Γράφει ο Γιώργος Βενετσανος
Μουσείο Ολυμπίας
Είχα την τύχη να βρεθώ ως επισκέπτης στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ολυμπίας, ένα από τα σημαντικότερα της Ελλάδας, το οποίο παρουσιάζει τη μακραίωνη ιστορική εξέλιξη ενός από τα λαμπρότερα ιερά της αρχαιότητας, που ήταν αφιερωμένο στον πατέρα των θεών και των ανθρώπων, τον Δία, και αποτέλεσε την κοιτίδα των Ολυμπιακών Αγώνων. Παρά όμως το ότι είναι τόσο σημαντικό διεθνώς, έχει κάποιες ατέλειες που το υποβαθμίζουν.
Ιστορικό
Το συγκεκριμένο μουσείο βρίσκεται πλησίον του αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Ολυμπίας, εποπτεύεται από τη Ζ’ Εφορεία Προϊστορικών και Πλαστικών Αρχαιοτήτων, και οικοδομήθηκε κατά τα έτη 1966-1975 με σχέδια του αρχιτέκτονα Πάτροκλου Καραντινού. Λέγεται επίσης και νέο μουσείο για να διαχωριστεί από το παλαιό που λειτουργούσε μέχρι την οικοδόμηση του και είχε ανεγερθεί με δωρεά του Ανδρέα Συγγρού (εξ ου και το όνομά του Σύγγρειον). Το παλαιό μουσείο αντικαταστάθηκε με το νέο επειδή είχε παρουσιάσει αρκετές φθορές λόγω χρόνου (είχε κτιστεί το 1885 στο λόφο της ΄Αλτεως) και επιπλέον τα αρχαιολογικά ευρήματα είχαν πληθύνει και επέβαλαν την ίδρυση ενός μεγαλύτερου.
Σημαντικό ρόλο στη λειτουργία του νέου διαδραμάτισαν ο έφορος Αρχαιοτήτων Νικόλαος Γιαλούρης, η Ισμήνη Τριάντη ο Στ. Τριάντης και οι συνεργάτες του. Η μεταφορά των ευρημάτων από το ένα μουσείο στο άλλο έγινε σταδιακά και τα εγκαίνια έγιναν το 1982 από την τότε υπουργό Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη. Δύο χρόνια αργότερα μεταφέρθηκε και στήθηκε από τον Στ. Τριάντη το άγαλμα της Νίκης του Παιωνίου.
Το 2004 στο πλαίσιο των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας κρίθηκε απαραίτητο να εκτεθούν με νέο τρόπο τα ευρήματα του Ιερού, τα χάλκινα αντικείμενα και η συλλογή των Ρωμαϊκών γλυπτών. Για τη διαδικασία αυτή παρέμεινε κλειστό περίπου 1,5 χρόνο.
Εκθέματα
Το μουσείο περιλαμβάνει ευρήματα από τις ανασκαφές από τον ιερό χώρο της Άλτεως τα οποία χρονολογούνται από τα προϊστορικά έως τα πρώτα ιστορικά χρόνια και θεωρούνται ανεκτίμητης αξίας. Η έκθεση γλυπτών είναι η σημαντικότερη στο συγκεκριμένο μουσείο, ενώ υπάρχει πλούσια συλλογή από χάλκινα αντικείμενα (όπλα, ειδώλια κλπ), καθώς και έργα πηλοπλαστικής. Εξέχουσα θέση κατέχει ο γλυπτός διάκοσμος του ναού του Δία, τα αετώματα και οι μετόπες, όπως επίσης ο Ερμής του Πραξιτέλη και η Νίκη του Παιωνίου. Αξίζει να σημειωθεί ότι εδώ φιλοξενείται επίσης η πλουσιότερη συλλογή χάλκινων αντικειμένων στον κόσμο.
Αρχιτεκτονική διαμόρφωση
Το μεγάλο κτιριακό συγκρότημα αποτελείται από τον εκθεσιακό χώρο που περιλαμβάνει προθάλαμο και δώδεκα αίθουσες, που όλες φιλοξενούν τη μόνιμη έκθεση ευρημάτων, προερχομένων από την ιερή Άλτι. Οι βοηθητικοί χώροι για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών (αναψυκτήριο, χώροι υγιεινής κ.λ.π) βρίσκονται στην ανατολική πτέρυγα του Μουσείου, ενώ το πωλητήριο λειτουργεί σε ξεχωριστό οικοδόμημα, που βρίσκεται ανάμεσα στο μουσείο και στον αρχαιολογικό χώρο. Επίσης διαθέτει και αρκετούς βοηθητικούς και αποθηκευτικούς χώρους, οι οποίοι βρίσκονται στην ανατολική πτέρυγα, και το υπόγειο του. Ενώ υπάρχουν και εργαστήρια για την συντήρηση πήλινων, χάλκινων, λίθινων αντικειμένων και ψηφιδωτών.
