Ο σπουδαίος συγγραφέας Έρνεστ Χεμινγουέι (Ernest Miller Hemingway, 21 Ιουλίου 1899 – 2 Ιουλίου 1961) τις ημέρες της Μικρασιατικής Καταστροφής ήταν ανταποκριτής στη Σμύρνη και έγραφε για αυτήν είτε με τη μορφή ρεπορτάζ στην καναδική εφημερίδα “Toronto Star” είτε με τη μορφή λογοτεχνικών αφηγημάτων.
Στην αφήγησή του με τίτλο «Στην προκυμαία της Σμύρνης» μιλά για τις φρικαλεότητες των Τούρκων στους Έλληνες εκείνες τις αποφράδες ημέρες, βασισμένος σε μαρτυρίες και στα όσα έβλεπε ο ίδιος:
«Το χειρότερο, είπε, ήταν οι γυναίκες με τα νεκρά παιδιά. Δεν μπορούσαμε να τις πείσουμε να μας δώσουν τα πεθαμένα παιδιά τους. Είχαν τα παιδιά τους νεκρά έξι μέρες, αλλά δεν τα εγκατέλειπαν. Δε μπορούσαμε να κάνουμε τίποτα. Τελικά έπρεπε να τους τα πάρουμε με τη βία.»
Με τα παραπάνω λόγια ένας αξιωματικός του Πολεμικού πλοίου των ΗΠΑ, αγκυροβολημένου στη Σμύρνη, περιγράφει στον πολεμικό ανταποκριτή της καναδικής εφημερίδας “Toronto Star”,
Εrnest Hemingway, την τραγωδία.
«Στην προκυμαία της Σμύρνης» ο Hemingway γράφει: Είχαμε ρητές εντολές να μην επέμβουμε, να μη βοηθήσουμε.
Το πλοίο μας είχε τόση δύναμη που θα μπορούσαμε να βομβαρδίσουμε όλη τη Σμύρνη και να σταματήσουμε το μακελειό, αλλά η εντολή ήταν να μην κάνουμε τίποτα.
Tο παράξενο ήταν, είπε [ο αξιωματούχος του αμερικάνικου πολεμικού που διηγείται την ιστορία], πώς ούρλιαζαν κάθε νύχτα τα μεσάνυχτα. Δεν ξέρω γιατί ούρλιαζαν αυτή την ώρα.
Ήμασταν στο λιμάνι κι αυτές στην προκυμαία και τα μεσάνυχτα άρχιζαν να ουρλιάζουν. Στρέφαμε πάνω τους τους προβολείς και αυτές τότε σταματούσαν.
Αλλά γιατί οι γυναίκες έκλαιγαν τα μεσάνυχτα;
Όχι, δεν ήταν κάποιο έθιμο πένθους.
Ήταν φωνές για βοήθεια.
Η μικρασιάτισσα Φιλιώ Χαϊδεμένου αφηγείται:
«Χιλιάδες κόσμος, απελπισμένος και εξαθλιωμένος, με μάτια άδεια απ’ τα όσα είχαμε δει και την ψυχή ματωμένη απ’ τον πόνο της απώλειας των αγαπημένων μας.
Κάρα άδειαζαν με πεθαμένους δίπλα μας. Όπου έβρισκαν.
Το βράδυ, όταν οι Τούρκοι άρχιζαν να βιάζουν και να κακοποιούν όποια γυναίκα έβρισκαν, οι Αμερικανοί άναβαν τους προβολείς των πλοίων και τους έριχναν πάνω μας,
για να σταματήσει κάπως το κακό.
Οι φωνές και τα ουρλιαχτά, λοιπόν, ήταν λόγω των επιθέσεων και των βιασμών από τους Τούρκους.
Και οι τελευταίοι σταματούσαν όταν έπεφτε πάνω τους το φως για να μην αποκαλυφθούν»
Σε ένα από τελευταία του άρθρα απ την Τουρκία στην Toronto Star ο Hemingway καταλήγει:
«Ποιος θα θρέψει τόσο πληθυσμό; Κανένας δεν το ξέρει και μέσα στα επόμενα χρόνια ο χριστιανικός κόσμος θα ακούει μια σπαρακτική κραυγή που ελπίζω να φτάσει και ως τον Καναδά:
« Μην ξεχνάτε τους Έλληνες ! »
Μια άλλη μαρτυρία αναφέρει: «Το βράδυ, το μαρτύριο των προσφύγων που παρέμεναν στην προκυμαία συνεχιζόταν εφιαλτικό. Στους πρόσφυγες επιτίθεντο συστηματικά ληστές και βιαστές, οπλισμένοι με ξιφολόγχες και ρόπαλα, ζητώντας συνεχώς χρήματα και χρυσαφικά: Τσικάρ παρά! (Δώστε μας λεφτά). Γκιαούρ, βερ παρά, τσικάρ παρά, παρά ιστιόρ! Λεφτά, λεφτά, λεφτά… Ο Αμερικανός υποπρόξενος Μέυναρντ Μπαρνς βγήκε στην ξηρά και είδε πέντε διαφορετικές ομάδες Τούρκων, οπλισμένων με αιματοβαμμένα ρόπαλα, να περιπολούν ανάμεσα στο πλήθος, αναζητώντας τη λεία τους [Μίλτον: 2008, σ. 372].
Και μία τελευταία μαρυρία: «Ένα βραδ’ βριάδιασ’ ο Θεός, κλειστήκαμε μέσα από νωρίς, κάναμε προσευχή στον Αη Γιώργη και πέσαμ’ στο μιντερ να κοιμηθούμε.
Γύρα τα μεσάνυχτα, δεν ξέρω τί ώρα νάταν, ξαφνικά ακούστηκαν δυνατές φωνές, κλάματ’, ουρλιαχτά, κατάρες, βλαστημιές, προσευχές, κτύποι σε πόρτες και παράθυρα και βοή πολύ βοή και φασαρία στο δρόμο. Κι οι δαιμόνοι να ‘βγαιναν απ’ την κόλαση πιο λίγη φασαρία θα ‘καναν.
Ξαφνικά ακούστηκε στο σπίτι μας δυνατός θόρυβος που το τράνταξε ολόκληρο κι η αυλόπορτα γκρεμίστηκε με την πρώτη. Ασκέρι αγριεμένο όρμησε μέσα ένας Τούρκος με τη χαντζάρα. Έδωσε στη μαναμ’ μιά κλωτσιά και την έριξε καταή. Άρπαξε τη μάναμ’ απ’ τα μαλλιά κι ετοιμάστηκε να τη σκοτώσει. Εμείς φοβισμένα δε μιλούσαμε, μα μόλις ο αδερφός μ’ ο Στρατής, θεός συγχωρέστον κι αυτόν, ειδ’ αυτό που είδ’ μπήκε στη μεσ’ να γλιτώσ’ τη μάναμ’ και σκοτώθηκε αυτός…».
Τα κλάματα και τα ουρλιαχτά των μανάδων τα μεσάνυχτα ήταν γιατί οι αιματηρές επιθέσεις των Τούρκων γίνονταν τα μεσάνυχτα».
ΠΗΓΗ:
Τα ουρλιαχτά στην προκυμαία της Σμύρνης – Ορθοδοξία News Agency
ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ ΑΓΙΟΙ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ
(Ἀπό τόν Ἅγιο Πολύκαρπο στον Ἅγιο Χρυσόστομο Σμύρνης)
Οἱ Χριστιανικές καταβολές τῆς Μικρασιατικῆς γῆς ἀποδεικνύονται ἀπό τά ὀνόματα τῶν 7 Ἐκκλησιῶν τῆς Ἀποκαλύψεως τοῦ Ἰωάννου (Ἔφεσος, Σμύρνη, Πέργαμος, Λαοδικεία, Σάρδεις, Φιλαδέλφεια, Θυάτειρα) καί ἀπό τήν ἵδρυση χριστιανικῶν κοινοτήτων ἀπό τόν ἴδιο τόν Ἀπόστολο Παῦλο. Μεγάλες Οἰκουμενικές Σύνοδοι ἔλαβαν χώρα στήν Μικρασιατική γῆ καί συγκεκριμένα τό 325 μ.Χ. στή Νίκαια, τό 451 μ.Χ. στήν Χαλκηδόνα.
Τήν γῆ αὐτή ἁγίασαν μέ τό αἷμα τους ἤ μέ τόν ὁσιακό βίο τους καί τήν διδασκαλία τους μεγάλες μορφές τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας. Ἤδη ἀπό τόν 2ο μ.Χ. αἰῶνα ἡ ἑλληνοκατοικημένη Μικρά Ἀσία γίνεται τόπος μαρτυρίου γιά πολλούς Χριστιανούς, πού κατεδιώκοντο ἀπό τήν εἰδωλολατρική Ρωμαϊκή ἐξουσία. Κορυφαῖος μεταξύ αὐτῶν ὁ Ἅγιος Πολύκαρπος, Ἐπίσκοπος Σμύρνης, τοῦ ὁποίου τό μαρτύριο τοποθετεῖται μεταξύ τοῦ 156 μ.Χ. καί τοῦ 168 μ.Χ. Ἀπό τόν 3ο Τόμο τῆς Βιβλιοθήκης Ἑλλήνων Πατέρων καί Ἐκκλησιαστικῶν Συγγραφέων (ΒΕΠΕΣ) καταγράφουμε τίς τελευταῖες στιγμές του: Ὄχλος ἀντιχρίστων ὠρύεται τήν ὥρα, πού δικάζει τόν Ἅγιο ὁ Ἀνθύπατος Στάτιος Κοδρᾶτος. Ζητοῦν τήν θανάτωση τοῦ Πολυκάρπου.
Τήν στιγμή ἐκείνη φωνή Κυρίου ἀκούεται ἀπό τόν οὐρανό καί ἐνθαρρύνει τόν ὑπερήλικα Ἐπίσκοπο. «Ἴσχυε, Πολυκαρπε καί ἀνδρί ζου». Ὁ Ἀνθύπατος τοῦ ζητεῖ νά ἀπαρνηθεῖ τόν Χριστό, γιά νά σώσει τήν ζωή του. Καί ὁ «πάνυ γηραλέος» Ἐπίσκοπος τοῦ ἀπαντᾶ: «Ὀγδοήκοντα καί ἕξ ἔτη δουλεύω αὐτῷ καί οὐδέν μέ ἠδίκησεν, καί πῶς δύναμαι βλασφημῆσαι τόν Βασιλέα μου, τόν σώσαντά με». Ὁ Ἀνθύπατος τόν φοβερίζει ὅτι θά τόν ρίξει στήν φωτιά. Ἤρεμος ὁ Ἅγιος ἀπαντᾶ:
«Μέ φοβερίζεις μέ τή φωτιά, πού ἀνάβει γιά μιά στιγμή καί σβήνει. Δέν ξέρεις τήν φωτιά τῆς μέλλουσας κρίσης καί τῆς αἰωνίου κολάσεως, πού περιμένει τούς ἀσεβεῖς. Κάνε αὐτό πού θέλεις! Μή ἀργεῖς!». Ὁ Ἀνθύπατος ἐξοργισμένος ἀπό τήν θαρραλέα ἀπάντηση τοῦ Πολυκάρπου προστάζει τόν κήρυκα καί ἐκεῖνος ἐρεθίζει τά πλήθη, πού ξεχύνονται, μαζεύουν ξύλα, ἀνάβουν φωτιά. Δένουν τά χέρια τοῦ σεβασμίου γέροντος καί τόν ρίχνουν στή πυρά. Τότε γίνεται τό θαῦμα! Οἱ φλόγες τῆς φωτιᾶς κάνουν καμπύλες, παρακάμπτουν τό σῶμα τοῦ Πολυκάρπου. Ὁ Ἀνθύπατος ἀπορεῖ, φοβᾶται. Καταλαβαίνει τήν μεγάλη προσβολή, πού τόν περιμένει καί διατάσσει τούς στρατιῶτες νά τρυπήσουν μέ τά ξίφη τους τό σῶμα τοῦ Ἁγίου. Ἀπό τό αἷμα του σβήνει ἡ φωτιά. Ἀλλά ἡ ψυχή τοῦ Ἁγίου ἤδη ἔχει ἀνέβει στόν οὐρανό. Καί τό νεκρό σῶμα , ὅμως, τό φοβοῦνται οἱ εἰδωλολάτρες. Γι᾽ αὐτό ὁ Ἀνθύπατος προ στάζει νά τό κάψουν. Κάποιοι θαρραλέοι Χριστιανοί ἔτρεξαν καί πρό λαβαν νά συλλέξουν μερικά ἀπό τά λείψανα τοῦ Ἁγίου, τά ὁποῖα δια σώζονται μέχρι σήμερα καί θαυματουργοῦν. Ἡ Ἐκκλησία μας τιμᾶ τήν μνήμη του στίς 23 Φεβρουαρίου.
