Μιας και περίσσεψαν τα φαινόμενα νεανικής βίας, ας δούμε τι γινόταν στο παρελθόν μας, που πάντα διδάσκει με την επικαιρότητά του. Ας αρχίσουμε με την Πονεμένη και Αγιασμένη Ρωμιοσύνη, το Βυζάντιο.
Στην χιλιόχρονη Ρωμανία η ανατροφή των παιδιών κατέχει κυρίαρχο ρόλο. Στόχος δεν είναι μόνον ο καλός καγαθός πολίτης, αλλά ο πολίτης του ουρανού, ο ουρανοπολίτης, ο άγιος. Η ανατροφή είναι η υψηλοτέρα τέχνη. «Τω όντι γαρ αύτη μοι φαίνεται τέχνη τις είναι τεχνών και επιστήμη επιστημών, άνθρωπον άγειν, το πολυτροπώτατον και ποικιλώτατον ον», λέει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος. Οι Πατέρες της Εκκλησίας κατανοώντας τις δυσκολίες ανατροφής των παιδιών γράφουν πλήθος συγγραμμάτων, όπου παιδαγωγούν, συμβουλεύουν, νουθετούν γονείς και παιδιά. Η δροσιά και η επικαιρότητα των παρατηρήσεών τους είναι εκπληκτική. Θα περιοριστούμε εδώ σε λίγα χρυσά ρήματα του αγίου Ιωάννη του Χρυσόστομου, του «θεμέλιου λίθου του καινού Ελληνισμού» κατά τον ιστορικό του 19ου αιώνα Σπ. Ζαμπέλιο. Στο έργο του «πώς πρέπει οι γονείς ν’ αναθρέφουν τα παιδιά τους» γράφει τα εξής θαυμάσια. Ξεκινά με μια μεγάλη αλήθεια: «Δεν κάνει τον άνθρωπο γονέα – πατέρα ή μητέρα – το γεγονός και μόνο ότι συνετέλεσε να γεννηθεί παιδί, αλλά να το διαπαιδαγωγήσει σωστά». Τα παιδιά δεν είναι κτήμα μας να τα κάνουμε ό,τι θέλουμε ή να βγάζουμε τις δικές μας απωθημένες επιδιώξεις. Το μόνο που μας ανήκει είναι η διαπαιδαγώγησή τους. Η διαπαιδαγώγηση είναι όμως δύσκολο πράγμα. Οι γονείς αγχώνονται. Θέλουν να είναι τέλειοι. Τέτοιοι δεν υπάρχουν. Πολλές φορές ο γονέας (ή ο δάσκαλος) πέφτει σε σφάλματα ή κάνει λάθη απέναντι στα παιδιά. Ζητάμε συγγνώμη. Η συγγνώμη από τα παιδιά τα διδάσκει τρία πολύτιμα μαθήματα.
Πρώτον. Η ομολογία του γονέα ότι έκανε λάθος δίνει στο παιδί την δυνατότητα να διαπιστώσει ότι κανείς δεν είναι αλάθητος.
Δεύτερον. Όταν οι γονείς έχουν την δυνατότητα να ζητήσουν συγνώμη από τα παιδιά τους, τότε εκείνα αρχίζουν να μαθαίνουν ότι η συγγνώμη είναι το υφάδι της ζωής που συνέχει τους ανθρώπους. Μαθαίνουν ότι ένα λάθος δεν είναι το τέλος μιας σχέσης και ότι μπορεί να ξεπεραστεί και να απαλειφθεί με την συγγνώμη και την συμφιλίωση.
Τρίτον. Η συγγνώμη των γονέων ενισχύει την δυνατότητα των παιδιών να διακρίνουν το καλό από το κακό.
Στηλιτεύει παρακάτω ο άγιος την αδικαιολόγητη ανοχή των γονέων στα παραπτώματα των παιδιών. «Πολλοί γονείς», γράφει, «επειδή δεν θέλουν να μαλώσουν ή να λυπήσουν τα παιδιά τους, για την άτακτη ή απρεπή συμπεριφορά τους, τα είδαν αργότερα πολλές φορές να συλλαμβάνονται επειδή υπέπεσαν σε μεγάλα εγκλήματα».
