Σας παρουσιάζω εισαγωγικώς αποσπάσματα από πέντε επίσημα κείμενα για να καταστεί σαφές και κατανοητό σε ποια φάση βρίσκονται σήμερα οι ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Από τον Μανώλη Κοττάκη
Το πρώτο προέρχεται από την επίσημη ιστοσελίδα του υπουργείου Εξωτερικών και αναφέρεται στις εξελίξεις που οδήγησαν στο πρακτικό της Βέρνης μεταξύ Καραμανλή – Ετζεβίτ το 1976, το οποίο περιέγραφε συγκεκριμένο και δεσμευτικό πλαίσιο για την έναρξη του ελληνοτουρκικού διαλόγου. Με μόνο θέμα την υφαλοκρηπίδα. Διάλογο στον οποίο οι Τούρκοι δεν προσήλθαν ποτέ.
Το δεύτερο αποτελεί απόσπασμα από το πρακτικό της Βέρνης το οποίο δείχνει τι συμφώνησαν να πράξουν οι δύο χώρες ΑΦΟΥ αρχίσουν οι διαπραγματεύσεις. Το τρίτο κείμενο αποτελεί απόσπασμα από τη Συμφωνία της Μαδρίτης που δείχνει τι το εθνικώς επιζήμιο απεδέχθη η Ελλάς μετά τα Ιμια συγκριτικά με τη Βέρνη.
Το τέταρτο είναι τμήμα των συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Κορυφής του Οκτωβρίου, το οποίο περιέγραφε περιοριστικώς την ατζέντα του διαλόγου μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας. Και το πέμπτο είναι τμήμα από το τελευταίο κείμενο των Συμπερασμάτων της Συνόδου του Δεκεμβρίου, από το οποίο έχει διαγραφεί δυστυχώς η ατζέντα. Σας παρουσιάζω τα κείμενα με χρονική αλληλουχία για να δείξω ποιο είναι το διακύβευμα στο παρασκήνιο αυτή τη στιγμή και ποιες οι προκλήσεις για την κυβέρνηση.
Δύο είναι τα θέματα: Θα περιοριστεί ο διάλογος όπως αυτός θα περιγραφεί στο νέο πρακτικό στις θαλάσσιες ζώνες ή θα είναι εφ’ όλης της τουρκικής ύλης; Το πρώτο. Μέχρι να φθάσουμε σε νέο πρακτικό τύπου Βέρνης για το πλαίσιο του διαλόγου και διαρκουσών των διερευνητικών επαφών επιτρέπεται να «βγαίνει» το «Oruc Reis» στο Αιγαίο για έρευνες, ναι ή όχι; Το δεύτερο. Εμείς δηλαδή να συζητάμε και οι Τούρκοι να «φωτογραφίζουν» την υφαλοκρηπίδα μας; Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης το αρνείται και αυτονοήτως ζητά εγγυήσεις. Διερευνητικές και διάλογος με τουρκικά ερευνητικά έξω δεν νοείται. Και τώρα τα επίσημα κείμενα. Κάθε λέξη τους έχει σημασία. Θα επανέλθω:
1. Ιστοσελίδα υπουργείου Εξωτερικών
«Η έναρξη της διαφοράς σχετικά με την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας τοποθετείται χρονικά στον Νοέμβριο του 1973, όταν η τουρκική κρατική εταιρεία πετρελαίων χορήγησε άδειες για διεξαγωγή ερευνών επί της ελληνικής υφαλοκρηπίδας δυτικά των ελληνικών νησιών του Ανατολικού Αιγαίου.
Έκτοτε, οι επανειλημμένες τουρκικές απόπειρες παραβίασης των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας επί της υφαλοκρηπίδας της έχουν αποτελέσει σοβαρότατο σημείο τριβής στις διμερείς σχέσεις, φέρνοντας τις δύο χώρες ακόμα και στο χείλος ένοπλης σύγκρουσης.
Το 1976, η Ελλάδα έφερε το θέμα στο Συμβούλιο Ασφαλείας και παράλληλα προσέφυγε μονομερώς στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Η Τουρκία δεν την ακολούθησε, επικαλούμενη τη μη αναγνώριση της δικαιοδοσίας του Δικαστηρίου από αυτήν.
