Γράφει ο Γιώργος Βενετσανος
Ο χώρος που είναι σήμερα διαμορφωμένος (ο θεός να το κάνει) ως αρχαιολογικό Άλσος, ταυτίζεται με την περιοχή ή οποία κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν Ακαδημί[ε]ια ή Ακαδημ[ε]ία. Η ονομασία σύμφωνα με τους προγόνους μας προέρχεται από το μυθικό ήρωα Ἀκόδημο ή Έκαδημα. Η περιοχή αυτή οριζόταν από τον λοφίσκο Ίππιο Κολωνό, κοντά στη σημερινή οδό Λένορμαν, και από τις όχθες του ποταμού Κηφισού, η κοίτη του οποίου βρισκόταν εκείνη την εποχή ποιο ανατολικά από ότι είναι σήμερα. Από την πύλη του Κεραμικού το λεγόμενο και Δίπυλον, ξεκινούσε ένας δρόμος που είχε μήκος 1,5 χιλιομέτρο, διέσχιζε το επίσημο νεκροταφείο της πόλης, το Δημόσιον Σήμα και κατέληγε στην Ακαδημία του Πλάτωνα.
Στις μέρες μας την διαδρομή αυτή περνάει μέσα από μια πυκνά δομημένη και κατοικημένη πόλη και ταυτίζεται με τις σημερινές οδούς Πλαταιών -Πλάτωνος και Σαλαμίνος. Η Ακαδημία Πλάτωνος αναπτύχθηκε στη κλασική εποχή, αλλά είχε ήδη κατοικηθεί από την προϊστορική και αρχαϊκή εποχή, απομεινάρια αυτής της περιόδου είναι ακόμη ορατά. Τον 6ο αι. π.Χ. ιδρύεται σε αυτό το σημείο ένα από τα τρία Γυμνάσια της αρχαίας Αθήνας και δημιουργήθηκε το ιερό άλσος από ελαιόδεντρα, του οποίου τα όρια υπολογίζεται ότι ήταν 450×300 μ και περικλειόντανε από περίβολο. Φιλοξενούσε πολλά ιερά και βωμούς, όπως του Ακαδήμου, του Έρωτα, του Διός Κατσιβάτου, του Προμηθέα και του Ηφαίστου. Από εδώ άρχιζε λαμπαδηδρομία προς το Δίπυλο προς τιμήν των πεσόντων που θάβονταν στο Δημόσιον Σήμα. Το έτος 388 π.Χ., ο Πλάτων ίδρυσε στο Γυμνάσιο την περίφημη φιλοσοφική Σχολή του. Κατά τη ρωμαϊκή κατάκτηση της Αθήνας, το άλσος καταστρέφεται το 86 π.Χ. από τον Σύλλα Οι νεότεροι περιηγητές, οι οποίοι αναζητούσαν τη Σχολή του Πλάτωνα, ταύτισαν τη θέση, η οποία διατηρούσε το αρχαίο της όνομα με τη μορφή «Καθήμεια». Ανασκαφές άρχιζουν το 1929 από τον Αιγυπτιώτη ευπατρίδη αρχιτέκτονα Π. Αριστόφρονα, με δικά του έξοδα. Έχουν βρεθεί αρχαιότητες των γεωμετρικών χρόνων (περ. 700 π.Χ.) όπως η «Ιερά Οικία», κατασκευασμένη κυρίως από άψητες πλίνθους, καθώς και μία δεύτερη οικία, προϊστορική, αψιδωτού σχήματος (περ. 2500 π.Χ.). Τα δύο αυτά οικοδομήματα όπως έχουμε ήδη πει, είναι κατάλοιπα της κατοίκησης της περιοχής πριν εγκατασταθεί εδώ το Γυμνάσιο. Κοντά σε αυτά ανασκάφθηκε και ένας μεγάλου μήκους χαμηλός τοίχος με αντηρίδες, χρονολογούμενος στην ύστερη αρχαιότητα, ο οποίος έχει ταυτιστεί με το Ιππάρχου τειχίον των αρχαίων πηγών, τον περίβολο δηλαδή του άλσους. Ο περίβολος αυτός έχει βρεθεί και σε άλλα σημεία, όπως και λίθινες στήλες με την επιγραφή Όρος (ορόσημο) της Έκαδημείας.
