Αφιερωμένο στην 75η επέτειο της έναρξης της ιστορικής δίκης στη Νυρεμβέργη
Πρόσφατα, στη Λευκωσία, στην Άγκυρα και αλλού, πολλαπλασιάστηκαν οι εικασίες ότι η Τουρκία μπορεί να «προσαρτήσει» τα εδάφη της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ) υπό συνεχιζόμενη τουρκική κατοχή.
Παράδειγμα βρίσκεται σε μακροσκελές «Μήνυμα του Υπουργού Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας Πρόδρομου Προδρόμου για την 60ή επέτειο της Κυπριακής Δημοκρατίας». Σε αυτό το «Μήνυμα», που δημοσιεύτηκε στις 30 Σεπτεμβρίου 2020, ο Υπουργός Παιδείας ανέφερε τη «συνεχόμενη απειλή της Τουρκίας είτε για άμεσο έλεγχο είτε και για προσάρτηση των κατεχομένων». (Πηγή: http://enimerosi.moec.gov.cy/archeia/1/ypp11302a)
Ωστόσο, ο Υπουργός δεν διατύπωσε καμία επιφύλαξη για την έννοια της «προσάρτησης», η οποία σχετίζεται με την αυθαίρετη διεκδίκηση της κυριαρχίας. Ούτε εξακρίβωσε ότι οποιαδήποτε υποτιθέμενη «προσάρτηση» θα είναι σε αντίθεση με την κυριαρχία της ΚΔ, η οποία περιλαμβάνει τα κατεχόμενα.
Ακόμη χειρότερα, ο Υπουργός Παιδείας δεν επισήμανε ότι, λόγω των δύο ένοπλων τουρκικών εισβολών του 1974 και της επακόλουθης κατοχής, οποιαδήποτε υποτιθέμενη «προσάρτηση» θα ισοδυναμούσε με μιαν απαράδεκτη εκδήλωση του επιθετικού πολέμου, κάτι που ονομάστηκε από το Διεθνές Στρατοδικείο της Νυρεμβέργης ως «το ανώτατο διεθνές έγκλημα» («the supreme international crime»).
Ως αποτέλεσμα, αν και έμμεσα, ο Υπουργός Παιδείας δημιούργησε τη λανθασμένη εντύπωση ότι η «προσάρτηση» είναι νόμιμο εργαλείο στα χέρια της Τουρκίας. Με άλλα λόγια, όπως τόσα άλλα άτομα που, χωρίς αποσαφήνιση, έχουν υποθέσει ότι μια «προσάρτηση των κατεχομένων» μπορεί να βρίσκεται στον ορίζοντα, ο Υπουργός παραπλάνησε τον κοινό.
Η διαχρονική σημασία της Νυρεμβέργης
Είναι ειρωνικό το γεγονός ότι, στην ΚΔ, οι πρόσφατες εικασίες για την πιθανή «προσάρτηση των κατεχομένων» επισκίασαν την 75η επέτειο της έναρξης της πρώτης διεθνούς δίκης για διεθνή εγκλήματα στη Νυρεμβέργη στις 20 Νοεμβρίου 1945. Ευτυχώς, αυτή η επέτειος δεν ξεχάστηκε από άλλα κράτη, συμπεριλαμβανομένης της ίδιας της Γερμανίας.
Στις 20 Νοεμβρίου 2020, στο δικαστικό κτήριο στη Νυρεμβέργη, όπου ξεκίνησε η δίκη πριν από ακριβώς 75 χρόνια, στον απόηχο του τέλους του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Frank-Walter Steinmeier, σημερινός Ομοσπονδιακός Πρόεδρος της Γερμανίας και κάτοχος διδακτορικού στη Νομική, εξέδωσε μια βαθυστόχαστη επετειακή ομιλία. Παρατήρησε ότι:
«Τον Νοέμβριο του 1945… το δίκαιο επρόκειτο να ξαναγραφτεί εδώ. Σε αυτό ακριβώς το δωμάτιο, ενώ τα ερείπια καθαρίζονταν έξω από αυτό το δικαστήριο, οι τέσσερεις συμμαχικοί νικητές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου [οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία και η Σοβιετική Ένωση], έθεσαν τον θεμέλιο λίθο για τη νομική τάξη ενός νέου κόσμου».
