Ποιος το γνωρίζει; Και όμως αποτελεί (και αυτό) μια ακόμη σελίδα της πολυκύμαντης ιστορίας τού ελληνισμού.
ΠΟΣΟ ΚΟΣΤΙΣΕ Η ΕΦΙΑΛΤΙΚΗ ΗΜΕΡΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΟΙΚΙΑ ΤΟΥ ΚΑΪΡΟΥ; ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΖΗΜΙΕΣ. ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΡΟΙΚΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΪΡΟΥ. ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΑΚΟΥΣΤΗΚΑΝ ΠΟΤΕ Ή ΕΧΟΥΝ ΗΔΗ ΞΕΧΑΣΤΕΙ. ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ… ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΧΉ ΝΑ ΜΗΝ ΞΑΝΑΖΗΣΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΤΕ ΑΝΑΛΟΓΕΣ ΜΑΥΡΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ.
Στις 26 Ιανουαρίου 1952 το Κάιρο παραδόθηκε στους εμπρησμούς και στις λεηλασίες κυρίως ξένων επιχειρήσεων, τραπεζών, ξενοδοχείων, κέντρων διασκέδασης, μπαρ, καφετεριών κ.α. από ανεξέλεγκτο όχλο που το επίσημο κράτος ονόμασε “προδότες” και με τους κατοίκους του τρομαγμένους απο το πρωτοφανές μέγεθος των επεισοδίων. Η επόμενη μέρα το βρίσκει να μετράει τις πληγές του όταν τα συντρίμια σε διαφορα σημεία του Κέντρου αναδίδουν ακόμα καπνούς.
Υπάρχουν κάποιοι που νομίζουν ότι οι Ελληνες της Παροικίας Καΐρου, λόγω των παρδοσιακών δεσμών φιλίας και αλληλοσεβασμού με τους γηγενείς, δεν αντιμετώπισαν ιδιαίτερα προβλήματα την εφιαλτική αυτή ημέρα. Οι ειδήσεις και τα ντοκομέντα απο τον ελληνικό τύπο του Καΐρου των αμέσως επόμενων ημερών τους διαψεύδουν με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο. Γιατί στα μάτια του αγριεμένου όχλου εξτρεμιστικών ομάδων που έψαχναν να βρουν ευκαιρία για να προβούν σε ανάλογες καταστροφές, ο Ελληνας, ο Ιταλός και ο Αγγλος ήταν το ίδιο “ξένοι”. Και ναι μεν, τις μεγαλύτερες καταστροφές τις έπαθαν επιχειρήσεις βρεττανικών συμφερόντων αλλά από το μένος των καταστροφέων δεν γλύτωσε καμια παροικία, ουτε καν οι μεγάλες Αιγυπτιακές επιχειρήσεις όπως τα καταστήματα “Ομαρ Εφέντη” και κυβερνητικά κτήρια.
«Αι ελληνικαί ζημίαι», όπως δημοσιεύονται στην εφημερίδα ΦΩΣ του Καΐρου αλλά και στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ της Αλεξάνδρειας, περιλαμβάνουν έναν μακρύ κατάλογο με πενήντα περίπου επιχειρήσεις, στην πλειοψηφία τους εστιατόρια,καφετέριες, μπαρ ,κέντρα διασκέδασης, όπως για παράδειγμα το γνωστό καφέ Εξέλσιορ των αδερφών Τσακίρη που ακόμα λειτουργεί,με αιγυπτιακή ιδιοκτησία πια, στην οδό Τάλαατ Χαρμπ στο Κέντρο του Καΐρου. Τα ονόματα των καταστηματαρχών μπορείτε να τα δείτε στα σχετικά δημοσιεύματα που παρουσίαζονται στις φωτογραφίες από τα προσωπικά αρχεία του γράφοντος και δημοσιεύονται ως ντοκουμέντα για πρώτη φορά. «Αι ζημίαι των ανωτέρω καταστραφέντων καταστημάτων κατά τας αυτάς πληροφορίας υπολογίζονται εις ενα εκατομμύριο λίρας Αιγύπτου περίπου», ποσόν αστρονομικό για την εποχή.