Η κεντρική αίθουσα είναι αφιερωμένη στους Ολυμπιακούς Αγώνες, καθώς παρουσιάζεται η ενότητα των ολυμπιακών αγωνισμάτων, ενώ στις άλλες δύο αίθουσες παρουσιάζονται οι υπόλοιποι πανελλήνιοι αγώνες (Νέμεα, Ίσθμια, Παναθήναια και Πύθια), και φιλοξενούνται ευρήματα από άλλα ιερά της αρχαιότητας. Χαρακτηριστικά είναι τα κεραμικά ευρήματα που φιλοξενούνται από την Μυκηναϊκή και Μινωική εποχή καθώς και τα ειδώλια που παραπέμπουν σε αγώνες αρματοδρομίας. Επίσης υπάρχει και η βάση από το ανάθημα της Κυνίσκας που υπήρξε η πρώτη γυναίκα Ολυμπιονίκης στην ενότητα γυναίκα και άθληση.
Έκθεση συλλογών, προβλήματα και προτάσεις.
Η διάταξη και τοποθέτηση των ευρημάτων σε ένα μουσείο συνιστά μια ιδιαίτερα σύνθετη διαδικασία αφού απώτερος στόχος θα πρέπει να είναι όχι μόνο η ανάδειξη των ευρημάτων και η σύνδεσή τους με συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, αλλά και η πρόκληση ενδιαφέροντος στον επισκέπτη.
Ωστόσο, «η μουσειακή πρακτική συχνά απέχει από τη θέση αυτή. Παρατηρείται η σύνταξη και ο σχεδιασμός των κειμένων να γίνονται ανεξάρτητα από τη συνολική μελέτη της έκθεσης, κάποτε μάλιστα χωρίς άμεση γνώση της χωροταξικής τους τοποθέτησης», «Τα αποτελέσματα αυτής της αντιμετώπισης είναι εύκολα ορατά: Κείμενα μακροσκελή, γλώσσα ακαδημαϊκή, πληροφορίες περιττές, πινακίδες τοποθετημένες με τρόπο που δεν λαμβάνει υπόψη βασικές ανθρωποκεντρικές παραμέτρους, λεζάντες που δεν αντιστοιχίζονται εύκολα με τα κείμενα τα οποία υπομνηματίζουν κ.ο.κ».
Όλες οι παραπάνω επισημάνσεις παρατηρούνται και στο συγκεκριμένο μουσείο αναφορικά με τα κείμενα τα οποία όχι μόνο δεν κατατοπίζουν τον επισκέπτη αλλά τον δυσκολεύουν και στην ανάγνωσή τους. Επίσης δεν είναι σωστά τοποθετημένες οι πινακίδες, γεγονός που δυσχεραίνει περισσότερο την κατάσταση.
Επομένως το πρώτο πράγμα που θα μπορούσαμε να προτείνουμε σχετικά με την έκθεση των συλλογών αφορά τις λεζάντες των εκθεμάτων. Θα ήταν σκόπιμο να τοποθετηθούν πιο ψηλά από τα εκθέματα ώστε να μη δυσκολεύουν την ανάγνωση και να είναι πιο κατατοπιστικές, γραμμένες σε απλή και κατανοητή γλώσσα με όσο το δυνατόν λιγότερους επιστημονικούς όρους και με περισσότερες χρηστικές πληροφορίες.
Πολύ σημαντικό επίσης, είναι τα εκθέματα να είναι εγκιβωτισμένα και όχι εκτεθειμένα με τρόπο που να μπορεί ο καθένας ελεύθερα να τα αγγίξει, έστω και αν αυτό τυπικά απαγορεύεται. Στο σημείο αυτό να επισημάνουμε ότι δεν θα πρέπει να επιτρέπεται η φωτογράφιση των εκθεμάτων υπό οποιεσδήποτε συνθήκες προκειμένου να αποκλειστεί ο κίνδυνος της μακροχρόνιας φθοράς τους.
Οι τρεις αίθουσες που απευθύνονται στο κοινό θεωρούμε ότι είναι διαβαθμισμένες θεματικά, ωστόσο θα μπορούσαμε να προτείνουμε την οργάνωση των εκθεμάτων με μορφή «αλληλοσυνδεόμενης χτένας», έτσι ώστε να μην υπάρχουν εναλλακτικές διαδρομές στην αίθουσα και ο επισκέπτης να μπορεί να βλέπει όλα τα εκθέματα χωρίς να μπερδεύεται ή να παραλείπει κάποιο.
