Της Κύπριας Αροδαφνούσας ύμνος. Παλαιό χειρόγραφο.
Η πανέμορφη Αροδαφνούσα, ο Βασιλιάς Πέτρος και η φθονερή Βασίλισσα Ελεωνόρα.
Επιμέλεια από Αντώνη Αντωνά.
Δεν είναι μύθος, ούτε θρύλος. Είναι μια συγκινητική πραγματική ερωτική ιστορία σαν παραμύθι …
Αροδαφνούσα Στιχοι • Lyrics – Greekstixoi.gr
https://www.greekstixoi.gr › stixoi
Πρόσθετο αφιέρωμα.
Αφιέρωμα, στην «Αροδαφνούσα», στον αγαπημένο της «Βασιλιά-Ρήγα Πέτρο», στον «Διγενή Ακρίτα» και όλα τα μυθικά, θρυλικά πρόσωπα της Κύπρου, που θεωρώ ότι εκπροσωπούν πραγματικά ιστορικά πρόσωπα και δεν είναι φανταστικά. Στους γνωστούς και άγνωστους λαογράφους μας «Κύπριους Ποιητάρηδες», παλαιούς και σύγχρονους και στο υπέροχο θρυλικό αγαπημένο μας βουνό «Πενταδάκτυλο», που μολύνουν σήμερα οι βάρβαροι Μωαμεθανοί.
Ο Βυζαντινός Διγενής Ακρίτας, κατατροπώνει και αποδιώχνει από την Βυζαντινή Ελληνική Κύπρο τους βαρβάρους εισβολείς….
Η Αροδαφνούσα ήταν η Κύπρια ερωμένη του Ρήγα – Βασιλιά, Πέτρου του Α΄ (9 Οκτ.1328 – 17 Ιαν. 1369,), που καταγόταν από την Χούλου της Πάφου και την οποία αιχμαλώτισε η γυναίκα του Πέτρου, Ρήγαινα Ελεωνόρα λόγω φθονερής ζήλειας και την έκλεισε στο κάστρο του Αγίου Ιλλαρίωνα… Ένα επικό ποίημα τραγούδι ζωής, έρωτα, θανάτου, μεταφοράς Ελληνικής αρχαίας τραγωδίας. Τα επικά ποιήματα των αρχαίων Κύπριων ποιητών, αλλά και των σύγχρονων επώνυμων ή ανώνυμων λαϊκών ποιητών και συγγραφέων, βάζουν χρυσή σφραγίδα στην πλούσια Κυπριακή λογοτεχνία και κληροδοτούν στους σύγχρονους Κύπριους αλλά και Έλλαδίτες διαπρεπείς συγγραφείς, ποιητές, λογοτέχνες, πνεύμα αθάνατο, αφήνοντας ιστορικό αποτύπωμα, ότι η Κύπρος είναι από τα σημαντικότερα κέντρα του Ελληνικού πολιτισμού, πνευματικό κέντρο ανεπανάληπτης, λαογραφίας, σοφίας, λογοτεχνίας και Ιστορίας!
Η Αροδαφνούσα.
