Δεν είναι όσο πρέπει γνωστή η συμβολή των Μικρασιατών στην Επανάσταση του 1821. Πρόσφατη έρευνα στα Μητρώα Αγωνιστών της Εθνικής Βιβλιοθήκης, στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, όπου φυλάσσονται έγγραφα του Υπουργείου Στρατιωτικών της Επαναστατημένης Ελλάδας ( που απεκαλείτο τότε Μινιστέριον του Πολέμου ) , καθώς και σε άλλες πηγές αποκάλυψαν ότι ένας πολύ μεγάλος αριθμός αγωνιστών της Επανάστασης είχε έλθει από τη Μικρά Ασία για να πολεμήσει στο πλευρό των Ελλαδιτών για την απελευθέρωση της πατρίδας. Όλοι αυτοί κατετάγησαν στους διάφορους στρατιωτικούς σχηματισμούς οπλαρχηγών και « μπουλουκτσήδων » του Αγώνα, που εξελίχθηκαν στη συνέχεια σε γνωστούς και ηρωικούς στρατηγούς, όπως οι Καραϊσκάκης, Κολοκοτρώνης, Μακρυγιάννης, Νικηταράς, Πλαπούτας, Κριεζώτης, Μαυρομιχάλης, Νοταράς κ.α.
Στις καταστάσεις με τα ονόματα των παλικαριών τους, που οι οπλαρχηγοί αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να υποβάλλουν στο Υπουργείο Πολέμου , και στους οποίους συνήθως αναγράφεται και ο τόπος καταγωγής τους, συναντούμε κυριολεκτικά χιλιάδες Μικρασιάτες που δηλώνουν τον τόπο της ειδικότερης καταγωγής τους. Υπάρχουν όμως και πολλοί άλλοι, ίσως οι περισσότεροι, που θέλοντας να προστατεύσουν τους απομένοντας στη Μικρά Ασία συγγενείς τους από την εκδικητική μανία των Τούρκων, δηλώνουν επώνυμο π α τ ρ ι δ ω ν υ μ ι κ ό. Έτσι στις καταστάσεις αυτές συναντούμε πληθώρα αγωνιστών με τα επίθετα Σμυρναίος, Σμυρλής ή Σμυρνιώτης, Αϊβαλιώτης ή Κυδωνιεύς, Κουσαντιανός ( δηλ. από το Κουσάντασι), Μπουρνοβαλής (από το Μπουρνόβα), Κουκλουτζαλής ( από τον Κουκλουτζά), Βουρλιώτης ( από τα Βουρλά ), Μαυροθαλασσίτης (από τον Πόντο ), Ατταλειώτης, Μαγνήσαλης (από τη Μαγνησία ), Φωκιανός (από τη Φώκαια ), Καραμανλής ( από την κεντρική Μι. Ασία), Καϊσερλής (από την Καισάρεια ) , Περγάμαλης (από την Πέργαμο ), Τραπεζανλής (από την Τραπεζούντα ), Γκιουμουσχανετζής ( από το Γκιουμούσχανε, δηλ. την Αργυρούπολη του Πόντου ) κ.λ.π. Και δεν υπάρχει μάχη του 21 που να μη συναντούμε και αγωνιστές Μικρασιάτες που να πολέμησαν. Όσο για τη συμβολή των Μικρασιατών σε αίμα, ο Ευστράτιος Πίσσας στα Απομνημονεύματά του βεβαιώνει πως μόνο από τις Κυδωνίες, την πατρίδα του, οι νεκροί που έπεσαν στον Αγώνα φτάνουν τους πέντε χιλιάδες.
Σε πολλούς από τους Μικρασιάτες που ήλθαν εδώ για να αγωνιστούν, συνεπαρμένοι από το όραμα της απελευθέρωσης της κοινής πατρίδας και κατετάσσοντο στα διάφορα σώματα των οπλαρχηγών του Αγώνα, σιγά – σιγά ωρίμασε μέσα τους η ιδέα να δημιουργήσουν ανεξάρτητη στρατιωτική μονάδα, αποτελούμενη αποκλειστικά από Μικρασιάτες, η οποία όμως να αγωνίζεται στο πλαίσιο των κοινών επιχειρησιακών σχεδίων της τότε Επαναστατικής Κυβέρνησης. Το παράδειγμα το είχαν δώσει οι άλλοι Έλληνες, αφού υπήρχαν από την αρχή του Αγώνα ανεξάρτητα στρατιωτικά σώματα Μανιατών ( υπό τους Μαυρομιχαλαίους), Σουλιωτών ( υπό τους Μποτσαραίους και τους Τζαβελαίους), Κορινθίων ( υπό τους Νοταράδες ), Επτανησίων ( υπό τον Ευμορφόπουλο) κ.λ.π..
Έτσι μετά την Έξοδο του Μεσολογγίου, στην ηρωική άμυνα του οποίου μαρτυρείται και εκεί συμμετοχή Μικρασιατών, συγκεντρώθηκαν στο Ναύπλιο πολλοί Έλληνες της Μικράς Ασίας και αποφάσισαν την ίδρυση αυτόνομης και αυτοτελούς στρατιωτικής μονάδας αποτελούμενης αποκλειστικά από συμπατριώτες τους.
