Ο Ομότιμος Καθηγητής του Δικαίου στο ΕΚΠΑ και τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας (τ.ΠτΔ) Κύριος Προκόπιος Παυλόπουλος προσφάτως (2021) από τις εκδόσεις GUTENBERG, παρέδωσε στην επιστήμη, αλλά και σε κάθε σκεπτόμενο πολίτη, πόνημά του, που αφορά παρέμβαση στο δημόσιο νομικό και πολιτικό λόγο. Με το πόνημά του αυτό, ο τ.ΠτΔ πραγματεύεται: «ΤΟ “ΜΕΤΕΩΡΟ ΒΗΜΑ” ΤΗΣ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ»(1).
Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
Με το συγκεκριμένο πόνημα επιτυγχάνεται, σε 265 σελίδες, να εξαντλούνται όλα τα ανακύπτοντα κρίσιμα ζητήματα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Πρωτίστως δε αναλύονται οι διαδικασίες εγγύησης της ελευθερίας. Το πόνημα δε αυτό καταλαμβάνει κρίσιμα ζητήματα όπως: η «ενδοσκοπική» και «εξωστρεφής» θεώρηση της ελευθερίας, με αναφορά στη «διάβρωση του Κράτους Δικαίου», και των επιπτώσεων αυτής της εξέλιξης στο «θώρακα» της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Καταγράφονται δε και «σημεία κινδύνου» για την Αρχή της Ισότητας, όπου ξεδιπλώνονται σκέψεις που αφορούν και στην παρακμή του Κοινωνικού Κράτους.
Το συγκεκριμένο πόνημα καταλήγει με την πρωτότυπη έμπνευση της «οξείδωσης των αντηρίδων της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας», όταν το Κράτος αδυνατεί να εγγυηθεί το φιλελεύθερο χαρακτήρα της και το θεσμικό και πολιτικό status του σύγχρονου Κράτους Δικαίου, σε συνδυασμό με την «υποχώρηση» της Αρχής της Ισότητας, εξαιτίας της επέλασης των ανισοτήτων.
Εξόχως δε ενδιαφέροντα, ακόμη και για το μη νομικό, καταγράφονται στο συγκεκριμένο πόνημα αναφορικώς με την παγκοσμιοποιημένη οικονομική κρίση και τα αίτια της κλιματικής αλλαγής.
ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ
Το συγκεκριμένο πόνημα, μεταξύ των άλλων, επικεντρώνεται σ’ ένα επίσης επίκαιρο, αλλά και κρίσιμο ζήτημα, που δεν αφορά μόνο στο νομικό κόσμο, αλλά ευρύτερα σε κάθε σκεπτόμενο πολίτη.
Το ζήτημα αυτό εστιάζει «στα δεδομένα της σύγχρονης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης», όπου, μεταξύ των άλλων επισημαίνονται και τα εξής:
«…η κρίση αυτή έχει τέτοιες προεκτάσεις, ώστε διαβρώνοντας επικίνδυνα έως και τα θεσμικά και πολιτικά θεμέλια της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας και της «κορωνίδας» της, των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, μέσω ενός είδους, αδιανόητης κατά το παρελθόν, επικυριαρχίας του «οικονομικού» επί του «θεσμικού», αποσταθεροποιεί εκείνες τις δυνάμεις του Ανθρώπου, οι οποίες του επιτρέπουν να υπερασπισθεί αποτελεσματικώς την αξία του και την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Με άλλα λόγια, η ως άνω κρίση αποσταθεροποιεί τις δυνάμεις του Ανθρώπου, οι οποίες του διασφαλίζουν την ομαλή και δημιουργική συμμετοχή του στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή εν γένει.»
Η «ΕΠΙΚΥΡΙΑΡΧΊΑ» ΤΟΥ «ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΎ» ΕΠΊ ΤΟΥ «ΘΕΣΜΙΚΟΎ»
Ο συγγραφέας επικεντρώνεται ιδιαιτέρως και στην «“επικυριαρχία” του “οικονομικού” επί του “θεσμικού”». Διατυπώνεται δε ενταύθα η θέση ότι:
«Δίχως αμφιβολία, ο σπουδαιότερος κίνδυνος διάβρωσης των θεσμικών και πολιτικών αντηρίδων της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας και των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου προέρχεται από την – εξαιτίας της γενικευμένης οικονομικής παγκοσμιοποίησης και της υπέρ αυτής, σε πολύ μεγάλο βαθμό, χρησιμοποίησης της Τεχνολογίας – αποδυνάμωση του Κανόνα Δικαίου, της Αρχής της Νομιμότητας και, εντέλει, του Κράτους Δικαίου in globo, όπως θα καταδειχθεί εκτενώς στο επόμενο κεφάλαιο. Ήτοι της αποδόμησης εκείνων των μέσων κανονιστικής ρύθμισης της κοινωνικής ζωής – σε κάθε κράτος in concreto, αλλά και σε ευρωπαϊκό και σε διεθνές επίπεδο –, τα οποία θωρακίζονται με το τεκμήριο της δημοκρατικής νομιμοποίησης, αμέσως ή εμμέσως». Περαιτέρω, καταγράφονται και τα εξής:
«Τις κατά τα ανωτέρω συνθήκες αβεβαιότητας επιδεινώνουν, δραματικά και πολλαπλασιαστικά, οι συνεχώς διευρυνόμενες ανισότητες παγκοσμίως, ως καταστροφικό αποτέλεσμα της προμνημονευόμενης «επικυριαρχίας» του «οικονομικού» επί του «θεσμικού». Πολλώ μάλλον όταν οι ανισότητες αυτές πλήττουν, ευρέως και καιρίως, όχι μόνο το κάθε μέλος ενός συγκεκριμένου κοινωνικού συνόλου αλλά και τα Κράτη μεταξύ τους, δημιουργώντας έτσι μια Παγκόσμια Κοινότητα πολλών ταχυτήτων, οικονομικών και όχι μόνο».