«Εις την απάνω γειτονιάν έσιει τρεις αερφάες/ Την μιαν λαλούν την τζυρ’ Αννέ, την άλλην τζυρ’ Αθθούσαν/ Τζ΄η Τρίτη τζ`η καλλίττερη εν η Αροδαφνούσα./Τζείνην ‘γαπά ο βασιλιάς, τζείνην ‘γαπά τζ’ ο ρήας/ Ο ρήας της Ανατολής τζ’ ο βασιλιάς της Δύσης./ Που το’ μαθεν η Ρήαινα αρκώθην τζαι λαώθην/ Χαπάρκα τζαι μηνύματα της Ροδαφνούς να πάει./ Τζ’ άνου να πάμεν Ροαφνού τζ’ η ρήαινα σε θέλει/ -Είντα με θέλει η ρήαινα, είντα ‘ν το μήνυμάν της/ -Επήραν ούλλον το στρατίν, ούλλον το μονοπάτιν/ Το μονοπάτι βκάλλει τους στης ρήαινας τον πύρκον/ Κατέβην έναν το σκαλίν τζ΄εσούστην τζ’ ελυίστην/ Τέλεια στο κάτω το σκαλίν της ρήαινας τζαι λέει:/ Άδε την αναρκοδοντούν, την τουμπομετωπούσαν,/ Το πετεινάριν το βραχνόν, καλά το ελαλούσαν./ -Καλώς ήρτεν Αροαφνού, να φα να πιει μιτά μας / Να φάει άδριν του λαού, να φα οφτόν περτίτζιν/ Να φάει αρκοτζεράμυον που τρων αντρειωμένοι/ Να πιει γλυκόποτον κρασίν που πίννουν φουμισμένοι/ Απού το πίνουν άρρωστοι τζαι βρέθουνται γιαμμένοι./ -Την έπιασεν που τα μαλλιά, κόβκει την τζεφαλήν της…..»(Άσμα της Ρήαινας και της Αροδαφνούσας– αποσπάσματα )
Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, η Αροδαφνούσα ήταν μια πεντάμορφη κοπέλα από το χωριό Χούλου της Πάφου, που θάμπωσε το Ρήγα με την ομορφιά της. Από τη Χούλου ο μύθος παίρνει την Αροδαφνούσα στο άλλο άκρο του νησιού, στο κάστρο της Καντάρας στον Πενταδάκτυλο, όπου η ραδιούργα Βασίλισσα Ρήγαινα Ελεονώρα, γυναίκα του Ρήγα Πέτρου, αιχμαλωτίζει την Αροδαφνούσα, που ο Ρήγας, Πέτρος, αγάπησε.
«Κάπου στράφτει, κάπου βροντά, κάπου χαλάζιν ρίβκει, κάπου Θεός εθέλησεν μιαν χώρα ν αναύρη. Μήτε στράφτει, μήτε βροντά, μήτε χαλάζιν ρίβκει, μήτε θεός εθέλησεν μιαν χώρα ν’ αναύρη, μονόντας εν η Ρήγαινα τες σκλάβες της τζιαι δέρνει, τζιαι δέρνει τζιαι σκοτώνει τες για να της μολοήσουν, πκοιάν αγαπά ο Ρήας της τζιαι πκοιαν εν παγκαλίζει……τζιαι πολοάται η σκλάβα της ρήαινας τζιαι λέει….. η *τρίτη, εν η καλλύττερη, εν η Αροδαφνούσα, τον μήνα που γεννήθηκε ούλλα τα δέντρ’ ανθθούσαν, εππέφταν τ άνθθη πάνω της τζιαι μυρωδκιοκοπούσαν…..Τζιείνη εν π αγαπά ο αφέντης μου, τζιείνην εν’ π αγκαλίζει….» Απόσπασμα.
Η Αροδαφνούσα έμεινε έγκυος, ακριβώς όταν ο Ρήγας έφευγε για να πολεμήσει τους βαρβάρους Οθωμανούς, στους Άγιους Τόπους. Η Ρήγαινα περίμενε έως ότου ο Ρήγας ήταν μακριά και ακίνδυνος, και κατόπι κλείδωσε την Αροδαφνούσα στο κάστρο για να λιμοκτονήσει και τελικά με βασανιστήρια την δολοφόνησε…
Όταν επιστρέφει ο Ρήγας σπό τον πόλεμο…
Αντικρύζοντας τον μεγάλο του έρωτα, την χρυσόμορφη Αροδαφνούσα ξεψυχισμένη πνιγμένη μεσ’ τα αίματα, σκοτώνει την γυναίκα του και αυτοκτονεί… «Τζιαι πκιάνει τζιαι την ρήαινα στην κάμινο την βάλλει…..». Όπως αναφέρεται σε άλλη διασκευή… «…τζιαί βρίσκει την Αροδαφνού, στο γαίμα τυλιγμένην, τζιαι βλέπει τζιαι την Ρήαινα στα πεύτζια καθισμένη. Αρπάσσει την Αροδαφνού στα πεύτζια την καθίσκει, τζ αρπάσσει τζιαι την Ρήαινα στο γαίμα την τυλίει…»……
«Θωρεί» την Αροδαφνούσα του, η οποία ήταν και οκτώ μηνών έγκυος, από τον ίδιον… «…χαμαί στην γην σφαγμένην….τραβά τζιαι το μαχαίρι του…τζιαι πάλε ξανασύρνει το, εις την καρκιάν του έμπην….Τζιαι πκιάσαν τους, τζιαί θάψαν τους τζιει πάνω πον τα Τζιόνια….» (Τοποθεσία)
Αγκαλιά ο Πέτρος μαζί με την Αροδαφνούσα, θάβονται με αμύθητους θησαυρούς και λάφυρα,σε μυστική σπηλιά, από τους πιστούς του σωματοφύλακες, στου θρυλικού βουνού *Πενταδάκτυλου, απ΄ του Διγενή Ακρίτα το χέρι καμωμένο πανέμορφο της Κύπρου όρος, που Τούρκοι βεβηλώνουν.
