για χρήση μικρής εμβέλειας σε πεδία μάχης ή στη θάλασσα.
Οι ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Γαλλία και Βρετανία είναι μεταξύ των 191 χωρών που έχουν υπογράψει τη συνθήκη για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων (NPT). Δεσμεύονται, δηλαδή, να μειώσουν το απόθεμα των πυρηνικών κεφαλών τους και, θεωρητικά τουλάχιστον, να τα εξαλείψουν πλήρως (κάποτε). Οι Ινδία, Ισραήλ και Πακιστάν δεν προσχώρησαν ποτέ στην NPT και η Βόρεια Κορέα αποχώρησε το 2003.
Το δόγμα του ολέθρου και οι τέσσερις κανόνες χρήσης
Το βασικό επιχείρημα για τη διατήρηση πυρηνικών όπλων, δηλαδή το δόγμα της πυρηνικής αποτροπής, είναι ότι το να έχεις την ικανότητα να καταστρέψεις εντελώς τον εχθρό σου τον εμποδίζει από το να σου επιτεθεί. Ο όρος που χρησιμοποιούν τα κράτη γι’ αυτό είναι «αμοιβαία εξασφαλισμένη καταστροφή». Ακόμη, όμως, και η πιο μικρή κεφαλή μπορεί να προκαλέσει μαζικές απώλειες ζωών και μόνιμες συνέπειες.
Η αμερικανική βόμβα που σκότωσε 146.000 ανθρώπους στη Χιροσίμα της Ιαπωνίας, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν 15 κιλοτόνων. Οι πυρηνικές κεφαλές σήμερα μπορεί να είναι πάνω από 1.000 κιλοτόνους.
Σύμφωνα με την Ομοσπονδία Αμερικανών Επιστημόνων, η Ρωσία -όπως και άλλα πυρηνικά κράτη- αναγνωρίζει τα πυρηνικά όπλα αποκλειστικά ως αποτρεπτικό μέσο και προβλέπει μόνο τέσσερις περιπτώσεις χρήσης τους:
Σε περίπτωση εκτόξευσης βαλλιστικών πυραύλων που επιτίθενται στο έδαφος της Ρωσικής Ομοσπονδίας ή των συμμάχων της.
Σε περίπτωση χρήσης πυρηνικών όπλων ή άλλων τύπων όπλων μαζικής καταστροφής κατά της Ρωσικής Ομοσπονδίας ή των συμμάχων της.
Σε περίπτωση επίθεσης σε κρίσιμες στρατιωτικές ή κυβερνητικές τοποθεσίες της Ρωσικής Ομοσπονδίας που απειλεί την πυρηνική της ικανότητα.
Σε περίπτωση επιθετικότητας κατά της Ρωσικής Ομοσπονδίας με τη χρήση συμβατικών όπλων, όταν η ίδια η ύπαρξη του κράτους βρίσκεται σε κίνδυνο.
Πρόβλεψη «εκτεταμένης πυρηνικής αποτροπής» διαθέτει και η Αμερική, αφήνοντας ουσιαστικά την πόρτα ανοιχτή για να χρησιμοποιήσει πυρηνικά ενάντια σε «ανώτερες συμβατικές δυνάμεις».
Πέρυσι οι ΗΠΑ και η Ρωσία επέκτειναν τη συνθήκη New START, που έληγε το 2021, για ακόμα πέντε χρόνια. Η συνθήκη βάζει ανώτατο όριο 1.550 πυρηνικών κεφαλών για κάθε χώρα. Επίσης περιορίζει στους 800 τους εκτοξευτές πυραύλων και τα στρατηγικά βομβαρδιστικά αεροσκάφη για κάθε πλευρά. Όπως και να έχει, ό,τι απομένει αρκεί για να αφανίσει τη Γη όχι μία, αλλά… πολλές φορές.
Γιατί το επίπεδο πυρηνικής απειλής «χτυπάει» κόκκινο
Στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, το πυρηνικό οπλοστάσιο των υπερδυνάμεων χρησιμοποιείτο ουσιαστικά ως ένας τρόπος να διατηρηθεί η υπάρχουσα παγκόσμια σταθερότητα και τάξη, παρά να αλλαχθεί. Ενα φόβητρο που καμιά από τις δύο πλευρές δεν είχε σκοπό να το χρησιμοποιήσει στην πράξη.