Εκείνο που έμεινε ανεκτίμητο, είναι το…χαράτσι που πλήρωσε η Ελληνική Παροικία Καΐρου, οι τρεις ανθρώπινες ζωές, οι τρείς Ελληνες πάροικοι που έχασαν τη ζωή τους στα γεγονότα της 26ης Ιανουαρίου. Είναι ελάχιστα γνωστό πια σήμερα ότι ένας από αυτούς, ο Βασίλειος Λάσκαρης, εργαζόταν ως ταμίας στην Ελληνική Κοινότητα Καΐρου, όπως αναφέρεται σε σχετικά δημοσιεύματα των ημερών.Στη στήλη των κηδειών και στα πένθη της εφημερίδας ΦΩΣ, διαβάζουμε τις ανατριχιαστικές λεπτομέρειες, την πρωτη μερα της επανακυκλοφορίας της αλλά και τις αμέσως μετά.
Πρώτος κηδεύτηκε ο Βασίλειος Λάσκαρης , ο υπάλληλος της Ε.Κ.Κ. που αναφέραμε, σύζυγος, αδελφός, θείος,συγγενής και πιθανότατα πολύ νέος ακομα και μάλλον με καταγωγή απο Μυτιληνη αν κρίνουμε απο τους συγγενείς στη δημοσίευση πένθους που μεταξυ αλλων αναφερει «φονευθέντα από αδέσποτον σφαίρα κατα τας ταραχάς του παρελθόντος Σαββάτου 26 Ιανουαρίου, εκηδεύσαμεν προχθές Δευτέραν, 28 λήγοντος».
Στην αναγγελία κηδείας του δευτερου θύματος , του Γεωργίου Δ. Κοχύλη, συζύγου,πατέρα ,αδελφού και προσωπάρχη της βρεττανικών συμφερόντων Τράπεζας Μπάρκλεϊς Καΐρου που υπήρξε κύριος στόχος των εξτρεμιστών, «φονευθέντα κατά τας ταραχάς του παρελθόντος σαββατου, κηδευομεν σήμερον (σ.σ 29.1.1952) Η νεκρώσιμος ακολουθία ψαλήσσεται ώραν 3μ.μ εις το Ι.Ν Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης…» Για τον ίδιο λίγες μέρες μετά δημοσιεύεται και στη στήλη με τα πένθη, φωτογραφία του και αναφέρεται ότι «η κηδεία του…εγένετο λίαν επιβλητικότατη την παρελθούσαν Τετάρτην εν μέσω εκδηλώσεων βαθυτάτης θλίψεως των οικείων και συναδέλφων του»με παρουσία του Αγίου (Δεσπότη) Βαβυλώνος, του υποπρόξενου αλλά και της διοίκησης της τράπεζας.
Στην ίδια στήλη με τα πένθη η εφημερίδα αποχαιρετά και το τρίτο θύμα της Ελληνικής Παροικίας Καΐρου κατα τα επεισόδια του Μαύρου Σαββατου. «Γαίαν έχε ελαφράν και αιωνία θα είναι η μνήμη σου αξιομακάριστε μας Γιώργο. Εν μέσω εκδηλωσεων βαθύτατης οδύνης των οικείων και φίλων του εκηδεύθη την τετάρτη 30 Ιανουαρίου εν τω κοιμητηρίω του Αγίου γεωργίου ο Γεώργιος Βλαστός, δευτερος ταμίας της Τράπεζας Μπαρκλεϊς, πεσών θύμα των ταραχών του παρελθόντος Σαββάτου, εν τη εκτελέσει των καθηκόντων του. Ηλικίας μόλις 49 ετών, ο μεταστάς υπήρξε υπόδειγμα ευσυνείδητου και αφοσιωμένου εις το καθήκον του υπαλλήλου. Επί 30ετίαν υπηρέτει εις την Μπάρκλεϊς Μπανκ χαίρων της γενικής εκτιμήσεως». Συλλυπείται δε στο τέλος τα αδέρφια του ατυχου ταμία.
Τρεις νέοι άνθρωποι, που ξεκίνησαν ανυποψίαστοι το πρωί να πάνε στη δουλειά τους και δεν επέστρεψαν ξανά σπίτι τους, είτε γιατί μια αδέσποτη σφαίρα τους βρήκε στο δρόμο είτε γιατι είχαν την ατυχία να εργάζονται σε Βρεττανικών συμφερόντων τράπεζα. Φρίκη!