Το τετράγωνο περιστύλιο
Επίσης αποκαλύφθηκε τμήμα του Γυμνασίου (Ιος αι. π.Χ.-Ιος αι. μ.Χ.), στο οποίο διατηρούνται και είναι ορατά ορισμένα τμήματα της μεγάλης ορθογώνιας αυλής της Παλαίστρας η οποία περιβαλλόντανε από επιμήκεις κλειστούς χώρους. Βόρεια της παλαίστρας υπήρχε μία δεξαμενή που εξυπηρετούσε το λουτρό των αθλητών. Μεταξύ του Γυμνασίου και της εκκλησίας του Αγίου Τρύφωνα έχουν βρεθεί τμήματα κτηρίου της ρωμαϊκής εποχής τα οποία ταυτίζονται με τμήμα του Γυμνασίου της ρωμαιοκρατίας.
ΤΟ ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ ΠΕΡΙΣΤΥΛΙΟ Το «Τετράγωνο Περιστύλιο» είναι ένα κτίριο το οποίο βρέθηκε, επί των οδών Πλάτωνος και Ευκλείδου και σώζεται τμηματικά, είναι κατασκευασμένο τον 4ο αι. π.Χ., και οι διαστάσεις του να είναι 40×40 μέτρα. Η αρχιτεκτονική μορφή και η λειτουργία του ακόμη δεν είναι σαφής. Η κάτοψή του όμως μοιάζει με αυτήν άλλων αθηναϊκών δημοσίων κτηρίων που ερμηνεύονται ως δικαστήρια, όπως του τετράγωνου περιστυλίου της αθηναϊκής Αγοράς. Ασφαλώς όμως υπάγεται στις εγκαταστάσεις του Γυμνασίου της Ακαδημίας, ενώ θεωρείται ότι κατά πάσα πιθανότητα ανήκει στη Σχολή του Πλάτωνα.
Ο ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΠΛΑΤΩΝΙΚΗ ΑΚΑΔΗΜΙΑ Ο Πλάτων (428-348 π.Χ.), ήταν Αθηναίος πολίτης από αριστοκρατικό γένος και φιλόσοφος, ο πιο γνωστός μαθητής του Σωκράτη και δάσκαλος του Αριστοτέλη από την Μακεδονία με τον οποίο διατύπωσαν τον 4ο αι. π.Χ. δύο συστήματα θεώρησης του κόσμου και του ανθρώπου, διαφορετικά μεν αλλά αλληλοσυμπληρούμενα δε, τα οποία αποτέλεσαν από τότε τους δύο πόλους πάνω στους οποίους περιστρέφονται οι γνωστικές αναζητήσεις της ανθρωπότητας. Τα φιλοσοφικά αυτά συστήματα, εκφρασμένα στη διδασκαλία των Σχολών τους, που υπήρξαν τα πρώτα Πανεπιστήμια στην ιστορία, αποτελούν εδώ και 2.500 χρόνια τον πυρήνα του συνόλου της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας και γενικότερα της δυτικής φιλοσοφικής παράδοσης μέχρι και σήμερα.
Ο Πλάτων ίδρυσε σε αυτό εδώ το προάστιο της Αθήνας τη φιλοσοφική Σχολή του το 388 π.Χ Από την πανάρχαια ήδη τότε ονομασία της περιοχής έλαβε το όνομα και η Σχολή, με τον τρόπο δε αυτό οι λέξεις Ακαδημία και Ακαδημαϊκός πέρασαν ως κληροδότημα σε όλες τις νεότερες γλώσσες. Η διδασκόμενη εδώ «φιλοσοφία» περιλάμβανε όλες τις επιστήμες που ξέρουμε σήμερα όπως, ανθρωπιστικές, θετικές, φυσική, μαθηματικά και αστρονομία. Η Ακαδημία λειτούργησε για χίλια περίπου χρόνια, και γνώρισε μεγάλη ακμή ιδίως με τους λεγόμενους Νεοπλατωνικούς φιλόσοφους, έως το 529 μ.Χ., όποτε με διάταγμα του
Ιουστινιανού έκλεισαν όλα τα εκπαιδευτικά κέντρα της Αθήνας, βάζοντας έτσι τέλος στον αρχαίο κόσμο.