΄Ηταν Ιούνιος του 1826. Στη γενική συνέλευση που πραγματοποίησαν όρισαν τριμελή επιτροπή προκειμένου να συντάξει τον κανονισμό λειτουργίας της στρατιωτικής μονάδας που συγκρότησαν. Στη συνέχεια εξέλεξαν αρχηγό της Ιωνίου Φάλαγγος (ή Ιωνικής Φάλαγγας ) τον Σμυρνιό οπλαρχηγό Γιαννακό Καρόγλου και τον έταξαν υπό την γενική οδηγία του Νικήτα Σταματελόπουλου – Νικηταρά, τον οποίον ιδιαίτερα εκτιμούσαν οι Μικρασιάτες επειδή ήταν αγνός και άδολος αγωνιστής και δεν αναμιγνυόταν στις συνήθεις αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις των άλλων καπεταναίων και στρατηγών. Η σχετική είδηση καταχωρίσθηκε ως εξής στο υπ’ αρ. 77 / 24 Ιουλίου 1826 τεύχος της Γενικής Εφημερίδος της Ελλάδος, που εκδιδόταν στο Ναύπλιο :
« Υπό τον άριστον στρατηγόν Νικήτανεκστράτευσε προ ημερών και η Ιώνιος Φάλαγξ, συνισταμένη μέχρι τούδε από 300 και επέκεινα καλών στρατιωτών υπό ίδιον αυτής αρχηγόν, τον Κύριον Ιωάννην Καρόγλου. Η Ιώνιος Φάλαγξ εσυστάθη προ μηνός σχεδόν εις Ναύπλιον. ¨Οσοι εκ των παραλίων της Ιωνίας, των ενδοτέρων τόπων της μικράς Ασίας και των παρακειμένων αυτή νήσων κάτοικοι Έλληνες, μη υποφέροντες την σκληροτάτην τουρκικήν τυραννίαν, ηναγκάσθησαν να καταφύγωσιν εις την ελευθέραν Ελλάδα, ηνώθησαν εις την σύστασιν αυτής. Και όσοι μεν αυτών (ήσαν) ικανοί να φέρωσιν όπλα κατεγράφησαν εις αυτήν ως απλοί στρατιώται, όσοι δε εις ταύτα ανίκανοι, συνεισέφεραν χρήματα εις οπλισμόν των αόπλων και εις εξοικονόμησιν άλλων αναγκαίων πραγμάτων.
» Η Ιώνιος Φάλαγξ έχει και οργανισμόν ιδιαίτερον, όστις επαρουσιάσθη και εις την Διοίκησιν. Κατά τον οργανισμόν αυτόν εκστρατεύει η Ιώνιος Φάλαγξ όπου διαταχθή παρά της Διοικήσεως. Ο δε σκοπός της συστάσεως της φάλαγγος αυτής είναι η εις το σώμα ένωσις των εις την ελευθέραν Έλλάδα ευρισκομένων και υπό διαφόρους αρχηγούς διεσπαρμένων Ιώνων κ.λ., δια να κατασταθώσιν ούτοι χρησιμώτεροι εις τον υπέρ ελευθερίας ιερόν Ελληνικόν αγώνα ».
Ο Κανονισμός λειτουργίας του Μικρασιατικού αυτού στρατιωτικού σχηματισμού, εκτυπώθηκε σε τετρασέλιδο σχήμα 4ο και είχε προμετωπίδα του τη φράση « Εις το όνομα της Πίστεως και της Πατρίδος και υπό την προστασίαν της Σ(εβαστής) Διοικήσεως – Ι ώ ν ω ν Έ ν ω σ ι ς ». Στο τέλος του κανονισμού αυτού, που έφερε ημερομηνία 26 Ιουνίου 1826, υπέγραφαν οι Γ. Γλαράκης, Δημ. Σαλτέλης και Π.Γ. Ρόδιος, που αποτελούσαν τα μέλη της εκλεγείσης τριμελούς « περί διοργανισμού Επιτροπής της Γενικής των Ιώνων Συνελεύσεως». Θεωρούμε πολύ πιθανό ότι από την ίδια γενική συνέλευση θα πρέπει να εκλέχθηκε αρχηγός της Ιωνικής Φάλαγγας ο Ιωάννης ή Γιαννακός Καρόγλου. Στο στρατιωτικό αυτό σχηματισμό των Μικρασιατών προσκολλήθηκαν και ομογενείς από τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου καθώς και αρκετοί Κύπριοι. Πρέπει να σημειωθεί ότι μετά την πτώση του Μεσολογγίου παρόμοιες ανεξάρτητες στρατιωτικές μονάδες είχαν αποφασίσει να σχηματίσουν και οι Επτανήσιοι, οι οποίοι ετέθησαν υπό τον ιθακήσιο Διον. Ευμορφόπουλον, οι Ηπειρώτες αλλά και οι βορειοελλαδίτες, οι οποίοι είχαν συγκροτήσει το λεγόμενο Μακεδονο-θετταλο-θρακικό σώμα.
Την εποχή εκείνη είχαν σημειωθεί στο Ναύπλιο αρκετές διχοστασίες μεταξύ των Ελλήνων οπλαρχηγών , που υποκινημένοι από τοπικιστικές διαφορές αξίωναν διάφορες παροχές από την Διοίκηση. Οι αντεγκλήσεις αυτές, ιδιαίτερα ανάμεσα στους Σουλιώτες και τους Ρουμελιώτες που ανέκαθεν αποτελούσαν ξεχωριστά σώματα, πρέπει να οδήγησαν τους Θεσσαλομακεδόνες, τους Επτανήσιους και τελικά και τους Μικρασιάτες σε κάποια μορφή ανεξαρτητοποίησης.
Η συγκρότηση των ξεχωριστών αυτών σωμάτων αντιμετωπίστηκε όμως με επιφυλάξεις από πολλούς, οι οποίοι εφοβούντο ότι θα αποτελούσαν ταυτόχρονα και ομάδες πολιτικές, που θα ανέτρεπαν τις κατεστημένες κομματικές ισορροπίες. Το λυπηρό είναι ότι οι εμφύλιες αυτές διαμάχες γίνονταν όταν ο Ιμπραήμ περιέτρεχε την Πελοπόννησο πυρπολώντας και λεηλατώντας και ο Κιουταχής, μετά την πτώση του Μεσολογγίου, στρεφόταν προς την κατάκτηση της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας και ιδίως της Αθήνας.