Η ισχυρότερη εκδοχή είναι ότι ο Ρήγας την εκδικήθηκε και σκότωσε την Ελεωνόρα, όμως υποστηρίζεται από άλλους θρύλους αν η *Ρήγαινα διέφυγε, υπάρχει δεύτερη εκδοχή, ότι μετά πολιορκημένη, από βαρβάρους, αυτοκτόνησε και αυτή, πέφτοντας από τον απόκρημνο γκρεμό του κάστρου της Καντάρας, χωρίς ποτέ να βρεθεί το σώμα της. Στους πρόποδες του κάστρου, υπάρχει βράχος με ανθρωποειδή μορφή, που λέγεται ότι είναι η μαρμαρωμένη Ρήγαινα. Και τρίτη… ότι κρύφτηκε στα μυστικά λαγούμια του κάστρου της μαζί με τις πιστές της σκλάβες και αθάνατα ζει και βασιλεύει. Υπόκωφες φωνές φαντασμάτων, ακούγονται, από τα αβυσσαλέα μυστικά λαγούμια λαβύρινθους, του στοιχειωμένου κάστρου μυστηρίου…. Για να μπει κάποιος στα ατέλειωτα λαγούμια της Ελεωνόρας, δεν θα του φτάσει καν το νήμα, απ’ το κουβάρι της Αριάδνης, κόρης του Μίνωα, που έδωσε στο Θησέα, για να το ξετυλίγει, μην χαθεί στον Λαβύρινθο, που μπήκε για να σκοτώσει τον Μινώταυρο.
Ελεωνόρα. Χαρακτηρισμοί όπως δυναμική, ραδιούργα, δολοπλόκος, αδίστακτη θα μπορούσαν να ταιριάξουν απόλυτα στο προφίλ της* Ελεονώρας. Ήταν ταυτόχρονα και μία έξυπνη γυναίκα που ταρακούνησε την κοινωνία τόσο με την σκανδαλώδη ζωή της όσο και με τις διοικητικές της ικανότητες.
*Η Ελεονώρα της Αραγωνίας, βασίλισσα της Κύπρου (1333 – 26 Δεκεμβρίου 1417) ήταν βασιλική σύζυγος της Κύπρου με τον γάμο της με τον Πέτρο Α΄ της Κύπρου, αντιβασίλισσα την εποχή της απουσίας του συζύγου της (1366),
Ο θρύλος της Ρήγαινας αποτελεί την πιο εντυπωσιακή λαϊκή παραδοσιακή μορφή της Μεσαιωνικής Κύπρου, που ταυτίστηκε με τη ζωή και τους αγώνες του λαού της, σε μια εποχή που υπήρχαν ρήγες και ρήγαινες και ένας υπόδουλος λαός που αφέθηκε στην τύχη του από τους αφεντάδες και τις κυρές του νησιού. Και η Ρήγαινα απετέλεσε πηγή έμπνευσης στον πάσχοντα υπόδουλο λαό, ο οποίος την ταύτισε με τις τύχες του και τις ελπίδες του που προσέβλεπαν για την απελευθέρωση τους από τον ζυγό του Μεσαίωνα. Κι αυτή, βρισκόταν παντού και πάντοτε, σε όλο το νησί.