Μικρά Ἀσία εἶναι καί ὁ Πόντος. Γι᾽ αὐτό ἀξίζει νά στρέψουμε τό νοῦ μας στήν ἱερά μνήμη τοῦ Ἁγίου Εὐγενίου τοῦ Τραπεζουντίου, ὁ ὁποῖος ἐμαρτύρησε στίς 21 Ἰανουαρίου 292 μέ διαταγή τοῦ τοπικοῦ ἄρχοντος Λυσία. Ἡ τιμή του καθιερώθηκε ἐπί τῶν Αὐτοκρατόρων Μεγάλων Κομνηνῶν καί ἐτιμᾶτο στήν Τραπεζοῦντα, ὅπως ἐτιμᾶτο καί ὁ Ἅγιος Δημήτριος στήν Θεσσαλονίκη. Ὁ Ἱ. Ναός του στόν ὁμώνυμο λόφο ἔξω ἀπό τά τείχη περιεῖχε τό σπήλαιο, ὅπου συνελήφθη ἀπό τούς δημίους του. Τό σπήλαιο ἀνεκαλύφθη στούς νεωτέρους χρόνους (1898) ἀπό τόν λόγιο ἐκπαιδευτικό Ματθαῖο Παρανίκα μέσα σέ καπνοχώραφα. Τά χαριτόβρυτα ἰαματικά Λείψανά του προσεκυνοῦντο ἀπό τόν λαό, ἀλλά καί ἀπό εὐσεβεῖς αὐτοκράτορες, ὅπως ὁ Βασίλειος Β´. Τό μαρτύριο τοῦ Ἁγίου Εὐγενίου ἔγραψε τόν ΙΑ´ αἰῶνα ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ἰωάννης ὁ Ξιφιλῖνος μαζί μέ τό μαρτύριο τῶν Ἁγίων Κανιδίου, Οὐαλεριανοῦ καί Ἀκύλα, οἱ ὁποῖοι ἀποκεφαλίσθηκαν τήν ἴδια ἡμέρα μέ τόν Εὐγένιο.
Κάθε Μάρτιο μέσα σέ τέσσερις ἡμέρες τιμοῦμε τή μνήμη πολλῶν Μικρασιατῶν μαρτύρων. Στίς 9 Μαρτίου τιμοῦμε τούς 40 μάρτυρες τῆς Σεβαστείας, πού θανατώθηκαν μέσα στά παγωμένα νερά τῆς λίμνης ἐπί αὐτοκράτορος Λικινίου. Ὅμως στίς 6 Μαρτίου τιμοῦμε τούς 42 μάρτυρες τούς ἐν Ἀμορίῳ. Θά μείνουμε λίγο περισ σότερο στήν ἱστορία τους, διότι ἀπο τελεῖ τό προοίμιο τῶν νεομαρτύρων τῆς Τουρκοκρατίας. Δέν θανατώθηκαν ἀπό Ρωμαίους εἰδωλο λάτρες, ἀλλά ἀπό Ἄραβες Μουσουλμάνους τό 845 μ.Χ. Ἦσαν ἀξιωματικοί τοῦ Βυζαντινοῦ στρατοῦ στήν πόλη Ἀμόριο, ἡ ὁποία ὑπῆρξε καί γενέτειρα Βυζαντινῶν αὐτοκρατόρων. Τό 838 οἱ Σαρακηνοί Ἄραβες κατέλαβαν τήν πόλη κι ἔσφαξαν 4.000 Χριστιανούς. Οἱ 42 ἀξιωματικοί κρατή θηκαν ἐπί 7 χρόνια στή φυλακή καί ἐπιέζοντο συνεχῶς νά ἀλλαξοπιστήσουν.
Ὅπως μᾶς διηγεῖται τό κείμενο τοῦ μοναχοῦ Εὐωδίου οἱ 42 φυλακισμένοι ἔψαλλαν συνεχῶς τόν Ψαλμό τοῦ Δαυίδ «οὐ μή ἀποστῶμεν ἀπό σοῦ, ἀλλ᾽ ἕνεκέν σου θανατούμεθα ὅ λην τήν ἡμέραν». Οἱ φύλακες τούς ἐχλεύαζαν λέγοντας ὅτι τήν ἐποχή ἐκείνη μία γυναίκα κυβερνοῦσε τό Βυζάντιο: «Γυνή γάρ τῆς Ρωμανίας σήμερον βασιλεύει».
Παρά τίς πιέσεις οἱ στρατιωτικοί αὐτοί ἔμειναν πιστοί καί στήν Πίστη καί στήν Πατρίδα καί τελικῶς θανατώθηκαν ἀπό τούς ἀλλόθρησκους κατακτη τές τῆς πόλεως. Ὁ προαναφερθείς Εὐώδιος τούς ὀνομάζει «τρισαριστεῖς», δηλαδή ἀριστεύσαντες τρεῖς φορές. Πρῶτον διότι δέν προσεχώρησαν στήν εἰκονομαχία, δεύτερον διότι ἔμειναν πιστοί στόν Χριστό καί τρίτον διότι δέν πρόδωσαν τήν Πατρίδα τους.
Βλέπουμε ἤδη τήν ἐποχή ἐκείνη νά διαμορφώνεται ἡ σταθερή ἑλληνορθόδοξη ἀντίληψη ὅτι ὅποιος ἐγκαταλείπει τήν Ὀρθοδοξία –ἑκουσίως ἤ διά τῆς βίας— χάνεται καί γιά τόν Ἑλληνισμό. Μία ἀντίληψη, πού ἔγινε πλέον βίωμα καί συνείδηση στούς Ρωμηούς ἐπί Τουρκοκρατίας σέ ὅλα τά ὑπόδουλα ἑλληνικά ἐδάφη καί περισσότερο στήν Μικρά Ἀσία.
Κεντρική θέση, κυριολεκτικά καί μεταφορικά, στήν Μικρασιατική γεωγραφία καί ἱστορία κατέχει ἡ Καππαδοκία. Ἐκεῖ γεννήθηκαν ἤ ἔδρασαν σπουδαῖες μορφές τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ, ὅπως ἡ Ἁγία Νίνα, πού ἐκχριστιάνισε τήν Γεωργία τοῦ Καυκάσου, ὁ Ἅγιος Θεοδόσιος ὁ Κοινοβιάρχης, ὁ Ἅγιος Γεώργιος ὁ Τροπαιοφόρος, ὁ ὁποῖος γεννήθηκε στήν Καππαδοκία καί μαρτύρησε στά τέλη τοῦ 3ου αἰῶνος μ.Χ. στήν Παλαιστίνη, ἡ Ἁγία Εἰρήνη Χρυσοβαλάντου, ὁ Ἅγιος Ἀμφιλόχιος Ἰκονίου, ὁ Ἅγιος Βλάσιος, ὁ Ἅγιος Ζήνων καί πολλοί ἄλλοι. Ἀπό τόν 7ο αἰῶνα μ.Χ. ἡ Καππαδοκία καθίσταται μεγάλο κέντρο μοναχισμοῦ καί ἀσκήσεως. Στήν κοιλάδα τῶν Κοράμων —σημερινό Γκιόρεμε— βλέ πει ὁ σύγχρονος ἐπισκέπτης τίς τρύπες καί τίς σπηλιές, πού προσ έφερε ἡ ἰδιόμορφη γεωλογική δια μόρφωση γιά τήν ἀσφαλῆ ἐγκαταβίωση τῶν Ὀρθοδόξων ἀσκη τῶν. Γιά τό ἑλληνορθόδοξο Βυζαντινό Κράτος, τήν Ρωμανία, ὅπως τό ἀναφέρουν τά κείμενα τῆς ἐποχῆς, ἡ Καππαδοκία ἦταν ἀκριτική, μεθοριακή, περιοχή καί ἐπί αἰῶνες δεχό ταν τά πρῶτα κύματα τῶν Ἀραβικῶν ἐπιθέσεων.
Ἐκεῖ γεννήθηκε ὁ θρύλος τοῦ Διγενῆ Ἀκρίτα καί ὁ κύκλος τῆς ἀκριτικῆς ἐπικῆς ποιήσεως. Ἡ κορυφαία πάντως στιγμή τῆς Καππαδοκίας ἦταν ὁ Δ´ αἰώνας, ὅταν γεννήθηκαν καί ἀνδρώθηκαν ἐκεῖ τρεῖς διακεκριμένοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας. Ὁ Μέγας Βασίλειος, Ἐπίσκοπος Καισαρείας, ὁ ἀδελφός του Γρηγόριος, Ἐπίσκοπος Νύσσης, καί ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ἀπό τήν Ναζιανζό, πού ἀνεδείχθη Ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως. Σήμερα οἱ μελετητές τοῦ συγγραφικοῦ ἔργου τους τούς θεωροῦν, μαζί μέ τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Χρυσόστομο, πού γεννήθηκε στήν Ἀντιόχεια τῆς τότε ἑλληνιστικῆς Συρίας, ὡς τούς Χριστιανούς Πατέρες, οἱ ὁποῖοι τόνισαν τήν ἀξία τῆς ἑλληνικῆς παιδείας καί βοήθησαν στήν δημιουργική συν άντηση Χριστιανισμοῦ καί Ἑλληνισμοῦ. Χαρακτηριστική εἶναι ἡ προτροπή τοῦ Βασιλείου στούς νέους νά μελετοῦν τά ἀρχαῖα κείμενα, ὅπως ἀναλύεται στήν ἐπιστολή του «Πρός τούς νέους, ὅπως ἄν ἐξ Ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων».
Στή Μικρασιατική γῆ ἔδρασε ὁ Ἅγιος Ἰωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης ὁ Ἐλεήμων, ο ἐκ Διδυμοτείχου. Διαδέχθηκε στόν θρόνο τοῦ Βυζαντινοῦ Αὐτοκράτορος τόν πεθερό του Θεόδωρο Α΄ Λάσκαρι, ὅταν ὁ κανονικός Πατριάρχης καί ὁ νόμιμος Αὐτοκράτωρ εἶχαν μεταφερθεῖ στή Νίκαια τῆς Μικρασιατικῆς Βιθυνίας. Ἦταν ἡ ἐποχή τῶν Σταυροφοριῶν καί ἡ Κωνσταντινούπολη εἶχε καταληφθεῖ (1204-1261) ἀπό τούς στρατιῶτες τῆς Δ΄ Σταυροφορίας. Ὁ Βατάτζης κυβέρνησε μέ σύνεση, πατριωτισμό και φιλανθρωπία ἀπό τό 1222 ἕως τό 1254. Ἐτάφη στή Μονή Σωσάνδρων κοντά στό Νύμφαιο τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Οἱ κάτοικοι τῆς μικρασιατικῆς Μαγνησίας τόν τιμοῦσαν ὡς Ἅγιο μέχρι και τήν καταστροφή τοῦ 1922.
Αὐτή τήν παράδοση τῆς Ἑλληνορθόδοξης παιδείας διετήρησε ἡ Μικρά Ἀσία καί μέχρι τήν καταστροφή τοῦ 1922. Εἶναι χαρακτηριστική ἡ σύσταση τοῦ τότε Μητροπολίτου Σμύρνης και μετέπειτα Ἁγίου καί Ἐθνομάρτυρος Πατριάρχου Κων/πόλεως Γρηγορίου Ε´, ὁ ὁποῖος ἔγραφε τό 1819 πρός τά σχολεῖα τῆς Σμύρνης: «Οἱ διδάσκαλοι νά ἀναδεικνύωσιν τούς μαθητιῶντας Χριστιανούς ἑλληνίζοντας τάς φράσεις καί Ἕλληνας χριστιανίζοντας τά δόγματα, τά ἤθη καί τούς τρόπους». Μέ αὐτό τό ἐκπαιδευτικό ἰδεῶδες, Ἑλληνική γλῶσσα καί γραμματεία, Χριστιανική Πίστη καί ἠθική, ἐπιβιώσαμε ἐπί αἰῶνες κάτω ἀπό ποικίλες δουλεῖες. Μήπως σήμερα πού εἴμαστε ἐθνικῶς ἐλεύθεροι κινδυνεύουμε νά χάσουμε τήν ταυτότητά μας ἀπεμπολῶντας τήν Ἑλληνορθόδοξη παράδοση στό ὄνομα ἀμφιβόλων καί ξενόφερτων δῆθεν «προοδευτισμῶν»;
Ὁ Μικρασιατικός Ἑλληνισμός διετήρησε τήν ταυτότητά του μέσῳ τῆς Ἐκκλησίας του. Στήν Καππαδοκία ἐπί Τουρκοκρατίας 18 ἑλληνικά χωριά γύρω ἀπό τά Φάρασα ἀναγκάσθηκαν νά τουρκοφωνήσουν, ἀλλά ἀποφάσισαν νά κρατήσουν τήν Ὀρθόδοξη Πίστη. Μιλοῦσαν τουρκικά, ξέχασαν τά ἑλληνικά, καί ἡ μόνη τους ἐπαφή μέ τήν γλῶσσα τῶν πατέρων τους ἦταν ἐπί αἰῶνες ἡ Θεία Λειτουργία, ἡ ὁποία ἐτελεῖτο στά ἑλληνικά. Οἱ Ὀρθόδοξοι τουρκόφωνοι Καππαδόκες, γνωστοί καί ὡς καραμανλῆδες, διέσωσαν τήν ἐθνική τους συνείδηση χάρις στήν Ὀρθοδοξία.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ὁ Ἅγιος Ἀρσένιος ἐκ Φαράσων, ὁ Χατζηεφέντης ὅπως τόν ἔλεγαν, ὁ ὁποῖος ἐκοιμήθη τό 1924, σαράντα ἡμέρες μετά τήν ἀναγκαστική μετακίνησή του στήν Ἑλλάδα.
Τήν χορεία τῶν Ἁγίων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας συμπληρώνουν οἱ Ἐθνοϊερομάρτυρες Ἐπίσκοποι, πού μαρτύρησαν τό 1922 ἀρνούμενοι νά ἐγκαταλείψουν τό ποίμνιό τους. Δηλαδή ὁ Σμύρνης Χρυσόστομος, ὁ Κυδωνιῶν Γρηγόριος, ὁ Μοσχονησίων Ἀμβρόσιος, ὁ Ἰκονίου Προκόπιος καί ὁ Ζήλων Εὐθύμιος, ὁ ἥρωας τοῦ Ποντιακοῦ ἀγῶνος.