Εν όψει των σοβαρών εγκλημάτων που είχαν διαπραχθεί από τη Γερμανία και από τόσους Γερμανούς πριν και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Πρόεδρος Steinmeier παραδέχτηκε:
«Η ατιμωρησία δεν θα μπορούσε να ήταν η απάντηση εν όψει των εγκλημάτων τέτοιων διαστάσεων… Αυτό σήμαινε ότι ο νόμος έπρεπε να χρησιμοποιηθεί για να αντισταθεί στην εξουσία και για τον καθορισμό των ορίων στην κατάφωρη κατάχρηση της εξουσίας. Ο νόμος αποτελούσε τη βάση για το παγκόσμιο διεθνές ποινικό δίκαιο, για τη διεθνή ποινική δικαιοδοσία και, τελικά, για μια διεθνή τάξη βασισμένη στον νόμο και στη δικαιοσύνη. Ήταν επίσης το θεμέλιο της αρχής της καθολικής δικαιοδοσίας, σύμφωνα με την οποία τα εγκλήματα πολέμου και τα σοβαρά εγκλήματα κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν πρέπει να παραμένουν ατιμώρητα πουθενά στον κόσμο». (Πηγή: www.bundespraesident.de/SharedDocs/Downloads/DE/Reden/2020/11/201120-Festakt-Nuernberg-Englisch-2.pdf;jsessionid=78C0747E1ECF3B81CBBB29D0133285CF.2_cid370?__blob=publicationFile)
«Το ανώτατο διεθνές έγκλημα»
Στο επίκεντρο της ιστορικής δίκης στη Νυρεμβέργη ήταν τρία διεθνή εγκλήματα που αναφέρθηκαν στο άρθρο 6 του Καταστατικού Χάρτη του Διεθνούς Στρατοδικείου της Νυρεμβέργης της 8ης Αυγούστου 1945 – εγκλήματα κατά της ειρήνης, εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Στην απόφασή του της 30ής Σεπτεμβρίου και 1ης Οκτωβρίου 1946, το Στρατοδικείο της Νυρεμβέργης εντόπισε ορισμένες σχετικές νομικές αρχές, όπως τις ακόλουθες με αυτονόητες επιπτώσεις για την ΚΔ ως αυταπόδεικτο θύμα του επιθετικού πολέμου:
«Ο πόλεμος είναι ουσιαστικά ένα μοχθηρό [«evil»] πράγμα. Οι συνέπειές του δεν περιορίζονται μόνο στα εμπόλεμα κράτη, αλλά επηρεάζουν ολόκληρο τον κόσμο. Άρα, η έναρξη ενός επιθετικού πολέμου [«war of aggression»] δεν είναι μόνον ένα διεθνές έγκλημα. Είναι το ανώτατο διεθνές έγκλημα που διαφέρει από τα άλλα εγκλήματα πολέμου μόνο και μόνο επειδή περιέχει μέσα του τη συσσωρευμένη μοχθηρία [«evil»] του συνόλου».
Όσον αφορά το ζήτημα της προσάρτησης, το Στρατοδικείο της Νυρεμβέργης εξέφρασε ιδιαίτερη αποδοκιμασία όχι μόνο για την υποτιθέμενη «προσάρτηση» της Αυστρίας από τη Γερμανία στις 13 Μαρτίου 1938, μια μέρα μετά τη γερμανική εισβολή και κατοχή της Αυστρίας, αλλά και για «τις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν για την επίτευξη αυτού του στόχου», οι οποίες «ήταν αυτές ενός επιτιθέμενου». (Πηγή: «Trial of the Major War Criminals», (International Military Tribunal, Nuremberg, 1947), www.loc.gov/rr/frd/Military_Law/pdf/NT_Vol-I.pdf, σελίδα 186, 194 & 195).
Απαγόρευση
Παλαιότερα, αποικιακές και άλλες δυνάμεις χρησιμοποιούσανε την προσάρτηση ως μη απαγορευμένη μέθοδο για να αποκτήσουν ξένα εδάφη και για να ασκήσουν κυριαρχία εκεί. Τα πολλαπλά παραδείγματα περιλαμβάνουν τη βρετανική προσάρτηση της Κύπρου στις 5 Νοεμβρίου 1914, στις αρχές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Εντούτοις, καταδικάζοντας ρητά «την προσφυγή στον πόλεμο για την επίλυση των διεθνών αντιπαραθέσεων» και για την προώθηση της «εθνικής πολιτικής», το Σύμφωνο Κέλογκ-Μπριάν του 1928 απαγόρευσε σιωπηρά την προσάρτηση των ξένων εδαφών.