Στο σκάνδαλο της Ρήγαινας Ελεονώρας και της Αροδαφνόυσας, ερωμένης του Πέτρου, αναφέρεται και ο Μαχαιράς στο Χρονικόν του (παρ. 234), όταν η Ρήγαινα έστειλε και έφεραν την Ιωάννα στο παλάτι:
«….Και πηγαίνωντας ο ρήγας την δεὺτερην φοράν εις τον πόλεμο με βαρβάρους, έπεψεν και έφερεν την εις την αυλήν η ρήγαινα∙ και το να έλθει ομπρός της την Αροδαφνούσα. Ετίμασεν ( έβρισε) την αντροπιασμένα λογία, λαλώντας της: ‘Κακή πολιτική, χωρίζεις με από τον άντραν μου!` Και η αρχόντισσα εμούλλωσεν∙ και η ρήγαινα ώρισεν τες βάγιες της και έριψαν την χαμαί, και έναν γδιν και εβάλαν το απάνω της εις την κοιλιάν της και εκουπανίσαν πολλά πράγματα, δια να ρίψει το βρέφος∙ και ο Θεός εγλύτωσεν το και δεν έππεσεν… και όνταν εξημέρωσεν, ώρισεν και εφέραν την ομπρός της, και εφέραν και έναν χερομύλιν, και απλώσαν την χαμαί και ‘βάλαν το εις την κοιλίαν της και αλέσασιν α’ πινάκιν σιτάριν απάνω εις την κοιλιάν της, και εκρατούσαν την, και δεν έππεσεν το παιδίν.» Στη συνέχεια έβαλε την έγκυο Ιωάννα σε σκοτεινή φυλακή (γούφα) στην Κερύνεια. Ο Μαχαιράς αποκαλεί (παρ. 235) την Ρήγαινα άθεην, κακήν και φαρμακούσαν (552) για την πράξιν της αυτήν, αλλά και για την σκληρότητα που επέδειξε έναντι στον σύζυγο της, Πέτρο, και στον αδερφό του, πρίγκιπα Ιωάννη.
Πονηρή και *ραδιούργα η Ελεωνόρα καθώς ήταν, τον ειδοποίησε κάποτε ότι στο φρούριο του Άη Λαρκού όπου διέμενε, οι Βούλγαροι στρατιώτες του σχεδίαζαν να τον δολοφονήσουν και να καταλάβουν το φρούριο. Ο Βασιλιάς την πίστεψε και έριξε όλους τους 300 Βούλγαρους στρατιώτες του από τον πύργο του μεγάλου γκρεμού του Αγίου Ιλαρίωνα (που μέχρι και σήμερα είναι γνωστός ως «ο Πύργος του Ρήγα») και τους σκότωσε όλους. Κατά τον Μαχαιράν (παρ. 552): «έμπασέν τους απάνω και εκείνος έκατσεν εις τον γούλαν έσσω, και έκραζεν έναν προς έναν και έριζεν και ερίβγαν τον απ’ το παραθύριν κάτω και εσκοτώννουνταν εις τόσο κρεμμόν…»
*Λέγεται ότι είχε παράνομες σχέσεις με τον Αρχηγό των Βουλγάρων και όταν την εγκατέλειψε ερωτικά τον εκδικήθηκε.
Αυθεντικότερες ρήγαινες της Κύπρου, η Ελεονώρα και η Αικατερίνη Κορνάρο
Εδώ θα πρέπει να λεχθεί ότι η Βασίλισσα Ελεονώρα ήταν ίσως η αυθεντικότερη και η κατ’ εξοχήν ιστορική ρήγαινα της Κύπρου, μαζί με την Αικατερίνη Κορνάρο. Τη δεύτερη αγαπούσε υπερβολικά ο λαός της Κύπρου, όπως εκείνη νοιαζόταν γι’ αυτούς.
Πέτρος ο Α΄. Βασιλιάς ( *Ρήγας) της Κύπρου για μια δεκαετία, από το 1359 μέχρι τον θάνατό του το 1369. Γεννήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 1328. Ήταν, ίσως, ο σημαντικότερος των Λουζινιανών βασιλιάδων της Κύπρου, τουλάχιστον από στρατιωτικής πλευράς, τομέα στον οποίο είχε σημαντικές όσο κι εντυπωσιακές επιτυχίες αλλά και ιδιαίτερα μεγαλεπήβολα σχέδια που δεν κατόρθωσε όμως να πραγματοποιήσει, μεταξύ άλλων εξ αιτίας και του γεγονότος ότι ο παράφορος χαρακτήρας του τον οδήγησε σε σοβαρές εσωτερικές έριδες˙ γι’ αυτό τον λόγο, εξάλλου, πέθανε και πρόωρα, σε ηλικία 40 χρόνων, δολοφονημένος από τους ίδιους τους ευγενείς του βασιλείου του. Δολοφονήθηκε στο υπνοδωμάτιό του στις 17 Ιανουαρίου 1369.