Δυστυχώς σήμερα οι πιο πολλές οικογένειες έχουν σαν κέντρο της ζωής τους τις επιθυμίες και τα κέφια του παιδιού. Ικανοποιούν κάθε του επιθυμία. Γίνεται το παιδί ένας κακομαθημένος τυραννίσκος, γιατί δεν το παιδαγωγούν οι γονείς του.
Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ανέκδοτο. Το γεγονός συνέβη στην Αμερική. Ένας πιτσιρίκος πηγαίνει με την μαμά του σ’ ένα πολυκατάστημα. Ψωνίζει εκείνη κάτι ευτελές και χρειαζούμενο, μα ο μικρός έχει χωθεί σ’ ένα αυτοκινητάκι και αρνείται να βγει απ’ αυτό. Με γοερές κραυγές και τσιρίδες απαιτεί να του το αγοράσουν. Η μάνα δεν έχει τόσα χρήματα. Τρέμει ακόμη μήπως η άρνησή της δημιουργήσει στο παιδί τραύματα, ψυχικές, ανεπανόρθωτες ζημιές, που ίσως γίνουν κάποτε η αιτία για να γίνει το παιδί κομπλεξικό ή… Αλ Καπόνε. Το πολυκατάστημα όμως έχει παιδοψυχολόγο, όπως όλα τα καλά πολυκαταστήματα παιδικών ειδών στην Αμερική. Η μαμά καταφεύγει απελπισμένη σ’ αυτόν. Γιατρέ, του εξηγεί, και τρέμει η φωνή της, του μίλησα λογικά, του εξήγησα πως δεν έχω χρήματα, το παρακάλεσα, του έταξα λαγούς με πετραχήλια. Μα τίποτε, δεν σηκώνεται από το παιχνίδι. Μπορείτε να βοηθήσετε. Ο ψυχολόγος πρόθυμα πήγε δίπλα στον μικρό, του ψιθύρισε κάτι στο αυτί και αμέσως – ω του θαύματος- ο μικρός ακολούθησε σαν αρνάκι την μητέρα του. Η μαμά συγκινήθηκε, θαύμασε την παιδαγωγική κατάρτιση του γιατρού. «Αυτό θα πει μοντέρνα αντίληψη παιδαγωγικής», κραύγασε. «Τι είπατε στο παιδί μου, γιατρέ, και πείστηκε», ρωτά να μάθει. Ο ψυχολόγος χαμογέλασε: – Του είπα: «κατέβα αμέσως γιατί θα φας δύο σφαλιάρες που θα δεις τον ουρανό σφοντύλι». Εδώ τελειώνει το ανέκδοτο. Λέγεται πως ο Θίγει ακόμη ο άγιος ένα ιδιαίτερο σοβαρό θέμα: Γράφει: «Για τα κτήματα που έχουν δοθεί στα παιδιά φροντίζουμε, όχι όμως και για τα παιδιά. Βλέπεις γονέα την ανοησία; Άσκησε την ψυχή του παιδιού σου πρώτα και κατόπιν θα έλθουν όλα τα άλλα: Όταν η ψυχή του παιδιού δεν είναι ενάρετη, καθόλου δεν το ωφελούν τα χρήματα και όταν είναι, καθόλου δεν το βλάπτει η φτώχεια. Θέλεις να το αφήσει πλούσιο, μάθε το να είναι σωστός άνθρωπος». Οι παρατηρήσεις αυτές είναι πολύ επίκαιρες. Η μεγάλη πλειοψηφία των γονέων σήμερα φροντίζει να προσφέρει στα παιδιά, υλικές ανέσεις και αγαθά και συχνά, για να το επιτύχει αυτό, στερεί από τα παιδιά της, αυτό που εκείνα χρειάζονται περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο, δηλαδή αυτούς τους ίδιους τους γονείς τους. Στη συνέχεια οι γονείς προσπαθούν να τα αποζημιώσουν με εξωφρενικές παροχές. Τα δωροδοκούν, δηλαδή, για να αγοράσουν το ενδιαφέρον και την αγάπη τους. Ή δείχνουν αυτήν την αποπνικτική αγάπη, κυρίως οι μάνες, που ονομάστηκε προσφυώς, «σύνδρομο της κλώσας». Έτσι δεν μεγαλώνουμε ελεύθερους ανθρώπους, αλλά άβουλα όντα.
