του Πέτρου Μηλιαράκη*
Η Φρανκφούρτη αποφάσισε την ψηφιοποίηση του ευρώ! Από καιρό ήδη η επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) Κριστίν Λαγκάρντ (Christine Lagarde) έχει ανακοινώσει ότι εξετάζεται η κυκλοφορία ενός «ψηφιακού νομίσματος»…
Επίσης, ο Φάμπιο Πανέτα (Fabio Panetta), μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ και επικεφαλής της ομάδας εργασίας για το «ψηφιακό ευρώ», ανέφερε ότι «αρχίζει η εποχή του ψηφιακού χρήματος» και ότι «μία Κεντρική Τράπεζα δεν μπορεί να αγνοήσει τις εξελίξεις»!
Είναι πλέον σαφές και δεδομένο ότι υπό τις συνθήκες του νέου κύκλου της παγκοσμιοποίησης, η ΕΚΤ μελετά πολύ σοβαρά την «ψηφιοποίηση του ευρώ».
Η διαδικασία δε αυτή λαμβάνει χώρα, όταν ήδη έχει καταγραφεί ότι οι παγκόσμιες ροές χρήματος έχουν αναπτύξει μία αδιανόητη ροή διεθνών χρηματικών συναλλαγών, σε ποσοστό που πριν την κρίση του έτους 2008 αφορούσε στο 6.000%, όπως βεβαιώνει στη σχετική μελέτη του(1) ο Γκόρντον Μπράουν (Gordon Brown).
Προς το παρόν, τα αρμόδια Ενωσιακά Όργανα διερευνούν τις διαδικασίες που θα έχει το ψηφιακό ευρώ. Αφετηρία των διαδικασιών είναι ο Ιούλιος του 2021, με κατάληξη τον Οκτώβριο του 2023, οπότε προγραμματίζεται στα επόμενα τρία έτη να έχει λάβει οριστική μορφή και κατάληξη η εισαγωγή του «ψηφιακού ευρώ». Με την ευκαιρία αυτή, της διαδικασίας του υπό διαμόρφωση «ψηφιακού ευρώ», χρήσιμο είναι να προβληματιστούμε στο «ζήτημα-ερώτημα» του «τι» ακριβώς είναι η ευρωζώνη. Αν αφορά ή όχι «νομισματική ένωση».
•ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΡΑΓΕ Η ΕΥΡΩΖΩΝΗ;
Στο ερώτημα «τι» πράγματι είναι η ευρωζώνη, χρήσιμο είναι να επισημειωθεί ότι κατ’ ουσίαν η ευρωζώνη δεν είναι «νομισματική ένωση», αλλά ένας «μηχανισμός σταθερών ισοτιμιών».
Και τούτο διότι εάν ήταν πράγματι «νομισματική ένωση», τότε τα επιτόκια δανεισμού θα ήταν τα ίδια για όλα τα κράτη-μέλη της ευρωζώνης, θα υφίστατο η αυτή δημοσιονομική νομοθεσία και δεν θα υπήρχαν οι οικονομικές ανισότητες και αποκλίσεις μεταξύ των κρατών-μελών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι η Ελλάδα έχει 24% ΦΠΑ, όταν η Γερμανία έχει 19% και λόγω της κρίσης της COVID-19 το περιόρισε στο16%. Ειδικότερα υπ’ όψιν ότι η διαφορά των επιτοκίων καθιστά το ευρώ διαφορετικής αξίας από το ένα κράτος-μέλος στο άλλο κράτος-μέλος της ευρωζώνης. Επίσης, δεν είναι τυχαίο ότι οι διεθνείς Οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης Μοody’s, Standard and Poor’s και Fitch κατατάσσουν κράτη-μέλη της ευρωζώνης σε διαφορετικές βαθμίδες αξιολόγησης και προϋποθέσεων επενδυτικών δυνατοτήτων.