*Ο λαός αναφερόταν στους Λουζινιανούς βασιλιάδες ως ρήγες και όχι βασιλιάδες, εφόσον ο μεγάλος βασιλιάς ή αυτοκράτορας ήταν στην Κωνσταντινούπολη (Βυζάντιο).
Ύμνος στην Αροδαφνούσα. Του Αντώνη Αντωνά. Μικρό απόσπασμα.
«Η Μούσα, η Χρυσόμορφη Αροδαφνούσα,
η μυροβαφτισμένη, απ΄ τα ερωτικά βέλη,
του φτερωτού έρωτα καρδιοκτυπημένη,
σε νύφη μεταμορφώθηκε,
με πέπλο μακρύ, χρυσοκεντημένο,
διάφανα μπλεγμένο,
με σμίλες λεπτές κρυστάλλινες,
απ΄αράχνης νήμα νεραϊδοϋφασμένο,
π’ απλώνεται στου Πενταδάκτυλου,
βουνό το στοιχειωμένο, των Αγίων
και ηρώων νήσου Κύπρου όρος,
απ΄ του Ακρίτα Διγενή,
το χέρι περίκαλλα, καμωμένο…….
Εν’ η Αροδαφνούσα η *Παφία,
κι΄ εύμορφα απ την Θεά Αφροδίτη
Κύπριδα που και αυτή στην Πάφο, γεννήθηκε
απ΄ τους γλύπτες Πραξιτέλη και Φειδία σμιλεμένη.
Μαζί με τις Αγγελίνες Νεράϊδες,
αέρινα, αρμονικά πετούν σέρνοντας,
τα μεταξοϋφαντα πέπλα τους,
π΄ αγγίζουν τις λεπτές κορυφές,
χορδές των λυγερών πεύκων,
σαν απαλά δοξάρια…
Από χίλια κλασσικά βιολιά φανταστική,
δραματική μελωδία ακούγεται,
σ΄ όλη την οικουμένη…..
Εν’ ο Πέτρος, δίπλα στην Αροδαφνούσα,
που καλπάζει καβάλα,
στο αγαπημένο του μαύρο άλογο,
τ’ ατίθασσο, το σελλοχαλινωμένο,
με σέλλα βελούδινη χρυσοκεντημένη,
από νεράιδες και μούσες αραχνοϋφασμένη,
με γκέμια μεταξένια, πέταλα ασημένια.
Ο Πέτρος Βασιλιάς και Ρήγας φορώντας,
την πλουμιστή πολεμική στολή του,
με την κόκκινη χλαμύδα, ν’ ανεμίζει,
να σμίγει με το πέπλο της αγαπημένης του,
κρατώντας της ερωτικά σφικτά,
το απαλό της βελούδινο χέρι……
Έν’ ο θρυλικός Βυζαντινός Ακρίτας Διγενής,
π΄ ακολουθεί τα βροντερά ποδοβολητά,
τ΄ τ΄ατίθασου αλόγου του Πέτρου,
την Αροδαφνούσα και τις αιθέριες νεράιδες, αρματωμένος
φύλακας άγγελος τους, που
δρασκελίζοντας πελώριους βράχους, στο
διάβα του μύριες πυγολαμπίδες φωτεινές,
ξεπηδούν, φωτίζοντας τον δρόμο του.
Υψωμένο το βγαλμένο, από χρυσό θηκάρι,
χρυσόλαβο, άθραυστο, ατσαλένιο βαρύ σπαθί του,
τα βράχια κτυπά και θρυμματίζει με την ορμή του,
κι’ απ’ τις σπίθες, αστραπές γεννιούνται,
κεραυνοί, χιλιάδες αντίλαλοι ακούγονται,
λυγίζουν από φόβο οι εχθροί του… ΑΑ
Αόρατο μαγικό πέπλο, τα βράδια απλώνεται στις απόκρημνες χαράδρες του θρυλικού βουνού Πενταδάκτυλου. Μυστηριακό, υπόκωφο μουσικό θρόισμα τραγωδίας – μελωδίας, κλαυθμοί και οδυρμοί, ήχοι από αστραπόβροντα, ακούγονται, ανάμικτα μαζί με ποδοβολητά αλόγου, κλαγγή σπαθιού του Διγενή Ακρίτα, που στα βράχια, κτυπά, κυνηγώντας τους εχθρούς του….(Απόδιωξε τους Διγενή…. Απόδιωξε τους βαρβάρους Τούρκους εισβολείς που το θρυλικό βουνό Πενταδάκτυλο σου μολύνουν…..)