Μια εναλλακτική λύση στον τρόπο που εκτίθενται τα αρχαιολογικά ευρήματα θα μπορούσε να είναι η τοποθέτησή τους όχι θεματικά, αλλά χρονολογικά. Αυτό θα διευκόλυνε ιδιαίτερα την εκδοχή προσθήκης νέων ευρημάτων από τις εν εξελίξει ανασκαφές. Επιπλέον θα διευκόλυνε τον περιηγητή να κατανοήσει την εξέλιξη τόσο των αγωνισμάτων, όσο και την αντίστοιχη εξέλιξη σε συγκεκριμένους τομείς της τέχνης.
Σε ορισμένα σημεία ο φωτισμός θα πρέπει να ενισχυθεί και να τον επιμεληθεί ειδικός επιστήμονας. Προτείνουμε έντονο και λαμπερό φωτισμό, (έναν τέτοιο φωτισμό έχω δει στο ιστορικό- αρχαιολογικό της Αυστρίας όπου παρουσιάζει Ελληνικές αρχαιότητες) ιδιαίτερα στην αίθουσα με τα αγάλματα και τις μετόπες, αφού καταδεικνύουν τη μεγαλοπρέπεια της εποχής που αναφέρονται και συνάμα δημιουργούν μια ατμόσφαιρα δέους που μαγνητίζει τον επισκέπτη και τον υποβάλλει σε θετικούς συνειρμούς.
Οι υπηρεσίες του μουσείου προς το κοινό
Οι συνολικές υπηρεσίες ενός μουσείου προς το κοινό έρχονται να συμπληρώσουν τη σπουδαιότητα των εκθεμάτων και συμβάλλουν καθοριστικά τόσο στην εξυπηρέτηση όσο και στον εντυπωσιασμό του επισκέπτη. Στο συγκεκριμένο μουσείο οι υπηρεσίες αυτού του είδους είναι μάλλον ελλιπείς έως ανύπαρκτες. Η φύλαξη του μουσείου είναι υποτυπώδης, ενώ οι υπάλληλοι που εξυπηρετούν το κοινό (εισιτήρια, πληροφορίες κλπ), ελάχιστοι.
Σε μια προσπάθεια αναβάθμισης των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους επισκέπτες του μουσείου, το πρώτο πράγμα που προτείνουμε να γίνει είναι μια ενημέρωση των επισκεπτών για τα εκθέματα του μουσείου, αλλά κυρίως για την ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων, ώστε οι επισκέπτες να προϊδεαστούν για όσα θα δουν μέσα στο μουσείο. Επίσης, ο τρόπος που ξεναγείται και ενημερώνεται για τα εκθέματα ο επισκέπτης είναι μάλλον αναχρονιστικός και απέχει από τις σύγχρονες οπτικοακουστικές μεθόδους.
Επειδή όπως προαναφέραμε οι υπηρεσίες του μουσείου προς το κοινό είναι πολύ βασικές τόσο για την ασφάλεια, όσο και για την προσέλκυση του περιηγητή, δεδομένης μάλιστα της μεγάλης επισκεψιμότητας που παρατηρείται στο συγκεκριμένο μουσείο, κρίνεται ως απαραίτητη η αναβάθμιση των υπηρεσιών προς το κοινό.
Συγκεκριμένα, η φύλαξη του μουσείου θα πρέπει να είναι ουσιαστική (για να αποφευχθούν στο μέλλον απόπειρες διάρρηξης που ήδη έχουν παρατηρηθεί) και να ανατεθεί σε ειδικούς. Εξάλλου, αναγκαία κρίνεται η πρόσληψη περισσότερων υπαλλήλων ώστε να διευθετείται καλύτερα η διαδικασία περιήγησης μέσα στο χώρο.
Ιδιαίτερα καθοριστικός πρέπει να γίνει ο ρόλος του συντηρητή των εκθεμάτων στο συγκεκριμένο μουσείο. Αρκετά εκθέματα χρειάζονται συχνότερα συντήρηση, ενώ κάποια άλλα καλύπτονται από στρώματα σκουριάς που αποκρύπτουν πιθανή διακόσμησή τους. Ιδιαίτερα στα μικρότερα σε όγκο εκθέματα, ο καθαρισμός και η συντήρηση είναι πιο επιτακτικά.