Η πολεμική δράση της Ιωνικής Φάλαγγας.
Ευθύς μετά τη δημιουργία της η Φάλαγγα των Ιώνων εφοδιάσθηκε από τη Διοίκηση με το απαραίτητο για τη δράση της πολεμικό υλικό. Στα Γενικά Αρχεία του Κράτους διασώθηκε ένα έγγραφο της Γενικής Γραμματείας της Διοικητικής Επιτροπής της Ελλάδος με ημερομηνία 1η Ιουλίου 1826, δηλαδή αμέσως μετά την ίδρυσή της, με το οποίο διατάσσεται ο λεγόμενος Επιστάτης των Πολεμικών « να δώσει εις τον αρχηγόν της Ιωνίου Φάλαγγος κον Ιωάννην Καρόγλου 4 κάσσες φυσέκια, 600 δεκάρια, άτινα θα πάρουν μαζί των εκστρατεύοντες μετά του Σ(τρατηγού) Νικήτα ». Εφοδιασμένη λοιπόν καταλλήλως η νεοιδρυθείσα Φάλαγγα των Ιώνων ανέλαβε αμέσως πολεμική δράση. Φαίνεται ότι η δράση της άρχισε περί τα μέσα Ιουλίου 1826, όπως συνάγεται από δημοσίευμα της Γενικής Εφημερίδος της Ελλάδος ( φύλλο της 17 Ιουλίου 1826 ), όπου δημοσιεύεται η είδηση της αναχώρησης του Νικηταρά με το στρατιωτικό του σώμα.
Την εποχή εκείνη οι Τουρκοαιγύπτιοι του Ιμπραήμ που βρίσκονταν στην Τριπολιτσά έκαναν επιθέσεις στα γύρω χωριά και λήστευαν τους ελληνικούς πληθυσμούς. Ο Κολοκοτρώνης με ομάδα άλλων στρατηγών αποφάσισε να κινηθεί εναντίον τους. Τον ακολούθησε ο Νικηταράς, υπό την γενική αρχηγία του οποίου είχε ταχθεί η Φάλαγγα των Ιώνων, που αριθμούσε ήδη 300 έως 400 μαχητές .
Ο Νικηταράς άφησε τους Ζαϊμη, Δεληγιάννη και Κολοκοτρώνη να διαπληκτίζονται για την εσοδεία της σταφίδας, από την οποία θα πλήρωναν τις οφειλές προς τους στρατιώτες τους, και σπεύδει να αντιμετωπίσει τα αιγυπτιακά στρατεύματα έχοντας μαζί του τη Φάλαγγα των Ιώνων και άνδρες της πρώην φρουράς του Μεσολογγίου. Στις 20 Ιουλίου 1826 στα περίχωρα της Τριπολιτσάς, κοντά στο χωριό Μεχμέτ – αγά εκδηλώθηκε σφοδρή επίθεση των Ελλήνων κατά των στρατευμάτων του Ιμπραήμ, η οποία στέφθηκε από απόλυτη επιτυχία. Στο υπ’ αρ. 79 φύλλο της Γενικής Εφημερίδος της Ελλάδος της 31ης Ιουλίου 1826 αναγράφεται ότι « η Ιώνιος Φάλαγξ παρευρέθη και εις την κατά την 20 του μηνός τούτου γενομένην μάχην και ηρίστευσεν κατά την έγγραφον προς ημάς μαρτυρίαν αυτού του στρατηγού Νικήτα. Όθεν δικαίως πρέπει να καταταχθή εις τον αριθμόν των κατ’ εκείνην την ημέραν πολεμησάντων σωμάτων. Εκ δε των κατ’ εξοχήν αριστευσάντων κατ’ αυτήν την ημέραν είς ήτο και ο άξιος ιππεύς Κ. Παπάζογλους, όστις ενώ κατέσφαξε ιδίαις χερσίν ικανούς των εχθρών, έπιασε και ένα αξιωματικόν ζώντα ». Στη μάχη έπεσαν νεκροί 200 Αιγύπτιοι, ενώ από τους Έλληνας μόνον τέσσερις. Πολλά λάφυρα έπεσαν στα χέρια των Ελλήνων, μεταξύ των οποίων και δυο πολεμικές σημαίες.
Μετά τη μάχη του Μεχμέτ-αγά η Φάλαγγα των Ιώνων με τους άλλους οχυρώθηκαν στο Άστρος, από όπου επιχειρούσαν καθημερινό πόλεμο φθοράς κατά του Τουρκοαιγυπτιακού στρατεύματος. Αυτός ήταν άλλωστε ο μόνος εφικτός τότε τρόπος αντίστασης. Η κυβέρνηση του Ναυπλίου δεν είχε τα απαραίτητα οικονομικά μέσα για να συγκροτήσει αξιόμαχο στρατό. Έκτός τούτου και οι διάφοροι καπεταναίοι πολλές φορές αποχωρούσαν από το κοινό στρατόπεδο για να προστατεύσουν τις ιδιαίτερες πατρίδες τους που κινδύνευαν. Αλλά και αυτός ο πόλεμος φθοράς και οι παρενοχλήσεις, στις οποίες κατέφευγαν οι Έλληνες, στοίχιζε καθημερινώς στον εχθρό 30 έως 40 άνδρες.