Ένα πρελούδιο νοερά σε ακολουθεί όταν στο θρυλικό βουνο βρίσκεσαι και μια συνταρακτική λυρική, κλασσική συμφωνία, που μαζί με την λυρική απαγγελία των ποιημάτων της « Αροδαφνούσας» και του «Διγενή Ακρίτα», σε μαγεύουν, σε καθηλώνουν, σε μεταφέρουν νοερά στην εποχή εκείνη, αλλά και σε παγώνουν…..!
Τα ερείπια του Παλατιού του Ρήγα.
Το Κάστρο της Καντάρας στον Πενταδάκτυλο.
*Πενταδάκτυλος, το θρυλικό βουνό της Κύπρου, του θρυλικού Διγενή Ακρίτα, του Ρήγα, της Αροδαφνούσας, των θρυλικών παραδόσεων του Κυπριακού Ελληνισμού.
*Ο τουρκοπατημένος σήμερα Πενταδάκτυλος αποτελείται από αλυσίδα βουνοκορφών, με ψηλότερο βουνό το Κυπαρισσόβουνο, το οποίο φτάνει τα 1025 μέτρα. Το μήκος της οροσειράς ξεπερνά τα εκατό χιλιόμετρα, ενώ το πλάτος της σε ελάχιστες περιπτώσεις υπερβαίνει τα πέντε. Στο δυτικό μέρος υψώνεται απότομα κοντά στο βορειοδυτικό ακρωτήριο Κορμακίτη, ενώ ανατολικά το ύψος των κορυφών μειώνεται για να καταλήξει βαθμιαία στη χερσόνησο της κατεχόμενης Καρπασίας, η οποία αποτελεί προέκταση του βουνού. Στα βόρεια, η οροσειρά χωρίζεται από τη θάλασσα με μια στενή παράκτια πεδιάδα, ενώ στα νότια απλώνεται η κατεχόμενη πεδιάδα της Μεσαορίας. Πίσω από τον Πενταδάκτυλο η επίσης κατεχόμενη Κερύνεια …και στο βάθος μπροστά παραλιακά η σκλαβωμένη Αμμόχωστος ,,,,
Απόσεισέ τους Πενταδάκτυλε…
Κώστας Μόντης,
«Στιγμές της Εισβολής»
Είναι δύσκολο να πιστέψω πως μας τους έφερε η θάλασσα της Κερύνειας, είναι δύσκολο να πιστέψω πως μας τους έφερε η αγαπημένη θάλασσα της Κερύνειας. Πικρή θάλασσα της Κερύνειας που πρέπει να αποσύρουμε πια τους στίχους που σου γράψαμε. Σκέψου να μας γίνει βραχνάς η οροσειρά της Κερύνειας σκέψου να την κοιτάμε με τρόμο, σκέψου να την υποψιαζόμαστε, σκέψου να τη μισάμε! Ανασήκωσε την πλάτη κι απόσεισέ τους Πενταδάκτυλέ μου, ανασήκωσε την πλάτη κι απόσεισέ τους.
Να που χρειάστηκε τώρα. Η μούντζα της απαλάμης σου, Να που ξηγήθηκε τώρα η ανεξήγητη μούντζα της υψωμένης απαλάμης σου.
Μούντζωσέ μας, Πενταδάχτυλε ακριβέ, έτσι π αφήσαμε τόσο άφρονα να τουρκοπατηθείς. Κώστας Μόντης.
Επιμέλεια από Αντώνη Αντωνά – Συγγραφέα – Ερευνητή
( Αποσπασματικές πληροφορίες με πρόσθετα σχόλια από Κύπρου Λαογραφία και ιστορικά βιβλία του ιδίου)