Και επειδή γίνεται λόγος για «ευρωομόλογο», η ανυπαρξία του ακριβώς αποδεικνύει και επιβεβαιώνει την έλλειψη «νομισματικής ένωσης»! Επίσης, νομισματική ένωση χωρίς την ύπαρξη κρατικής οντότητας αφορά αδιανόητο εγχείρημα, πρωτοφανές στην παγκόσμια ιστορία του χρήματος ως νομίσματος. Υπ’ όψιν, περαιτέρω, ότι πριν τη διαμόρφωση του ευρωσυστήματος, η Κεντρική Τράπεζα ήταν ο τελευταίος δανειστής, δηλαδή ο δανειστής εσχάτου ανάγκης («the lender of last resort»). Η ΕΚΤ δεν είναι «πιστωτής εσχάτου ανάγκης-καταφυγής»! Ιδού η «αναγκαιότητα των αγορών»!
• ΚΑΤΑΡΓΗΘΗΚΕ Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΕΞΙΣΟΡΡΟΠΗΣΗΣ…
Η πολιτική τάξη πραγμάτων των κρατών που προσχώρησαν στο ευρώ, εξαρχής ήταν σε θέση να γνωρίζει ότι:
α) σε μία νομισματική ένωση με σταθερές ισοτιμίες, με ένα κοινό νόμισμα, εκλείπει πλέον ο μηχανισμός των τιμών, ο οποίος εξισορροπεί τις διαφορές που προσαρμόζει τις συναλλαγματικές ισοτιμίες. Και ότι:
β) η συγκεκριμένη νομισματική πολιτική δεν παρέχει διορθωτικές παρεμβάσεις σε περίπτωση που υπάρξουν μεγάλες δομικές αποκλίσεις ή διαφορετικές περίοδοι ανάπτυξης μεταξύ των κρατών-μελών.
Επίσης ήταν εξ αρχής δεδομένο ότι η όποια «επεκτατική πολιτική» μέσω «ποσοτικής χαλάρωσης» (Quantitative Easing – QE) δεν αναιρεί το βασικό κανόνα ότι η ΕΚΤ δεν είναι ο «τελευταίος δανειστής».
•ΤΟ ΑΝΕΥΘΥΝΟ, ΟΙ ΑΓΟΡΕΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΦΘΑΣΑΜΕ ΣΤΟΝ ESM
Ασφαλώς τα νομισματικά θέματα είναι από τα πιο περίπλοκα(2) στην πολιτική οικονομία. Τούτου δοθέντος, εν συντομία, προκειμένου περί του ευρώ υπ’ όψιν ότι:
Τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) δεσμεύτηκαν πρωτογενώς με την Συνθήκη της Λισαβόνας (ΣΣΕ και ΣΛΕΕ) να προσαρμόσουν τις εθνικές τους οικονομίες στα κριτήρια του Μάαστριχτ. Σύγκλιση, όμως, δεν έχει επιτευχθεί και αυτό αποτελεί την κυρίαρχη απόδειξη αποτυχίας του ευρώ. Ωστόσο, το «όλον εγχείρημα» προσδιορίζεται και από τα εξής:
Πρωτογενώς θεσπίστηκε σε γενικό νομικό πλαίσιο το ανεύθυνο της ΕΕ και των κρατών-μελών για τις υποχρεώσεις-βάρη που αναλαμβάνουν οι κεντρικές κυβερνήσεις και φορείς Δημοσίου Δικαίου των κρατών-μελών. Θεσπίστηκε δηλαδή ότι χρέη κράτους-μέλους δεν μπορούν να επιβαρύνουν την ΕΕ ούτε τα λοιπά κράτη-μέλη (βλ. άρθρο 125 ΣΛΕΕ ). Έτσι:
α) το προαναφερόμενο ανεύθυνο και β) η εκδηλωθείσα αδυναμία κράτους-μέλους λόγω ελλειμμάτων να προσφύγει στις αγορές, (βλ. Ελλάδα, αλλά όχι μόνον) ως… «απρόβλεπτη εξέλιξη» επέβαλαν την τροποποίηση του άρθρου 136 ΣΛΕΕ, οπότε προστέθηκε τρίτη παράγραφος που ιδρύει πρόνοιες για τη χρηματοοικονομική συνδρομή.
