Tης Ζωής Ρούσσου*
Στο νοτιοανατολικότερo άκρο της Μεσογείου, σε μια μικρή αλλά πανέμορφη φλούδα γης, συντελέστηκε το θαύμα! Ελλάδα: το λίκνο του δυτικού πολιτισμού.
Του πολιτισμού που γέννησε τη δραματική τέχνη, που γαλούχησε και ανέδειξε σπουδαίους ποιητές, αρχιτέκτονες, γλύπτες, μουσικούς, εικαστικούς δημιουργούς με πανανθρώπινη απήχηση. Δύο νομπελίστες ποιητές, ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης, άπλωσαν τον ελληνικό πολιτισμό στα πέρατα της οικουμένης.
Κι έρχεται σήμερα η σοκαριστική, σκοτεινή και ζοφερή αντίθεση, που φέρνει ο ορυμαγδός των ανατριχιαστικών καταγγελιών εναντίον προβεβλημένων ανθρώπων του θεάτρου για βίαιες, κακοποιητικές, παράνομες, ακόμα και κακουργηματικές πράξεις!
Αναγνωρίζοντας πάντα το τεκμήριο αθωότητας, δεν παύει να αποτελεί ύψιστο κοινωνικοπολιτικό, πολιτισμικό και πρωτίστως ηθικό ζήτημα ότι ο μέχρι πρότινος διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου της χώρας αντιμετωπίζει ποινικές διώξεις για βιασμό και παιδεραστία.
Ηθοποιός σημαίνει «ποιώ ήθος», ο πολιτισμός οφείλει να έχει ως κύρια αποστολή του την ψυχαγωγία, την αγωγή της ψυχής προς το φως των ανθρωπιστικών αξιών. Ο καλλιτέχνης, αδιαμφισβήτητα, συγκαταλέγεται στους πνευματικούς ανθρώπους, στη διανόηση της γενιάς, της εποχής, της χώρας του. Ασκεί ύψιστο κοινωνικό λειτούργημα και επιβάλλεται να αποτελεί ηθικό πρότυπο για τους θιασώτες της τέχνης του.
Όταν μάλιστα γίνεται και δάσκαλος των καλών τεχνών, επιτελεί διπλό λειτούργημα με διπλή ευθύνη. Οπως κάθε παιδαγωγός, επομένως, απαιτείται να τηρεί έναν ηθικό κώδικα, μια δεοντολογία που υπηρετεί την έντιμη σχέση διδασκόντων – διδασκομένων, τον αλληλοσεβασμό, την εξύψωση της νεανικής ψυχής προς το αγαθό. Γιατί ένας 17χρονος μαθητής λυκείου χρήζει ανθρωπιστικής παιδαγωγικής αντιμετώπισης και δεν ισχύει το ίδιο για ένα 18χρονο ή 20χρονο σπουδαστή δραματικής σχολής;
Υποστηρίζεται ότι ο ηθοποιός πρέπει να «βασανιστεί» για να διεισδύσει στις σκοτεινές όψεις, στα αρνητικά συναισθήματα ενός ρόλου που καλείται να υποδυθεί, με σκοπό την ψυχική κάθαρση των θεατών. Δεν υπάρχει καμιά μαρτυρία ότι οι αρχαίοι Ελληνες υποκριτές δέχονταν κάποια κακοποιητική «μύηση» για να υποκριθούν τους «υβριστές» πατροκτόνους της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Ούτε αυτή είναι μια πρακτική που εφαρμόζεται σε φημισμένες δραματικές σχολές όλου του κόσμου. Άλλωστε ένας άνθρωπος που έχει υποστεί κακοποιητική και απαξιωτική συμπεριφορά με ποια αξιοπρέπεια θα ποιήσει ήθος;
Παρεμπιπτόντως, υπάρχει σαφής και διακριτή διαφορά μεταξύ υποκρισίας και υποκριτικής τέχνης. Τη διδάσκονται οι μαθητές της γ’ γυμνασίου, που μελετούν την «Ελένη» του Ευριπίδη, και της β’ λυκείου στη διδασκαλία της «Αντιγόνης» του Σοφοκλή. Με απλά λόγια, ο πρώτος υποκριτής αποκρίθηκε στους πιστούς του Διονύσου που έψαλλαν τον διθύραμβο κι έτσι πλάι στο «μέλος» (τη μουσική δηλαδή) προστέθηκαν ο λόγος και ο διάλογος, και γεννήθηκε η τραγωδία. Δεν μπορεί να μην το γνωρίζει αυτό η υπουργός Πολιτισμού, αφού σπούδασε Κλασική Φιλολογία και Αρχαιολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Εν πάση περιπτώσει, το μείζον ζήτημα είναι πλέον η διαφύλαξη του ήθους στην άσκηση των καλών τεχνών. Οι ευθύνες δεν αφορούν μόνο τους καλλιτέχνες ατομικά, αλλά βαρύνουν κυρίως τους θεσμούς και τα πρόσωπα που καλούνται να τους υπηρετήσουν. Οι θεράποντες αυτοί των τεχνών οφείλουν να εκπονήσουν, να ισχυροποιήσουν και να ελέγχουν το δεοντολογικό πλαίσιο λειτουργίας των εκφράσεων του πολιτισμού.
Και για να μην παρεξηγηθούμε: Σε καμία περίπτωση δεν υπαινισσόμαστε κάποιου είδους λογοκρισία, αλλά αναφερόμαστε στην προστασία των δικαιωμάτων καλλιτεχνών και κοινού, και στο κοινό αίτημα για ηθική ποιότητα. Ειδικότερα, οι διδάσκοντες της δραματικής -και κάθε άλλης, φυσικά- τέχνης δεν πρέπει να προκρίνονται με βάση μόνο το ταλέντο και τη φήμη τους, αλλά κυρίως με κριτήριο την παιδαγωγική και ηθική τους επάρκεια, καθώς διαπλάθουν ευαίσθητες νεανικές ψυχές.
Παρακολουθούμε όλοι με αγωνία αυτό το «θέατρο» που έχει στηθεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στα ΜΜΕ και προσεχώς στις δικαστικές αίθουσες. Ας ελπίσουμε στο τέλος να επιτευχθεί το «δι’ ελέου και φόβου περαίνουσα την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν», σύμφωνα με τον αριστοτελικό ορισμό για τον ηθικό στόχο της τραγωδίας.
* Δικηγόρος, α’ επιλαχούσα βουλευτής Ν.Δ. Α’ Πειραιώς και Νήσων