Ἐμεῖς σήμερα πρέπει μέ κάθε εὐκαιρία νά τιμοῦμε τούς Ἁγίους καί τήν Ἑλληνορθόδοξη παράδοση τῆς Μικρᾶς Ἀσίας καί τοῦ Πόντου. Δηλώνουμε δέ πρός κάθε κατεύθυνση ὅτι ἐπιθυμοῦμε τήν εἰρήνη μέ τούς γείτονες, ὄχι ὅμως εἰς βάρος τῆς ἱστορικῆς ἀληθείας. Ζητοῦμε τήν πλήρη ἀναγνώριση τῆς Μικρασιατικῆς καί Ποντιακῆς Γενοκτονίας καί τραγουδοῦμε τόν ποντιακό θρῆνο τῆς Ἁλώσεως, πού μᾶς διδάσκει ὅτι: «Ἡ Ρωμανία κι ἄν πέρασε, ἀνθεῖ καί φέρει κι ἄλλο».
Άρθρο στην ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ Σεπτεμβρίου 2020
ΣΑΡΑΝΤΟΣ Ι. ΚΑΡΓΑΚΟΣ: Ο Εθνομάρτυς ΧρυσόστομοςΜητροπολίτης Σμύρνης, ο “Περίβλεπτος”
13 Σεπτεμβρίου 2020: μνήμη των Αγίων Εθνοϊερομαρτύρων πέντε επισκόπων και των συν αυτοίς αναιρεθέντων κατά τήν Μικρασιατικήν καταστροφήν .
Οι Άγιοι Μικρασιάτες Νεομάρτυρες (τα μαρτύρια και ονόματά τους…)
Η μνήμη τους τιμάται την Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού (10 Σεπτεμβρίου 2017) Τῇ Κυριακῇ πρὸ τῆς τ…
13η Σεπτεμβρίου 2020, Κυριακή πρό της Υψώσεως του Τιμίου καί Ζωοποιού Σταυρού, καί σύμφωνα με τήν υπ’ αριθμ. 2556/5-7-1993 εγκύκλιο της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, τελούμε τήν μνήμη των Αγίων Εθνοϊερομαρτύρων της μικρασιατικής καταστροφής
Άγιοι Μικρασιάτες Μάρτυρες : ιεράρχες ιερείς μοναχοί και λαϊκοί , άνδρες γυναίκες και παιδιά (μια μικρασιατική οικογένεια). Ο Σταυρός στην κέντρο της εικόνας συμβολίζει την «Σταυρωμένη Μικρά Ασία». Το Καμπαναριό στο κέντρο του Σταυρού ήταν το Καμπαναριό της Αγίας Φωτεινής Σμύρνης. Εκ δεξιών προς αριστερά οι μάρτυρες ιεράρχες: ο Ζήλων Ευθύμιος, ο Κυδωνιών Γρηγόριος, ο Σμύρνης Χρυσόστομος, ο Ικονίου Προκόπιος, ο Μοσχονησίων Αμβρόσιος. Στην συνέχεια αριστερά του Σταυρού είναι ο Μοναχός (εκπρόσωπος των Μοναχών σφαγιασθέντων), δεξιά του Σταυρού ο Κληρικός (εκπρόσωπος των Κληρικών σφαγιασθέντων), και κάτω δεξιά ο Μικρασιάτης κάτοικος, αντιπροσωπεύοντας τον ανδρικό πληθυσμό που εβασανίσθει και σφαγιάσθει, και αριστερά η Γυναίκα -Μάνα και το Τέκνο, αντιπροσωπεύοντας το σύνολο του γυναικείου και παιδικού πληθυσμού που εβασανίσθη, εβιάσθη και μαρτύρησε στα τουρκικά βασανιστήρια με τίμημα την ζωή του.
Άγιοι Μικρασιάτες Μάρτυρες : ιεράρχες ιερείς μοναχοί και λαϊκοί , άνδρες γυναίκες και παιδιά (μια μικρασιατική οικογένεια). Ο Σταυρός στην κέντρο της εικόνας συμβολίζει την «Σταυρωμένη Μικρά Ασία». Το Καμπαναριό στο κέντρο του Σταυρού ήταν το Καμπαναριό της Αγίας Φωτεινής Σμύρνης. Εκ δεξιών προς αριστερά οι μάρτυρες ιεράρχες: ο Ζήλων Ευθύμιος, ο Κυδωνιών Γρηγόριος, ο Σμύρνης Χρυσόστομος, ο Ικονίου Προκόπιος, ο Μοσχονησίων Αμβρόσιος. Στην συνέχεια αριστερά του Σταυρού είναι ο Μοναχός (εκπρόσωπος των Μοναχών σφαγιασθέντων), δεξιά του Σταυρού ο Κληρικός (εκπρόσωπος των Κληρικών σφαγιασθέντων), και κάτω δεξιά ο Μικρασιάτης κάτοικος, αντιπροσωπεύοντας τον ανδρικό πληθυσμό που εβασανίσθει και σφαγιάσθει, και αριστερά η Γυναίκα -Μάνα και το Τέκνο, αντιπροσωπεύοντας το σύνολο του γυναικείου και παιδικού πληθυσμού που εβασανίσθη, εβιάσθη και μαρτύρησε στα τουρκικά βασανιστήρια με τίμημα την ζωή του.
.
13η Σεπτεμβρίου 2020, Κυριακή πρό της Υψώσεως του Τιμίου καί Ζωοποιού Σταυρού, καί σύμφωνα με τήν υπ’ αριθμ. 2556/5-7-1993 εγκύκλιο της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, τελούμε τήν μνήμη των Αγίων Εθνοϊερομαρτύρων,
Χρυσοστόμου,Μητροπολίτη Σμύρνης,
Γρηγορίου,Μητροπολίτη Κυδωνιών,
Αμβροσίου,Μητροπολίτη Μοσχονησίων,
Προκοπίου,Μητροπολίτη Ικονίου,
Ευθυμίου,Μητροπολίτη Ζήλων,
καί των συν αύτοίς αναιρεθέντων κατά τήν Μικρασιατικήν καταστροφήν .
Όσοι άγαπούν καί θέλουν νά θυμούνται τόν Πόντο, τήν Πόλη, τήν Μ. Ασία, τήν Ανατολική Θράκη, έχουν χρέος ιερό νά κρατούν αναμμένο «τό καντήλι της Ιστορίας» γιά νά θυμούνται τους ήρωες, τους μάρτυρες καί όλα τά θύματα αυτής της Γενοκτονίας,
νά προσεύχονται στους Αγίους του Θεού, στην πενταυγή των Αρχιερέων χορεία, ώστε ν’ ανάψει τό καντήλι στην μισογκρεμισμένη εκκλησιά, νά «λειτουργηθούν» τά Ιερά λείψανα των μαρτυρησάντων, νά ανθίσει καί πάλι ή Μικρασιατική Γή.
.
Ευχή της Ειδικής Δέησης Μνήμης της Μικρασιατικής Καταστροφής (ερμηνεία)
«Δέσποτα Κύριε καί Θεέ μας, Πολυέλεε καί Παντοδύναμε, Συ πού είσαι δυνατός καί αγαθός όταν ελεείς καί γεμάτος ευσπλαχνία όταν στηρίζεις, παρηγορείς καί ανορθώνεις τους πεσόντες.
Συναχθήκαμε σήμερα όλοι εμείς, πού αποτελούμε τήν εκλεκτή μερίδα καί κληρονομιά Σου, ενθυμούμενοι τά οικτρά γεγονότα πού συνέβησαν στην Μικρασιατική Καταστροφή τό 1922, όταν οι πατέρες μας βασανίσθηκαν, σφαγιάσθηκαν, διώχθηκαν, έξορίσθηκαν, άπαγχονίσθηκαν, υβρίσθηκαν, ατιμάσθηκαν, κάηκαν, πνίγηκαν στην θάλασσα, θάφτηκαν ζωντανοί.
Γέροντες υβρίσθηκαν απηνώς, γυναίκες βιάσθηκαν ανηλεώς.
Παιδιά κακοποιήθηκαν καί αιχμαλωτίσθηκαν ανοικτιρμόνως.
Οι ναοί Σου μιάνθηκαν.
Οι Μονές Σου λεηλατήθηκαν.
Τά όσια καί τά ιερά χλευάσθηκαν.
Τά μαρτύρια των Αγίων Σου κατασκάφθηκαν.
Οι πόλεις καί τά χωριά έμοιαζαν σάν αμπέλια τρυγημένα καί χωράφια μετά τήν συγκομιδή των καρπών τους.
Τά νεκρά σώματα των πιστών Σου έγιναν τροφή στά αγρία θηρία της γης καί στά όρνεα του ούρανού. Τό αίμα τους έβαψε όλη τήν γη της Μικρασίας. Τά οστά τους σπάρθηκαν στίς πεδιάδες, στά βουνά καί στά φαράγγια της Ανατολής.
.
Δίκαιος είσαι, Κύριε, καί δίκαιες καί αληθινές οι αποφάσεις Σου, Σύ πού ανυψείς καί κατεβάζεις.
Σου δεόμεθα καί Σέ παρακαλούμε εμείς οι αμαρτωλοί καί ανάξιοι δούλοι Σου νά ακούσεις καί νά δεχθείς τήν δέηση μας τών αχρείων καί ταπεινών. Σέ Σένα εξομολογούμαστε συντριμμένοι, θρηνούντες γιά τήν ταλαιπωρία, γιά τήν εξουδένωση, γιά τήν ταπείνωση τών Πατέρων μας στην Μικρά Ασία καί στην Θράκη. Εμείς γνωρίζουμε καί ομολογούμε ότι όλα αυτά συνέβησαν κατά τίς ανεξιχνίαστες καί ανεξερεύνητες αποφάσεις Σου. Κλαίμε όπως ο Ιερεμίας καί ο Πέτρος. Αλλά καί ελπίζουμε όπως ο Δαβίδ καί ο Ζαχαρίας.
.
Σέ εμπιστευόμαστε. Σέ ομολογούμε Κύριο της ζωής μας. Από Σένα αντλούμε θάρρος καί Σύ μας παρηγορείς. Μήν μας εγκαταλείψεις καί μήν μας παραδώσεις σέ σκληρούς εχθρούς. Μήν αφαιρέσεις τό έλεός Σου από εμάς.
.
Ενθυμούμαστε όλα αυτά καί Σέ παρακαλούμε, τόν συμπαθέστατο καί φιλανθρωπότατο Θεό καί Πατέρα μας, νά έλθουν στην ζωή μας οι οίκτιρμοί Σου. Σκέπασέ μας μέ τήν άγαπή Σου. Κυβέρνησε μας μέ τήν πρόνοια Σου. Στήριξέ μας μέ τίς δωρεές Σου. Συντήρησέ μας μέ τό ελεός Σου, γιά νά ζούμε μέ πίστη καί αρετή, δοξάζοντες τό Πανάγιο Όνομα Σου, του Πατρός καί του Υιού καί του Αγίου Πνεύματος».
.
από το περιοδικό “Λυδία”, Σεπτέμβριος 2016
εικόνα από το άρθρο: Οι Άγιοι Μικρασιάτες Νεομάρτυρες , της ένωσης Μικρασιατών Φοιτητών
αντιγραφή κειμένου-επιμέλεια ανάρτησης: ιστολόγιο “Αντέχουμε…”
Μνήμη Μικρασιατών Αγίων: Ξέρετε, αυτοί που «συνωστίζονταν»(*) στην παραλία της Σμύρνης.
(*) Σύμφωνα με το βιβλίο Ιστορίας (ΣΤ΄ Δημοτικού) που είχε γράψει η αλήστου μνήμης εθνομηδενίστρια κ. Ρεπούση μαζί με την «παρέα της»
«Ευρισκόμουν και εγώ εις το πλήθος και έφθασα παρασυρόμενος από αυτό εις την προκυμαίαν. Εκεί παρέστην μάρτυς των τραγικωτέρων σκηνών.
Άνδρες και γυναίκες επροσπαθούσαν να διαφύγουν επί λέμβων εις πλοία ή πολεμικά που ήσαν εις τον λιμένα. Καθώς όμως το στενόν σχετικώς πλάτος της προκυμαίας ήτο κατειλημμένον από δέματα και ζώα, το πλήθος εσταματήθη από τους κεμαλικούς στρατιώτας. Το απώθησαν, εν πρώτοις, αποσπώντες τας νεανίδας και τας γυναίκας δια να τας κακοποιήσουν και τελικώς να τας σκοτώσουν αμειλίκτως.
Έκαυσαν κατόπιν το πλήθος χύνοντες επάνω του πετρέλαιον και βενζίνην.
Τότε πολλοί έπεσαν εις την θάλασσαν δια να φθάσουν κολυμβώντες εις τα αγκυροβολημένα πλοία. Εις τας λέμβους επεβιβάζοντο όσοι το κατώρθωναν. Και είδα τότε να σέρνουν από τα μαλλιά πολλάς γυναίκας που επεδίωκαν να τας σώσουν κατ’ αυτόν τον τρόπον, διότι δεν υπήρχε θέσις εις τας λέμβους. Τας έσερναν με μισοβυθισμένα τα σώματα των». (Μαρτυρία Μητροπολίτη Εφέσου)
Η ΠΥΡΠΟΛΗΣΗ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ
Την Τετάρτη, 31 Αυγούστου, πραγματοποιήθηκε και ο εμπρησμός της Σμύρνης. Ο Αγγελομάτης γράφει ότι «από την πρωίαν της 31ης Αυγούστου είχε τεθή εις πλήρη εφαρμογήν το σχέδιον του Νουρεντίν. Αι φλόγες του εμπρησμού ανεπήδων εις την μίαν και την άλλην σμυρναΐκήν συνοικίαν, ώστε ν’ αποτελέσουν αληθή αλυσίδα, από την οποίαν ελάχιστοι θα εξέφευγον κρίκοι. Τα σημεία μόνον και τα κτίρια, που ήθελαν οι στρατιώται και τα άλλα όργανα του Νουρεντίν να διασώσουν, διεσώζοντο.
