Η Διακεκριμμένη φωτογράφος κ Μαρία Στέφωση παρεχώρησε συνέντευξη στον Αχιλλέα Παπαδιονυσίου.
Θέατρα, στάδια, ναοί και αρχαία κλέη: αυτά ―μπορεί να― είναι η δουλειά μέσω τής Τέχνης. Μυρωδιές, ίχνη, σκιές, φωνές και αποτυπώματα: είναι ―σίγουρα― η Τέχνη μετά από έμπνευση, γνώση και πολλή δουλειά.
Μιλήστε μας για τον τόπο καταγωγής σας, τα παιδικά σας χρόνια και τους γονείς σας?
• Γεννήθηκα στην Αθήνα και μεγάλωσα στην συνοικία του Βύρωνα, από γονείς που δεν ήταν πρόσφυγες, σε μια απλή και αγαπημένη οικογένεια, έχω και ένα αδελφό. Οι γονείς μου δούλευαν και οι δυο για να τα βγάλουν πέρα.
Πώς επιλέξατε να ασχοληθείτε με την φωτογραφία?
• Ασχολήθηκα με την φωτογραφία όταν ένιωσα την ανάγκη για κάτι δημιουργικό, λατρεύω τον κινηματογράφο και πως αυτός μπορεί με εικόνες να αναπαραστήσει τα όνειρά μας. Αυτό θέλω να κάνω και με την φωτογραφία
Για τις σπουδές σας στην φωτογραφία?
• Πήγα σε σχολές φωτογραφίας, σε πολλά σεμινάρια με φωτογράφους, αλλά η μεγαλύτερη σπουδή είναι η τέχνη, όποια τέχνη, που σου δίνει την δυνατότητα να φτιάχνεις εικόνες. Ζωγραφική, θέατρο, κινηματογράφος, λογοτεχνία, ποίηση, ιστορία καθώς και μελέτη όλων των μεγάλων φωτογράφων με το έργο τους.
Πότε κάνατε την πρώτη σας έκθεση, με ποιο τίτλο και ποια τα συναισθήματά σας?
• Η πρώτη μου έκθεση ήταν το 1989 στο Φωτογραφικό Κέντρο Αθηνών με θέμα για τους υπάλληλους του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας (εργαζόμουν τότε εκεί) και με τίτλο «Δημόσιοι Υπάλληλοι -οι συνάδελφοί μου». Όπως έγραψε ο Κώστας Ιωαννίδης στην έκδοση Σύγχρονη Ελληνική Φωτογραφία: «Οι φωτογραφίες της Στέφωση ανήκουν στην κατηγορία ντοκουμέντα, ο φωτογράφος είναι μέρος της κοινότητας πτυχές της ζωής της οποίας επιχειρεί να καταγράψει».
Για την συμμετοχή σας στο Φεστιβάλ της Ολλανδικής Φωτογραφίας?
• Η συμμετοχή στο PhotoFestivalNaardenστην Ολλανδία το 1993 έγινε με την έκθεση «Εσωτερικό Τοπίο» στην σειρά 8EuropeanWomen. Έγραψε τότε η κριτικός τέχνης Αθηνά Σχινά «Η Μ. Στέφωση το υλικό της το χειρίζεται όπως ο ζωγράφος και ο αρχιτέκτονας. Επιλέγει, αποτυπώνει, αποσυνδέει και από τα στοιχεία-θησαυρίσματα της εικαστικής της αναδίφησης διαρθρώνει κι ανασυνθέτει την τελική της εικόνα».
Μιλήστε μας για την συνεργασία σας με τον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού?
• Στον ΕΟΤ πήγα το 1988 σαν φωτογράφος και γραφίστας, ταξιδεύοντας σε όλη την Ελλάδα μαζεύοντας υλικό για την δημιουργία των εκδόσεων και των διαφημίσεων του ΕΟΤ. Επίσης εργάστηκα και στο Φεστιβάλ Αθηνών. Μια μεγάλη εμπειρία για μένα.
Για την συνεργασία σας με τα κορυφαία Μουσεία της χώρας?
• Συνεργάστηκα με καλλιτέχνες, Ιδρύματα και Μουσεία σχεδιάζοντας καταλόγους και αναδρομικές εκθέσεις όπως των Ελλήνων καλλιτεχνών από τις ΗΠΑ:LucasSamaras, StephenAntonakos, Ελλήνων καλλιτεχνών: Μίμης Κοντός, Κωνσταντίνος Ξενάκης, ΑλέξηςΑκριθάκης, ΔημήτρηςΠερδικίδης, Μπόστ, Παντελής Λαζαρίδης κ.α. στην Εθνική Πινακοθήκη, Μουσείο Μπενάκη, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και σε μικρότερα άλλα.
