Ο Βελουχιώτης αποφάσισε να κατευθυνθεί προς τους Βρετανούς μόνο όταν έμαθε πως οι τελευταίοι είχαν απευθυνθεί στον Ζέρβα. Ο Γοργοπόταμος αποτέλεσε την πρώτη και τελευταία κοινή επιχείρηση των δύο οργανώσεων κατά του κοινού εχθρού
Του Ιωάννη Β. Αθανασόπουλου
Ιστορικού
Η παραπάνω φράση ανήκει στον Κρις Μόνταγκιου Γουντχάουζ, υπαρχηγό της Βρετανικής Συμμαχικής Αποστολής, που έπεσε στα βουνά της Γκιώνας το φθινόπωρο του 1942. Η αρχική δύναμη των 12 σαμποτέρ είχε διαταγές για το σαμποτάζ με πληροφορίες εκτός πραγματικότητας για όσα συνέβαιναν στην Ελλάδα.
Ο αξιωματικός της SOE στο Κάιρο που υπέγραφε τη διαταγή ήταν ο συνταγματάρχης Keble. Στη διαταγή δεν γινόταν λόγος για ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ, παρά μόνο για ομάδες ανταρτών υπό τη διοίκηση του Σεφεριάδη και του Ζέρβα. Το σχέδιο του Keble ήταν γεμάτο κενά και ανακρίβειες, με πρώτη και πλέον χτυπητή το γεγονός πως ανέφερε τον Σεφεριάδη ως ηγέτη αντιστασιακής ομάδας. Αξίζει να αναφερθεί πάντως πως ο Keble γνώριζε, λόγω προηγούμενης θέσης του, πως ο Ρόμελ δεν ανεφοδιαζόταν από τη σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης – Αθηνών και τον Πειραιά από τον Αύγουστο του ’42. Ο ανεφοδιασμός του πλέον γινόταν μέσω Ιταλίας. Κι όμως, η επιχείρηση έγινε κανονικά, περισσότερο για να δικαιολογηθούν οι χιλιάδες χρυσές λίρες της SOE κυρίως προς το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.
Στις 28 Σεπτεμβρίου πέφτουν στην Γκιώνα οι δύο πρώτες ομάδες (4 ατόμων καθεμιά) των Μάγερς και Γουντχάουζ. Περίπου έναν μήνα μετά θα πέσει και η ομάδα του Θέμη Μαρίνου. Στα σημεία όπου έπεσαν οι πρώτες ομάδες θα έπρεπε -σύμφωνα με τις οδηγίες του Keble- να περιμένουν με φωτιές τους Βρετανούς Ελληνες αντάρτες του Σεφεριάδη, του Ζέρβα και του Καραλίβανου. Τίποτε από αυτά δεν συνέβη. Ο Σεφεριάδης, που προωθούσε το ΕΑΜ, είχε συλληφθεί από τους Ιταλούς και ο Ζέρβας απλούστατα δεν βρισκόταν εκεί, αφού το αρχηγείο του δεν ήταν στον Τυμφρηστό, αλλά στο Σακαρέτσι της Ηπείρου. Οι άνθρωποι του Keble είχαν μπερδέψει το χωριό Πέρα Κράψη με το Σακαρέτσι. Ετσι, οι Βρετανοί βρήκαν μόνο τον Καραλίβανο. Ο τελευταίος ήταν λησταντάρτης της περιοχής, που όμως ανήκε στον ΕΛΑΣ. Αυτό δεν το γνώριζαν οι Βρετανοί και φρόντισε να μην το μάθουν ο ίδιος. Με την πάροδο των ημερών, ο Μάγερς άκουγε για την ύπαρξη κάποιου αρχηγού ανταρτών, του Αρη Βελουχιώτη, και ρώτησε για αυτόν. Ο Καραλίβανος υποκρίθηκε πως δεν ήξερε πού βρισκόταν. Ο ίδιος είχε δασκαλευτεί από τον Αρη.