Μνημονεύει ακόμη ο άγιος ένα πολύ σημαντικό θέμα. Αυτό της γλώσσας: «Ρήματα παιδεύοντες το παιδίον φθέγγεσθαι σεμνά και ευσεβή», να μαθαίνουμε στο παιδί να χρησιμοποιεί λέξεις ωραίες. Ή τουλάχιστον να μην ακούει αισχρολογίες. Δυστυχώς σήμερα και στα δημοτικά ακόμη σχολεία ακούμε μαθητές στα διαλείμματα να βωμολοχούν. Ποιος φταίει; «Όταν τα μήλα είναι ξινά, ποιον πρέπει να κατηγορήσουμε τα μήλα ή τη μηλιά;», έλεγε ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός. «Ο άνθρωπος είναι το μιμητικότατον των όντων», έλεγε ο Αριστοτέλης. Το παιδί μιμείται ό,τι βλέπει και ό,τι ακούει. Σ’ αυτόν τον τομέα περισσότερη προσοχή χρειάζονται οι πατεράδες, οι οποίοι έχουν την νοσηρή εντύπωση πως αποτελεί χρέος τους η διδασκαλία και η αποκάλυψη στον νεαρό γιο του κάποιων «αντρικών» μυστικών ή η εκμάθηση βρισιών που αρμόζει σε πραγματικούς άντρες. Αποαθωποιούνται έτσι τα παιδιά σε πολύ ακατάλληλη ηλικία και οδηγούνται πολλές φορές στη διαφθορά, γιατί «φθείρουσι ήθη χρηστά ομιλίαι κακαί». Καταστρέφονται χρηστά ήθη από κακές συναναστροφές και ομιλίες, σημειώνει ο Μέγας Βασίλειος. Τα παιδιά πολύ συχνά γνωρίζουν, πόσο τα βαρύνουν τα λάθη και οι αμαρτίες των γονέων. Τα ακόλουθα αποτελούν μία πολύ εύγλωττη μαρτυρία. Σε μία πρόσφατη σχετικά έρευνα σε παιδιά του Δημοτικού με θέμα «πώς θα θέλατε τους γονείς σας», ένα παιδί Δ’ Δημοτικού έγραψε: «Εγώ θέλω τους γονείς μου να είναι καλοί, να μην λένε κακά λόγια, γιατί αλλιώς θα μάθουν και σε μας τα λόγια αυτά». Ένα άλλο Ε’ τάξης έγραψε: «Εγώ θέλω τους γονείς μου να είναι καλοί, ευγενικοί και να μην μαλώνουν μεταξύ τους». Μίλησε το δεύτερο παιδί για την συζυγική αγάπη. Αυτή η ευλογημένη αγάπη είναι αληθινή ευεργεσία για τα παιδιά, το ωραιότερο μάθημα. Όλοι οι τόμοι της παιδαγωγικής επιστήμης ωχριούν μπροστά στο ανεπανάληπτο μάθημα που λέγεται συζυγική αγάπη. Αυτή αρωματίζει τα παιδιά, ώστε να μοσχοβολούν κι αυτά στη ζωή τους. Τελειώνοντας με το Βυζάντιο θα αναφέρουμε την κορωνίδα των παιδαγωγικών συμβουλών της ρωμαίικης παράδοσής μας, η οποία επαναλαμβάνει την αρχαία ελληνική: «Δεν θα χρειάζονταν λόγια στα παιδιά μας, αν έλαμπε αληθινά η ζωή μας, δεν θα ήταν απαραίτητοι οι δάσκαλοι της αρετής, αν παρουσιάζαμε εμείς οι ίδιοι στα παιδιά μας έργα αρετής». Η αξία τους παραδείγματος είναι ανεπανάληπτη. Είναι η βασιλική οδός για μια υγιή ανατροφή των παιδιών μας.
Δημήτρης Νατσιός
δάσκαλος- Κιλκίς