Από τους Μύλους όπου βρέθηκαν στις αρχές Αυγούστου οι Μικρασιάτες επιτέθηκαν κατά του Ιμπραήμ και τον έτρεψαν εις φυγήν παρά την θέσιν Καλύβια Αγίου Ιωάννου, επάνω από το Καστρί της Κυνουρίας . Στις 7 Αυγούστου 1826 η Γενική Εφημερίς της Ελλάδος (αρ. φύλλου 81 ) δημοσίευσε την εξής είδηση :
« Ο στρατηγός Νικήτας, ο πάντοτε προθύμως κατά του εχθρού κινούμενος, έτυχεν διατρίβων εις Μύλους, ότε ο Ιμπραχίμης έκαιε και έθυεν. Όθεν παραλαβών τους ακολουθούντας αυτόν εκ της φρουράς του Μεσολογγίου, την Ιώνιον Φάλαγγα, το Κεφαλληνοζακύνθιον σώμα και άλλους έδραμεν κατά του εχθρού ».
Στο επόμενο φύλλο της (αρ. 82 της 11 Αυγούστου 1826 ) η Γενική Εφημερίς της Ελλάδος , η οποία κυκλοφορούσε δύο φορές την εβδομάδα, συνέχισε την περιγραφή των επιχειρήσεων οι οποίες είχαν γίνει, όπως προαναφέρθηκε, στην περιοχή του Άστρους της Κυνουρίας, στη θέση Καλύβια Αγίου Ιωάννου, και κατέληξαν με νίκες των Ελλήνων.
Η αγωνιστική δράση της Ιωνικής Φάλαγγας συνεχίζεται. Μαζί με τα σώματα του Γενναίου (Ιωάννου ) Θ. Κολοκοτρώνη, του Δ. Κολιόπουλου ή Πλαπούτα και άλλων οπλαρχηγών, κινήθηκε προς τη Σπάρτη και το Μυστρά, όπου είχε φτάσει προηγουμένως ο Ιμπραήμ. Το σύνολο της δυνάμεως των Ελλήνων ανερχόταν τώρα σε 2.500 άνδρες οι οποίοι, ακολουθώντας την πορεία του Ιμπραήμ προς τη Μάνη, επιδίδονταν σε συνεχείς φθορές και αιφνιδιαστικές επιθέσεις κατά των Τουρκοαιγυπτίων. Στις 19 Αυγούστου 1826 χίλιοι πεντακόσιοι άτακτοι στρατιώτες και ιππείς του Ιμπραήμ κατέφυγαν στο Μπασαρά (ή Βασαρά ), στις πλαγιές του Πάρνωνα βορειοανατολικά του Μυστρά. Τα ελληνικά στρατεύματα τους επιτέθηκαν και εξόντωσαν 200 Τούρκους, αιχμαλώτισαν 17 και απελευθέρωσαν 70 αιχμαλώτους Έλληνες.
Την επομένη ημέρα της νικηφόρας αυτής στρατιωτικής επιχείρησης απεστάλη επιστολή – αναφορά προς τον αρχιστράτηγο Θεόδωρο Κολοκοτρώνη την οποίαν υπογράφουν οι Νικηταράς, Πλαπούτας, Γενναίος Κολοκοτρώνης, Δ. Τζόκρης, Ι.Γ.Πέλτας, Δαν. Πανάς και ο αρχηγός της Φάλαγγας των Ιώνων Γιαννακός Καρόγλου. Στην επιστολή αυτή περιγράφεται παραστατικότατα η αναμέτρηση των Ελλήνων με τους Τουρκοαιγύπτιους.
Το γεγονός ότι ο επικεφαλής της Ιωνίου Φάλαγγος, ο Σμυρναίος Γιαννακός Καρόγλου, συνυπογράφει και αυτός την αναφορά αυτή ως ισότιμος συναρχηγός με τους Γενναίο Κολοκοτρώνη, Νικηταρά και Πλαπούτα, υποδηλώνει τον πρωτεύοντα ρόλο που έπαιξαν οι Μικρασιάτες στις επιχειρήσεις κατά του Ιμπραήμ αλλά και την αξία και το κύρος που είχε αποκτήσει ο αρχηγός τους. Η μάχη του Μπασαρά περιγράφεται και σε επιστολή των Δημ. Πλαπούτα και Απόστ. Κολοκοτρώνη με ημερομηνία 24 Αυγούστου 1826, που δημοσιεύεται από τον Διον. Κόκκινο.
Από εκεί οι πολεμικές επιχειρήσεις του Νικηταρά έφεραν και τη Φάλαγγα των Ιώνων στη Σπάρτη, στην περιοχή του Μυστρά. Δυστυχώς όμως οι διχόνοιες που υπήρχαν μεταξύ των Ελλήνων οδήγησαν στη διάλυση του κοινού τους στρατοπέδου, αφού άλλοι εκλήθησαν να επιστρέψουν στο Ναύπλιο για να βοηθήσουν τη μία από τις δυο αντιμαχόμενες πολιτικές μερίδες, ενώ άλλοι προτίμησαν να σπεύσουν να υπερασπίσουν τις ιδιαίτερες πατρίδες τους που κινδύνευαν από τον Ιμπραήμ. Μετά τη διάλυση του στρατοπέδου οι Μικρασιάτες απεχώρησαν και αυτοί. Φαίνεται όμως ότι απεχώρησαν συντεταγμένοι και τούτο τεκμαίρεται από τις αμέσως μετέπειτα ενέργειές τους.
Επιστροφή στο Ναύπλιο.
Οι επιχειρήσεις στη Στερεά Ελλάδα.
