Στις 13 Σεπτεμβρίου 2018 -πριν τρία χρόνια περίπου- ο Προκόπης Παυλόπουλος, ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας τότε, μετείχε την 14η άτυπη συνάντηση των Αρχηγών Κρατών του «Arraiolos Group», η οποία πραγματοποιήθηκε στη Ρίγα της Λετονίας.
Τότε ο Προκόπης Παυλόπουλος είχε ζητήσει, διαβλέποντας την κρισιμότητα του προβλήματος, να γίνει εμβόλιμη ειδική συζήτηση για την Κλιματική Αλλαγή και τις επιπτώσεις της. Οι συνάδελφοί του αποδέχθηκαν την πρόταση του και τον όρισαν ειδικό εισηγητή. Εκεί ο Προκόπης Παυλόπουλος ανέπτυξε το θέμα «ο Πλανήτης εκπέμπει σήμα κινδύνου. Η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να εκπληρώσει το χρέος της».
Παραθέτουμε το κείμενο της εισήγησης αυτής του Προκόπη Παυλόπουλου, το οποίο υπήρξε «προφητικό» και παραμένει, ιδίως μετά όσα γίνονται στον Ευρωπαϊκό Νότο και κυρίως στη Χώρα μας, εξαιρετικά επίκαιρο:
«Ο Αριστοτέλης, στο βιβλίο του «Μετεωρολογικά», καθόρισε, τον 4ο αιώνα π.Χ., τις κλιματικές ζώνες της Γης. Στο ίδιο σύγγραμμα περιγράφονται και οι κλιματικές μεταβολές που παρατηρούνται στην Φύση και χαρακτηριστικά αναφέρει: «Οι ίδιοι τόποι στην Γη δεν είναι ούτε πάντα ξηροί ούτε πάντα υγροί, αλλά με κάποιον νόμο μεταλλάσσονται μέσα στους αιώνες». Η παρατηρητικότητα του Αριστοτέλη βοήθησε τους ερευνητές, μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα, να συμπεράνουν ότι οι κλιματικές αλλαγές επέρχονται μέσα σε χιλιάδες χρόνια. Και τούτο διότι οι κλιματικές αλλαγές οφείλονται σε μακροχρόνιες μεταβολές τόσο του σχήματος της τροχιάς της Γης γύρω από τον ήλιο, όσο και της κλίσης του άξονα περιστροφής του Πλανήτη μας, μέσα σε δεκάδες χιλιάδες χρόνια.
I. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Από τα τέλη του 19ου αιώνα και ιδιαίτερα κατά τον 20οαιώνα, έγινε σαφές ότι δεν είναι, δυστυχώς, μόνον οι μακροχρόνιες μεταβολές που μπορούν ν’ αλλάξουν το κλίμα αλλά και ο ίδιος ο άνθρωπος. Προφητικά, ο Svante Arrhenius υπολόγισε, περί τα τέλη του 19ουαιώνα, ότι τυχόν διπλασιασμός του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα του Πλανήτη θα οδηγήσει στο φαινόμενο της «θερμής οικίας» («hothouse»), κατά το οποίο η μέση θερμοκρασία της ατμόσφαιρας του Πλανήτη θ’ αυξηθεί περισσότερο από 2 βαθμούς Κελσίου. Κατά τον 20ο αιώνα, η θεωρία αυτή ονομάσθηκε «φαινόμενο του θερμοκηπίου» και έχει πια αποδειχθεί ότι τα επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακα, που είναι ένας από τους ρυθμιστές του θερμορυθμιστικού συστήματος της Γης, έχουν αυξηθεί περισσότερο από 25%. Η τάση, παγκόσμια, είναι αυξητική και όλα μαζί τα ονομαζόμενα «αέρια του θερμοκηπίου» έχουν υπερθερμάνει τη Γη, κυρίως τα τελευταία 50 χρόνια, προκαλώντας μιαναποσταθεροποίηση του κλίματος, ανθρωπογενούς προέλευσης.