Υπήρχαν και άλλα θύματα πιθανότατα στους τραυματίες, όπως «η μητέρα του αγαπητού και φίλτατου κοινοτικού επιτρόπου κ. Κ. Κανδηλίδη που υπέστη εγκαύματα κατά τον εμπρησμόν γειτονικού προς την οικίαν της οικήματος. Επίσης ο κ. Κανδηλίδης και ο υιός αυτού Αντώνιος Κανδηλίδης υπέστησαν εγκαύματα πρώτου βαθμού ανευ σοβαρων συνεπειών…». Στην ίδια σελίδα η επόμενη ειδηση εχει τίτλο “Εφονευθη ο ταμίας της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου” και μια άλλη που μας πληροφορεί για τις ζημιές που υπέστη το Ελληνικό Κέντρο Καΐρου και “παραμένει κλειστόν διότι πάντα τα έπιπλα αυτού κατεστραφησαν, ριχθέντα εκ των παραθύρων στο δρόμο”. Μια τοσο μικρή είδηση στα ψιλά γραμματα της εφημερίδας μεταδίδει τον εκκωφαντικό ήχο των γεγονότων σε δυο σειρές. Είναι ανατριχιαστικό για όλους οσους εχουμε βρεθεί στο Ελληνικό Κέντρο Καΐρου , να κάνουμε εικόνα με το νου μας αυτο που περιγράφεται. Μανιασμένο όχλο να σπάζει τις πόρτες που έχουμε περάσει κι εμείς, να μπαίνει ως ταύρος σε υαλοπωλείο μέσα στο πριβέ, πολυτελές κλάμπ των Ελληνων στο κέντρο του Καΐρου και να πετάνε απο τα παράθυρα του πρώτου ορόφου τα τραπεζοκαθίσματα και λοιπά έπιπλα στο δρόμο. Φρίκη, ξανά!
Η Αμπέτειος Σχολή ανακοινώνει την αναβολή του προγραμματισμένου για τις 30 Ιανουαρίου μνημοσύνου των ευργετών της και το Γενικό Προξενείο της Ελλάδος στο Κάιρο με απανωτές ανακοινώσεις και προσκλήσεις στον τύπο πληροφορεί τους «υποστάντες ζημίας κατα τας ταραχάς του παρελθόντος Σαββάτου, οφείλουν όπως ζητήσωσι την σύνταξιν σχετικού πρακτικού υπό της Αστυνομίας ή εισαγγελίας και ακολούθως να υποβάλλωσιν εις τετραπλούν αίτησιν αποζημιώσεως με λεπτομερή πίνακα των ζημιών εις το Γενικό Προξενείο της Ελλάδος” και σε άλλο δημοσιευμα καλεί “άπαντας τους Έλληνας υπηκόους οι οποίοι υπέστησαν ζημίας εκ των ταραχών της 26ης τρέοντος και οι οποίοι δεν ενεφανίσθησαν εις το προξενικό κατάστημα χθες να παρουσιασθούν ΑΝΥΠΕΡΘΕΤΩΣ σημερον την πρωϊαν από ωρας 9 δια να υποβάλωσι δηλώσεις και λάβωσι οδηγίας».
Τα γεγονότα ενέπνευσαν τον Καϊρινό ποιητή Βασίλη Λιούρη που στις 2 Φεβρουαρίου, δημοσιεύει στο ΦΩΣ το ποίημα, με μορφή σονέτου, που θα δειτε στο φωτογραφικό υλικό , με τίλτο την ημερομηνία του Μαύρου Σαββάτου “26 Ιανουαρίου 1952”.