Οι δύο χώρες άρχισαν διαπραγματεύσεις για το θέμα της υφαλοκρηπίδας τον Νοέμβριο του 1976, συνυπογράφοντας το γνωστό ως Πρακτικό της Βέρνης, το οποίο έθετε το πλαίσιο του διαλόγου. Ο διάλογος, όμως, τερματίσθηκε άπρακτος το 1981, λόγω των συνεχών παλινδρομήσεων και της αδιάλλακτης στάσης της Τουρκίας, οπότε εξέπνευσε παράλληλα και το Πρακτικό της Βέρνης».
2. Απόσπασμα από πρακτικό της Βέρνης:
«6. Τα δύο Μέρη αναλαμβάνουν την υποχρέωσιν όπως απόσχουν πάσης πρωτοβουλίας ή πράξεως σχετικής προς την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου, η οποία θα ηδύνατο να παρενοχλήση την διαπραγμάτευσιν. 7. Τα δύο Μέρη αναλαμβάνουν την υποχρέωσιν όπως, καθ’ όσον αφορά εις τας διμερείς των σχέσεις, απόσχουν πάσης πρωτοβουλίας ή πράξεως, η οποία θα έτεινε να μειώση το κύρος του ετέρου».
3. Απόσπασμα από τη Συμφωνία Σημίτη – Ντεμιρέλ στη Μαδρίτη το 1997 με την οποία η Ελλάς και η Τουρκία συμφώνησαν:
«Σεβασμό στα νόμιμα, ζωτικά συμφέροντα και ενδιαφέροντα της κάθε χώρας στο Αιγαίο, τα οποία έχουν μεγάλη σημασία για την ασφάλεια και την εθνική κυριαρχία της. Δέσμευση αποφυγής μονομερών ενεργειών στη βάση του αμοιβαίου σεβασμού και της επιθυμίας, ώστε να αποτραπούν συγκρούσεις οφειλόμενες σε παρεξήγηση».
4. Απόσπασμα από τα Συμπεράσματα της Συνόδου Κορυφής του Οκτωβρίου
«Η Ε.Ε. εκφράζει ικανοποίηση για τα πρόσφατα βήματα οικοδόμησης εμπιστοσύνης από την Ελλάδα και την Τουρκία καθώς και για την εξαγγελία ότι θα επαναλάβουν τις απευθείας διερευνητικές συνομιλίες τους με στόχο την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης των δύο χωρών».
5. Απόσπασμα από τα συμπεράσματα της Συνόδου Κορυφής του Δεκεμβρίου:
«Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο σημείωσε την απόσυρση του τουρκικού σκάφους “Oruc Reis” και ενέμεινε στη θέση του για συνεχή αποκλιμάκωση ώστε να καταστεί δυνατή η ταχεία επανέναρξη των άμεσων διερευνητικών συνομιλιών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας».
Τι προκύπτει από όλα αυτά σε συνδυασμό με τις πληροφορίες που θα σας παρουσιάσω;
Καταρχάς οι διερευνητικές θα καταλήξουν σε μια διευρυμένη «Βέρνη», με πιθανές παραπομπές όμως στη Συμφωνία της Μαδρίτης, στα Συμπεράσματα του τελευταίου Συμβουλίου Κορυφής όπου συμφωνήθηκε διάλογος εφ’ όλης της ύλης (σε αντίθεση με την προηγούμενη όπου έγινε απλώς αναφορά σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ), σε διεθνείς συνθήκες για τις μειονότητες κ.λπ. Συγκρινόμενο με τη Βέρνη αλλά και το Νταβός δυστυχώς το πλαίσιο διαπραγμάτευσης στις μέρες μας έχει αλλάξει. Τα «νόμιμα και ζωτικά συμφέροντα της Τουρκίας στο Αιγαίο» με βάση τη Μαδρίτη του κυρίου Σημίτη μάς κυνηγούν. Και δυστυχώς μετά την τελευταία σύνοδο μας κυνηγά και η Ευρώπη. Διάλογο εφ’ όλης της ύλης μάς ζητά με τα συμπεράσματά της! Και δεδομένης της απόσυρσής της από την περιοχή, διάλογο υπό την επιδιαιτησία των ΗΠΑ εννοεί.