II. Η «ανθρωπόκαινος περίοδος».
Ο καθηγητής Paul Grutzen ονόμασε την τελευταία περίοδο «ανθρωπόκαινο», λέξη σύνθετη που αποτελείται από τις λέξεις «άνθρωπος» και «καινός» και που σημαίνει, κατ’ ουσίαν, «πρόσφατη περίοδος». Στην διεθνή ορολογία επικράτησε να λέγεται η ως άνω περίοδος «antropocene». Σε αυτή την «ανθρωπόκαινο περίοδο» τα περισσότερα κράτη του Πλανήτη αποδέχθηκαν, ήδη από την Διάσκεψη του Rio de Janeiro (1992), τις ενδείξεις ότι ο άνθρωπος μπορεί να παρέμβει στην Φύση, μεταβάλλοντας το κλίμα με τέτοιον τρόπο, ώστε να συμβαίνουν συχνότερα ακραία καιρικά φαινόμενα σε παγκόσμια κλίμακα. Σε πολλές περιπτώσεις τα ακραία κλιματικά φαινόμενα έχουν μεγάλα και καταστροφικά αποτελέσματα, από τον Αρκτικό κύκλο ως και την Ανταρκτική. Η συχνότητα εμφάνισης των ακραίων καιρικών φαινομένων εντείνεται μ’ εντυπωσιακό ρυθμό. Έτσι, στην Ευρώπη κάθε χρόνο περίπου 5% των Ευρωπαίων αντιμετωπίζουν ένα ακραίο κλιματικό γεγονός, π.χ. έναν καύσωνα, μια πλημμύρα, μια ξηρασία. Στα προσεχή 50 χρόνια το ποσοστό αυτό αναμένεται ότι θα αυξηθεί σε πάνω από 60%.
III. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα: Μια τραγωδία για τον Άνθρωπο που μπορούμε και πρέπει ν’ αντιμετωπίσουμε.
Δεν υπάρχει αμφιβολία, κατά τους πλέον έγκριτους επιστήμονες, ότι παρακολουθούμε τώρα, σε πραγματικό χρόνο, την ένταση της συχνότητας εμφάνισης ακραίων καιρικών καταστάσεων. Μπαίνοντας στον 21ο αιώνα, ο καύσωνας του 2003, με χιλιάδες θύματα, επαναλήφθηκε σε διάφορες χώρες της Ευρώπης το 2007, το 2010, το 2017 και το 2018. Ειδικά δε η περίοδος από τις 19 Ιουλίου ως τις 6 Αυγούστου του 2018, θα μείνει στην ιστορία ως μία από τις πιο ακραίες περιόδους του βορείου ημισφαιρίου, με ρεκόρ σε υψηλές θερμοκρασίες, με δασικές πυρκαγιές τόσο στην Σουηδία όσο και στην Πορτογαλία αλλά και στην Ελλάδα κ.λπ. Οι καύσωνες παρατηρήθηκαν όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και στην Αρμενία, στην Ιαπωνία, στην Κορέα μέχρι και στην Καλιφόρνια, με θερμοκρασίες που, σε πολλές περιπτώσεις, ξεπερνούσαν τους 40 βαθμούς Κελσίου. Σε ορισμένες χώρες της βόρειας Αφρικής το ένα ρεκόρ ακολουθεί το άλλο από πλευράς θερμοκρασίας, με τελευταίο ρεκόρ στην Αλγερία, των 51,3 βαθμών Κελσίου στις 5 Ιουλίου του 2018. Έξω από το Los Angeles παρατηρήθηκαν, στο Chino, θερμοκρασίες ρεκόρ των 48,9 βαθμών Κελσίου στις 7 Ιουλίου του 2018. Αντίθετα, χιόνιζε στο Halifax και η υγρασία ξεπέρασε όλα τα ρεκόρ στο Quebec. Οι χειρότερες βροχές, με σημαντικές μάλιστα απώλειες πληθυσμού, παρατηρήθηκαν στην Ιαπωνία και κυρίως στους ισχυρότατους μουσώνες στην ΝΑ Ασία, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Ινδία. Οι ακραίες τιμές βροχόπτωσης και οι πλημμυρικές καταστάσεις έχουν αυξηθεί επικίνδυνα την τελευταία τριακονταετία.