Στις 27 Αυγούστου 1826 βρίσκουμε την Ιωνική Φάλαγγα στο Ναύπλιο, από όπου όλοι οι αγωνιστές που την αποτελούσαν, φλεγόμενοι από την επιθυμία να συνεχίσουν τους αγώνες τους και αρνούμενοι προφανώς να αναμιχθούν στην εμφύλια διαμάχη ακολουθώντας τη μία ή την άλλη μερίδα ( στις οποίες κυριαρχούσαν οι δυο αντίπαλοι Ανδρέας Ζαϊμης και Θεοδ. Κολοκοτρώνης ), ζήτησαν με έγγραφό τους να φύγουν από το Ναύπλιο και τη διχαστική ατμόσφαιρά του και να πολεμήσουν στη Στερεά Ελλάδα υπό τον Γεωργιο Καραϊσκάκη. Την εποχή εκείνη ο Κιουταχής είχε καταλάβει την Αθήνα και πολιορκούσε την Ακρόπολη, όπου είχαν κλειστεί ο Γκούρας, ο Μακρυγιάννης και τα παλικάρια τους. Μετά την πτώση του Μεσολογγίου, η τυχόν άλωση της Ακρόπολης από τα τουρκικά στρατεύματα θα είχε τεράστιο αντίκτυπο σ’ όλη την Ευρώπη και θα σήμαινε ίσως το τέλος της Επανάστασης. Οι Μικρασιάτες της Ιωνικής Φάλαγγας, με πλήρη συναίσθηση των υποχρεώσεών τους απέναντι στο Γένος, απηύθυναν τότε μια επιστολή – έκκληση προς τη Διοικητική Επιτροπή της Ελλάδος στην οποία μταξύ άλλων έγραφαν τα εξής :
« Η Φάλαγξ των Ιώνων μένει κατά το παρόν άπρακτος , Οι υποσημειούμενοι παρακαλούσι την Σεβ. Επιτροπήν να διατάξη εις το να εκστρατεύση δια τας Αθήνας, και αν εγκριθή υπό την άμεσον διαταγήν του Γεν. Αρχηγού και Στρατηγού Καραϊσκάκη ».
Ο πατριωτισμός των Μικρασιατών αγωνιστών δεν τους επέτρεπε να παραμένουν στο Ναύπλιο «άπρακτοι». Επί πλέον εξακολουθούσαν να είναι ουδέτεροι μέσα στις τόσες αντιπαραθέσεις, όπως ήταν και ο ίδιος ο στρατηγός τους, ο Νικηταράς, που στάθηκε μέχρι το τέλος του Αγώνα ένας αγνός, ανιδιοτελής και αφατρίαστος στρατιώτης.
Η Κυβέρνηση έκανε δεκτό το αίτημά τους και διέταξε στις 2 Οκτωβρίου τον Γιαννακό Καρόγλου να αναχωρήσει δια το στρατόπεδον των Αθηνών. Και προσέθεσε : « Φρόντισε να φανείς και ήδη ως και άλλοτε ωφέλιμος εις την Πατρίδα και άξιος της υπολήψεως της Διοικήσεως, την οποίαν έχει προς το υποκείμενόν σου ». Πράγματι στις 10 Οκτωβρίου 1826 η Φάλαγγα των Ιώνων αναχώρησε για τη Ρούμελη. Η αποστολή της συνίστατο στην αποκοπή των οδών από τις οποίες διήρχοντο οι τουρκικές ενισχύσεις προς τον Κιουταχή.
Διέσχισε την Αργολιδοκορινθία και τη Δυτική Αττική και έφθασε στα Μέγαρα, όπου ενώθηκε με τους άλλους οπλαρχηγούς. Στις 25 Οκτωβρίου του ιδίου έτους 1826, κάτω από τρομερή καταιγίδα και συνεχή βροχή πέρασε από το Καραούλι και έφτασε στο στενό της Κάζας. Αφού αναπαύθηκε συνέχισε τη διάσχιση μέσα στο βοιωτικό έδαφος και από τις 27 Οκτωβρίου μαζί με τα άλλα ελληνικά στρατεύματα άρχισε την πολιορκία της Δομβραίνας και συγκεκριμένα των τριών πύργων της, όπου είχαν καταφύγει οι Τούρκοι της περιοχής. Οι μάχες που διεξήχθησαν μπροστά στους πύργους της Δομβραίνας κράτησαν 22 μέρες και πέρασαν από πολλές φάσεις κατά τις οποίες ήλθαν ενισχύσεις και προς τα δύο αντιμαχόμενα μέρη.
Αλλά στις 14 Νοεμβρίου του ιδίου έτους ο Καραϊσκάκης, που είχε το γενικό πρόσταγμα, έκρινε ότι έπρεπε να διακόψει την πολιορκία των πύργων της Δομβραίνας η στρατηγική σημασία της οποίας δεν ήταν και τόσο σημαντική επειδή είχε πληροφορίες ότι μεγάλες ενισχύσεις Τουρκαλβανών, πεζών και ιππέων, υπό τον Μουστάμπεη κατευθυνόταν προς την Αθήνα και θα περνούσαν από τις νότιες πλαγιές του Παρνασσού. Προβλέποντας ότι οι Τούρκοι θα έσπευδαν να καταλάβουν το στρατηγικό σημείο της Αράχωβας έστειλε τρεις οπλαρχηγούς με 500 άνδρες να οχυρωθούν μέσα στα σπίτια της, ενώ παράλληλα έστειλε και τον Δυοβουνιώτη να αποκόψει τη διαφυγή του τουρκικού στρατού προς τα Σάλωνα. Μόλις άρχισε η σύγκρουση των τουρκικών εμπροσθοφυλακών με τους Έλληνες, επετέθη και ο ίδιος με το μεγαλύτερο μέρος του στρατεύματός του και εγκλώβισε τους Τούρκους. Ακολούθησε η γνωστή μάχη της Αράχωβας, η οποία κράτησε επτά ολόκληρες ημέρες, από 18 μέχρι 24 Νοεμβρίου 1826 και κατέληξε σε περιφανή νίκη των Ελλήνων και σε πλήρη εξολόθρευση του στρατεύματος των Τουρκαλβανών. Οι απώλειες τους έφθασαν τους 1300 νεκρούς, ενώ σκοτώθηκε ο αρχηγός τους Μουστάμπεης, ο Κεχαγιάμπεης και όλοι σχεδόν οι αξιωματικοί τους.