Εκεί τουρκικά αποσπάσματα προέβαιναν εις κατεδαφίσεις και εσχημάτιζον κενόν. Κατά τον τρόπον αυτόν εσώθη το πελώριον κτίριον της Ιταλικής Σχολής. Έξαλλου οι άντρες του Νουρεντίν φρόντισαν να μην επεκταθεί η πυρκαϊά πέρα από το γαλλικό προξενείο. «Αι πυκνοκατωκημέναι λαϊκαί συνοικίαι του Αγ. Δημητρίου, του Αγ. Κωνσταντίνου και του Αγ. Νικολάου εγένοντο την ιδίαν στιγμήν παρανάλωμα του πυρός. Αι πρώται φλόγες που κατέφαγαν την Σμύρνην, ανεπήδησαν την νύκτα της 30ης Αυγούστου κυρίως από την αρμενικήν συνοικίαν που συνώρευε με την αγοράν της Σμύρνης, τις Μεγάλες Ταβέρνες, και την ελληνικήν συνοικίαν του Αγ. Γεωργίου και δι’ αυτής με την της Αγ. Φωτεινής».
Το ίδιο συνέβη και στη συνοικία του Αγ. Δημητρίου και στην οδό Χατζηστάμου, καθώς επίσης και στις συνοικίες του Αγ. Κωνσταντίνου και Αγ. Νικολάου. Ο Χρ. Σολομωνίδης αναφέρει ότι μια σειρά από φωτιές κατευθυνόταν από τα «Σίδερα» του Αγ. Κωνσταντίνου προς τα Μορτάκια, Τερψιθέα, Αγ. Τρύφωνα και τη συνοικία Αγ.Αικατερίνης, ενώ μια δεύτερη σειρά προς τις συνοικίες του Νέου Κόσμου και του Κεντρικού Παρθεναγωγείου. Τρίτη φωτιά απλώθηκε από το «Φαρδύ» του Αγ. Δημητρίου προς τα Σπιτάλια, Καινούργιο Μαχαλά και οδό Ρόδων και τέλος μια τέταρτη στις Μεγάλες Ταβέρνες, στις συνοικίες Σερβετάδικα, Αγ. Γεωργίου, Αγ. Φωτεινής, Γυαλιάδικα και Φραγκομαχαλά.
Ο Ε. Φίσσερ, διευθυντής της ΧΑΝ στη Σμύρνη, έγραψε ότι «η πυρκαϊά εις δέκα μόνον ώρας είχε εξαπλωθή εις πλάτος δύο μιλίων. Είς την προκυμαίαν ένας όγκος πανικόβλητου πληθυσμού αγωνίζεται να σωθή. Μετά την τρομεράν σφαγήν, τίποτε άλλο δεν υπελείπετο παρά η πυρκαϊά δια να δοκιμασθή τόσον σκληρώς ο χριστιανικός πληθυσμός της Σμύρνης».
Την Πέμπτη το απόγευμα, 1η Σεπτεμβρίου, ένας ανταποκριτής αγγλικής εφημερίδας τηλεγράφησε ότι: «Η Σμύρνη κατεστράφη από τεραστίαν πυρκαϊάν που όλην την νύκτα εμαίνετο και εσάρωσεν όλην την πόλιν εκτός από την τουρκικήν συνοικίαν. Αι φλόγες εξακολουθούν να περιβάλλουν ολόκληρα χριστιανικά τμήματα της Σμύρνης. Η προκυμαία είναι πλημμυρισμένη από μυριάδας λαού που κατέφυγεν εδώ, δια ν’ αποφυγή τον θάνατον από τους Τούρκους». Ο Ε. Driault γράφει ότι «χιλιάδες δυστυχώς υπάρξεων συσσωρευμένοι κατά μήκος της προκυμαίας ερρίφθησαν εις την θάλασσαν. Εις μέγα μήκος του λιμένος εκατοντάδες πτωμάτων είχον πληρώσει την θάλασσαν». Από τον Λ. Οικονόμου πληροφορούμαστε ότι τις μέρες εκείνες το πλήθος των προσφύγων στην προκυμαία υπολογιζόταν σε 300.000.
Πολλοί ξένοι και Έλληνες αυτόπτες μάρτυρες περιγράφουν σκηνές φρίκης κατά τις μέρες της πυρκαϊάς και δίνουν στοιχεία για τους δράστες του εμπρησμού. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο εμπρησμός ήταν προμελετημένος και οργανωμένος. Τούρκοι στρατιώτες μετέφεραν δοχεία με βενζίνη και πετρέλαιο ή έριχναν εμπρηστικές βόμβες. Ένας Γάλλος αφηγήθηκε ότι το βράδυ της πυρκαϊάς συνάντησε στην οδό Χατζηστάμου μια «ομάδα 200-300 Τούρκων ωπλισμένων», οι οποίοι «απήντησαν αταράχως ότι είχαν εντολήν ν’ ανατινάξουν και να καύσουν τα σπίτια της συνοικίας (…) και όταν έφευγα από το σπίτι μου, αι εμπρηστικοί βόμβοι έπιπτον βροχηδόν έπ’ αυτής».
Η διευθύντρια της Αμερικανικής Σχολής Μ. Mills αναφέρει ότι είδε «τους Τούρκους να μεταφέρουν δοχεία πετρελαίου εις τα σπίτια από τα οποία ανεπήδων αμέσως φλόγες μόλις έφευγαν». Εξάλλου αναφέρεται ότι οι Τούρκοι είχαν σχηματίσει μια ζώνη στο Καρατάς για να εμποδίζουν τα ανθρώπινα πλήθη να διαφεύγουν από τις πυρπολούμενες συνοικίες προς τα προάστια. Εξάλλου και η σύζυγος ενός Αμερικάνου Ιεραποστόλου έλεγε : «Ανήλθα εις τον πύργον του αμερικανικού κολλεγίου εις τον Παράδεισον και με διόπτρας είδα τους Τούρκους στρατιώτας να θέτουν πυρ εις τα σπίτια. Είδα ακόμη Τούρκους να παραμονεύουν τους χριστιανούς και να τους σκοτώνουν. Όταν κατήλθα εις την Σμύρνην δια να αναχωρήσω εις τας Αθήνας, υπήρχαν πτώματα καθ’ όλην την έκτασιν του δρόμου».
Άλλοι Αμερικανοί είδαν αμάξια γεμάτα με πτώματα κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό της Πούντας. Ο ανταποκριτής του «Morning Post» είχε τηλεγραφήσει ότι «Τούρκοι άτακτοι έβαλαν τη φωτιά με τη συνενοχή του τακτικού στρατού και των στρατιωτικών αρχών». Οι πληροφορίες αυτές και πάμπολες άλλες αυτόπτων μαρτύρων κατηγορηματικά διαψεύδουν την επίσημη τουρκική άποψη, ότι δηλαδή ο εμπρησμός της πόλεως έγινε από Αρμενίους ή Έλληνες που ήθελαν να εκδικηθούν τους Τούρκους φεύγοντας από τη Μικρά Ασία.
Από τη φωτιά, σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Χρ. Σολομωνίδη, κάηκαν περίπου 4.000.000 τ.μ. «από τη Μπελλαβίστα μέχρι Χατζηφράγκου, κατ’ ευθείαν γραμμή, δια του γαλλικού νοσοκομείου και του Αγίου Ιωάννου μήκος 2.000 περίπου μέτρα. Προς το Τεπεντζήκι και το Σταυρό δια της εφαπτομένης των συνοικιών Κιουπετζόγλου και Μορτάκια, πλέον των 2.000 μέτρων. Από το Τεπεντζήκι μέχρι του Τελωνείου, πλέον των 3.000 μέτρων και από το Τελωνείο μέχρι της Μπελλαβίστας 1.000 περίπου μέτρα. Στον χώρον αυτόν εκάησαν περί τις 55.000 σπίτια, από τα οποία 43.000 ελληνικά˙ 10.000 αρμενικά και 2.000 ξένων υπηκόων. Επίσης απετεφρώθησαν 5.000 καταστήματα, τα περισσότερα των οποίων ήσαν ελληνικά. Στην αποτεφρωθείσα έκταση υπολογίζεται ότι κατοικούσαν πλέον των 180.000 ατόμων, κατά μέγιστον ποσοστόν Έλληνες».
Και προσθέτει: «Συγκεκριμένα εκάησαν: Η αρμενική συνοικία με την εκκλησία του Αγίου Στεφάνου. Η ελληνική αγορά, η γνωστή με το όνομα «Μεγάλες Ταβέρνες», τα Γυαλιάδικα, το Γερανιό, ο Φραγκομαχαλάς, η οδός Νοσοκομείων με τα τρία νοσοκομεία της, το Γραικικό, το Ολλανδικό και το Καθολικό του Αγίου Αντωνίου. Επίσης οι συνοικίες του Αγίου Γεωργίου, της Αγίας Φωτεινής, του Αγίου Δημητρίου, της Ευαγγελιστρίας, του Αγίου Τρύφωνος, του Αγίου Ιωάννου της Λυγαριάς, του Αγίου Νικολάου. Κι’ ακόμη του Τσαρμάδου, οι Πορτάρες, ο Φασούλας, τα Μπογιατζίδικα, τα Τράσσα, του Μεϊμάρογλου, τα Σερβετάδικα, τα Ταμπάχανα, τα Κουγιουμτζίδικα, τα Μαλτέζικα, της Τσικουδιάς, του Κιουπετζόγλου, του Χαλεπλή, ο Νέος Κόσμος, η Παράλληλος και Μεγάλο τμήμα της Προκυμαίας. Απετεφρώθησαν όλοι σχεδόν οί ορθόδοξοι ναοί, 117 σχολεία κοινοτικά και ιδιωτικά Ελλήνων και Αρμενίων, το αρχαιολογικό και νομισματολογικό μουσείο της Ευαγγελικής Σχολής, και πλείστα όσα αγαθοεργά καθιδρύματα».
Ο G. Horton γράφει ότι ο συστηματικός εμπρησμός της πόλεως έγινε από τους στρατιώτες του Μουσταφά Κεμάλ με το σκοπό να εξολοθρευτούν οι χριστιανοί της Μικράς Ασίας και να μην ξαναγυρίσουν ποτέ πια στην πατρίδα τους. Βέβαιο είναι ακόμη ότι εκτός από τη φωτιά είχαν προσχεδιασθεί και οι σφαγές και οι λεηλασίες. Ο R. Puaux αναφέρει ότι, σύμφωνα με μαρτυρία των Αμερικανών υπαλλήλων της Near East Relief, η τουρκική φρουρά διαφύλαξε τις αποθήκες, εξηγώντας σε όσους έρχονταν να τις λεηλατήσουν ότι «δεν υπέκειντο εις λεηλασίαν», γεγονός που σημαίνει ότι είχαν λάβει σχετικές διαταγές από τις τουρκικές αρχές. «Είναι χαρακτηριστικό», γράφει επίσης ο R. Puaux, «ότι οι τουρκικές αρχές συμβούλευαν τους ξένους υπαλλήλους του σιδηροδρόμου να φορέσουν φέσι και να φέρουν περιβραχιόνιο για να αποφύγουν τις βιαιοπραγίες που ήξεραν οι τουρκικές αρχές ότι επρόκειτο να συμβούν».
Μια εβδομάδα μετά την είσοδο των τουρκικών δυνάμεων στη Σμύρνη, το Σάββατο 3 Σεπτεμβρίου 1922 ή 16.9.1338 του τουρκικού ημερολογίου, δημοσιεύτηκε η παρακάτω προκήρυξη :
Αρ. 5—16938.
«1ον) Όλοι οι έλληνες και αρμένιοι από του 18ου έτους μέχρι του 45ου , οι ευρισκόμενοι εις τα απελευθερωθέντα εδάφη από τον στρατόν μας, καθώς και οι έλληνες και αρμένιοι οι μεταφερθέντες από τον ελληνικόν στρατόν εις τα παράλια προς επιβίβασιν και εγκαταλειφθέντες κατόπιν της ακατάσχετου καταδιώξεως του στρατού μας πρέπει να παραδοθούν πάραυτα, θα κρατηθούν ως αιχμάλωτοι μέχρι πέρατος των εχθροπραξιών. Το μέτρον τούτο λαμβάνεψι εναντίον των διότι έλαβον επισήμως τα όπλα εναντίον της Πατρίδος, διότι κατετάγησαν εις τον εχθρικόν στρατόν, διότι τελευταίως ακόμη επυρπόλησαν πόλεις και χωρία και διέπραξαν ανήκουστους ωμότητας εναντίον του ειρηνικού πληθυσμού και δια να μη προσέλθουν, εάν αφεθούν ελεύθεροι, να ενισχύσουν τον εχθρικόν στρατόν.
»2ον) Όλοι εκείνοι τους οποίους δεν αφορά το πρώτον άρθρον και γενικώς, όλαι αι σμυρναϊκαί οικογένειαι ή έλληνες και αρμένιοι πρόσφυγες, δύνανται να μεταναστεύσουν μέχρι της 30ης Σεπτεμβρίου 1338. Όσοι, παρελθούσης της προθεσμίας ταύτης, δεν θα έχουν εγκαταλείψει την χώραν και θα κριθούν ύποπτοι απειλής κατά της ασφαλείας του στρατού και της δημοσίας τάξεως, θα οδηγηθούν εκτός της πολεμικής ζώνης.