IV. Ορισμένα δυσοίωνα οικονομικά δεδομένα.
Ας μου επιτραπεί, στο πλαίσιο μιας αμιγώς οικονομικής ανάλυσης, να φέρω ένα παράδειγμα για την Ελλάδα, το οποίο όμως, αφορά όχι μόνο τις Χώρες μας, αλλά και όλον τον Πλανήτη: Από τ’ αποτελέσματα της Έκθεσης της Τράπεζας της Ελλάδος και άλλες, αντίστοιχες, εκτιμήσεις στην διεθνή βιβλιογραφία, προκύπτει ότι, σε αμιγώς οικονομικό επίπεδο, το κόστος της ανθρωπογενούς κλιματικής μεταβολής για την Ελλάδα, ως το τέλος του 21ου αιώνα -φυσικά εάν δεν γίνει καμία παρέμβαση- θ’ ανέβει στο εξωφρενικό ποσό των 700 δισεκατομμυρίων ευρώ. Δηλαδή το κόστος στην Χώρα μου θα είναι περισσότερο από το διπλάσιο του εξωτερικού μας χρέους! Σύμφωνα με την ίδια Έκθεση, το κόστος αυτό θα μειωθεί περίπου στο μισό εάν γίνει μια συστηματική προσαρμογή ολόκληρης της Χώρας στα νέα δεδομένα, στη νέα κατάσταση. Τα νέα δεδομένα δείχνουν, πέρα από κάθε αμφιβολία, όπως προκύπτει από τις Εκθέσεις της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή αλλά και τα έγγραφα που διανεμήθηκαν στην Διάσκεψη των Παρισίων τον Δεκέμβριο του 2015, ότι ο στόχος, ο οποίος τέθηκε στο Παρίσι να ληφθούν μέτρα ώστε η μέση θερμοκρασία του Πλανήτη να μην ξεπεράσει τον 1,5 βαθμό Κελσίου, είναι ένα σημαντικό και εφικτό ζητούμενο. Τα μέτρα που απαιτούνται για να επιτευχθούν οι στόχοι, όπως προτείνει η Επιστημονική Κοινότητα, αποτελούν μιαν ευκαιρία μοναδική για την Ανθρωπότητα, ώστε ν’ απεξαρτηθεί το ζήτημα της ενέργειας από την καύση ορυκτών καυσίμων. Δίνοντας έμφαση στις νέες τεχνολογίες των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, στην εξοικονόμηση ενέργειας και της κατανάλωσης των φυσικών πόρων, μπορούμε να φθάσουμε αφενός σε καθαρότερο και ασφαλέστερο περιβάλλον και, αφετέρου, στην δημιουργία πολλών νέων θέσεων εργασίας.