Οι «σοφοί θεμελιωτές του συστήματος» δεν μπορούσαν να διανοηθούν ότι εντός της ευρωζώνης μπορεί κράτος-μέλος να αδυνατεί να προσφύγει στις αγορές και το χειρότερο: ακόμη και να πτωχεύσει!
Έτσι δημιουργήθηκε Διεθνής Οργανισμός, ο European Stability Mechanism (ESM), ήτοι ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ΕΜΣ), όπου τα κράτη-μέλη της ευρωζώνης θα μπορούν να δανείζονται μέσω αυτού όταν αδυνατούν να δανειστούν από τις αγορές, με προφανείς, όμως, αυστηρούς όρους λιτότητας που θα τους επιβάλλονται!.. Ό,τι επαχθέστερο δηλαδή!
Υπ’ όψιν δε ότι οι αυστηροί όροι θεσπίζονται στο πρωτογενές ενωσιακό δίκαιο με το τελευταίο εδάφιο της παραγράφου 3 του άρθρου 136 ΣΛΕΕ όπου: «η χρηματοοικονομική συνδρομή υπόκειται σε αυστηρούς όρους» (sic)!
• ΕΝΙΑΙΟ ΝΟΜΙΣΜΑ ΧΩΡΙΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΟ ΚΡΑΤΟΣ
Ας επικεντρωθούμε, όμως, στην έννοια του χρήματος και του νομίσματος. Η εξέλιξη του χρήματος ως νομίσματος στις συνθήκες συγκροτημένων κρατικών οντοτήτων ή συγκροτημένων διεθνών Ενώσεων Πολιτειών, προφανώς ομοσπονδιακών, (πχ ΗΠΑ) συνεπάγεται ότι δια κρατικής επιταγής, εισάγεται συγκεκριμένο χρήμα ως νόμισμα, οπότε πλέον το συγκεκριμένο αυτό χρήμα καθίσταται κρατικό νόμισμα με αναγκαστική κυκλοφορία. Η διαδικασία αυτή προκειμένου περί της ΕΕ ανήκει στην ΕΚΤ.
Ενταύθα επισημειώνεται ότι η ΕΕ δεν είναι ομοσπονδιακό κράτος. Προκειμένου περί του ευρώ, τα κράτη-μέλη το επέβαλαν ως εθνικό τους νόμισμα δυνάμει του πρωτογενούς και παράγωγου ενωσιακού δικαίου και σύμφωνα με την εσωτερική συνταγματική τους τάξη.
Η αναγκαστική δε κυκλοφορία κωδικοποιείται ως άρχουσα μονοκρατορία στο «δόγμα Rothschild».
Ο επιφανής αυτός καπιταλιστής-τραπεζίτης, ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα, με ωμό τρόπο διατύπωσε το απεχθές για τους δημοκρατικούς θεσμούς δόγμα ως εξής:
«Άφησέ με ελεύθερο να εκδίδω και να ελέγχω τα χρήματα ενός έθνους και δεν με ενδιαφέρει ποιός ψηφίζει τους νόμους του»!
• ΕΑΝ ΔΕΝ ΕΞΟΡΘΟΛΟΓΙΣΤΕΙ ΤΟ «ΟΛΟΝ ΣΥΣΤΗΜΑ»…
Υπό τις περιστάσεις που δομήθηκε και λειτουργεί μέχρι τον παρόντα χρόνο, το ευρωσύστημα επιβάλλεται να εξορθολογιστεί με απόλυτη προτεραιότητα την αναδιάρθρωση των χρεών των κρατών-μελών της ευρωζώνης που, ως κρατικές οντότητες και κοινωνίες, είναι αχθοφόροι δυσβάστακτου χρέους. Υπό τις παρούσες συνθήκες υπ’ όψιν ότι σοβεί παγκόσμια κρίση, καθόσον το παγκόσμιο χρέος ανέρχεται σε 281 τρισεκατομμύρια δολάρια ($), που αντικρίζει το 355% του παγκόσμιου Α.Ε.Π., ενώ χώρες όπως πχ η Ελλάδα, η Ιταλία, η Ιρλανδία, η Πορτογαλία, η Κύπρος αλλά και χώρες του μητροπολιτικού καπιταλισμού όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία και η Γερμανία, είναι επιβαρυμένες με πολύ σοβαρό χρέος. Για παράδειγμα, περίπου το μισό χρέος στο σύνολο της ΕΕ αφορά στην Γερμανία και στην Γαλλία.