“…Κι όμως, συντρίμμι κοίτεται ο τόπος
κι ο μόχτος στης φωτιάς τα δολερά πλοκάμια…”
Σε μια τέτοια συνθήκη τρομακτικών γεγονότων, με όλη την ελληνική παροικία επί ποδός, η Ελληνική Κοινότητα Καΐρου δεν θα μπορουσε να απουσιάζει θεσμικά, θρηνώντας μαλιστα και η ίδια εναν υπάλληλο της. Θέλοντας να σταθεί δίπλα στους Ελληνες που είτε θρηνούν κάποιον συγγενή ή φίλο, είτε περιποιούνται τους τραυματίες τους,είτε προσπαθούν να σώσουν απο τα αποκαϊδια των καταστημάτων τους που καταστράφηκαν ό,τι μπορεί να σωθεί και να επαναλειτουργήσουν, είτε ψάχνουν για δουλεια διοτι τα καταστηματα και οι επιχειρήσεις που εργάζονταν, ιδιοκτησίας άλλων ξένων, καταστραφηκαν ολοσχερώς κι έμειναν άνεργοι, είτε απλώς φοβούνται για το μέλλον τους, ανακοίνωσε:
«Λόγω των θλιβερών γεγονότων της 26.1.1952 πλείστοι εκ των επαγγελματιών, μεταξύ των οποίων πολλοί ειναι προστάται οικογενειών, παρέμειναν άνευ εργασίας στερηθέντες και των προς συντήριση αναγκαίων. Η Ελληνική Κοινότης Καΐρου, πλην των άλλων ενεργειών της προσέφερεν εκ του Ταμείου της δια τα μάλλον δοκιμασθέντα μέλη της Παροικίας, 500 λίρες Αιγύπτου, τας οποίας έθεσεν εις τη διάθεσιν του Γεν Προξενείου προς διανομήν εις τους έχοντας μεγαλυτέραν ανάγκην και παραμένοντας άνευ εργασίας». Η εφημερίδα ΦΩΣ, ιδιωτική τότε εφημερίδα υπενθυμίζουμε, επαινεί την χειρονομία λέγοντας «Η φιλογενής αυτή προσφορά της Ε.Κ.Κ. δεν εχει ασφαλώς ανάγκην εξάρσεως.Ομιλεί αύτη δια τα χριστιανικά αισθήματα φιλαληλλίας τα οποία την παρεκίνησαν. Επαινούντες απλώς την πρωτοβουλίαν της τοιαύτης προσφοράς, ευχόμεθα όπως αποτελέσει αυτ την απαρχήν και άλλων προσφορών προς το προξενικόν ταμείον δια την ανακούφισιν των νέων θυμάτων τα οποία εδημιούργησε η 26η παρελθόντος».
Οι ζημιές των καταστημάτων αποκαταστάθηκαν σχετικά γρήγορα για να μπορέσουν να μπουν πάλι σε λειτουργία, με πολλά από αυτά να κανουν πάλι εγκαίνια για την καινούργια τους αρχή, ξορκίζοντας τρόπον τινά τους φόβους τους. Οι πληγές που ανοιξαν τη νύχτα της φωτιάς και της λεηλασίας, για πολλους δεν έκλεισαν ποτε και οταν πια έπρεπε να αποφασίσουν «να μείνουν ή να φύγουν», η ζυγαριά με τις μνήμες εκείνες και την παροιμία που λέει «ο φόβος φυλάει τα έρμα», έγειρε προς τη δεύτερη επιλογή κι έφυγαν απο την Αίγυπτο για πάντα, άλλοι για την Ελλάδα κι άλλοι γι αλλού,όπου τους έβγαλε η μοίρα τους. Μόνο εκείνοι οι τρείς Έλληνες, ο Βασίλειος Λάσκαρης, ο Γεωργιος Κοχύλης κι ο Γεώργιος Βλαστός έμειναν εκεί που τους άφησε η μαύρη τους η τύχη, εκείνο το πιο “μαύρο Σάββατο“ του αγαπημένου τους Καΐρου.
Στην μνήμη αυτών των τριών Ελλήνων αφιερώνουμε τις διηγήσεις μας αυτών των ημερών, 70 χρόνια μετά. Το μαύρο εκείνο Σάββατο ξεθωριάζει με τα χρόνια και οι Έλληνες του Καΐρου σήμερα χαιρόμαστε τις πολύχρωμες ημέρες της φιλόξενης πόλη με τους χαμογελαστούς και φιλικούς Αιγύπτιους σε όλους τους ξένους και διπλά στους Έλληνες.
*Διευθυντής του Ελληνικού Πολιτιστικού Κέντρου Καΐρου