Ένας ξεναγός θα αποτελούσε μια πολύ καλή λύση όχι μόνο για τους αλλοδαπούς τουρίστες, αλλά και για τους ντόπιους περιηγητές που δυσκολεύονται στην παρακολούθηση των πινακίδων. Κάτι τέτοιο θα ήταν ιδιαίτερα ωφέλιμο και για τους μαθητές που πάντα επισκέπτονται το συγκεκριμένο μουσείο και συστηματικά αποφεύγουν να ασχοληθούν με τις πινακίδες υπομνηματισμού των εκθεμάτων.
Σε συνέχεια της παραπάνω πρότασης, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε την αναγκαιότητα της διάδρασης και των ψηφιακών μέσων στη διαδικασία της επίσκεψης. Εξάλλου, η ύπαρξη ενός σύγχρονου ηλεκτρονικού υπολογιστή στο χώρο θα μπορούσε να κάνει την ξενάγηση πιο ενδιαφέρουσα και πιο ολοκληρωμένη.
Η ταυτόχρονη μετάφραση της παρουσίασης του ξεναγού μέσω ειδικών ακουστικών σε ξένες γλώσσες ή η χρήση αυτόματων μηχανισμών θα διευκόλυνε τους αλλοδαπούς τουρίστες. Για τους μικρότερους σε ηλικία μαθητές διαδραστικά παιχνίδια σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα θα βοηθούσαν ιδιαίτερα στη διαδικασία.
Με βάση τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι η ταξινόμηση των εκθεμάτων σε ένα μουσειακό χώρο, όπως επίσης και η παροχή των απαραίτητων υπηρεσιών προς το κοινό είναι μια δύσκολη και απαιτητική υπόθεση. Ωστόσο, είναι ιδιαίτερα σημαντική όχι μόνο για την ανάδειξη των εκθεμάτων, αλλά γενικότερα για την προσέλκυση των επισκεπτών και την επαφή τους με την ευρύτερη εποχή στην οποία ανήκουν τα εκθέματα.
Συνεπώς, απαιτείται η συνεργασία όλων των αρμόδιων φορέων για τη σωστή οργάνωση ενός μουσειακού χώρου. Το μουσείο που περιγράψαμε παραπάνω ακριβώς επειδή αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μουσεία της χώρας μας, θεωρούμε ότι πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα και να οργανωθεί έτι περισσότερο.
Οι προτάσεις που κατατέθηκαν προφανώς είναι ενδεικτικές μέσα από τα μάτια ενός απλού περιηγητή, που τον ενδιαφέρει ιδιαίτερα ο τομέας της αρχαιολογίας και μακάρι αν όχι όλα κάποια από αυτά να έχουν επιλυθεί. Οι ειδικοί σίγουρα μπορούν να αποτιμήσουν την κατάσταση του μουσείου πολύ καλύτερα και να προτείνουν ακόμη πιο βελτιωμένες ιδέες για την αναδιάρθρωσή του.
Και κάτι το οποίο με πληγώνει ως κάτοικο αυτού του τόπου που λέγεται Ελλάδα. Η υπουργός Πολιτισμού, αλλάζει όλη τη μουσειακή πολιτική της χώρας μας, με τροπολογία που κατατέθηκε ξαφνικά, χωρίς να προηγηθεί διαβούλευση και ένα τμήμα της αφορά στην εξαγωγή αρχαιοτήτων στο εξωτερικό για 50 χρόνια. Η επίμαχη διάταξη για τον μακροχρόνιο δανεισμό αρχαιοτήτων σε μουσεία του εξωτερικού εγκρίθηκε με 179 ψήφους υπέρ, έναντι 120 κατά. Με τις ψήφους της Νέας Δημοκρατίας και του ΚΙΝΑΛ σε χώρες του εξωτερικού. Αυτό σημαίνει και συγγνώμη για την έκφραση μου ξεβράκωμα των μουσείων μας, γιατί μην μου πείτε ότι οι ξένες χώρες θα δεχτούν να πάρουν μόνο κάποια πήλινα αγγεία και αν πάλι είναι σημαντικά ευρήματα που βρίσκονται σε αποθήκες, πρώτα από όλους οφείλουν να εκτεθούν στους Έλληνες που είναι κτήμα τους και μετά οπουδήποτε αλλού. Εδώ η ελληνική πολιτεία κατά την άποψη μου σφάλει, δεν παίζεις με τα ιερά και όσια ενός έθνους. Αυτά, με την ελπίδα να διορθωθούν ατέλειες και να παρθούν πισω νομοθετικές στρεβλώσεις.