ΟΙ ΑΓΟΡΈΣ ΔΕΝ ΈΧΟΥΝ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΉ ΝΟΜΙΜΟΠΟΊΗΣΗ
Η προαναφερόμενη θέση του συγγραφέα αφορά ταυτότητα νομικού και πολιτικού λόγου με αντίστοιχη δημόσια τοποθέτησή του, στις 14 Σεπτεμβρίου κατά την έναρξη των εργασιών του 4ου ετήσιου «Athens Democracy Forum» με θέμα: «Religion, Migration, Power and Money», που διοργάνωσαν οι «New York Times».
Στο συγκεκριμένο forum, ο συγγραφέας του ενταύθα επιγραμματικώς αναλυόμενου πονήματος διατύπωσε ότι:
«Οι επονομαζόμενοι “Οίκοι Αξιολόγησης” των οποίων η όλη παρουσία και δράση στην παγκόσμια οικονομία είναι περισσότερο προβληματική ως όμως δυσμενείς επιπτώσεις όμως πάνω όμως θεσμούς όμως Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας, ακόμη και σε σχέση με όμως “Αγορές”. Τούτο οφείλεται στο ότι οι “Οίκοι Αξιολόγησης” όχι μόνον εμφανίζουν τα προαναφερόμενα αναφορικά με όμως “Αγορές” μειονεκτήματα δημοκρατικής νομιμοποίησης των κανόνων δικαίου με βάση όμως οποίους οργανώνονται και λειτουργούν».
ΟΙ «ΑΝΕΡΜΆΤΙΣΤΕΣ ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΎΘΕΡΕΣ ΕΠΙΛΟΓΈΣ»
Με βάση την προαναφερόμενη τοποθέτηση και τα όσα αναλύονται στο ενταύθα παρουσιαζόμενο πόνημα, μπορούν να λεχθούν τα εξής:
«…η πρωτοφανής στην ιστορία του κρίση του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος δεν οφείλεται σ’ εγγενείς αδυναμίες του, οι οποίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν, νομοτελειακώς, στην κατάρρευσή του. Αλλά, όλως αντιθέτως, στο γεγονός ότι οι ανερμάτιστες νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές των τελευταίων δεκαετιών, σε συνδυασμό με τη δραματική αλλοίωση των χαρακτηριστικών του τραπεζικού συστήματος και της αγοράς ομολόγων σε παγκόσμια κλίμακα, έχουν προκαλέσει ένα είδος “βιασμού” του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος. “Βιασμού”, ο οποίος υπονομεύει στις μέρες μας τα δύο βασικά συστατικά του στοιχεία: το κοινωνικό κράτος δικαίου και την τραπεζική και, περαιτέρω, συναλλακτική “πίστη”. Η καταληκτική αυτή διαπίστωση συνιστά πρόσφορη εισαγωγή για την εν συνεχεία ανάλυση της επιρροής της οικονομικής κρίσης επί των θεσμών».
Τούτων δοθέντων, επιβάλλεται να γίνει αναφορά στο τεκμήριο αρμοδιότητας, το οποίο, σε κάθε περίπτωση, υφίσταται υπέρ του λαού.
ΤΟ ΤΕΚΜΉΡΙΟ ΑΡΜΟΔΙΌΤΗΤΑΣ ΥΦΊΣΤΑΤΑΙ ΥΠΈΡ ΤΟΥ ΛΑΟΎ
Με βάση την ιστορική διαδρομή της πολιτικής ψήφου, και τον ιστορικό μετασχηματισμό του ιδιώτη σε πολίτη, η δημοκρατική νομιμοποίηση στα σύγχρονα πολιτεύματα, κατά το «τυπικό κριτήριο», αφορά πλέον το πολίτευμα όπου κυρίαρχος είναι ο Λαός, ως η μόνη πηγή εξουσίας. Στη σύγχρονη Δημοκρατία το τεκμήριο της αρμοδιότητας υφίσταται υπέρ του Λαού.