Για την συνεργασία σας με το Υπουργείο Πολιτισμού για το πρόγραμμα «Δρόμοι του Ορθοδόξου Μοναχισμού»?
• Ένα μεγάλο ταξίδι που κράτησε 3 μήνες ταξιδεύοντας και φωτογραφίζοντας μοναστήρια κατά μήκος της Εγνατίας οδό, στην Κρήτη, τα Δωδεκάνησα, τα νησιά βόρειου Αιγαίου. Σχεδίασα τρεις τόμους και σε τρεις γλώσσες. Μια γενναία δουλειά που έτυχε μεγάλης ικανοποίησης από την Ε.Ε.
Για την φωτογράφηση του τουριστικού οδηγού «Κρήτη μια γη στο μέσον βαθύχρωμου πελάγους»?
• Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα συνέχεια, είτε για επαγγελματικούς λόγους η και για την χαρά του ταξιδιού, προκύπτει ένα υλικό που ο επόμενος στόχος είναι η δημιουργία μιας έκδοσης, για να δώσεις στους αναγνώστες πράγματα που εσύ ανακαλύπτεις και είναι μοναδικά. Έτσι βγήκε για την Κρήτη που επί 20 χρόνια την ταξίδευσα και επίσης για την Μάνη, άλλη μια περιοχή που γοητεύει όλους τους φωτογράφους.
Για την επιμέλεια στο Βιβλίο «Έλλη Λαμπέτη»?
• Τη δεκαετία του 90 με φίλους και συνεργάτες ξεκινήσαμε ένα εκδοτικό οίκο με το όνομα «Ίτανος», και ανάμεσα στις μεγάλες εκδόσεις που φτιάξαμε ήτανη έκδοση για την Έλλη Λαμπέτη, δυο σπάνιες εκδόσεις για την Ελληνίδαγλύπτρια με μεγάλη καριέρα στις ΗΠΑ Chryssa, για την Τριλογία του Μιχάλη Κακογιάννη, για τα Αρχαία Θέατρα, τα Αρχαία Στάδια κ.α.
Για την συνεργασίακαι την επιμέλεια στο Βιβλίο Μιχάλης Κακογιάννης Τριλογία?
• Η συνεργασία ήταν υπέροχη, μου έδωσε όλο το φωτογραφικό υλικό που είχε από τα γυρίσματα των τριών ταινιών του πάνω στον Ευριπίδη, Ιφιγένεια στην Αυλίδα, Τρωάδες και Ηλέκτρα. Άρεσε πολύ και στην Ειρήνη Παπά, αξέχαστες συνεργασίες.
Για τις εκδόσεις σας «Αρχαία Θέατρα» και «Αρχαία Στάδια».
• Αυτά τα βιβλία προέκυψαν μετά από δυο μεγάλα ταξίδια στην ανατολική Μεσόγειο, στην Βόρειο Αφρική, στην Ιταλία (Μεγάλη Ελλάδα) και Σικελία, και σε συνεργασία με τους αρχαιολόγους που έγραψαν τα κείμενα, εκδώσαμε αυτά τα μεγάλα και πολυτελή λευκώματα σε τρεις γλώσσες.
Τεράστια εμπειρία, μεγάλη ευχαρίστηση και γοητεία να ψάξεις να βρεις τα αρχαία αυτά μνημεία, σε εποχή λίγο πριν το googlemap!!!!!
Για το βιβλίο που εκδώσατε «VillaAdriana – Η γοητεία των ερειπίων»?
• Το βιβλίο της Γιουρσενάρ «Αδριανού απομνημονεύματα» πυροδοτεί το ενδιαφέρον μου για τον φιλέλληνα αυτοκράτορα Αδριανό, επισκέφτηκα πολλές φορές την περίφημη βίλα του στο Τίβολι λίγο έξω από την Ρώμη, και έτσι προέκυψε μια έκδοση που την χρηματοδότησα προσωπικά, με θέμα την «γοητεία των ερειπίων» μια γοητεία που βρίσκω σε παντός είδους αρχιτεκτονικών ερειπίων (μνημεία, οικίες, μέγαρα, μεγάλα βιομηχανικά κτίρια) κ.α.