»3ον) Επειδή η Μεγάλη Εθνοσυνέλευσις έλαβε μέτρα δια την εκκαθάρισιν από τα λείψανα του ελληνικού στρατού και εκμηδένιση των καταστρεπτικών οργανώσεων του εχθρού, όλοι οι κάτοικοι άνευ διακρίσεως φυλής και θρησκείας οφείλουν να επιστρέψουν εις τας εστίας των και επαναλάβουν τας ειρηνικάς εργασίας των.
Ο διοικητής του στρατού ΝΟΥΡΕΝΤΙΝ».
Μετά την έκδοση της προκηρύξεως αυτής του Νουρεντίν εντάθηκαν οι λεηλασίες, οι σφαγές και οι βιαιοπραγίες κατά των άλλων ξένων μειονοτήτων. Καθημερινές εξάλλου ήταν οι σφαγές και οι ληστείες προσφύγων που είχαν καταφύγει στο νεκροταφείο της ελληνικής κοινότητας. Όσοι δεν είχαν φύγει προς τον Τσεσμέ, ακολουθώντας τον ελληνικό στρατό που υποχωρούσε, ενδιαφέρονταν μόνο να βρουν μέσο για να διαφύγουν.
Ο Αμερικανός πρόξενος Horton έγραφε ότι : «Χιλιάδες υποφέρουν και αποθνήσκουν εις την Σμύρνην. Η κατάστασις αυτών των ανθρώπων υπερβαίνει πάσαν περιγραφήν. Δεν ενθυμούμαι επεισόδιον εις την ιστορίαν παρομοίων ανθρωπίνων συμφορών. Έχοντες οπίσω των τα καιόμενα σπίτια των, οι άνθρωποι αυτοί μένουν επί ώρας και ημέρας εις την προκυμαίαν της Σμύρνης — γυναίκες, άνδρες και παιδιά — κραυγάζοντες και εκλιπαρούντες πλοία δια να φύγουν…». Καμιά λέξη δεν μπορούσε να περιγράψει την αγωνία του πλήθους που προσπαθούσε με κάθε τρόπο να ξεφύγει. Ο Κορδάτος αναφέρει ότι η κατάσταση χαρακτηριζόταν σαν «σωστή κόλαση. Άλλοι με βάρκες και άλλοι κολυμπώντας πήγαιναν στα πολεμικά της Γαλλίας, Αγγλίας και Ιταλίας ζητώντας άσυλο. Αλλά οι ναύτες τους πετούσαν στη θάλασσα, όταν σκαρφάλωναν στα πλοία ή τους κλωτσούσαν».
Ανάλογα αναφέρει και ο μητροπολίτης Εφέσου : «Ευρισκόμουν και εγώ εις το πλήθος και έφθασα παρασυρόμενος από αυτό εις την προκυμαίαν. Εκεί παρέστην μάρτυς των τραγικωτέρων σκηνών. Άνδρες και γυναίκες επροσπαθούσαν να διαφύγουν επί λέμβων εις πλοία ή πολεμικά που ήσαν εις τον λιμένα. Καθώς όμως το στενόν σχετικώς πλάτος της προκυμαίας ήτο κατειλημμένον από δέματα και ζώα, το πλήθος εσταματήθη από τους κεμαλικούς στρατιώτας. Το απώθησαν, εν πρώτοις, αποσπώντες τας νεανίδας και τας γυναίκας δια να τας κακοποιήσουν και τελικώς να τας σκοτώσουν αμειλίκτως. Έκαυσαν κατόπιν το πλήθος χύνοντες επάνω του πετρέλαιον και βενζίνην. Τότε πολλοί έπεσαν εις την θάλασσαν δια να φθάσουν κολυμβώντες εις τα αγκυροβολημένα πλοία. Εις τας λέμβους επεβιβάζοντο όσοι το κατώρθωναν. Και είδα τότε να σέρνουν από τα μαλλιά πολλάς γυναίκας που επεδίωκαν να τας σώσουν κατ’ αυτόν τον τρόπον, διότι δεν υπήρχε θέσις εις τας λέμβους. Τας έσερναν με μισοβυθισμένα τα σώματα των».
Στο μεταξύ και ενώ οι μέρες της προθεσμίας για την εκκένωση της Μ. Ασίας από τους πρόσφυγες τελείωναν, έπειτα από έντονες διπλωματικές ενέργειες των ξένων, ανάμεσα στους οποίους πρωτοστατούσε ο Αμερικανός υποδιευθυντής της ΧΑΝ στον Παράδεισο Asa Jennings, στάλθηκαν ελληνικά πλοία από τη Μυτιλήνη, τα οποία παρέλαβαν το μεγάλο μέρος των προσφύγων που παρέμεναν ακόμη στη Σμύρνη. Σύμφωνα με πληροφορίες της Μ. Housepian στις 11 Σεπτεμβρίου 15.000 πρόσφυγες επιβιβάστηκαν στα πλοία και άλλες 43.000 δύο μέρες αργότερα. Ως τις 18 Σεπτεμβρίου 180.000 πρόσφυγες είχαν μεταφερθεί σε ελληνικό έδαφος. Το τελευταίο πλοίο έφυγε από τη Σμύρνη 6 μόνο ώρες πριν εκπνεύσει η προθεσμία. Στα γειτονικά λιμάνια όμως της Ούρφας, του Τσεσμέ και του Αϊβαλί εξακολουθούσαν να βρίσκονται 60.000 πρόσφυγες, που μεταφέρθηκαν και εκείνοι με πλοία μέσα σε λίγες μέρες, ενώ είχε δοθεί οκταήμερη παράταση της προθεσμίας από τους Τούρκους. Έτσι ο συνολικός αριθμός των προσφύγων που έφυγαν ως τότε από τη Μ. Ασία έφθανε περίπου τις 250.000.
Στο μεταξύ στις 10 Σεπτεμβρίου είχε δημοσιευθεί η παρακάτω νέα διαταγή του Νουρεντίν:
«Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΣΜΥΡΝΗΣ
Σμύρνη, 2391338 (κατά το τουρκικόν έτος).
1) Επί τω σκοπώ διαλύσεως αμφιβολιών περί την εφαρμογήν των διατάξεων του ύπ’ άριθ. 5 ανακοινωθέντος μας εθεωρήσαμεν αναγκαίαν την έκδοσιν πληρέστερων οδηγιών: α) Θεωρείται άκυρος, η αλλαγή υπηκοότητος, εις ην προέβησαν παρά τον Νόμον περί Ιθαγενείας, πάντες οι κεκτημένοι την οθωμανικήν υπηκοότητα από της συνάψεως της ανακωχής του Μεγάλου πολέμου και εντεύθεν, β) Έφ’ όλων των αρχικώς Οθωμανών υπηκόων και μετέπειτα αποκτησάντων προστασίαν οιασδήποτε ξένης επικρατείας, θέλουσιν εφαρμοσθή τα δια τους Οθωμανούς υπηκόους ισχύοντα, γ) Εκ των ως τα ανωτέρω άρθρα αναφερομένων πάντες οι άγοντες ήλικίαν από 18-45 άρρενες το γένος, θέλουσιν αποσταλή, όπως και οι λοιποί, εις στρατόπεδα αιχμαλώτων.
2) Επειδή κατά το εις το ύπ’ άριθ. 5 ανακοινωθέν ορισθέντα, όσοι εκ των ελλήνων Οθωμανών και Ισραηλιτών, ελλήνων υπηκόων, των καταγόμενων εκ των παραλίων της Σμύρνης, δεν ήθελον αναχώρηση δια θαλάσσης μέχρι της εσπέρας της 30 Σεπτεμβρίου 1922 (ν.η.) πρόκειται να αποσταλούν εις το εσωτερικόν, επί τω σκοπω της προετοιμασίας των μέσων μεταφοράς τούτων εις το εσωτερικόν αναγκαία δε καθίσταται η γνώσις του αριθμού των, οι αρχηγοί των ελληνικών, αρμενικών και ισραηλιτικών κοινοτήτων, καλούνται όπως μέχρι της εσπέρας της 30ης Σεπτεμβρίου 1338 γνωρίσωσιν εις τας κατά τόπους αρχάς, εκτός των δια θαλάσσης αναχωρησάντων, τους αριθμούς των βουλομένων, να παραμείνωσιν προσώπων.
3) Οι αποκρύπτοντες όπλα, έλληνας αιχμαλώτους και πρόσωπα τα οποία θεωρούνται επικίνδυνα δια την δημοσίαν τάξιν, θα παραδοθούν εις την στρατιωτικήν εξουσίαν. Μετά παρέλευσιν 48 ωρών όσοι θέλουσιν αποδειχθή ότι αντιτίθενται εις την παρούσαν διαταγήν θέλουσιν καταδικασθή εις θάνατον. Επειδή τα εν Σμύρνη και περιχώροις ένεκα της πυρκαϊάς και των στρατιωτικών ενεργειών και της φυγής των ιδιοκτητών των ή δι’ οιονδήποτε άλλον λόγον εγκαταλειφθέντα εμπορεύματα αναγκαιούν εις την στρατιωτικήν υπηρεσίαν, και επειδή δεν θέλει επιτραπή η πραγματοποίησις παρανόμων κερδών και οικειοποίησις αυτών, πάντες οι οικειοποιούμενοι τοιαύτα εμπορεύματα, είτε εγκαταλελειμμένα, είτε προερχόμενα εκ κλοπής, οφείλουσι αμέσως να τα παραδώσωσιν εις τας κατά τόπους στρατιωτικός διοικήσεις.
4) Πάντες οι παρά την διαταγήν ταύτην οικειοποιούμενοι και κατά οιονδήποτε τρόπον αποκτώντες ούτω τα εγκαταλελειμμένα αντικείμενα, θέλουσι καταδικασθή εις ειρκτήν 10 ετών και χρηματικήν ποινήν από 100 μέχρι 5.000 λιρών, αναλόγως της αξίας των οικειοποιηθέντων παρ’ αυτών αντικειμένων.
5) Απαγορεύεται η αυθαίρετος κατοχή οικιών, καταστημάτων, και άλλων οικοδομών. Την τύχην των οικοδομών τούτων θέλει καθορίση η Νομαρχία. Δηλούται ότι πάσα ενέργεια αντίθετος προς την διαταγήν ταύτην θέλει τιμωρηθή δι’ ειρκτής 10 ετών.
Από την ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ- ΕΚΔΟΤΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ
Η Σμύρνη μάνα καίγεται!
Ο Κεμάλ γιόρτασε το θρίαμβό του με τη μεταβολή της Σμύρνης σε τέφρα και την τεράστια σφαγή του εκεί χριστιανικού πληθυσμού, έγραψε στα απομνημονεύματά του ο Ουΐνστον Τσόρτσιλ. Η σφαγή της Σμύρνης συγκλόνισε ολόκληρο τον πολιτισμένο κόσμο. Ακόμα και στη Γαλλία -η φιλοτουρκική πολιτική της οποίας καθόριζε την πληροφόρηση που παρείχαν οι δημοσιογράφοι- διογκώθηκαν τα αντιτουρκικά συναισθήματα. Όμως, περισσότερο από τις ανταποκρίσεις και τις ψυχρές επισημάνσεις των διπλωματών, το τρομερό τοπίο εκείνων των ημερών αποκαλύπτεται μέσα από τις μαρτυρίες όσων το έζησαν. Η συλλογή και η έκδοση των αυθεντικών μαρτυριών έγινε από το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών. Μαρτυρίες συγκλονιστικές, που πιστοποιούν την ύπαρξη του Μικρασιατικού Ολοκαυτώματος. Τυχαία επιλέξαμε και δημοσιεύουμε τις αναμνήσεις της Ελένης Καραντώνη από το Μπουνάρμπασι, έντεκα χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Σμύρνης.
«…Άρχισε ο στρατός μας να φεύγει. Χτυπούσαν τις πόρτες μας και ζητούσαν ρούχα για να βγάλουν το χακί από πάνω τους. Πόσους δεν ντύσαμε! Οι μεγάλοι οι δικοί μας ξεκουμπίστηκαν και φύγανε κι άφησαν τον κόσμο στο έλεος του Θεού. Έφταναν οι στρατιώτες ξυπόλυτοι, γυμνοί, κουρελιασμένοι, πρησμένοι, νηστικοί. Οι Τούρκοι κατεβαίναν και σφάζαν τους Έλληνες. Το ίδιο έκαναν και οι δικοί μας. Παντού φωτιά και μαχαίρι άκουες και έβλεπες. Από τους κατοίκους του Μπουνάρμπασι έμειναν καμιά δεκαριά οικογένειες… Μερικοί κατάφεραν να φύγουν, σέρνοντας με την κοιλιά προς το Σικλάρι και από κει στη Σμύρνη. Τους άλλους όλους τους ατιμάσανε, τους σφάξανε, τους κρεμάσανε, τους κάψανε. Κι εκείνους που κατάφεραν από το Σικλάρι να φτάσουν στη Σμύρνη, όταν ήρθε ο Κεμάλ, τους έπιασε και τους έσφαξε.
