Επιστημονικό Συμπόσιο με θέμα «Ο Αριστοτέλης και ο κόσμος» εις μνήμην του Γιάννη Hugh Σειραδάκη, Ομότιμου Καθηγητή του ΑΠΘ και διαπρεπούς επιστήμονα, διοργάνωσε το Διεπιστημονικό Κέντρο Αριστοτελικών Μελετών (ΔΙΚΑΜ) του ΑΠΘ.
Το συμπόσιο πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά εχθές, Πέμπτη 20 Μαΐου 2021, στις 19.00, με αφορμή τη συμπλήρωση ενός χρόνου από την απώλεια του διακεκριμένου Καθηγητή.
Ο Γιάννης Hugh Σειραδάκης υπήρξε εξαίρετος πανεπιστημιακός δάσκαλος κι έχαιρε παγκόσμιας αναγνώρισης στον χώρο της Αστροφυσικής. Τιμήθηκε, μεταξύ άλλων, με το Βραβείο Descartes (2005), ενώ ήταν από τα σημαντικότερα μέλη της διεπιστημονικής ερευνητικής ομάδας του Μηχανισμού των Αντικυθήρων και ιδρυτικός Αντιπρόεδρος του ΔΙΚΑΜ του ΑΠΘ.
Ακολουθούν τα Σημεία Ομιλίας του Προκοπίου Παυλοπούλου τέως Προέδρου της Δημοκρατίας Επίτιμου Καθηγητή της Νομικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών με θέμα: «Οι κλιματικές θεωρίες μετά τον Αριστοτέλη: Κλιματική Αλλαγή και Αβεβαιότητα»
Πρόλογος
Πολλά συγκλίνουν στην διαπίστωση ότι στην εποχή μας κυριαρχεί ένα αίσθημα αβεβαιότητας, το οποίο καταλήγει, μεταξύ άλλων βεβαίως, και στην έλλειψη εμπιστοσύνης ως το προς την ικανότητα του κρατικού μηχανισμού να διαχειρισθεί «τις τύχες» του κοινωνικού συνόλου, μέσα στην δίνη των σύγχρονων μεγάλων και πολυδιάστατων προκλήσεων. Αυτό το αίσθημα αβεβαιότητας οφείλεται, κατά πρώτο λόγο, στις αναταράξεις που προκαλούν, στο πλαίσιο του κοινωνικοοικονομικού γίγνεσθαι, από την μια πλευρά ορισμένες πτυχές της Οικονομικής Παγκοσμιοποίησης. Και, από την άλλη πλευρά, η οικολογική ανισορροπία, λόγω της Κλιματικής Αλλαγής. Όπως είναι ευνόητο, οι δύο αυτές αιτίες δημιουργίας του αισθήματος αβεβαιότητας συνδέονται μεταξύ τους, αν αναλογισθεί κανείς το ότι η Κλιματική Αλλαγή έχει τις ρίζες της, εν πολλοίς, στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν οι φορείς της Οικονομικής Παγκοσμιοποίησης την εν γένει οικονομική ανάπτυξη και τους όρους εκδήλωσης της επιχειρηματικής δραστηριότητας, η οποία την προωθεί παγκοσμίως. Επιτρέψατέ μου, στο πλαίσιο της εισήγησής μου, να σταθώ μόνο στο ζήτημα της Κλιματικής Αλλαγής.
Ι. Η διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας εξαιτίας της Κλιματικής Αλλαγής.
Τις συνθήκες αβεβαιότητας για το μέλλον που, όπως ήδη επισημάνθηκε, προκαλούν οι ιδιομορφίες της σύγχρονης Οικονομικής Παγκοσμιοποίησης και η «επικυριαρχία» του «οικονομικού» επί του «θεσμικού» -η οποία οφείλεται εν πολλοίς σε αυτές- επιτείνει η οικολογική ανισορροπία.