Ετσι, οι Βρετανοί έψαχναν για τον ΕΛΑΣ και τον Βελουχιώτη, αλλά άκρη δεν έβγαζαν. Ο Χάμσον γράφει πως είχαν απογοητευθεί και νόμιζαν εν τέλει πως ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ ήταν μυθικό πρόσωπο, που είχαν δημιουργήσει οι χωρικοί των βουνών. Εάν ο Αρης ενδιαφερόταν για τους σκοπούς των Βρετανών, θα φρόντιζε να τους συναντήσει, αφού, μέσω του Καραλίβανου, ήξερε πού βρίσκονταν. Ο ίδιος όμως το απέφυγε, καθώς δεν έβλεπε με καλό μάτι την αποστολή των Βρετανών, τους οποίους πραγματικά μισούσε. Ακόμη όμως και αν δεχθούμε το «επιχείρημα» μιας μερίδας ιστορικών και ερευνητών, πως «οι Βρετανοί απέφευγαν τον Βελουχιώτη», θα δυσκολευτούμε να δώσουμε απάντηση στο ερώτημα γιατί ο ίδιος δεν έδωσε άμεσα το «παρών» στο κρησφύγετο του Μάγερς, όταν στα τέλη Οκτωβρίου του 1942 η ομάδα του Θέμη Μαρίνου τυχαία συνάντησε τον ΕΛΑΣ. Απεναντίας, ο ίδιος, αν και ενημερώθηκε για το πού βρισκόταν ο Μάγερς και για τους σκοπούς του -σε περίπτωση που αφελώς δεχθούμε πως όντως μέχρι τότε δεν είχε γνώση για την ύπαρξη των Βρετανών στα βουνά της Ελλάδας-, αρχικά συνέλαβε τον Μαρίνο και τους υπόλοιπους, υποκρινόμενος πως ήταν Γερμανοί κατάσκοποι! Τελικά, τους απελευθέρωσε αλλά ακολούθησε πορεία αντίθετη από αυτήν που θα έπρεπεμ αν όντως επιθυμούσε να συναντήσει τον Μάγερς και να αναλάβει το σαμποτάζ.
Εν κατακλείδι, ο Βελουχιώτης αποφάσισε να κατευθυνθεί προς τους Βρετανούς μόνο όταν έμαθε πως οι τελευταίοι είχαν απευθυνθεί στον Ζέρβα. Ο αρχηγός του ΕΔΕΣ, χωρίς όρους και υποσημειώσεις, δέχθηκε να μεταφέρει τον κύριο όγκο των δυνάμεών του, που αναμετρούνταν την εποχή εκείνη στη Σκουληκαριά επιτυχώς με τους Ιταλούς, μόνο και μόνο γιατί αντιλήφθηκε τη σπουδαιότητα της επιχείρησης. Τότε μόνο ο Αρης Βελουχιώτης αποφάσισε να παρακούσει τις διαταγές του ΚΚΕ, που απαγόρευε στον ίδιο να συμμετάσχει στο σαμποτάζ, και προσφέρθηκε να βοηθήσει, για να μην καρπωθούν όλη τη δόξα ο Ζέρβας και ο ΕΔΕΣ.
Για τα γεγονότα της μάχης έχουν ειπωθεί πολλά και αντιφατικά από τους αγωνιστές των δύο οργανώσεων. Οι Βρετανοί που συμμετείχαν στο σαμποτάζ τονίζουν πως οι ομάδες υπό τον εδεσίτη Μυριδάκη τα κατάφεραν ιδανικά στην κατάληψη του νότιου βάθρου. Οι δυνάμεις αυτές βασίζονταν περισσότερο σε αντάρτες του ΕΛΑΣ και δευτερευόντως του ΕΔΕΣ. Στο βόρειο βάθρο, τα πράγματα δεν πήγαν αρχικά θετικά. Δυνάμεις του ΕΔΕΣ αιφνιδιάστηκαν από τις δυνάμεις των Ιταλών, που είχαν ενισχυθεί σημαντικά το προηγούμενο βράδυ. Εν τέλει, με την αποστολή της δυνάμεως εφεδρείας -της οποίας, σύμφωνα με τις πηγές του ΕΑΜ, ηγούνταν ο «Νικηφόρος» του ΕΛΑΣ, ενώ, σύμφωνα με τις πηγές του ΕΔΕΣ, ηγούνταν ο Πυρομάγλου-, η κατάληψη του βόρειου βάθρου επετεύχθη.
Ο Ζέρβας, εξαιτίας της αρχικής αποτυχίας των δυνάμεών του στο βόρειο βάθρο, ανησυχούσε έντονα για την έκβαση της επιχείρησης. Ο Βρετανός σαμποτέρ Ντένις Χάμσον στις αναμνήσεις του έγραψε πως δεν ήταν ο μόνος που ανησυχούσε, καθώς κάθε αντάρτης είχε περιορισμένο αριθμό πυρομαχικών. Ο Μάγερς σε σχετική έκθεσή του για τα γεγονότα έγραψε στους ανωτέρους του πως ο Βελουχιώτης ήταν καθ’ όλη τη διάρκεια της επιχείρησης περισσότερο ψύχραιμος από τον Ζέρβα και οι άντρες του πιο αποφασισμένοι, παρόλο που τόσο καιρό απέφευγε να συναντηθεί με τον Ζέρβα και τους Βρετανούς.
Ο Γοργοπόταμος αποτέλεσε την πρώτη και τελευταία κοινή επιχείρηση των δύο οργανώσεων κατά του κοινού εχθρού. Τον επόμενο μήνα, ο ΕΛΑΣ ξεκίνησε τον κατοχικό εμφύλιο με την ανεπιτυχή επίθεση του Βελουχιώτη κατά του Ζέρβα, που αποσκοπούσε στη διάλυση του ΕΔΕΣ και τη δολοφονία του αρχηγού του.