Εμείς βρισκόμασταν στη Σμύρνη. Πλημμύρα οι μαχαλάδες στο αίμα. Βάλανε φωτιά οι Τούρκοι, μια ώρα μακριά. «Μη φοβάστε είναι μακριά», μας είπε ο νοικοκύρης του σπιτιού που μέναμε. Σ’ ένα τέταρτο η φωτιά είχε έρθει σε μας. Ρίχνανε βενζίνη και προχωρούσε. Βγήκαμε στο δρόμο. Φωτιά από τη μια, θάλασσα από την άλλη. Βρισκόμασταν στη μέση. Και οι Τσέτες (σ.τ.σ. οι άτακτοι Τούρκοι) βρίσκονταν στη μέση, και σφάζαν και σκοτώναν. Τη νύχτα οι Τσέτες έκαναν επίθεση ν’ αρπάξουν, να σφάξουν, ν’ ατιμάσουν. «Βοήθεια! Βοήθεια!», φώναζε ο κόσμος. Τα εγγλέζικα πλοία ήταν απέναντι. Έριχναν τους προβολείς. Σταματούσαν για λίγο. Τη νύχτα θέλαμε να πάμε προς νερού μας. Πήγαμε λίγο πιο έξω, φρίκη! Βρεθήκαμε σε μια χαβούζα (σ.τ.σ. μεγάλο ανοιχτό λάκκο). Γύρω γύρω, στα χείλια της χαβούζας σπαρταρούσαν κορμιά, και μέσα η χαβούζα ήταν γεμάτη κεφάλια. Έπαιρναν όποιον έπιαναν, τον πήγαιναν στην άκρια της χαβούζας, έκοβαν το κεφάλι και το έριχναν μέσα στη χαβούζα και τα κορμιά τα άφηναν να σπαρταρούν γύρω γύρω. Ήταν φοβερό. Όσοι το είδαν τρελάθηκαν. Το τρελοκομείο γέμισε από τρελούς σαν ήρθαμε. Εκεί σ’ αυτό το μέρος χάσαμε και τον πατέρα μου. Τον αδελφό μου τον έσφαξαν στο χωριό. Έβγαλαν, μετά, ιταλικά και ελληνικά πλοία και μας πήραν. Πόσους; Ούτε ένα είκοσι τοις εκατό δεν επήραν. Τέτοια καταστροφή δεν είδαν τα μάτια μου!».
Η άνοδος του τουρκικού εθνικισμού και οικονομικά συμφέροντα συνδεόμενα σε μεγάλο βαθμό με την οικονομική διείσδυση της Γερμανίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία οδήγησαν σε συστηματικούς διωγμούς του ελληνικού στοιχείου που διήρκεσαν από το 1913 ως τη Μικρασιατική Εκστρατεία.
Οι διωγμοί μπορούν να διακριθούν σε τρεις φάσεις ως προς το είδος, την ένταση και το αποτέλεσμά τους. Έτσι, στο διάστημα 1913-14 έχουμε την πρώτη φάση διωγμών. Οι σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας ήταν τότε σε ένταση εξαιτίας της κατακύρωσης των νησιών του βορειοανατολικού Αιγαίου στην Ελλάδα. Οι διωγμοί άρχισαν με τη βίαιη εκτόπιση των Ελλήνων της ανατολικής Θράκης, ενώ από το Μάιο του 1914 επεκτάθηκαν και στη δυτική Μικρά Ασία. Στη θέση των Ελλήνων εγκαταστάθηκαν τούρκοι πρόσφυγες από τα εδάφη που έχασε η Τουρκία στους Βαλκανικούς Πολέμους. Μεθοδευμένοι από τους Γερμανούς, οι διωγμοί έδιωξαν τότε 130.000 Έλληνες από την περιοχή της Ερυθραίας. Πολλοί κατέφυγαν στην Ελλάδα, ενώ οι υπόλοιποι μεταφέρθηκαν στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Τότε αποφασίστηκε και μερική ανταλλαγή των πληθυσμών, ενώ Μεικτή Επιτροπή δημιουργήθηκε για την εκτίμηση της περιουσίας των ανταλλαξίμων.
Σύμφωνα με τη στατιστική του Οικουμενικού Πατριαρχείου, 153.890 Έλληνες εκτοπίστηκαν στο εσωτερικό από τα παράλια της Μικρασίας ως τα τέλη του 1914. Η δεύτερη φάση των διωγμών εγκαινιάζεται με την εμπλοκή της Τουρκίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκδηλώθηκε αρχικά με εξοντωτική οικονομική αφαίμαξη των Ελλήνων για τις ανάγκες του πολέμου. Άλλο μέτρο, το οποίο αρχικά προβλήθηκε ως εφαρμογή της αρχής της ισότητας ανάμεσα στις εθνότητες της αυτοκρατορίας, ήταν οι στρατιωτικές υποχρεώσεις του αντρικού πληθυσμού από 20 έως 45 ετών, ενώ οι μεγαλύτεροι θα επάνδρωναν τα περίφημα αμελέ ταμπουρού, τα τάγματα εργασίας, που σήμαινε αγγαρεία σε λατομεία, αγρούς, ορυχεία και δημόσια έργα στο εσωτερικό της Μικρασίας. Οι κακουχίες εξόντωσαν πολλούς Έλληνες. Υπολογίζεται ότι 250.000 Έλληνες έχασαν τη ζωή τους σε αυτά τα εργατικά τάγματα ως το τέλος του 1918. Άλλο μέτρο ήταν οι εκ νέου μετατοπίσεις από τα παράλια στο εσωτερικό, με σκοπό τη διαφοροποίηση της εθνολογικής σύστασης των παραλίων, καθώς κυκλοφορούσε η φήμη για παραχώρηση των περιοχών στην Ελλάδα από τους Συμμάχους. Οι πορείες ήταν τόσο εξαντλητικές και προσχεδιασμένα εξοντωτικές που λίγοι έφτασαν στον προορισμό τους, σε περιοχές με αμιγή τουρκικό πληθυσμό. Εκεί οι περισσότεροι εξαναγκάστηκαν σε εξισλαμισμό. Το σύνολο των θυμάτων των διωγμών, νεκροί και εκτοπισμένοι, τα χρόνια αυτά υπολογίζονται σε 750.000. Η τρίτη φάση των διωγμών συμπίπτει χρονικά με τη Μικρασιατική Εκστρατεία και κορυφώνεται με την οριστική Καταστροφή του μικρασιατικού Ελληνισμού το Σεπτέμβρη του 1922.
Οίκαδε
άρθρο του Γεωργίου Βλάχου στην Καθημερινή της 14ης/27ης Αυγούστου 1922
Ενώ αι ελπίδες -ας τας είπωμεν ελπίδας- περί προσεχούς συγκλήσεως συνεδρίου εν Βενετία ελαττούνται, το φθινόπωρον έρχεται και έρχεται ο χειμών. Αν οιαδήποτε προς την κυβέρνησιν σύστασις προς τερματισμόν της εκκρεμότητος ήτο χθες περιττή, διότι είχε σκέψεις η κυβέρνησις υπό εκτέλεσιν, αίτινες ηδύναντο και να επιτύχουν, είχε δε και χρήματα ίνα δαπανά δια πολεμικούς σκοπούς, αφού δια πολεμικούς σκοπούς εδανείσθη, σήμερον πάσα όχι σύστασις, αλλά και πίεσις εκ μέρους και των φίλων αυτής είναι χρήσιμος, διότι και τα χρήματα λείπουν και των υπό εκτέλεσιν σκέψεων η σειρά ευρίσκεται εις το τέρμα της. Ηλπίζαμεν προ τινος ότι μία προς Κωνσταντινούπολιν στροφή της ελληνικής προσπαθείας θα ήτο δυνατόν να εκβιάση την λύσιω γνωρίζομεν πολλοί, αλλά δεν γνωρίζομεν όλοι, διατί δεν επέτυχεν ο εκβιασμός και πώς οι εν τω εξωτερικώ θορυβούντες εχθροί της Ελλάδος επείσθησαν ότι πρόκειται περί «μπλόφας» υπό των εν τω εσωτερικώ εχθρών αυτής.
Ηλπίσαμεν έπειτα ότι οι εξαφνικά ακουσθέντες θερμοί λόγοι του πρωθυπουργού της Αγγλίας, οι δημοσία και παγκοσμίως κυρώσαντες την επί των ελληνικών δικαίων προστασίαν της θαλασσοκρατείρας, ήθελον μεταβληθή ταχέως και εν τη στενή προθεσμία της αντοχής των Ελληνικών πόρων εις εμπράγματον βοήθειαν. Ηλπίσαμεν αργότερα -και τότε ηλπίσαμεν κακώς- ότι προσεχής Διάσκεψις ήθελεν εν βία δυνηθή να εκτελέση τας επί του Ανατολικού αποφάσεις της’ αλλά και αυτή η κακή ελπίς ματαιούται.
Η Ελλάς λοιπόν απομένει μόνη με τον στρατόν της, με τους πόρους της και τους εχθρούς της. Μόνη, όπως προ μηνών, ότε επιστρέφουσα εκ της ξένης είχε πεισθή περί αυτού και απεφάσιζε, και απεφάσιζε καλώς, την αυθαίρετον προς την Κωνσταντινούπολιν πορείαν. Μόνη.
Οι τυχόν έχοντες την διάθεσιν ν’ αναβλέψουν προς την πρώτην Νοεμβρίου και ν’ «αναμετρήσουν τας συνεπείας της», ας μας επιτρέψουν να παρατηρήσωμεν ότι έμειναν μόνοι, όχι μόνον οι πιστεύσαντες εις τους ισχυρούς των συμμάχους ααθενείς, αλλά και αυτοί οι ισχυροί.οι πιστεύσαντες εις αλλήλους. Μόνη λοιπόν η Ελλάς οφείλει να εκκαθαρίση την κατάστασιν. Και οφείλει να την εκκαθαρίση κατά τρόπον, όστις θ’ αποτελέση δι’ αυτήν λήξιν οριστικήν μιας σκληράς περιπετείας, δι’ εκείνους δε, οίτινες ηπάτησαν αυτήν και τον κόσμον. κόλαφον, του οποίου το ερύθημα δεν θ’ αποπλύνη η Ιστορία.
Η Ελλάς οφείλει εν τάχει να προβή εις την διοικητικήν οργάνωσιν της Μικράς Ασίας, εις την παράδοσιν της χώρας εις τους γενναίους κατοίκους της, εις την σύντομον εκπαίδευσιν των ανδρών οίτινες θ’ αναλάβουν εν τω μέλλοντι την φύλαξίν της, και εις την πρόσκλησιν των Ισχυρών, όπως παραλάβουν “τον ελευθερωθέντα από των δεσμών της δουλείας” λαόν, ένα ακριβώς από τους λαούς περί ων εμερίμνων, όταν μαχόμενοι και έχοντες ανάγκην συμμάχων ελάλουν την γλώσσαν των ελευθεριών. Αλλά στρστον; Ποίος θα σώση τον στρατόν; Οι σύμμαχοι όμως δεν έχουν στρστών ανάγκην. Ας παραλάβουν τας σημαίας τας οποίας έστησαν εις τα πρόθυρα της Κωνσταντινουπόλεως όταν επλησίαζεν ο Έλλην ελευθερωτής και ας τας στήσουν εκεί όπου θα πλησιάση σφαγεύς ο Τούρκος. Όπως άλλοι, δεν επιμένομεν να έχωμεν την θέσιν ανευθύνου ,τιμητού των υπευθύνων πολιτικών ανδρών της χώρας. Οπως ουδείς άλλος, εζήσαμεν μετ’ αυτών ημέραν προς ημέραν τους μήνας Και τα έτη των προσπαθειών.
Σήμερον φρονούμεν σπουδαίως ότι η περίοδος των προσπαθειών αυτών αίτινες έπρεπε να υπάρξουν, των θυσιών αίτινες έπρεπε να καταβληθούν, αν δεν έληξε, λήγει.
Γ.ΒΛΑΧΟΣ
Συζήτηση στο βρετανικό Κοινοβούλιο στις 4 Αυγούστου 1922
Πρωθυπουργός (ο Lloyd George): Από όσα είπε ο εντιμότατος και γενναίος βουλευτής του Central Ηull (πλωτάρχης Kenworthy) ελάχιστα είναι εκείνο που μπορώ να συμφωνήσω μ’ αυτά. Διατύπωσε όμως μια υπόδειξη που θα την αποδεχτώ, ότι δηλαδή θα ήταν ευκταίο πριν διακόψουμε τη συνεδρίαση να συζητήσουμε για τις υποθέσεις της Εγγύς Ανατολής. Η κυβέρνηση δεν έχει να αποκρύψει τίποτε από την πολιτική της. Συμφωνώ με την υπόδειξη του εντιμότατου και γενναίου φίλου… ότι είναι επιθυμητό περισσότερο από κάθε τι άλλο να αποκατασταθεί η ειρήνη στο τμήμα αυτό του κόσμου… Ο εντιμότατος και γενναίος βουλευτής του Central Ηull παρουσίασε στη Βουλή την εικόνα μιας φιλικής Τουρκίας που δυσαρεστήθηκε εξαιτίας της πολιτικής της κυβέρνησής μας… Φαίνεται (όμως) ότι λησμόνησε εντελώς την πρόσφατη ιστορία αυτής της χώρας.
Λησμόνησε… τα Δαρδανέλλια (όπου οι Τούρκοι με τους Γερμανούς απόκρουσαν τους αγγλογάλλους κι εμπόδισαν την αποστολή βοήθειας προς την τσαρική Ρωσία, αυτό το αίτιο -ανάμεσα σε άλλα- συντέλεσε ίσως στη Ρωσική Επανάσταση). Υπάρχει και μια άλλη αυταπάτη… ότι η κατάληψη της Σμύρνης και το σχέδια της Συνθήκης των Σεβρών υπήρξαν αποκλειστικά έργο της Μεγάλης Βρετανίας. Προφανώς δεν έχει (ο Kenworthy) σαφή γνώση των γεγονότων. Όσα έγιναν εκεί υπήρξαν έργο επιτροπής που ορίστηκε από τις μεγάλες δυνάμεις (Γαλλία, Ιταλία, Ιαπωνία και Βρετανία)… Καμιά παρέμβαση ποτέ δεν κάναμε στο έργο της Επιτροπής εκείνης.