Α. Μια ανισορροπία η οποία, μάλιστα, βαίνει ραγδαίως επιδεινούμενη για τον Πλανήτη, όντας απόρροια ενός ανεύθυνου, διεθνώς, «μιθριδατισμού» ως προς τις επιπτώσεις της και μιας καταστροφικής «επιμηθεϊκής» νοοτροπίας, ως προς τα επώδυνα αποτελέσματα των επιπτώσεων τούτων. Πρέπει δε να διευκρινισθεί ότι οι συνθήκες αβεβαιότητας για το μέλλον του Ανθρώπου και της Ανθρωπότητας, λόγω της προϊούσας οικολογικής ανισορροπίας στον Πλανήτη, έχουν τις ρίζες τους από την μια πλευρά στις οικονομικές επιπτώσεις της παγκοσμίως, οι οποίες επιβαρύνουν, δραματικά, την παγκόσμια οικονομική κρίση και τις εξ αυτής προκύπτουσες ανισότητες. Ανισότητες, οι οποίες εξανεμίζουν το κατά κεφαλήν εισόδημα και γιγαντώνουν τις διαστάσεις της φτώχειας, με όλες τις εντεύθεν «εκρήξεις» που κάθε άλλο παρά διευκολύνουν τις συνθήκες ομαλής κοινωνικής ζωής.
Β. Και, από την άλλη πλευρά -κάτι το οποίο δεν πρέπει να αγνοούμε, το αντίθετο μάλιστα- στην εφιαλτική, κυριολεκτικώς, επιδείνωση των συνθηκών ζωής, κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα, καθώς και στις οικονομικώς ασθενέστερες Χώρες. Ουδείς δε δικαιούται να υποστηρίζει ότι αυτή η, εξίσου εφιαλτική, πραγματικότητα του είναι άγνωστη όταν, σε καθημερινή βάση, τα ΜΜΕ και το Διαδίκτυο την αποτυπώνουν «δια ζώσης», εκπέμποντας ταυτοχρόνως -ακόμη και αν δεν το επιδιώκουν ευθέως –«ηχηρά» σήματα κινδύνου γι’ αυτό που μας περιμένει, στο άμεσο και, κυρίως, απώτερο μέλλον.
ΙΙ. Η ιδιομορφία της Κλιματικής Αλλαγής.
Α. Ο Αριστοτέλης, στο βιβλίο του «Μετεωρολογικά», καθόρισε, τον 4ο αιώνα π.Χ., τις κλιματικές ζώνες της Γης. Στο ίδιο σύγγραμμα περιγράφονται και οι κλιματικές μεταβολές που παρατηρούνται στην Φύση και χαρακτηριστικά αναφέρει: «Οι ίδιοι τόποι στην Γη δεν είναι ούτε πάντα ξηροί ούτε πάντα υγροί, αλλά με κάποιον νόμο μεταλλάσσονται μέσα στους αιώνες». Η παρατηρητικότητα του Αριστοτέλη βοήθησε τους ερευνητές, μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα, να συμπεράνουν ότι οι κλιματικές αλλαγές επέρχονται μέσα σε χιλιάδες χρόνια. Και τούτο διότι οι κλιματικές αλλαγές οφείλονται σε μακροχρόνιες μεταβολές τόσο του σχήματος της τροχιάς της Γης γύρω από τον ήλιο, όσο και της κλίσης του άξονα περιστροφής του Πλανήτη μας, μέσα σε δεκάδες χιλιάδες χρόνια.
Β. Από τα τέλη του 19ου αιώνα, και ιδιαίτερα κατά τον 20ό αιώνα, κατέστη σαφές ότι δεν είναι, δυστυχώς, μόνον οι μακροχρόνιες μεταβολές που μπορούν ν’ αλλάξουν το κλίμα αλλά και ο ίδιος ο Άνθρωπος.
1. Προφητικά, ο Svante Arrhenius υπολόγισε, περί τα τέλη του 19ου αιώνα, ότι τυχόν διπλασιασμός του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα του Πλανήτη θα οδηγήσει στο φαινόμενο της «θερμής οικίας» («hot house»), κατά το οποίο η μέση θερμοκρασία της ατμόσφαιρας του Πλανήτη θ’ αυξηθεί περισσότερο από 2 βαθμούς Κελσίου. Κατά τον 20ό αιώνα, η θεωρία αυτή ονομάσθηκε «φαινόμενο του θερμοκηπίου» και έχει πια αποδειχθεί ότι τα επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακα, που είναι ένας από τους ρυθμιστές του θερμορυθμιστικού συστήματος της Γης, έχουν αυξηθεί περισσότερο από 25%. Η τάση, παγκοσμίως, είναι αυξητική και όλα μαζί τα ονομαζόμενα «αέρια του θερμοκηπίου» έχουν υπερθερμάνει την Γη, κυρίως τα τελευταία 50 χρόνια, προκαλώντας μιαν αποσταθεροποίηση του κλίματος ανθρωπογενούς προέλευσης.