Στη μάχη της Αράχωβας, η οποία ανέδειξε τη στρατηγική ιδιοφυϊα του Καραϊσκάκη, η συμβολή της Ιωνικής Φάλαγγας ήταν σημαντική. Μετά τη μεγάλη νίκη των Ελλήνων ο ίδιος ο Καραϊσκάκης ετίμησε την Φάλαγγα των Ιώνων, όταν κατά την διανομή των λαφύρων διέταξε να δοθεί σημαντικό μερίδιο και « στους Σμυρναίους », εννοώντας βεβαίως τους Μικρασιάτες της φάλαγγας αυτής. Φαίνεται ότι τα λάφυρα αυτά θα ήταν πλουσιότατα, αφού σύμφωνα με επιστολή του ίδιου του Γεωργίου Καραϊσκάκη που απέστειλε στους προκρίτους των Σπετσών « εθησαύρισαν όλοι εξ ίσου οι Έλληνες από λάφυρα, ασημένια όπλα, χρυσά φορέματα ».
Στην αναφορά που απηύθυνε ο Καραϊσκάκης « εκ του στρατοπέδου της Ράχοβας » προς την « Σεβαστήν Διοικητικήν Επιτροπήν » ( δηλαδή την Κυβέρνηση του Ναυπλίου ) στις 26 Νοεμβρίου 1826 και την οποίαν συνυπογράφουν άλλοι 93 οπλαρχηγοί, δεν υπάρχει η υπογραφή του Γιαννακού Καρόγλου, του αρχηγού των Ιώνων, υπογράφει όμως μετά τον Καραϊσκάκη πρώτος- πρώτος ο Νικητας Σταματελόπουλος , ο Νικηταράς, υπό την γενικήν αρχηγίαν του οποίου ευρίσκοντο οι Μικρασιάτες. Όμως σε πιστοποιητικά που υπεγράφησαν από πολεμικούς αρχηγούς και εδόθησαν σε αγωνιστές, όταν επρόκειτο να αναγνωρισθούν οι εκδουλεύσεις τους, αναγράφεται ότι μέλη της Ιωνικής Φάλαγγας ακολούθησαν τον Καραϊσκάκη στην Αράχοβα και σε όλες τις μάχες της Στερεάς Ελλάδας. Τέτοιο πιστοποιητικό υπάρχει και στο φάκελο του αρχηγού της Ιωνικής Φάλαγγας όπου βεβαιώνεται ότι « ο κ. Γιαννάκος Καρόγλου διετέλεσε υπό την οδηγίαν του αειμνήστου αρχηγού μου Καραϊσκάκη ως αρχηγός της Ιωνικής Φάλαγγος, εξ αρχής της εκστρατείας του Γεν. Αρχηγού από το στρατόπεδον της Ελευσίνας δια την Στερεάν Ελλάδα μέχρις ώρας θανάτου του…»
Από το χρονικό σημείο αυτό και έπειτα η Ιωνική Φάλαγγα αποκαλείται συνήθως « Σώμα των Σμυρναίων » ή απλώς « οι Σμυρναίοι ». Πρέπει να σημειωθεί ότι ο ίδιος ο Καραϊσκάκης δεν αποδεχόταν τους ξεχωριστούς και κατά κάποιο τρόπο ανεξάρτητους στρατιωτικούς σχηματισμούς και δεν ήθελε να αποκαλούν ορισμένα τμήματα του στρατού του με ιδιαίτερες ονομασίες, όπως π.χ. Μακεδονοθεσσαλούς, Ηπειρώτες, Ιωνική Φάλαγγα κ.λ.π., που πιθανόν να υπέκρυπταν χωριστικές τάσεις ή ανεπιθύμητες πολιτικές επεμβάσεις και επιρροές, θέτοντας έτσι σε αμφισβήτηση την απόλυτη δική του αρχηγία.
Ο Καραϊσκάκης συνέχισε την εκκαθάριση της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας με νικηφόρες επιθέσεις κατά των τουρκικών στρατευμάτων, τα οποία κατευθύνονταν προς την Αθήνα για να ενισχύσουν τον Κιουταχή που πολιορκούσε την Ακρόπολη. Έγιναν σκληρές μάχες στο Δίστομο και στο Τουρκοχώρι ( σημερινή Κάτω Τιθορέα ) ενώ στις 7 Δεκεμβρίου του 1826 στη Φοντάνα (στο όρος Κνημίδα ), κοντά στο σημερινό χωριό Μόδι της Λοκρίδος, οι Έλληνες επετέθησαν και κατατρόπωσαν πολυπληθές εχθρικό στρατιωτικό σώμα που κατευθυνόταν προς την Αθήνα, συνοδευόμενο από 2000 φορτηγά ζώα και 500 ιππείς. Όλες αυτές οι μάχες, στις οποίες μετείχαν και οι Μικρασιάτες υπό τον Γιαννακό Καρόγλου ήταν νικηφόρες. Ο Καραϊσκάκης ήταν πλέον κυρίαρχος της Στερεάς Ελλάδας.
Τους πρώτους μήνες του 1827 οι Μικρασιάτες αγωνιστές συμμετέχουν στις επιχειρήσεις εναντίον του Κιουταχή, ο οποίος πολιορκούσε την Ακρόπολη των Αθηνών. Αλλά και στην ατυχή μάχη του Φαλήρου της 24ης Απριλίου του 1827, την παραμονή της οποίας σκοτώθηκε ο Γεώργιος Καραϊσκάκης , μετείχε και η Φάλαγγα των Ιώνων, όπως προκύπτει από πιστοποιητικά αγωνιστών που βεβαιώνουν τη συμμετοχή του «Σώματος των Σμυρναίων».