Μιλήστε μας για την έκθεσή σας για τον Καβάφη, για τον τίτλο της έκθεσης, τι επιχειρήσατε μέσα από αυτή την έκθεση, και τι άλλο θέλετε να δώσετε στον Θεατή?
• Το 2013 είναι έτος Καβάφη, και μια μεγάλη ευκαιρία να ασχοληθώ με ένα ποιητή που πάντα αγαπούσα και μια μυθική πόλη την Αλεξάνδρεια. Το κίνητρο είναι η φράση του μεταφραστή́ της ποίησής του Edmund Keeley στο βιβλίο του «H Καβαφική́ Αλεξάνδρεια: Μου είναι τόσο δύσκολο να σεργιανίσω σήμερα στους δρόμους τούτης της πολιτείας, δίχως να νιώθω παντού́ το φάντασμα του Kαβάφη».«Tοπία και πρόσωπα που αναδύονται μέσα από́ το νου μας μεταφέρουν σε έναν κόσμο άχρονο, έναν κόσμο μυστηριώδη, όπου η Ιστορία και η μνήμη ενσωματώνονται στο “τώρα”» – «Ένα ταξίδι από́ την αρχαία στη σύγχρονη Αλεξάνδρεια, μια περιπλάνηση μέσα στον χρόνο, ένα οδοιπορικό́ σε αυτό́ που ο Σεφέρης αποκαλεί́ “καβαφική́ γεωγραφία” με την παρουσία του ποιητή́ ζωντανή́ σε κάθε βήμα της διαδρομής». Αυτήν ακριβώς την περιπλάνηση στη μνήμη της πόλης των ανθρώπων, των αισθήσεων πραγματεύομαιστα έργα της έκθεσης.
Έγινε τον Σεπτέμβριο του 2013 στη γκαλερί Αργώ στο Κολωνάκι και μετά ταξίδευσε σε διάφορους πολιτιστικούς χώρους στην Τήνο, Ξάνθη, Σέρρες, Πήλιο και επέστεψε στην Αθήνα μετά από 2 χρόνια.
Για την έκθεσή σας που κάνατε μαζί με την κινηματογραφίστρια Ιωάννα Σπηλιοπούλου και είχε σαν τίτλο «Για χρόνια Πλάγιαζα νωρίς»?
• Το θέμα της μνήμης, της ανάμνησης όπως εμφανίζεται στην ποίηση, στη λογοτεχνία και στην ιστορία μου έδινε πάντα σκέψη και κίνητρο να φτιάξω φωτογραφίες που θα μπορούσαν να οπτικοποιήσουν αυτά τα συναισθήματα. Διαβάζοντας το έργο του Προυστ «Σε αναζήτηση του χαμένου χρόνου» μια συνεχή ανάμνηση της παιδικής ηλικίας η και άλλων περιόδων της ζωής που έχουν περάσει και έχουν αφήσει ένα ίχνος μέσα στην ψυχή, ήταν αρκετό για μένα να βγουν εικόνες από όλα αυτά που έχω βιώσει η που έχω δει, διαβάσει σε άλλους η μέσα από τον κινηματογράφο. Προέκυψαν εικόνες που τις πρόβαλλα σε απλωμένα σεντόνια, σαν μεγάλες οθόνες προβολής στιγμών της ζωής. Έγραψε ο Γιώργος Μυλωνάς για την έκθεση. «Ακολουθώντας τα χνάρια του Προυστ, η Μαρία Στέφωση βυθίζεται μνημονικά στον δικό της κόσμο για να επαναφέρει φωνές και σκιές. Μας δείχνει το παρελθόν της σαν σεντόνια, πλυμένα πάντα από το χρόνο, απλωμένα όλα στο κενό, κι επάνω τους να αχνοδιαγράφονται μορφές ή πόθοι ή εφιάλτες που συνιστούν την πραγματικότητα του Κάποτε, του Άλλοτε. Το σεντόνι, στην τελευταία δουλειά της φωτογράφου, δε συνιστά απλώς κεντρικό στοιχείο, αλλά έκθεση, ή μάλλον, πίνακα ανάγνωσης αυτού που ήλθε σ΄επαφή μαζί του σ’ ένα χρόνο ίσως περασμένο, πάντως ενεστώτα». Από την έκθεση αυτή προέκυψε ένα videoartτης κινηματογραφίστριας Ιωάννας Σπηλιοπούλου που προβλήθηκε με μεγάλη επιτυχία στην έκθεση. Βασικός ομιλητής στο videoartο σκηνοθέτης Δημήτρης Μαυρίκιος παίρνει τον ρόλο του Προυστ.