Η νέα Γιάλτα θα κριθεί στην πιθανή συνάντηση Μπάιντεν – Ερντογάν μέσα στο 2021. Το δεύτερο θέμα που προκύπτει είναι το εξής: Μέχρι να φθάσουν σε γραπτή συμφωνία οι δύο χώρες για το διευρυμένο πλαίσιο διαλόγου ενός πρακτικού τύπου Βέρνης το «Oruc Reis» θα πλέει έξω από την Κρήτη, την Κάσο, την Κάρπαθο και το Καστελόριζο και θα ερευνά εντός 12 μιλίων; Οι Τούρκοι είναι απίστευτοι. Δεν τους φθάνει που η Ε.Ε. δεν αποφάσισε κυρώσεις έως τον Μάρτιο δίδοντας πράσινο φως για να συνεχίσουν τις προκλήσεις τους, δεν φθάνει που όποιες μελλοντικές κυρώσεις στα συμπεράσματα συνδέονται μόνο με γεωτρύπανα (με αφορμή την Κύπρο) και όχι με ερευνητικά -νέο κλείσιμο ματιού από τη Μέρκελ-, τώρα πιέζουν εμάς να δεχθούμε (!) έναρξη διερευνητικών με το «Oruc Reis»… έξω.
Η πίτα ολάκερη και ο σκύλος χορτάτος. Και επικαλούνται οι απίθανοι το επιχείρημα ότι ο Καραμανλής το 1976 δεν ζήτησε ανάλογες εγγυήσεις -να μην κυκλοφορεί το «Χόρα» στο Αιγαίο- έως ότου φθάσει στην υπογραφή του πρακτικού της Βέρνης. Λησμονούν βεβαίως ότι το «Χόρα» δεν βγήκε ποτέ ξανά μετά το «Βυθίσατε», γιατί η ελληνική ναυτική ισχύς ήταν τεραστία και η αποφασιστικότητα όλου του πολιτικού κόσμου δεδομένη. Δεν χρειάστηκε να το πει ο Καραμανλής.
Γι’ αυτό και οι Τούρκοι αυτοβούλως απείχαν από προκλήσεις στην υφαλοκρηπίδα μας και ΠΡΙΝ αλλά και μετά τη Βέρνη. Λησμονούν ότι είχε χαλάσει ο ασύρματος του «Χόρα» και δεν επικοινωνούσε με την Αγκυρα, πώς να το ξαναβγάλουν; Λησμονούν ότι ο τότε εκπρόσωπος του τουρκικού ΓΕΝ δήλωσε δημοσίως ότι «αν δεχθεί επίθεση, δεν θα μπορέσουμε να το σώσουμε». Και μας πουλούν σήμερα -λες και δεν θυμόμαστε- την αδυναμία τους για επιχείρημα! Λησμονούν επίσης ότι η διαφορά ήταν τότε μία, δεν μιλούσαμε για τον ουρανό των γκρίζων ζωνών και για τα άστρα της αποστρατιωτικοποίησης. Λησμονούν, τέλος, ότι δεν χρειάστηκαν διερευνητικές 18 ετών για να συναφθεί η ατζέντα. Αύγουστο του 1976 βγήκε το «Χόρα» στο Αιγαίο, Νοέμβριο υπεγράφη η Βέρνη.
Τώρα γιατί λέτε ζητούν να πλέει ελευθέρως το «Oruc Reis» κατά τη διάρκεια των διερευνητικών όπου θα συμφωνηθεί η ατζέντα του διαλόγου; Μα, για να μας ασκήσουν πίεση υπό το κράτος θερμού επεισοδίου ώστε να δεχθούμε όλη τους την ατζέντα: γκρίζες ζώνες, αποστρατιωτικοποίηση, Θράκη, κατάργηση του μνημονίου Παπούλια – Γιλμάζ, κατάργηση στρατιωτικών ασκήσεων κ.λπ. «Περίστροφο» στο τραπέζι των διερευνητικών είναι το «Oruc Reis», όχι πλοίο. Γι’ αυτό η Αγκυρα απαιτεί να βγουν καράβια στη στεριά και να «δέσουν» δίπλα στο τραπέζι του διαλόγου. Για να τα ατενίζουν οι διπλωμάτες που θα διαπραγματεύονται. Δεν θέλω να πω κάτι περισσότερο. Τα συμπεράσματα δικά σας. Η κυβέρνηση -νομίζω- ξέρει άριστα τι πρέπει να κάνει.