Από τον Απρίλιο του 1827, μετά την άτυχη μάχη του Ανααλάτου, τα ίχνη της Ιωνικής Φάλαγγας χάνονται. Την συναντούμε πάλι τον Οκτώβριο του ιδίου έτους, οπότε μετέχει στην εκστρατεία για την απελευθέρωση της Χίου.
Η εκστρατεία της Χίου
Μετά τη ναυμαχία του Ναβαρίνου (8 Οκτωβρίου 1827 ) οι άνδρες της Ιωνικής Φάλαγγας βρέθηκαν στα Μέθανα όπου ο Φαβιέρος ετοιμαζόταν να ηγηθεί της εκστρατείας προς απελευθέρωσιν της Χίου. ΄Ηταν ενθουσιασμένοι που αυτή τη φορά θα πολεμούσαν να ελευθερώσουν ένα νησί που ήταν τμήμα της Μικράς Ασίας, της πατρίδας τους. Η εκστρατεία αυτή φάνταζε στα μάτια τους σαν το πρώτο βήμα για την απελευθέρωσή της. Την επιχείρηση προς κατάληψιν της Χίου χρηματοδότησαν κυρίως οι Χιώτες έμποροι από τη Σύρο, που επιθυμούσαν την απελευθέρωση της πατρίδας τους, για να προλάβει να ενταχθεί και αυτή στο υπό σύστασιν ελεύθερο ελληνικό Κράτος. Η εκστρατεία αυτή σήμανε συναγερμό στους Έλληνες των μικρασιατικών παραλίων. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι, μόλις πάτησαν το πόδι τους στη Χίο οι άνδρες της Φάλαγγας των Ιώνων, ενισχύθηκαν αμέσως από ένα σημαντικό αριθμό Μικρασιατών εθελοντών, οι οποίοι « καθημερινώς κατετάσσοντο νεοσύλλεκτοι ερχόμενοι από διάφορα μέρη της Τουρκίας ». Στην έφοδο που πραγματοποίησε ο Φαβιέρος στο κανονοστάσιο της Τουρλωτής ( 11 Ιανουαρίου 1828 ) εξαιρετικά σημαντική ήταν και η συμβολή του « σώματος των Σμυρναίων », οι οποίοι κατά τον Χρ. Βυζάντιον « προσέβαλλαν τους εχθρούς γενναίως, φονεύοντες και αιχμαλωτίζοντες πολλούς…Οι φονευθέντες εις την περίστασιν αυτήν εχθροί ήσαν υπέρ τους διακοσίους, εικοσιτέσσερις δε έπεσαν αιχμάλωτοι, εξ ών ήτο και ο Τουρκαλβανός Αλή-μπέης, ώστε μόλις το ήμισυ μέρος εξ αυτών διεσώθη ».
Είναι γνωστό όμως πως η πολεμική αυτή εκστρατεία του Φαβιέρου απέτυχε. Η κακή της έκβαση αποδίδεται κυρίως στο γεγονός ότι δεν παρεσχέθη η αναγκαία ναυτική υποστήριξη από την Κυβέρνηση του Ναυπλίου, αλλά και στο ότι αντιδρούσαν οι Μεγάλες Δυνάμεις, αφού δεν προβλεπόταν να συμπεριληφθεί και η Χίος στο υπό δημιουργίαν ελληνικό κράτος. Ο Φαβιέρος με τα στρατεύματά του αναγκάσθηκε να αποχωρήσει από τη Χίο και στη συνέχεια να παραιτηθεί και να φύγει για τη Γαλλία. Το εκστρατευτικό σώμα της Χίου διαλύθηκε και οι άνδρες του γύρισαν πίσω στην Ελλάδα. Η φάλαγγα όμως των Μικρασιατών εξακολουθούσε να υπάρχει συντεταγμένη τουλάχιστον μέχρι τα τέλη του Ιανουαρίου του 1828, όπως αποδεικνύεται στη συνέχεια.
Ο κατάλογος των αγωνιστών της Ιωνικής Φάλαγγας
Στις 29 Ιανουαρίου του 1828 ο επικεφαλής της Ιωνίου Φάλαγγος Γιαννακός Καρόγλου υπέγραψε μία κατάσταση των αγωνιστών που συγκροτούσαν το στρατιωτικό αυτό σώμα, στην οποία αναγράφονται 359 αγωνιστές, καταγόμενοι από τη Μικρά Ασία αλλά και από τα παρακείμενα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Ο πολύ σημαντικός αυτός κατάλογος, ο οποίος προοριζόταν να υποβληθεί στο Υπουργείο του Πολέμου, απόκειται στο Αρχείο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας ( Χιακά, αρ. 1275 ) και στην οπισθία όψη του γίνεται μνεία άλλων 130 αγωνιστών της Φάλαγγας αυτής, που είχαν στο μεταξύ αποχωρήσει, χωρίς να αναφέρονται όμως τα ονόματά και αυτών. Τούτο ήταν σύνηθες κατά τον Αγώνα, αφού πολύ εύκολα οι αγωνιστές έφευγαν από τον ένα καπετάνιο και προσχωρούσαν σε άλλον ή σε άλλο στρατιωτικό σχηματισμό. Τα άτακτα σώματα των Ελλήνων αγωνιστών δεν είχαν την πειθαρχία και την τάξη, που σήμερα θεωρούνται αυτονόητες σε μια μονάδα του τακτικού στρατού. Δεν υπήρχε καθημερινό προσκλητήριο και αναφορά και αν κάποιος στρατιώτης ήθελε να φύγει, μπορούσε να το ανακοινώσει απλώς στον αρχηγό του, ή και να μη το αναφέρει καθόλου και σε κανένα. Όσες καταστάσεις αγωνιστών σώζονται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους έχουν συνταχθεί σε κάποια συγκεκριμένη στιγμή με σκοπό συνήθως την υποβολή τους στην αρμόδια αρχή ( Μινιστέριον του Πολέμου κ.α.) για την είσπραξη της μισθοτροφοδοσίας τους.