Ποιος ο χαμένος χρόνος της νιότης σας όπως έχετε πει?
• Το πέρασμα του χρόνου γενικά είναι ένα θέμα που για να το ξορκίσουμε το κάνουμε τέχνη. Πονάει λιγότερο.
Για την έκθεσή σας Μπάιρον + Μεσολόγγι που επιχειρήσατε μια ξεχωριστή ανάγνωση στην μορφή του Λόρδου Βύρωνα και τι θέλετε να δώσετε στους θεατές?
• Το 2017 έγινε μια έκθεση που συμμετείχα και εγώ στην Πινακοθήκη Μοσχανδρέου στο Μεσολόγγι. Ήταν μια ξεχωριστή ανάγνωση στην ιστορική μορφή του Λόρδου Βύρωνα, επιχείρησανα ανασυνθέσω σπαράγματα από τη ζωή του ρομαντικού ποιητή. Ο Μπάιρον, που έφυγε από τη ζωή μόλις 37 ετών στο Μεσολόγγι, «αποκαλύπτεται» μέσα από περιπλανήσεις και κρυμμένους πόθους σε μια σειρά από καλλιτεχνικές εικόνες, που συνδυάζουν φωτογραφία, εικαστικές τέχνες και ιστορία. «Ο Μπάιρον, την στιγμή που βρέθηκε στο Μεσολόγγι, προσπάθησε με το κύρος του να φέρει μια ισορροπία στις σχέσεις των Ελλήνων, που ήταν διασπασμένοι σε δυο αντίπαλες φατρίες εν μέσω πολεμικής αποδιοργάνωσης. Το ημερολόγιο που κρατούσε καταστράφηκε μετά τον θάνατό του. Έτσι, ήμουν ελεύθερη να επινοήσω ένα: Ξεκινάω από τη ζωή του στα σαλόνια της λονδρέζικης αριστοκρατίας, ακολουθεί η φυγή του στην Ευρώπη και η παραμονή του στην Ιταλία, το ταξίδι του στην Κεφαλλονιά, πριν το πέρασμα στην Ελλάδα, η άφιξη στο Μεσολόγγι και η προσπάθειά του να φανεί χρήσιμος στην υπόθεση του αγώνα ως τον θάνατό του. Οι σελίδες δεν αφορούν το ποιητικό έργο του Βύρωνα, αλλά τις σημαντικές στιγμές της ζωής του. Ο Μπάιρον τα παράτησε όλα για μια ιδέα. Θέλησε να βοηθήσει και, μέσα στο μεγάλο κύμα του φιλελληνισμού, υπήρξε ο κορυφαίος όλων. Πίστευε στο όραμά του να φανεί χρήσιμος στον αγώνα των Ελλήνων και θυσιάστηκε γι’ αυτό.»
Για την έκθεσή σας το Φαγιούμ των Λουλουδιών?
• Η ιστορικός τέχνης Αθηνά Σχινά έγραψε. «Ο τίτλος παραπέμπει στα νεκρικά κι ελεγειακά εκείνα πορτραίτα, που διαμορφώθηκαν με εγκαυστική ζωγραφική κάποτε, (κατά τα ύστερα ελληνιστικά χρόνια), προκειμένου να απεικονίσουν την μετέωρη κατάσταση ανάμεσα στην ζωή και στον θάνατο, αποτυπώνοντας κυρίως την ίδια την χαρμολύπη που γεφυρώνει – μέσα από την νοσταλγία, την σκιώδη πικρία της ωραιότητας και ταυτόχρονα της ματαιότητας των εγκοσμίων – … Η εμπνευσμένη κι εντυπωσιακά αισθαντική αυτή φωτογράφος, προσωποποιεί τις ιδιότητες των λουλουδιών, καθώς εκφραστικά τα αποδίδει ανά μονάδα ή μέσα από ευάριθμες ομάδες, που τις διαμορφώνει σαν να πρόκειται για συνάξεις ανθέων, που υπομνηματίζουν μνήμες εγκόσμιες και συναναστροφές υπερκόσμιες, οι οποίες εμφανίζονται στην αυλαία της θέασης, μέσα από ομιλήματα και σιωπές. …Η Μαρία Στέφωση, συνδυάζοντας ευφυώς την ασπρόμαυρη με την έγχρωμη τεχνική απόδοση, στα αφοπλιστικής ωραιότητας λουλούδια της, όπως και στα φυλλώματα που επιλέγει φωτογραφικά να αποκαλύψει, γράφει στην κυριολεξία με το φως, την φύση και την πεμπτουσία της διαφάνειας, αναδεικνύοντας τον καταλυτικό της