Στη νέα πυρηνική εποχή τα πράγματα είναι πιο ρευστά:
Σήμερα, με εννέα πυρηνικές δυνάμεις πια, υπάρχουν και καινούργιοι «παίκτες». Το είδος των πρωτοκόλλων που ΗΠΑ και Σοβιετική Ενωση έφτιαξαν την εποχή του Ψυχρού Πολέμου για να καθησυχάζουν η μία την άλλη ισχύει πλέον λιγότερο.
Οι συμφωνίες που διέπουν την πυρηνική σχέση μεταξύ ΗΠΑ – Ρωσίας ξεφτίζουν. Η μεταξύ τους συνεργασία για την ασφάλεια των πυρηνικών υλικών έληξε τον Δεκέμβριο του 2014. Ο Μπαράκ Ομπάμα αποφάσισε το 2015 να δαπανήσει 350 δισ. δολάρια για ένα δεκαετές πρόγραμμα εκσυγχρονισμού του αμερικανικού πυρηνικού οπλοστασίου. Η Ρωσία αφιερώνει το 1/3 του αμυντικού προϋπολογισμού της, που συνολικά έχει αυξηθεί κατά 50% σε σχέση με το 2007, για την αναβάθμιση των πυρηνικών της δυνάμεων.
Το 2018 ο Τραμπ υπέγραψε νέο σχέδιο αξίας 1,2 τρισ. δολαρίων για να εκσυγχρονιστεί όλη η πυρηνική εγκατάσταση των ΗΠΑ. Την ίδια χρονιά οι ΗΠΑ αναθεώρησαν τα υποθετικά σενάρια, όπου ο πρόεδρος μπορεί να διατάξει πυρηνική επίθεση, ώστε να περιλαμβάνουν και «στρατηγικές μη πυρηνικές επιθέσεις», όπως, π.χ., μια κυβερνοεπίθεση.
Το μέγεθος, το καθεστώς και οι δυνατότητες των πυρηνικών δυνάμεων της Κίνας δεν είναι γνωστά με ακρίβεια. Επίσης, η Κίνα είναι ασαφής σχετικά με τους κανόνες που διέπουν τη χρήση τους.
Ινδία και Πακιστάν έχουν μια ειδική τηλεφωνική γραμμή και αλληλοενημερώνονται για τις πυρηνικές τους δοκιμές, αλλά δεν συζητούν περαιτέρω μέτρα για τη βελτίωση της πυρηνικής ασφάλειας.
Το Ισραήλ δεν παραδέχεται καν επίσημα ότι το πυρηνικό του οπλοστάσιο υπάρχει! Υπολογίζεται όμως ότι έχει από 80 έως 200 πυρηνικά όπλα.
Η Βόρεια Κορέα έχει 20 πυρηνικά όπλα, με δυνατότητα να προσθέτει κι από ένα επιπλέον κάθε χρόνο.
Πριν από λίγες ημέρες, με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία, ο πρώην πρωθυπουργός της Ιαπωνίας Σίνζο Αμπε δήλωσε ότι η Ιαπωνία πρέπει να σπάσει το ταμπού και να «φιλοξενήσει» αμερικανικά πυρηνικά όπλα, όπως κάνουν η Γερμανία, άλλες ευρωπαϊκές χώρες αλλά και η Τουρκία, στο Ιντσιρλίκ. Αυτό θα ήταν μια ιστορική αλλαγή στην στάση της Ιαπωνίας, η οποία διέπεται από «τρεις μη πυρηνικές αρχές»: «Δεν κατασκευάζουμε πυρηνικά, δεν κατέχουμε πυρηνικά και δεν επιτρέπουμε σε πυρηνικά να αποθηκευτούν στη χώρα».
Τα πρακτορεία ειδήσεων TASS, RIA και Interfax ανέφεραν πρόσφατα ότι αξιωματούχος «αρμόδιας» ρωσικής υπηρεσίας δήλωσε πως το Κίεβο κατασκεύαζε πυρηνικά όπλα στο κατεστραμμένο πυρηνικό εργοστάσιο του Τσερνόμπιλ.
Αμερικανικές βόμβες σε Ε.Ε. και Τουρκία
Σύμφωνα με τον πυρηνικό σχεδιασμό του ΝΑΤΟ, οι ΗΠΑ έχουν τοποθετημένες πυρηνικές βόμβες σε πέντε χώρες της Ευρώπης που είναι και μέλη του ΝΑΤΟ. Συγκεκριμένα σε Βέλγιο, Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία και Τουρκία.