2. Ο Καθηγητής Paul Crutzen ονόμασε αυτή την τελευταία περίοδο«Ανθρωπόκαινο», λέξη σύνθετη που αποτελείται από τις λέξεις «άνθρωπος»και «καινός» και που σημαίνει, κατ’ ουσίαν, «πρόσφατη περίοδος». Στην διεθνή ορολογία επικράτησε να λέγεται η ως άνω περίοδος «Anthropocéne». Σε αυτή την «ανθρωπόκαινο περίοδο» τα περισσότερα κράτη του Πλανήτη αποδέχθηκαν, ήδη από την Διάσκεψη του Rio de Janeiro το 1992, τις ενδείξεις ότι ο Άνθρωπος μπορεί να παρέμβει στην Φύση, μεταβάλλοντας το κλίμα με τέτοιο τρόπο, ώστε να συμβαίνουν συχνότερα ακραία καιρικά φαινόμενα, σε παγκόσμια κλίμακα. Σε πολλές περιπτώσεις, τα ακραία κλιματικά φαινόμενα έχουν μεγάλα και καταστροφικά αποτελέσματα, από τον Αρκτικό κύκλο ως και την Ανταρκτική. Η συχνότητα εμφάνισης των ακραίων καιρικών φαινομένων εντείνεται μ’ εντυπωσιακό ρυθμό. Έτσι, στην Ευρώπη κάθε χρόνο περίπου 5% των Ευρωπαίων αντιμετωπίζουν ένα ακραίο κλιματικό γεγονός, π.χ. έναν καύσωνα, μια πλημμύρα, μια ξηρασία. Στα προσεχή 50 χρόνια το ποσοστό αυτό αναμένεται ότι θα αυξηθεί σε πάνω από 60%.
ΙΙΙ. Οικονομικές επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής.
Θεωρώ χρήσιμο, στο πλαίσιο μιας, μερικής βεβαίως, οικονομικής ανάλυσης, να φέρω ένα παράδειγμα για την Ελλάδα, το οποίο όμως, αφορά όχι μόνο την Χώραμας, αλλά και όλον τον Πλανήτη:
Α. Από τ’ αποτελέσματα της Έκθεσης της Τράπεζας της Ελλάδος και άλλες, αντίστοιχες, εκτιμήσεις στην διεθνή βιβλιογραφία, προκύπτει ότι, σε αμιγώς οικονομικό επίπεδο, το κόστος της ανθρωπογενούς κλιματικής μεταβολής για την Ελλάδα, ως το τέλος του 21ου αιώνα -φυσικά εάν δεν γίνει καμία παρέμβαση- θ’ ανέβει στο εξωφρενικό ποσό των 700 δισεκατομμυρίων ευρώ.
1.Δηλαδή το κόστος στην Χώρα μας θα είναι περισσότερο από το διπλάσιο του εξωτερικού μας χρέους! Σύμφωνα με την ίδια Έκθεση, το κόστος αυτό θα μειωθεί περίπου στο μισό εάν γίνει μια συστηματική προσαρμογή ολόκληρης της Χώρας στα νέα δεδομένα, στη νέα κατάσταση. Τα νέα δεδομένα δείχνουν, πέρα από κάθε αμφιβολία, όπως προκύπτει από τις Εκθέσεις της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή αλλά και τα έγγραφα που διανεμήθηκαν στην Διάσκεψη των Παρισίων τον Δεκέμβριο του 2015, ότι ο στόχος, ο οποίος τέθηκε στο Παρίσι να ληφθούν μέτρα ώστε η μέση θερμοκρασία του Πλανήτη να μην ξεπεράσει τον 1,5 βαθμό Κελσίου, είναι ένα σημαντικό και εφικτό ζητούμενο.