Με τη σειρά τους, ο Χάρτης του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) του 1945, ο Καταστατικός Χάρτης του Διεθνούς Στρατοδικείου της Νυρεμβέργης του 1945 και η απόφαση του Στρατοδικείου του 1946 υπογράμμισαν την απαγόρευση τόσο του πολέμου, όσο και της προσάρτησης.
Στις 11 Δεκεμβρίου 1946, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ υιοθέτησε το Ψήφισμα 95 (Ι). Αυτό επιβεβαίωσε τις αρχές του διεθνούς δικαίου που αναγνωρίστηκαν από τον Καταστατικό Χάρτη του Στρατοδικείου της Νυρεμβέργης και από την απόφαση του Στρατοδικείου.
Ακολούθησαν άλλα σχετικά κείμενα, όπως η Σύμβαση για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας του 1948, οι τέσσερεις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949 και η Διεθνής Σύμβαση για την Καταστολή και Τιμωρία του Εγκλήματος του Απαρτχάιντ του 1973. Επιπλέον, μέσω του Ψηφίσματος 242 του 1967 για τη Μέση Ανατολή, το Συμβούλιο Ασφαλείας τόνισε ότι «είναι απαράδεκτη η απόκτηση εδάφους μέσω πολέμου».
Απ’ ό,τι φαίνεται, όλα αυτά τα κείμενα αγνοήθηκαν το 1974, ειδικά όταν η Τουρκία, χωρίς καμία δικαιολογία, ξεκίνησε τη δεύτερη τουρκική εισβολή στην ΚΔ στις 14 Αυγούστου 1974. Τότε, λίγα άτομα αντιλήφθηκαν το μέγεθος της εγκληματικότητας που ξετυλίχθηκε στην ΚΔ, σε αντίθεση με τις αρχές της Νυρεμβέργης. Ένα από αυτά ήταν ο Ζήνωνας Ρωσσίδης, τότε μόνιμος αντιπρόσωπος της ΚΔ στον ΟΗΕ και δικηγόρος το επάγγελμα.
Στην ιστορική επιστολή του προς τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ με ημερομηνία 6 Δεκεμβρίου 1974, ο Πρέσβης Ρωσσίδης κατηγόρησε την Τουρκία, επειδή διέπραξε «διαδοχικές πράξεις επιθετικότητας και εισβολής» και ευθυνόταν για «μια σειρά διεθνών εγκλημάτων», όπως «ψυχρόαιμες ανθρωποκτονίες», «βιασμούς» και «μαζικές βίαιες μεταφορές».
Περαιτέρω, ο Πρέσβης Ρωσσίδης ισχυρίστηκε ότι η Τουρκία αγνόησε μια βαρυσήμαντη προειδοποίηση του Στρατοδικείου της Νυρεμβέργης – ότι έγκλημα πολέμου διαπράττεται σε οποιαδήποτε περίπτωση «αδίστακτης εκμετάλλευσης» κατεχόμενων εδαφών σε συνθήκες που η κατέχουσα δύναμη δεν λαμβάνει υπόψη την τοπική οικονομία του κράτους υπό κατοχή.
O Πρέσβης Ρωσσίδης πρόσθεσε ότι το τουρκικό κράτος και τα όργανά του «λαμβάνουν άλλα παράνομα μέτρα για την προώθηση των σχεδίων τους για μια de facto προσάρτηση της βόρειας Κύπρου». Έδωσε διάφορα παραδείγματα όπως τη «μεταφορά στην Κύπρο Τούρκων υπηκόων ως μέσου για την αλλαγή των δημογραφικών συνθηκών στο νησί» και την ασέβεια έναντι εκκλησιών, σαν αυτήν του Αγίου Ανδρέα στα Πάναγρα στην Επαρχία Κερύνειας. Αυτή, «εφόσον λεηλατήθηκε, μετατράπηκε σε στάβλο για βόδια και μαντρί για πρόβατα» (Πηγή: Έγγραφο του ΟΗΕ S/11569.)
Η διορατικότητα Ρωσσίδη
Ο Πρέσβης Ρωσσίδης ήταν διορατικός διπλωμάτης.
Πρώτον, προέβλεψε ότι η Τουρκία σχεδίαζε «de facto προσάρτηση της βόρειας Κύπρου», κάτι που ουσιαστικά έγινε στα χρόνια μετά το 1974.