ρόλο μέσα από τις λεπτεπίλεπτες τονικότητες της φωταύγειας και του σκότους, μέσα επίσης από την απτότητα και τις εσωτερικές δονήσεις μιας αδιόρατης μεμβράνης, που κρύβει και ταυτοχρόνως αποκαλύπτει, ανάμεσα στην ζωή και στον θάνατο, στις ψευδαισθήσεις και στις αλήθειες του εδώ και του επέκεινα, τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος». Και ο Μιχάλης Αναστασίου στον κατάλογο γράφει «Η Τέχνη τής Στέφωση με απόλυτο σεβασμό, ακρίβεια, αλλά και με αφοσίωση στην υψηλή αισθητική που χαρακτηρίζει κάθε της εγχείρημα, πλησιάζει και ιστορεί το χρώμα, το άρωμα, τις πτυχώσεις και τις υφές, την ψυχική διάθεση και εν τέλει τον χαραγμένο χρόνο στα πρόσωπα τού κήπου τού μέσα δωματίου της. Η Μαρία Στέφωση λέει ότι δεν φωτογραφίζει πρόσωπα. Και κάνει λάθος».
• Η τελευταία έκθεση που έκανα ήταν πάνω στο Αβερώφειο Γυμνάσιο της Αλεξάνδρειας. Ένα εμβληματικό σχολείο το καμάρι της αλεξανδρινής ομογένειας. Προέκυψε όταν δούλευα στην Αλεξάνδρεια για το Πατριαρχείο Αλεξάνδρειας, και σε ένα διάλειμμα επισκέφτηκα το σχολείο. Η έκθεση είχε τίτλο «Κρυφή Μνήμη-το ιστορικό Αβερώφειο γυμνάσιο της Αλεξάνδρειας». Με αφετηρία τις μαθητικές σκηνές από το Αβερώφειο γυμνάσιο, ξαναζωντανεύω τον μύθο των Αλεξανδρινών στο ιστορικό σχολείο μέσα σε έναν άλλο επιβλητικό χώρο, φορτωμένο από μνήμες μαθητικές, στη Διπλάρειο σχολή της Αθήνας. Σαν φιλόπονη ιστοριοδίφης, ανατρέχω στις φωτογραφίες του αιγυπτιώτικου ελληνισμού, σωσμένες στο πολύτιμο αρχείο του Ε.Λ.Ι.Α., αλλά και σε οικογενειακά άλμπουμ. Στο βλέμμα μου, το φωτογραφικό αρχείο λειτουργεί ως σπινθήρας που πυροδοτεί νέες αφηγήσεις. Λέω για την δουλειά μου αυτή: Σε αυτές τις φωτογραφίες μπορεί κάποιος να διαπιστώσει τρεις ιστορικούς χρόνους: ο ένας αφορά τις φωτογραφίες των παιδιών. Είναι μαθητές που φωτογραφίζονται χαρούμενοι με όλες τις προσδοκίες στα μάτια τους, έχουν όλο το μέλλον μπροστά τους, όλα τα όνειρά τους είναι στο σημείο εκκίνησης. Παίζουν με το φακό και περιμένουν… Ο δεύτερος χρόνος είναι οι φωτογραφίες του σχολείου∙ έχει περάσει ο χρόνος, έχουν διαψευστεί πολλά όνειρα, έχουν συρρικνωθεί τα πράγματα ώστε πια αυτές οι αίθουσες είναι περιττές. Δεν μπορούν να έχουν τον ρόλο που είχαν. Και ο τρίτος χρόνος είμαστε εμείς, που το βλέμμα μας κρατά τη γνώση και τη χρονική απόσταση της ιστορίας. Αν θέλουμε να μιλήσουμε και με όρους ιστορίας της ομογένειας, ο πρώτος χρόνος είναι η χρυσή εποχή της αιγυπτιώτικης κοινότητας που τοποθετείται στην αυγή του περασμένου αιώνα έως το ξέσπασμα του Β’ παγκοσμίου πολέμου, ο δεύτερος χρόνος είναι ο χρόνος της φυγής με όλα τα επακόλουθα και, τέλος, είναι ο δικός μας χρόνος, στο σήμερα. Η έκθεση συμμετείχε στα «Καβάφεια 2019» που διοργανώνει το Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού κάθε δυο χρόνια στην Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας μαζί με διεθνές συμπόσιο πάνω στον Καβάφη.