2. Τα μέτρα που απαιτούνται για να επιτευχθούν οι στόχοι, όπως προτείνει η Επιστημονική Κοινότητα, αποτελούν μιαν ευκαιρία μοναδική για την Ανθρωπότητα, ώστε ν’ απεξαρτηθεί το ζήτημα της ενέργειας από την καύση ορυκτών καυσίμων. Δίνοντας έμφαση στις νέες τεχνολογίες των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, στην εξοικονόμηση ενέργειας και της κατανάλωσης των φυσικών πόρων, μπορούμε να φθάσουμε αφενός σε καθαρότερο και ασφαλέστερο περιβάλλον και, αφετέρου, στην δημιουργία πολλών νέων θέσεων εργασίας.
Β. Επομένως, η ανθρωπογενής παρέμβαση στο κλίμα, αν την δει κανείς από την σκοπιά όχι της παλαιάς κοπής βιομηχανικής επανάστασης αλλά μιας επανάστασης, η οποία στηρίζεται σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και σε τεχνολογίες και δράσεις φιλικές προς το περιβάλλον και τον άνθρωπο, μπορεί να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι τα λάθη του παρελθόντος μας αναγκάζουν ν’ αλλάξουμε σελίδα σε μια νέα μορφή καθαρότερης και ασφαλέστερης πόλης, σε μια νέα εποχή όπου η ισορροπία ανάμεσα στην βιόσφαιρα και στον Πλανήτη θα διατηρηθεί.
1. Το κόστος, σε αυτή την νέα εποχή, θα είναι πολύ μικρότερο από την τραγωδία με τις εκατόμβες των θυμάτων που αντιμετωπίσαμε κατά τις τελευταίες δεκαετίες, ως συνέπεια της έντασης της συχνότητας των ακραίων καιρικών φαινομένων. Θα είναι μάλιστα αμελητέο, σε σχέση με το κόστος που θα έχουμε, προς το τέλος του 21ου αιώνα, αν δεν ακολουθήσουμε την Συμφωνία των Παρισίων.
2. Χαρακτηριστικά -και για να επανέλθω στην αμιγώς οικονομική ανάλυση- αναφέρεται ότι, σ’ ευρωπαϊκό επίπεδο, πολύ πρόσφατη εργασία υπολογίζει πως χωρίς την πανευρωπαϊκή προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, στο τέλος του 21ου αιώνα το κόστος από τις πλημμύρες στις παράκτιες περιοχές της Ευρώπης θα ξεπεράσει τα 900 δισεκατομμύρια ευρώ! Και είναι αυτός μόνον ένας παράγοντας. Χώρες λοιπόν όπως το Βέλγιο και οι Κάτω Χώρες αλλά και χώρες με μεγάλη ακτογραμμή, όπως η Ελλάδα, είναι πιθανό ότι δεν θα μπορέσουν ν’ αντέξουν σε αυτά τα μυθώδη κόστη μη προσαρμογής και αδιαφορίας απέναντι σε μια Φύση, η οποία μας δείχνει καθαρά ότι η «ανθρωπόκαινος περίοδος» γι’ αυτήν θα είναι εξαιρετικά επώδυνη, πρωτίστως σ’ επίπεδο ανθρώπινων απωλειών, που συνιστά βεβαίως και την πιο βαριά συνέπεια.
Επίλογος
Θα έπρεπε ήδη να έχουμε πάρει μέτρα προσαρμογής προ πολλού. Φαίνεται ότι η Ανθρωπότητα έχει ξεχάσει αρχές που έμειναν στην Ιστορία όπως εκείνη του Ιπποκράτη: «Κάλλιον εστί προλαμβάνειν ή θεραπεύειν». Ας δράσουμε έστω και τώρα. Η Ευρώπη δίδαξε στον κόσμο τον Ανθρωπισμό, την Αλληλεγγύη, την Δημοκρατία και την Δικαιοσύνη. Τον δίδαξε επίσης να σέβεται το Περιβάλλον και την Φύση. Μπορεί και πάλι ν’ αποτελέσει το φωτεινό παράδειγμα στην Ανθρωπότητα, για την αυγή μιας πορείας προς την «ανανεώσιμη Ευρώπη», σύμφωνα με τις αρχές που έχουν προωθηθεί με την σημερινή γνώση και αξιοποίηση της Επιστήμης. Και ας ανατρέχουμε πάντοτε στα σοφά λόγια του Mahatma Gandhi: «Η Γη μπορεί να μας θρέψει όλους αλλά, δυστυχώς, δεν μπορεί να μας ικανοποιήσει όλους».