Αφήσαμε τους αντιπροσώπους να διατυπώσουν τις υποδείξεις τους και εκείνοι -με βάση τα αντικειμενικά δεδομένα- υπόδειξαν ότι η. Σμύρνη και τα γειτονικά βιλαέτια έπρεπε να παραχωρηθούν στην Ελλάδα, γιατί ήταν ελληνικά ως προς τον πληθυσμό, τα οικονομικά συμφέροντα και την ιστορία… Η μόνη δύναμη που δε διατύπωσε γνώμη (δε συμφώνησε) ήταν η Ιταλία, για λόγους προφανείς’ η Ιταλία εκείνο τον καιρό διεκδικούσε τη Σμύρνη για λογαριασμό της… Είναι απόλυτα αληθινό ότι η Γαλλία άλλαξε από τότε γνώμη, για λόγους που είναι πασίγνωστοι αλλά αυτό δεν ήταν δική μας υπόθεση… Επιθυμώ να καταστήσω απόλυτα σαφές τούτο, ότι η πτώση του κ. Βενιζέλου (1 Νοέμβρη 1920) και η παλινόρθωση του βασιλιά Κωνσταντίνου, προκάλεσαν στη γαλλική κοινή γνώμη κάποια ψυχρότητα απέναντι στην Ελλάδα…
Δυο φορές κάναμε προσπάθειες για να επιτευχθεί συμφωνία ειρήνευσης ανάμεσα στα ενδιαφερόμενα μέρη. Πρώτη φορά στο Λονδίνο όπου συμφωνήθηκαν σημαντικές τροποποιήσεις στη Συνθήκη των Σεβρών… (αλλά τελικά δεν αποδέχτηκαν οι Τούρκοι)… Διατυπώθηκε ως προκαταρκτικός όρος ότι έπρεπε να προηγηθεί ανακωχή… Η Ελλάδα δέχτηκε, η κυβέρνηση της Άγκυρας αρνήθηκε… Ο Κεμάλ επέμενε να προηγηθεi αποχώρηση του ελληνικού στρατού…. Ο ελληνικός στρατός απάντησε: Δεν μπορούμε να αφήσουμε τις θέσεις μας και το λαό μας πριν να μάθουμε ποιες εγγυήσεις ενσωματώθηκαν στη συνθήκη για την προστασία αυτού του λαού». Αυτό δεν ήταν παράλογο. Ο αξιότιμος και γενναίος βουλευτής δέχεται με απόλυτη ειλικρίνεια ότι έγιναν βιαιότητες από τους Τούρκους. Επέμενε με μεγάλη αγανάκτηση σε μια δυο περιπτώσεις βιαιότητας από την πλευρά των Ελλήνων. Αλλά δεν είδα τον ίδιο τόνο αγανάκτησης όταν αναφέρθηκε στις Τούρκικες βιαιότητες. Φύλαξε την οργή του μόνο για τους Έλληνες…
Αναρωτιέμαι αν ο εντιμότατος και γενναίος βουλευτής είδε την έκθεση της αμερικανικής αποστολής για τις βιαιότητες που διαπράχθηκαν στον Πόντο… Δεκάδες χιλιάδες γυναίκες και παιδιά εκτοπίστηκαν και δεκάδες χιλιάδες βρήκαν εκεί το θάνατο…
Οι Έλληνες είχαν δικαίωμα να πουν: «Πριν αποσυρθούν τα στρατεύματά μας από τις γραμμές που καταλάβαμε… θέλουμε να έχουμε κάποια εγγύηση ότι δε θα συμβεί εκεί ό,τι έγινε στον Πόντο»… Δε μας συγχωρούσαν οι περιστάσεις να αφήσουμε το εμπόρια της περιοχής να τελεί κάτω από συνθήκες αβεβαιότητας και ανωμαλίας. Αλλά οι Τούρκοι σκόπιμα επέμεναν σ’ αυτό. Επιπλέον ανέτρεψαν την ισορροπία των προτάσεων των Παρισίων κι έτσι απόδειξαν ότι δεν αξίζουν να τους εμπιστευτεί κανείς πλήρη κυριαρχία και εξουσία σε περιοχή όπως το βιλαέτι της Σμύρνης…
Ο Τούρκος είναι ανατολίτης. Γνωρίζει πολλά.
Ίσως δε γνωρίζει πάντα την αξία του χρόνου, αλλά στη διπλωματία επιδιώκει πάντα να κερδίζει χρόνο. Στηρίζεται στην ελπίδα ότι η άλλη πλευρά θα ενδώσει πρώτη… Λησμονώ ποιος είπε ότι δεν υπήρξαμε δίκαιοι και προς τις δυο πλευρές (Έλληνες και Τούρκους). Δεν είμαι βέβαιος ότι υπήρξαμε. Τι συνέβη; Διεξάγεται πόλεμος ανάμεσα στην Τουρκία και την Ελλάδα. Υπερασπίζουμε την πρωτεύουσα του ενός μέρους (την Κων/λη) ενάντια στο άλλο μέρος… Αν δεν ευρισκόμασταν εκεί, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι οι Έλληνες μπορούσαν μέσα σε ελάχιστες ώρες να καταλάβουν εκείνη την πρωτεύουσα… Υπάρχουν ακόμη ενδείξεις, ίσως όχι εντελώς αβάσιμες, ότι οι κεμαλικές δυνάμεις ανεφοδιάζονται από την Ευρώπη… Οτιδήποτε και αν συμβεί πρέπει να εξασφαλίσουμε αρκετή προστασία για τις μειονότητες στο τμήμα αυτό της Μικράς Ασίας… Εγγύηση δεν εννοώ το λόγο της Άγκυρας. Ο λόγος αυτός δόθηκε επίσης στην Αρμενία. Ποια ήταν τελικά η αξία του;…
Συμφωνώ ότι υπήρξε εποχή που η Τουρκία ήταν ανεκτική και σε γενικές γραμμές επιεικής απέναντι στους αλλόφιλους και αλλόθρησκους. Αλλά σήμερα επικρατεί άλλο πνεύμα που εμπνέει πολλούς απ’ αυτούς που διευθύνουν την πολιτική της χώρας αυτής…
Υπάρχει κάτι ακόμη που ειπώθηκε από τον εντιμότατο φίλο μου στον πολύ ενδιαφέροντα λόγο του. Ότι αναμφίβολα η Ελλάδα υποφέρει από τον ατυχή διχασμό ανάμεσα στους οπαδούς του Βενιζέλου και του Κωνσταντίνου, που παραλύει τις προσπάθειές της. Είναι αξιοσημείωτο ότι αυτή κατόρθωσε όσα κατόρθωσε. Διατήρησε στρατό, στρατό πολυάριθμο. Μου έχουν πει ότι υπάρχουν στρατιώτες που δεν έχουν επιστρέψει στα σπίτια τους εδώ και 12 χρόνια -χωρικοί που άφησαν τα χωράφια τους- και ότι οι άνθρωποι αυτοί είναι ακόμα πρόθυμοι να συνεχίσουν τον αγώνα για να λευτερώσουν τους ομοεθνείς τους. Έχουν υποστεί οικονομικές θυσίες σχεδόν απίστευτες.
Για να βγει η χώρα από τις οικονομικές δυσκολίες, επινοήθηκε το ευφυές εκείνο μέτρο, που διχοτόμησαν τα χαρτονομίσματα και το ένα κομμάτι τους διατηρήθηκε ως νόμισμα με αξία μισή ως προς την αρχική, ενώ το άλλο κομμάτι έγινε δάνεια αναγκαστικό για τις ανάγκες της πατρίδας. Αυτό είναι ένα τέχνασμα αντάξιο της εφευρετικότητας των Ελλήνων… Έγινε αγόγγυστα αποδεκτό από ολόκληρο τον πληθυσμό. Και αυτό έδωσε στους Έλληνες τη δυνατότητα να παρατείνουν ακόμη περισσότερο την παραμονή των παιδιών τους στο μικρασιατικό μέτωπο. Λαός που κατόρθωσε όλα αυτά αξίζει την εκτίμηση όλων μας, όλων των χωρών. Γι’ αυτό ειλικρινά πιστεύω ότι οτιδήποτε κι αν συμβεί οφείλουμε να φροντίσουμε να προστατευτούν οι χριστιανικοί πληθυσμοί της Μικράς Ασίας σε περίπτωση οποιασδήποτε επανάληψης εκείνων των φρικτών επεισοδίων που έχουν καταισχύνει την ιστορία της χώρας αυτής.
Αρχίσαμε να βαδίζουμε πιασμένοι απ΄ το χέρι , κοντά ο ένας στον άλλον, χαμένοι, μουδιασμένοι, δισταχτικοί, σαν να ΄μαστε τυφλοί και δεν ξέρουμε που θα μας φέρει το κάθε βήμα που αποτολμούσαμε. Γυρεύαμε ξενοδοχείο στο λιμάνι για ν΄ ακουμπήσουμε και να περιμένουμε τους δικούς μας. Όπου όμως κι αν ρωτούσαμε, παίρναμε την ίδια στερεότυπη απόκριση:
-Απ΄τη Σμύρνη έρχεστε; Δε δεχόμαστε πρόσφυγες.
-Μα θα σας πληρώσουμε καλά, άνθρωποι του Θεού, έλεγε η θεία Ερμιόνη.
Εκείνοι επέμεναν στην άρνησή τους:
-Φοβόμαστε τις επιτάξεις . Δε μάθατε λοιπόν πως στη Χίο, στη Μυτιλήνη, στη Σάμο έφτασε προσφυγολόι, κι επιτάξανε όλα τα σχολεία, τα ξενοδοχεία, τα πάντα;
-Τι θέλαμε, τι γυρεύαμε μεις να ΄ρθούμε σε τούτον τον αφιλόξενο τόπο, έλεγε η κυρία Ελβίρα. Τι θέλαμε και τι γυρεύαμε να χωριστούμε από τους άνδρες μας!
Στο τέλος βρέθηκε ένας αναγκεμένος ξενοδόχος και μας έδωσε ένα σκοτεινό, άθλιο δωμάτιο με έξι κρεβάτια. Για πότε γινήκαμε πραγματικοί πρόσφυγες δεν το καταλάβαμε. Μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα όλος ο κόσμος αναποδογύρισε.
Βαπόρια φτάναν το ένα πίσω από τ΄ άλλο και ξεφόρτωναν κόσμο, έναν κόσμο ξεκουρντισμένον, αλλόκοτο, άρρωστο, συφοριασμένο, λες κι έβγαινε από φρενοκομεία, από νοσοκομεία, από νεκροταφεία. Έπηξαν οι δρόμοι, το λιμάνι οι εκκλησιές, τα σχολειά, οι δημόσιοι χώροι. Στα πεζοδρόμια γεννιόνταν παιδιά και πέθαιναν γέροι .
Ενάμισι εκατομμύριο άνθρωποι βρεθήκανε ξαφνικά έξω απ΄ την προγονική τους γη. Παράτησαν σκοτωμένα παιδιά και γονιούς άταφους. Παράτησαν περιουσίες, τον καρπό στα δένδρα και στα χωράφια το φαΐ στη φουφού, τη σοδειά στην αποθήκη το κομπόδεμα στο συρτάρι, τα πορτρέτα των προγόνων στους τοίχους. Και βάλθηκαν να τρέχουν να φεύγουν κυνηγημένοι απ΄ το τούρκικο μαχαίρι και τη φωτιά του πολέμου. Έρχεται μια τραγική στιγμή στη ζωή του ανθρώπου, που το θεωρεί τύχη να μπορέσει να παρατήσει το έχει του, την πατρίδα του το παρελθόν του και να φύγει, να φύγει λαχανιασμένος αποζητώντας αλλού τη σιγουριά. Άρπαξαν οι άνθρωποι βάρκες, καΐκια, σχεδίες, βαπόρια, πέρασαν τη θάλασσα σ΄ έναν ομαδικό, φοβερό ξενιτεμό. Κοιμήθηκαν αποβραδίς νοικοκυραίοι στον τόπο τους και ξύπνησαν φυγάδες, θαλασσοπόροι, άστεγοι άποροι, αλήτες και ζητιάνοι στα λιμάνια του Πειραιά, της Σαλονίκης, της Καβάλας του Βόλου, της Πάτρας.
Ενάμισι εκατομμύριο αγωνίες και οικονομικά προβλήματα ξεμπαρκάρανε στο φλούδι της Ελλάδας, με μια θλιβερή ταμπέλα κρεμασμένη στο στήθος: «Πρόσφυγες!» Που να ακουμπήσουν οι πρόσφυγες; Τι να σκεφτούν; τι να ξεχάσουν; τι να πράξουν; που να δουλέψουν; πώς να ζήσουν;
Τρέμαν ακόμα απ΄ το φόβο. Τα μάτια τους ήταν κόκκινα απ΄ το αιμάτινο ποτάμι της κόλασης που διάβηκαν. Και σαν πάτησαν σε στέρεο έδαφος, μετρήθηκαν να δουν πόσοι φτάσανε και πόσοι λείπουν. Κι οι ζωντανοί δεν το πιστεύανε, μόνο άπλωναν τα χέρια τους στο κορμί τους και το ψάχνανε, για να βεβαιωθούνε πως δεν ήταν βρικόλακες. Και ψάχναν και για την ψυχή τους, να δουν αν ήταν στη θέση της. Μ΄ αυτή ήταν άφαντη. Είχε μείνει πίσω στην πατρίδα κοντά στους αγαπημένους νεκρούς και στους αιχμαλώτους, κοντά στα σπιτάκια, στα
χωράφια, στις δουλειές….