Όποιο, συνεπώς, εγχείρημα ανάδειξης «της οικονομίας» ως ρυθμιστικού παράγοντα των δημοκρατικών διαδικασιών, πρόδηλο είναι ότι συνεπάγεται φαλκίδευση του χαρακτήρα του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Ειδικότερα η ανάδειξη της «οικονομίας» ως ρυθμιστικού παράγοντα στο πλαίσιο της εσωτερικής έννομης τάξης, προσκρούει στη βασική Αρχή ότι Ανώτατο Όργανο εξουσίας είναι μόνο ο Λαός. Παγίως δε στη σύγχρονη δημοκρατία οι οργανωτικές βάσεις του πολιτεύματος ασφαλώς και αναγνωρίζουν το κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό πλαίσιο των εγγυήσεων του Κράτους Δικαίου με νομικό (κατά βάση συνταγματικό) αυτοπεριορισμό της κρατικής εξουσίας. Σε κάθε περίπτωση δε, προκειμένου για την εσωτερική έννομη τάξη, το κράτος για την εδραίωση της κοινωνικής ειρήνης και την προστασία του γενικού συμφέροντος προγραμματίζει και συντονίζει την οικονομική δραστηριότητα, επιδιώκοντας να εξασφαλίζει την οικονομική ανάπτυξη όλων των τομέων της εθνικής οικονομίας.
«Η “ΕΞΈΓΕΡΣΗ” ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΊΑΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΏΝ ΕΝΏΠΙΟΝ ΤΗΣ ΝΈΑΣ “ΕΚΟΎΣΙΑΣ ΔΟΥΛΕΊΑΣ”»
Ο συγγραφέας στο συγκεκριμένο πόνημά του αναφέρεται και: «στην “εξέγερση” της Κοινωνίας των Πολιτών ενώπιον της νέας “εκούσιας δουλείας”» και επισημειώνει, μεταξύ των άλλων, τα εξής:
«Στον αγώνα υπεράσπισης της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας και της Ελευθερίας από τις νέες μορφές αυταρχισμού και δεσποτισμού, που αναδύονται ολοένα και πιο απειλητικές σαν “σειρήνες” μιας άλλης “εκούσιας δουλείας”, ο Εξεγερμένος Άνθρωπος του Albert Camus έχει πολλά να διδάξει σήμερα στην Κοινωνία των Πολιτών. Κυρίως δε το πώς η “εξέγερση” υπέρ της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας και της Ελευθερίας δεν συντελείται για να καταστρέψει ό,τι έχει κτισθεί, ούτε για να υποκαταστήσει τους θεσμικούς τους πυλώνες, αλλά για να προσθέσει νέες, πολύ πιο κατάλληλες και ανθεκτικές, αντηρίδες στήριξης των πυλώνων αυτών. Έτσι ώστε, εντέλει, το Κράτος να αναλάβει εκ νέου τις ευθύνες που του αναλογούν απέναντι στον Άνθρωπο και στα δικαιώματά του». Περαιτέρω, διατυπώνεται ευθέως και η θέση ότι:
«Στην πορεία αυτής της “εξέγερσης”, η Κοινωνία των Πολιτών έχει στη διάθεσή της όλα τα εφόδια νόμιμης άσκησης των κάθε μορφής θεσμικώς κατοχυρωμένων πολιτικών δικαιωμάτων, ήτοι των δικαιωμάτων που απορρέουν ευθέως από την αρχή της Λαϊκής Κυριαρχίας.»
Με τα ελάχιστα προαναφερόμενα, το συγκεκριμένο σύγγραμμα – κατά τη γνώμη του γράφοντος – είναι αναγκαίο για κάθε νομική βιβλιοθήκη. Ασφαλώς δε είναι χρήσιμο εγχειρίδιο προβληματισμού, για κάθε σκεπτόμενο πολίτη.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
(1) Π.Παυλόπουλος, Το “μετέωρο βήμα” της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, Εκδόσεις GUTENBERG (2021)
(2) Π.Παυλόπουλος, Το Δημόσιο Δίκαιο στον αστερισμό της οικονομικής κρίσης, Εκδόσεις Α.Α.Λιβάνη (2014), επίσης, πρβλ. Π.Παυλόπουλος, Από τη Βιομηχανική Επανάσταση στην τεχνολογική, Στον αστερισμό ενός αβέβαιου μέλλοντος, Εκδόσεις GUTENBERG (2019)
(Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Ελλάδας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC-EU). Είναι μέλος της Ένωσης Ελλήνων Συνταγματολόγων)