Στην Ευρώπη οι πρώτες πυρηνικές βόμβες των ΗΠΑ μεταφέρθηκαν το 1950, αρχικά στη Βρετανία. Το 1971 οι βόμβες επί ευρωπαϊκού εδάφους ξεπερνούσαν τις 7.000 και ήταν διεσπαρμένες σε αρκετές χώρες. Οταν τελείωσε ο Ψυχρός Πόλεμος, οι ΗΠΑ άρχισαν σταδιακά να τις αποσύρουν. Κάτι που δεν συνέβη, όμως, με την Τουρκία.
Το 2019 αποκαλύφθηκε ότι περί τις 150 αμερικανικές πυρηνικές βόμβες παραμένουν στις πέντε-χώρες μέλη του ΝΑΤΟ. Οι 50 εξ αυτών, στη βάση Ιντσιρλίκ, στην Τουρκία. Πρόκειται για πυρηνικές βόμβες B61, των οποίων η απόδοση μπορεί να είναι από το 1/3 ενός κιλοτόνου μέχρι και πάνω από 170 κιλοτόνους. Παραμένουν υπό αμερικανική κηδεμονία εν καιρώ ειρήνης, όμως οι πιλότοι του κράτους που τις «φιλοξενεί» εκπαιδεύονται κανονικά στο να τις εξαπολύουν στην απευκταία περίπτωση που κάτι τέτοιο κριθεί απαραίτητο.
Τα τουρκικά F-16 μπορούν, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, να έχουν και πυρηνικό ρόλο. Το 2010, άλλωστε, η αμερικανική πολεμική αεροπορία ενημέρωσε το Κογκρέσο ότι «η Τουρκία µμπορεί να χρησιμοποιεί F-16 για να εκτελεί την πυρηνική αποστολή της».
Οσον αφορά τη Γερμανία, δεν διαθέτει δικά της πυρηνικά όπλα. Αποποιήθηκε της συγκεκριμένης ιδέας με την επανένωση το 1990. Αν, όμως, ξεσπούσε πόλεμος στην Ευρώπη σήμερα, Γερμανοί πιλότοι θα μπορούσαν να μπουν σε γερμανικά αεροπλάνα, να απογειωθούν από την αεροπορική βάση Büchel στη Ρηνανία-Παλατινάτο και να ρίξουν τις αμερικανικές πυρηνικές βόμβες στα εχθρικά στρατεύματα.
Το θρίλερ με τις 400 κλοπές ατομικού υλικού
Τα τελευταία 25 χρόνια υπήρξαν περισσότερες από 400 κλοπές και λαθρεμπόριο ατομικού υλικού, σύμφωνα με τον Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις κανείς ποτέ δεν αντιλήφθηκε την κλοπή έγκαιρα.
Τον Μάρτιο του 2016 το Ισλαμικό Κράτος ανέλαβε την ευθύνη για τις δύο βομβιστικές επιθέσεις που σημειώθηκαν στις Βρυξέλλες με 34 νεκρούς. Αμέσως τέθηκαν σε συναγερμό από τις βελγικές Αρχές οι δύο πυρηνικές εγκαταστάσεις με εφτά αντιδραστήρες σε Doel (70 χλμ. από τις Βρυξέλλες) και Tihange (92 χλμ.).
Οι Αρχές ήδη γνώριζαν ότι το ISIS προσπαθούσε να αποκτήσει όπλα μαζικής καταστροφής, συμπεριλαμβανομένου και πυρηνικού υλικού. Στους σαρωτικούς ελέγχους που έγιναν μετά την επίθεση στις Βρυξέλλες η αστυνομία ανακάλυψε σε σπίτι υπόπτου στο Μόλενμπεκ ένα βίντεο παρακολούθησης της κατοικίας ανώτερου στελέχους στο Κέντρο Πυρηνικής Ερευνας του Βελγίου.
Το Κέντρο Πυρηνικής Ερευνας διαθέτει εμπλουτισμένο ουράνιο αλλά και ραδιοϊσότοπα. Τα ραδιοϊσότοπα είναι ραδιενεργά στοιχεία, που συνήθως προορίζονται για ιατρικές χρήσεις. Όμως, σε συγκεκριμένες μορφές μπορούν να χρησιμεύσουν ως συστατικό για την κατασκευή ραδιενεργού εκρηκτικού.