V. Η ώρα των αποφάσεων.
Επομένως, η ανθρωπογενής παρέμβαση στο κλίμα, αν την δει κανείς από την σκοπιά όχι της παλαιάς κοπής βιομηχανικής επανάστασης αλλά μιας επανάστασης, η οποία στηρίζεται σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και σε τεχνολογίες και δράσεις φιλικές προς το περιβάλλον και τον άνθρωπο, μπορεί να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι τα λάθη του παρελθόντος μας αναγκάζουν ν’ αλλάξουμε σελίδα σε μια νέα μορφή καθαρότερης και ασφαλέστερης πόλης, σε μια νέα εποχή όπου η ισορροπία ανάμεσα στην βιόσφαιρα και στον Πλανήτη θα διατηρηθεί. Το κόστος, σε αυτή τη νέα εποχή, θα είναι πολύ μικρότερο από την τραγωδία με τις εκατόμβες των θυμάτων που αντιμετωπίσαμε κατά τις τελευταίες δεκαετίες, ως συνέπεια της έντασης της συχνότητας των ακραίων καιρικών φαινομένων. Θα είναι μάλιστα αμελητέο, σε σχέση με το κόστος που θα έχουμε, προς το τέλος του 21ουαιώνα, αν δεν ακολουθήσουμε την Συμφωνία των Παρισίων. Χαρακτηριστικά -και για να επανέλθω στην αμιγώς οικονομική ανάλυση- αναφέρεται ότι, σ’ ευρωπαϊκό επίπεδο, πολύ πρόσφατη εργασία υπολογίζει πως χωρίς την πανευρωπαϊκή προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, στο τέλος του 21ου αιώνα το κόστος από τις πλημμύρες στις παράκτιες περιοχές της Ευρώπης θα ξεπεράσει τα 900 δισεκατομμύρια ευρώ! Και είναι αυτός μόνον ένας παράγοντας. Χώρες λοιπόν όπως το Βέλγιο και οι Κάτω Χώρες αλλά και χώρες με μεγάλη ακτογραμμή, όπως η Ελλάδα, είναι πιθανό ότι δεν θα μπορέσουν ν’ αντέξουν σε αυτά τα μυθώδη κόστη μη προσαρμογής και αδιαφορίας απέναντι σε μια Φύση, η οποία μας δείχνει καθαρά ότι η «ανθρωπόκαινος περίοδος» γι’ αυτήν θα είναι εξαιρετικά επώδυνη, πρωτίστως σ’ επίπεδο ανθρώπινων απωλειών, που συνιστά βεβαίως και στην πιο βαριά συνέπεια.
Θα έπρεπε ήδη να έχουμε πάρει μέτρα προσαρμογής προ πολλού. Φαίνεται ότι η Ανθρωπότητα έχει ξεχάσει αρχές που έμειναν στην Ιστορία όπως εκείνη του Ιπποκράτη: «Κάλλιον εστί προλαμβάνειν ή θεραπεύειν». Ας δράσουμε έστω και τώρα. Η Ευρώπη δίδαξε στον κόσμο τον Ανθρωπισμό, την Αλληλεγγύη, την Δημοκρατία και την Δικαιοσύνη. Τον δίδαξε επίσης να σέβεται το Περιβάλλον και την Φύση. Μπορεί και πάλι ν’ αποτελέσει το φωτεινό παράδειγμα στην Ανθρωπότητα, για την αυγή μιας πορείας προς την «ανανεώσιμη Ευρώπη», σύμφωνα με τις αρχές που έχουν προωθηθεί με την σημερινή γνώση και αξιοποίηση της Επιστήμης. Και ας ανατρέχουμε πάντοτε στα σοφά λόγια του Mahatma Gandi: «Η Γη μπορεί να μας θρέψει όλους αλλά, δυστυχώς, δεν μπορεί να μας ικανοποιήσει όλους». Ας προχωρήσουμε λοιπόν, όλοι μαζί, για να ξανακτίσουμε την Ευρώπη της νέας, βιώσιμης, ανάπτυξης.
Κι ακόμη τούτο. Επιτρέψατέ μου ν’ αφιερώσω αυτή την παρέμβαση σε όλα τα τραγικά θύματα, παντού στον Πλανήτη, που έχασαν και φέτος την ζωή τους από τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Με την ελπίδα ότι θα κάνουμε ό,τι μας αναλογεί για να μειώσουμε δραστικά, και δη όσο πιο σύντομα γίνεται, τις ανθρώπινες απώλειες και τον ανθρώπινο πόνο.».