Για την φωτογράφιση σπάνιες εικόνες από τις Ελληνορωμαϊκές κατακόμβες του Αγίου Γεωργίου στο Κάιρο?
• Από το 2011 άρχισε η συνεργασία μου με την ΑΙΓΕΑΣ ΑΜΚΕ το Κοινωφελές Ίδρυμα του Αθανάσιου & Μαρίνας Μαρτίνου. Το πρώτο λεύκωμα ήταν για τον Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Παλαιό Κάιρο. Μια σημαντική δουλειά, το Ίδρυμα είχε αναλάβει την αναστήλωση του ναού και την συντήρηση των εικόνων του τρούλου έργο του Κωνσταντίνου Παρθένη στις αρχές του 20ού αιώνα. Πήγα πολλές φορές στο Κάιρο παρακολουθώντας και φωτογραφίζοντας την πορεία των εργασιών μέχρι και τα θυρανοίξια το 2015 παρουσία του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας, έτσι ώστε με σημαντικά κείμενα γνωστών επιστημόνων εκδόθηκε λεύκωμα με τον τίτλο «Ο Άγιος Γεώργιος στο Παλαιό Κάιρο» και παρουσιάζετε επίσης ο ρωμαϊκός πύργος κάτω από τον ναό που σήμερα είναι ένα εκκλησιαστικό μουσείο.
• Για την φωτογράφιση του Λευκώματος «Τέχνης Ακρότητα» ο Φώτης Κόντογλου αγιογραφεί τον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου Κάτω Πατησίων συνεργάστηκα με τον πατέρα Γεώργιο Αντζουλάτο, συγγραφέα του λευκώματος έναν υπέροχο άνθρωπο. Ήταν το δεύτερο βιβλίο που σχεδίασα και φωτογράφησα για το Ίδρυμα, το επόμενο ήταν μια παρουσίαση της Λαογραφικής και Ιστορικής εταιρείας Αχαρνών Ι.Λ.Ε.Α, και φέτος εκδόθηκε ο μνημειώδεις τόμος για την Μονή Πετράκη.
• Όσο ήμουν στο Κάιρο είχα την τιμή να γνωρίσω τον Πατριάρχη Αλεξάνδρειας και να μου αναθέσει να φτιάξω ένα λεύκωμα για το ιστορικό κτίριο όπου στεγάζεται το Πατριαρχείο (παλαιάΤοσιτσαία Σχολή), μαζί με τα μουσεία που ο Πατριάρχης έχει φτιάξει. Έγινε η φωτογράφηση όλων αυτών και το 2017 κυκλοφόρησε το λεύκωμα αυτό.
Που έχετε ταξιδέψει στον Κόσμο και τι έχετε αποκομίσει από τα ταξίδια?
• Έχω κάνει ταξίδια, αρκετά θα έλεγα, στην αγαπημένη μου ανατολική Μεσόγειο (Τουρκία, Μέση Ανατολή, Αίγυπτος, Λιβύη, Τυνησία, Ιταλία, Σικελία) σε χώρες της Ευρώπης, στο Πεκίνο και στην Καλιφόρνια, Λος Άνζελες, Σαν Φραγκίσκο, και πολύ Ελλάδα. Εκείνο που αποκόμισα είναι τόσες πολλές εικόνες που μέσα στο κεφάλι μου όλα μπερδεύονται γλυκά που λέει και το τραγούδι.
Τι είναι η φωτογραφία για σας?
• Τρόπος να πεις αυτά που ονειρεύεσαι.
Πως ερμηνεύεται την παροιμία μια φωτογραφία χίλιες λέξεις?
• Ναι,είναι αλήθεια, αρκεί να διαβάσεις αυτές τις χίλιες λέξεις.
Τι σχεδιάζετε από εδώ και πέρα?
• Έχω έτοιμη μια έκθεση που θα γινόταν το φετινό Σεπτέμβριο και θα γίνει σε χρόνο μέλλοντα πάνω στο βιβλίο του FernandoPessoa «Το βιβλίο της Ανησυχίας» και είμαι στην έρευνα για μια έκθεση-έκδοση για τα εμβληματικά σχολεία των αλύτρωτων ελληνικών κοινοτήτων από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι των αρχών του 20ού.