Τούτων όλων δοθέντων, εάν δεν εξορθολογιστεί το «όλον σύστημα», τα υπερχρεωμένα κράτη-μέλη της ευρωζώνης «αναλόγως των ιστορικών περιστάσεων», που θα αφορούν στην κοινωνική τους συνοχή και στην πρόοδο της οικονομίας τους, ουδόλως αποκλείεται στο πλαίσιο της ΕΕ ότι δεν θα επιδιώξουν με δημοκρατικές διαδικασίες την οργανωμένη-συγκροτημένη και συστηματική αποδέσμευσή τους από το μανδύα της ευρωζώνης και του ευρωσυστήματος. Άλλωστε, εντός της ΕΕ λειτουργούν με τρόπο ομαλό εκτός ευρώ, τα λεγόμενα κράτη «με παρέκκλιση» (βλ. άρθρο 139 ΣΛΕΕ και επ).
Τέτοια ενδεχόμενα απεύχονται μεν το «ιερατείο των αποφάσεων» και «η γραφειοκρατία Βρυξελλών-Βερολίνου-Φρανκφούρτης», ωστόσο οι αντικειμενικές συνθήκες θα καθορίσουν την εξέλιξη της ιστορίας…
• ΤΙ ΕΠΙΒΑΛΛΕΤΑΙ ΣΥΝΕΠΩΣ;
Με βάση τα προαναφερόμενα, θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι: όσοι προσδοκούν και προσβλέπουν σε μια πράγματι δημοκρατική Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία, πρέπει να εκτιμήσουν το ενιαίο νόμισμα ως εργαλείο για την ανάπτυξη, την πρόοδο, την κοινωνική συνοχή, τη σύγκληση των οικονομιών και την ευημερία που ως έννομα αγαθά θεσπίζονται από το πρωτογενές ενωσιακό δίκαιο (βλ. και πάλι άρθρο 3 ΣΕΕ).
Διαφορετικά καταργείται όλο το νομικοπολιτικό υπόβαθρο της ΕΕ και εξ αντικειμένου το εποικοδόμημα υπονομεύει τη βάση του όλου εγχειρήματος. Έτσι, όμως, θα νομιμοποιείται ένας καταγγελτικός ευρωσκεπτικισμός, ο οποίος θα είναι διάχυτος στις κοινωνίες της ηπειρωτικής Ευρώπης, με απρόβλεπτες εξελίξεις…
Αντιστοίχως, θα πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η δια του «ενιαίου νομίσματος» επιδίωξη υποταγής σε λιτότητα και φτωχοποίηση κοινωνιών και Λαών, με αυξανόμενα προνόμια μιας οικονομικής ολιγαρχίας και «γραφειοκρατικής ελίτ», ως κατάσταση πραγμάτων, αδιστάκτως θα οδηγήσει σε νομοτελειακή παρακμή το «όλον σύστημα»…
Υπ’ όψιν δε ότι το «δόγμα Rothschild» αφορά άλλους καιρούς!
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
(1) Βλ. G.Brown, BEYOND THE CRASH, OVERCOMING THS FIRST CRISIS OF GLOBALISATION, 2010, σελ. 83 και επ.
(2) Για τους μη ειδικούς, τα ζητήματα νομισματικών πολιτικών κρίνονται από την ίδια την κοινωνία και την καθημερινότητα. Τα νομισματικά φαινόμενα εκτιμώνται από τη συνείδηση που αποκτά ο πολίτης σε σχέση με το νόμισμα που του επιβάλλει η άρχουσα τάξη. Σε κάθε περίπτωση οι αντικειμενικές συνθήκες ωριμάζουν και καθορίζουν τη στάση των πολιτών απέναντι στην οικονομία γενικώς.
*Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC – EU).