Από τον κατάλογο των αγωνιστών που απάρτιζαν την Ιωνική Φάλαγγα στις 29 Ιανουαρίου 1828 προκύπτει ο αξιόλογος αριθμός των 489 αγωνιστών , από τους οποίους οι 359 είναι Μικρασιάτες και οι 130 από τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και την Κύπρο. Όλοι αυτοί οι αγωνιστές καταγράφονται με το μικρό τους μόνο όνομα και τον τόπο καταγωγής τους και είναι ομαδοποιημένοι προφανώς κατά « νταϊφάδες », δηλαδή κατά ενωμοτίες, κάτω από το όνομα του καθέκαστα αρχηγού της ενωμοτίας, του λεγόμενου μάγκατζη. Η πατρίδα του κάθε αγωνιστή αναγράφεται με απλό πατριδωνυμικό προσδιορισμό, όπως π.χ. Σμυρνιός, Περγάμαλης, Αϊβαλιώτης, Κυδωνιάτης, Βουρλιώτης, Καραμανλής, Αλατσατιανός, Μαυροθαλασσίτης, Μοσχονησιώτης, Μπαϊντιρλής κ.λ.π. Την κατάσταση υπογράφει ο επικεφαλής της Φάλαγγας Γιαννακός Καρόγλου, Σμυρναίος, και συνυπογράφει ο γραμματικός του Ανδρέας Αντωνίου, από τα Βουρλά
Προτού τελειώσει η παρούσα εξιστόρηση της δράσης της Ιωνικής Φάλαγγας αξίζει να αναφέρουμε τις υπάρχουσες στα διάφορα έγγραφα του 21 πληροφορίες για τον αρχηγό της Ιωνικής Φάλαγγας, τον Ιωάννη ή Γιαννακό Καρόγλου ( ή και απλώς Καρά ). Καταγόταν από τη Σμύρνη ή ίσως από τα Βουρλά και καταγράφεται με αυξ. αρ. 348 στο Μητρώο των κατά τον Ιερόν Αγώνα Αξιωματικών που τηρείται στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Στη μερίδα του αναγράφεται ότι « ήταν ταξίαρχος από το 1824 και υπηρέτησε καθ’ όλον τον Αγώνα ως οπλαρχηγός των Σμυρναίων ». Το έτος 1836, τιμήθηκε με το αργυρό αριστείο του Αγώνος, που ήταν το ανώτερο, αφού χρυσό δεν υπήρχε, δηλαδή με το ίδιο με το οποίο είχαν τιμηθεί και οι Θεοδ. Κολοκοτρώνης, Νότης Μπότσαρης, Πετρ. Μαυρομιχάλης, Κ. Κανάρης, Νικηταράς και οι άλλοι πρωτεργάτες της ελευθερίας των Ελλήνων. Όσο για το γραμματικό του από τα Βουρλά, που συνυπογράφει την κατάσταση, αυτός θα πρέπει μάλλον να ταυτίζεται με τον αναφερόμενο ως Σμυρνιό Ανδρέα Αντωνίου, που τραυματίσθηκε στον Αγώνα και του απεδόθη βαθμός υπολοχαγού.
Οι άνδρες της Ιωνίου Φάλαγγος των Μικρασιατών πολέμησαν στον Αγώνα με πάθος και φανατισμό. Γι’ αυτούς έγραψε ο Κασομούλης στα Στρατιωτικά Ενθυμήματά του πως « δεν τους αγόραζε κανείς με όλα τα καλά του κόσμου, όχι με μισθόν αρπαζόμενον από τους πολίτας ». Ο Κασομούλης εννοεί ότι οι άνδρες της Φάλαγγας των Ιώνων όχι μόνον ήταν φανατικοί πατριώτες αλλά και ότι δεν κατεδέχοντο να παίρνουν από τους αμάχους τρόφιμα ή και χρήματα για τη συντήρησή τους , όταν είχαν ανάγκη ή και από καθαρή διάθεση αρπαγής. Ο άδολος πατριωτισμός τους αποδεικνύεται εκτός των άλλων και από το γεγονός ότι τα μέλη της φάλαγγας των Μικρασιατών, μολονότι ήταν πρόσφυγες, ανέστιοι και πένητες, συνέλεγαν παρ’ όλα αυτά χρήματα για την οικονομική ενίσχυση της σχεδιαζόμενης εκστρατείας προς ανακατάληψιν της Χίου.
Μετά το τέλος του Ιανουαρίου του 1828 χάνονται τα ίχνη της Ιωνικής Φάλαγγας. Ίσως να διαλύθηκε, ίσως μερικά τμήματά της να αγωνίστηκαν στην τελευταία μάχη της Πέτρας υπό τον Δημ. Υψηλάντη. Ένας σημαντικός αριθμός από αυτούς κατετάγη στον τακτικό στρατό. Άλλωστε ο ίδιος ο Καποδίστριας, φιλοδοξώντας να δημιουργήσει ακομμάτιστο εθνικό στρατό, προτιμούσε να κατατάσσει σ’ αυτόν Μικρασιάτες αγωνιστές.
Τάκης Α. Σαλκιτζόγλου
ερευνητής – συγγραφέας