Δεύτερον, δεκαετίες πριν από το 2003, όταν εγκαθιδρύθηκε το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο μέσω του Καταστατικού της Ρώμης του 1998, ο Πρέσβης Ρωσσίδης υποστήριζε την ίδρυση τέτοιου είδους δικαστηρίου για να ασχοληθεί με το έγκλημα της επίθεσης και άλλα διεθνή εγκλήματα.
Σύμφωνα με ανακοινωθέν του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών της ΚΔ (ΓΤΠ) της 6 Φεβρουαρίου 1977, σε νομικό συνέδριο στη Βοστώνη, ο Πρέσβης Ρωσσίδης εξέφρασε την υποστήριξή του για το τότε προτεινόμενο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Πέραν τούτου, παρατήρησε ότι «τα διεθνή εγκλήματα διαπράττονται ανεξέλεγκτα στην εποχή μας» και ότι αυτή η πραγματικότητα «επηρεάζει άμεσα το πρόβλημα της Κύπρου και τα εγκλήματα που έχουν διαπραχθεί κατά του λαού της». (Πηγή: www.piopressreleases.com.cy/easyconsole.cfm/page/printRelease/s_id/63913/isImported/0).
Παρ’ όλα αυτά, η ατιμωρησία συνέχισε να επικρατεί προς όφελος της Τουρκίας και όλων των άλλων κρατών και ατόμων με προφανή ευθύνη για τη διάπραξη διεθνών εγκλημάτων στην ΚΔ.
Το έγκλημα της επίθεσης
Το Καταστατικό της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου του 1998 έχει στερεοποιήσει τόσο το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, όσο και τη διεθνή ποινική δικαιοσύνη. Ωστόσο, όπως σημείωσε ο Πρόεδρος Steinmeier στις 20 Νοεμβρίου 2020: «Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία δεν προσχώρησαν στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Ούτε η Κίνα, η Ινδία ή δεκάδες άλλα κράτη». Ένα από αυτά τα «άλλα κράτη» είναι η Τουρκία, η οποία δεν έχει καν υπογράψει το Καταστατικό της Ρώμης.
Συνεπώς, σε αντίθεση με την ΚΔ, την Ελλάδα, το Ηνωμένο Βασίλειο και 120 άλλα κράτη μέρη, η Τουρκία έχει απομακρυνθεί από το άρθρο 5 του Καταστατικού της Ρώμης και από αυτά που ορίζει:
«Τα Δικαστήριο έχει δικαιοδοσία σύμφωνα με το παρόν Καταστατικό επί των ακόλουθων εγκλημάτων: (α) Το έγκλημα της γενοκτονίας, (β) Εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας [όπως το έγκλημα του Απαρτχάιντ], (γ) Εγκλήματα πολέμου [και], (δ) Το έγκλημα της επίθεσης [«the crime of aggression»]».
Εδώ, πρέπει να διευκρινίσω ότι δεν υπάρχει καμία ουσιαστική διαφορά μεταξύ των εγκλημάτων κατά της ειρήνης, όπως αναφέρονται στον Καταστατικό Χάρτη του Στρατοδικείου της Νυρεμβέργης, και το έγκλημα της επίθεσης, όπως αναφέρεται στο Καταστατικό της Ρώμης. Τούτου λεχθέντος, το άρθρο 8.2(α) του Καταστατικού της Ρώμης, όπως τροποποιήθηκε το 2010, ερμηνεύει ρητά τι σημαίνει το έγκλημα της επίθεσης. Σημαίνει:
«Την εισβολή ή επίθεση από τις ένοπλες δυνάμεις ενός κράτους κατά της επικράτειας ενός άλλου κράτους, ή οποιαδήποτε στρατιωτική κατοχή, όσο προσωρινή και να είναι, που προκύπτει από τέτοια εισβολή ή επίθεση, ή οποιαδήποτε προσάρτηση από τη χρήση βίας κατά του εδάφους ενός άλλου κράτους ή τμήματος αυτού» (Δείτε: www.icc-cpi.int/nr/rdonlyres/add16852-aee9-4757-abe7-9cdc7cf02886/283503/romestatuteng1.pdf).
Καταλήγω σε ένα αυτονόητο συμπέρασμα. Οποιαδήποτε υποτιθέμενη «προσάρτηση» των κατεχομένων θα αποτελέσει όχι μόνο μια παράνομη πράξη, αλλά μιαν αυθαίρετη εκδήλωση της επιθετικότητας. Εν τω μεταξύ, η κατοχή συνεχίζει να ισοδυναμεί με μιαν ατιμώρητη συνέπεια του επιθετικού πολέμου, δηλαδή του «ανώτατου διεθνούς εγκλήματος».