Και όμως αυτόν τον τεράστιο σε αξία αρχαιολογικό θησαυρό, αν τον επισκεφθείτε από κοντά θα νοιώσετε τεράστια απογοήτευση, κατακερματισμένος, τριχοτομημένος και τετραχοτομημένος, ανάμεσα σε λεωφόρους, αποκομμένος από το σύνολο του περιμένει αν και όταν θα φιλοτιμηθούν οι νεοέλληνες να αναδείξουν και να ενοποιήσουνε αυτόν τον τόπο, που ανέδειξε την Ελληνική φιλοσοφία ως παγκόσμια πνευματική δύναμη και επιστήμη, ενώ πρόσφερε τα φώτα του πολιτισμού στην Ευρώπη.
Επισκέφθηκα πρόσφατα το αρχαιολογικό πάρκο (μόνο κατά όνομα) και αυτό που αποκόμισα ήταν πόνος, θλίψη και οργή, πλίνθοι και κέραμοι άτακτος ειρημένοι και σε ένα παρακείμενο οικόπεδο λίθοι στοιβαγμένοι ο ένας πάνω στον άλλο να περιμένουν τι; Μια πιθανή αναστύλωση; Το ελπίζω, αυτός ο χώρος μπορούσε εκτός από πάρκο, με την κατάλληλη αναστύλωση όπου είναι δυνατόν των κτισμάτων που υπάρχουν, να γίνει ένας πρότυπος αρχαιολογικός χώρος, που όχι μόνο θα προσφέρει στο κράτος έσοδα αλλά θα δώσει και τεράστια ανάπτυξη στην περιοχή που δεν μπορείς να πεις ότι είναι και από τις καλύτερες, ενώ θα έπρεπε. Άλλο πράγμα είναι να έρχεται κάποιος επισκέπτης στον χώρο και να βλέπει ένα σκορποχώρι που θυμίζει τουρκομαχαλά και άλλο να βλέπει μπροστά του να ορθώνονται κτίρια, αν όχι στο σύνολο τους, τουλάχιστον εν μέρη της Ακαδημίας του Πλάτωνα, του πρώτου πανεπιστημίου στην ιστορία.
Η Ελλάδα μας είναι πλουσιότατη σε αρχαιολογικούς θησαυρούς που παραμένουν ανεκμετάλλευτοί. Όσοι επισκέπτονται αυτήν την χώρα θέλουν και δουν να θαυμάσουν την ιστορία της και να δουν και να ζήσουν από κοντά τα μέρη όπου οι πρόγονοι μας μεγαλουργήσαν είτε με το πνεύμα, είτε στρατιωτικά. Όταν όμως εμείς οι νεοέλληνες στην κυριολεξία θάβουμε, αποξενώνουμε και αποδομούμε την ίδια μας την ιστορία, τι θα δουν αυτοί οι άνθρωποι. Η ακαδημία Πλάτωνα έπρεπε να είχε επισκεψιμότητα παρόμοια με αυτήν της Ακρόπολης, δυστυχώς όμως παραμένει ένας φτωχός συγγενής τελείως απαξιωμένος και αν όχι πλήρως εγκαταλελειμμένος, τουλάχιστον παραμερισμένος και είναι κρίμα για την ιστορία μας και όλους όσους την επικαλούνται για να λένε μεγάλα αλλά ψεύτικα λόγια, διότι αν πραγματικά πίστευαν αυτά που λένε η Ακαδημία όπου δίδασκε ο φιλόσοφος Πλάτωνας, έπρεπε να είναι παράδεισος αρχαιολογικός και όχι μόνο.