Σιωπή στην ΚΔ
Αυτά τα θέματα θα έπρεπε να επισημαίνονται καθημερινά από τον Πρόεδρο, τους υπουργούς και τους διπλωμάτες της ΚΔ. Όμως, απ’ ό,τι φαίνεται, αυτό δεν γίνεται. Για παράδειγμα, στις 20 Νοεμβρίου 2020, το ΓΤΠ δεν εξέδωσε κανένα προεδρικό ή υπουργικό ανακοινωθέν για την 75η επέτειο της έναρξης της ιστορικής δίκης στη Νυρεμβέργη. Οι επίσημοι ιστότοποι και λογαριασμοί Twitter των Υπουργείων Δικαιοσύνης, Εξωτερικών και Παιδείας υποδεικνύουν ό,τι έγινε εκείνη τη μέρα, και αγνόησαν τη Νυρεμβέργη (Πηγές: www.pio.gov.cy, www.mjpo.gov.cy, https://twitter.com/minjusticecy, https://mfa.gov.cy, https://twitter.com/CyprusMFA, http://enimerosi.moec.gov.cy και https://twitter.com/cymoec).
Νωρίτερα, στις 3 Νοεμβρίου 2020, η Νυρεμβέργη αναφέρθηκε από το ΓΤΠ σε ανακοινωθέν με τίτλο «Παρέμβαση της Κύπρου στην Ολομέλεια της Γενικής Συνέλευση του ΟΗΕ για την Έκθεση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου». Ωστόσο, το ανακοινωθέν απέφυγε να αναφέρει την Τουρκία, τις τουρκικές εισβολές στην ΚΔ, την τουρκική κατοχή και το γεγονός ότι η Τουρκία έχει απομακρυνθεί από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο.
Οι ίδιες περίεργες παραλείψεις βρίσκονται σε άλλες επίσημες πυγές της ΚΔ. Καλό παράδειγμα είναι το άρθρο του Υπουργού Εξωτερικών, Νίκου Χριστοδουλίδη, «για τα εικοσάχρονα από την ίδρυση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου», που δημοσιεύτηκε από το ΓΤΠ στις 16ης Ιουλίου 2018. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η δήλωση της Αναπληρώτριας Μόνιμης Αντιπρόσωπου της ΚΔ στον ΟΗΕ, κ. Πόλυς Ιωάννου, στις 29 Οκτωβρίου 2018, σε συζήτηση στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ για το θέμα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. (Δείτε: www.piopressreleases.com.cy/easyconsole.cfm/page/easyconsole.cfm/page/printRelease/s_id/581373/isImported/1 και www.cyprusun.org/?p=8385).
Ερωτήματα
Στο πλαίσιο των εξαγγελιών της Τουρκίας και της παράνομης κατοχής εκ μέρους της εδαφών της ΚΔ, η κυβέρνηση της ΚΔ πρέπει να εξηγήσει στον λαό τι πραγματικά σημαίνει η έννοια της «προσάρτησης». Πέραν τούτου, πρέπει να απαντήσει ορισμένα ερωτήματα. Πώς εξηγούνται οι διάφορες παραλείψεις που έχω εντοπίσει σε αυτό το άρθρο; Γιατί η κυβέρνηση είναι τόσο απρόθυμη να συσχετίσει την Τουρκία με τα διεθνή εγκλήματα; Σήμερα, 75 χρόνια μετά την έναρξη της ιστορικής δίκης στη Νυρεμβέργη, η Κυβέρνηση της ΚΔ ζητά την επιβολή του Καταστατικού Χάρτη του Διεθνούς Στρατοδικείου και των σχετικών αρχών που εντοπίστηκαν στην απόφαση του Στρατοδικείου;
Πάνω απ’ όλα, η Κυβέρνηση έχει λάβει οποιαδήποτε μέτρα υπέρ της εφαρμογής του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και υπέρ της παροχής της διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης; Εάν ναι, πού είναι οι αποδείξεις; Εάν όχι, γιατί όχι;
*Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή Πανεπιστημίου UCLan Cyprus. Οι απόψεις του είναι προσωπικές. Πηγή: simerini.sigmalive.com