Κι είπαν : περαστικοί είμαστε, ας βολευτούμε όπως όπως , κι αύριο θα ματαγυρίσουμε στα μέρη μας. Κι αποζητούσαν, τούτη την ελπίδα, με την ίδια λαχτάρα σαν το ψωμί το νερό και τ΄ αλάτι.
Τόσοι ήταν, ενάμισι εκατομμύριο ρωμιοί μικρασιάτες, που στριφογύριζαν τώρα στο καύκαλο της Ελλάδας, σαν περιπλανώμενοι ιουδαίοι διωγμένοι από τη γη της Χαναάν. Χωρίς πατρίδα χωρίς δουλειά χωρίς σπίτι. Και μόλις χτες να θυμάσαι πως ήσουνα νοικοκύρης.
Ψάχναν για τον αίτιο , αναθεμάτιζαν τον ουρανό, τη γης ,τον Κεμάλ το Βενιζέλο τον Κωνσταντίνο, την Αντάντ, τον πόλεμο. Μα πριν απ΄ όλα τον ύπουλο τον Άγγλο,τον υπολογιστή ,το διπλοπρόσωπο, το σφετεριστή που έκανε μπίζνες και αυτοκρατορική πολιτική με το αίμα και τη δυστυχία ενός λαού….
ΔΙΔΩ ΣΩΤΗΡΙΟΥ “Οι νεκροί περιμένουν”
ΛΕΗΛΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΣΦΑΓΕΣ
Οι δημοσιογράφοι των ξένων εφημερίδων μετέδιδαν μέσω των ανταποκριτών τους: «Με κάρα, γαϊδούρια, άλογα, αραμπάδες, με κάθε είδους τροχοφόρο, άλλοι στους ώμους, μικροί και μεγάλοι, οικογένειες ολόκληρες τούρκων κουβαλούσαν ανενόχλητοι τα κλοπιμαία, παράνομο καρπό της λεηλασίας τους». Το τρίπτυχο δράμα βιασμών, σφαγών, λεηλασιών, κορυφώθηκε τη νύκτα της 31ης Αυγούστου ξημερώνοντας η αποφράδα της 1ης Σεπτεμβρίου. Στη λαϊκή συνοικία τη λεγόμενη Τεπετζίκι σφάχτηκαν 300 γυναίκες, 80 νήπια, 550 άνδρες από τους αιμοβόρους γκρίζους λύκους, από τσέτες και ζεμπέκηδες δηλ. τους άτακτους του τουρκικού στρατού πού αποτελούν την εγκληματική πρωτοπορία σ’ επιθετικούς καιρούς. Και συμπληρώνει τους ανήσυχους δημοσιογράφους ο ιστορικός: «Στη συνοικίαν του Αγίου Κωνσταντίνου διεπράχθησαν φρικαλέα εγκλήματα από τους τσέτες.
Στην εκκλησία μέσα της Μυρτιδιώτισσας στο Μερσινλή στραγγαλίσθηκαν δεκάδες κορίτσια ενώ στρατιώτες αποπατούσαν πάνω στην Αγία Τράπεζα. Πτώματα επί πτωμάτων στοιβάχθηκαν και σχημάτισαν σορούς το Οινοπνευματοποιείο του Πανάρετου και συγκεκριμένα στη συνοικία του αγίου Βουκόλου (τ’ όνομα παρμένο από τον άγιο μαθητή του αποστολικού πατέρα και πρώτου της Σμύρνης μάρτυρα ιεράρχη Πολύκαρπου) είχαν καταφύγει εκατοντάδες γυναικόπαιδα και κτυπήθηκαν εκεί μέσα με όλμους και χειροβομβίδες.
ΦΩΤΙΑ ΚΑΙ ΤΣΕΚΟΥΡΙ
Οι πρώτες φλόγες που κατέφαγαν τη Σμύρνη κι έσβησαν την ελληνοχριστιανικότητά της άρχισαν να ξεπηδούν τη νύχτα της 30ής Αυγούστου κυρίως από την Αρμένικη συνοικία πού συνόρευε με το Παζάρι της Σμύρνης, τις Μεγάλες Ταβέρνες και τη συνοικία του Αγίου Γεωργίου «και δι’ αυτής», με την Μητρόπολη της “Αγ. Φωτεινής. Όσο οι ώρες περνούσαν τόσο οι φλόγες υψώνονταν μέχρι εβδόμου ουρανού. Πυροβολισμοί κι εκρήξεις συνόδευαν τον εμπρησμό της άλλοτε χαρούμενης πολιτείας της πανάρχαιας πρωτεύουσας της πιο ελληνικής κι από την Ελλάδα Ιωνίας. Στο μεταξύ σκοτεινότεροι της νύχτας και του άδη προβοκάτορες και εμπρηστές περιέτρεχαν τις σκοτεινές συνοικίες αδειάζοντας κουβάδες τη βενζίνη και το πετρέλαιο.
Προπαντός όμως το πρωί της 31ης Αυγούστου είχε τεθεί σε πλήρη εφαρμογή το σχέδιο του Νουρεντίν Πασά του δολοφόνου του Εθνομάρτυρα Χρυσοστόμου Σμύρνης. Οι φλόγες η μία μετά την άλλη αναπηδούσαν από τις δύο χριστιανικές συνοικίες. Την Αρμένικη πρώτα και την Ελληνική ύστερα. Τα κτίρια πού ήθελε ο τουρκικός στρατός και η διοίκηση να διασώσουν τα προστάτευαν κατεδαφίζοντας τα πλαϊνά κτίρια και δημιουργώντας κενό για να μη μεταδοθεί η πυρκαγιά. “Δηλαδή οικοπεδοποιούσαν τον πλαϊνό χώρο. Έτσι διασώθηκε η ιταλική Σχολή, το Κεντρικό Παρθεναγωγείο και τα νεόδμητα (κτίρια της Ευαγγελικής Σχολής και του Ιωνικού πού δεν πρόλαβαν να το λειτουργήσουν οι Έλληνες. Άλλα ποια η απολογία των τούρκων μπροστά στην κατακραυγή της παγκόσμιας κοινής γνώμης που και πολύ δεν τους ενδιέφερε; “Αναρίθμητοι ήταν εκείνοι πού κάηκαν ζωντανοί μέσα στα σπίτια τους και τα μαγαζιά τους. Ακόμη και οι ανήμποροι να μετακινηθούν άρρωστοι των νοσοκομείων έγιναν κι αυτοί στάχτη. Ανάμεσα τους και ο διάσημος Ιατρός Ιπποκράτης Αργυρόπουλος πού αρκετό καιρό βρισκόταν κλινήρης στο νοσοκομείο της Σμύρνης.
Ένα μεγάλο πλήθος καιγόμενων Σμυρναίων μετακινήθηκε στον «Πανιώνιο» και κατέκλυσε τις κερκίδες του για να σωθεί. Άλλοι πάλι με τα βρέφη τους στις αγκαλιές έτρεχαν στο νεκροταφείο της πόλης τους φωνάζοντας πολλοί απ’ αυτούς στους νεκρούς: «Βγήτε εσείς να μπούμε εμείς» για να πληρωθεί ο της ‘Αποκαλύψεως λόγος: «θ’ αναζητούν οι άνθρωποι το θάνατο και δεν θα τον βρίσκουν» όπως έγινε στην τραγική Σμύρνη στα 1922 με την ανοχή των μεγάλων Χριστιανικών (εντός εισαγωγικών) δυνάμεων Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας… και προς δόξαν του χριστιανικού (και πάλιν εντός εισαγωγικών) πολιτισμού τους.
Και όχι μόνο αλλά και η αδιαφορία έγινε απανθρωπιά εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων. Και ιδού οι μαρτυρίες από τους Ρενέ Πυώ στο βιβλίο του «ο θάνατος της Σμύρνης», τον αυτόπτη και αυτήκοο Πάλμερ Κίμπερλεγκ στο βιβλίο του «Το κορυφαίο έγκλημα του πολιτισμού», και προπαντός από τον «Καλό Σαμαρείτη» του ελληνισμού της Ιωνίας Τζωρτζ Χόρτον, γενικό Πρόξενο των Η.Π.Α. στη Σμύρνη του 1922 πού κυκλοφόρησε το πληρέστερο σήμερα ντοκουμέντο της καταστροφής της Σμύρνης. Γράφουν λοιπόν ισάριθμα για το κρίσιμο αυτό θέμα για το ρόλο των λεγομένων χριστιανικών δυνάμεων λεγομένων χριστιανικών δυνάμεων για τη συνενοχή τους στην καταστροφή της Σμύρνης. «Ισχυρά απόβασης υπό την προστασίαν των πυροβόλων του στόλου, θα ήταν πολύ αποτελεσματική. Υπάρχουν δύο ιστορικά προηγούμενα, του Ναυαρίνου στα 1827, κοίτης Κρήτης στα 1897. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις, οι ναύαρχοι χωρίς να περιμένουν οδηγίες των κυβερνήσεων τους, ενήργησαν με δική τους πρωτοβουλία και οι ενέργειες τους με τα γνωστά αποτελέσματα.
Οι σύμμαχοι όμως δεν θέλησαν να σώσουν την Σμύρνη» (Ρενέ Πυώ, Ο θάνατος της Σμύρνης)Και όχι μόνο δεν θέλησαν να σώσουν την Σμύρνη και τους χριστιανικούς πληθυσμούς αλλά με εξαίρεση τους αμερικανούς ναύτες κτυπούσαν με κοντάρια τους έλληνες και τους αρμένιους πού κατόρθωσαν να φθάσουν κολυμπώντας στα πλοία τα υποτιθέμενα χριστιανικά αυτά πλοία σωτηρίας αλλά ξύλο αντί σωτηρία βρήκαν «Οι δυστυχισμένοι, οι πάντα ευκολοπίστευτοι και πάντα προδομένοι ελληνορθόδοξοι πληθυσμοί». «Στις (2 π.μ.) (15 ν.η.) Σεπτεμβρίου 1922 οι επιβαίνοντες στα πολεμικά των λεγομένων χριστιανικών δυνάμεων, των ναυλοχούντων εις τον γραφικό λιμένα της Σμύρνης, εθεώντο εκ μακράς αποστάσεως την πυρπόλησιν της πόλεως και την σφαγήν των κατοίκων της.
Οι ναύαρχοι αυτών των στόλων, άκουγαν απαθείς τάς φωνάς των γυναικών, τούς θρήνους των παιδιών, τάς οιμωγάς των σφαζομένων λαών».
(Πάλμερ Κίμπερλεγκ, Το κορυφαίο έγκλημα πολιτισμού).
«Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας, το Ελληνικόν Κράτος, αλλά και σύμπαν το Ελληνικόν Έθνος καταβαίνει πλέον εις τον Άδην, από του οποίου καμμία πλέον δύναμις δεν θα δυνηθή να το αναβιβάση και το σώση. Της αφαντάστου ταύτης καταστροφής, βεβαίως, αίτιοι είναι οι πολιτικοί και οι προσωπικοί Σας εχθροί, πλην και Υμείς φέρετε μέγιστον της ευθύνης βάρος […] Ζήτημα είναι εάν το παρόν μου γράμμα αναγιγνώσκεται υπό της ημετέρας Εξοχότητος, αν ημείς πλέον υπάρχωμεν εν τη ζωή προοριζόμενοι εις θυσίαν και μαρτύριον.»
Απόσπασμα από την τελευταία επιστολή του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομου προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο στις 25 Αυγούστου του 1922.
Τα εγκλήματα των Τούρκων στην Σμύρνη
«Σε όλη την ευρύτερη παραλιακή ζώνη της Σμύρνης από το Κοκάργιαλι έως το Κορδελιό και σε μήκος 30 χιλιομέτρων οι Τούρκοι επιδόθηκαν σε γενική σφαγή των Ελλήνων κατοίκων και προσφύγων. Ολόκληρες οικογένειες εκτελούντο εν ψυχρώ».
«Στα προάστια Αγία Τριάδα και Πετρωτά, οι κάτοικοι βρήκαν τραγικό θάνατο εντός των εκκλησιών, στις οποίες είχαν καταφύγει. Στη συνοικία Τεπετζίκι οι Τούρκοι εκτέλεσαν περισσότερες από 300 γυναίκες και 66 βρέφη.»
«Ο Γάλλος συγγραφέας Ρενέ Πυώ κατέγραψε μαρτυρίες συμπατριωτών του, οι οποίοι έκαναν λόγο για αποκεφαλισμένα σώματα μικρών παιδιών γύρω από την αρμενική μητρόπολη του Αγίου Στεφάνου.»
«Ο Αγγλος Ρόυ Τρέλοαρ, αντιπρόσωπος μεγάλης βρετανικής εταιρίας στην Σμύρνη κατέθεσε ενδεικτικά ότι από τα πεταμένα στους δρόμους πτώματα, η νοσογόνος δυσοσμία ήταν τόσο ανυπόφορη, ώστε ήταν αδύνατο να πλησιάσει κανείς στις Αρμενικές γειτονιές.»
«Αλλά, και στην προκυμαία η κατάσταση που επικρατούσε ήταν φρικώδης. Ιδιαίτερα ατιμωτική υπήρξε η μεταχείριση από τους Τούρκους των Ελλήνων αξιωματικών και οπλιτών, οι οποίοι τους υποχρέωναν να καθαρίζουν γυμνοί την προκυμαία. Οι ταλαιπωρίες τους διήρκεσαν πολλές ημέρες, ενώ αρκετοί από αυτούς θανατώθηκαν με απαγχονισμό».
«Στο Μερσινλί, στην εκκλησία της Παναγιάς της Μυρτιδιώτισσας, οι Τούρκοι, αφού ασέλγησαν σε δεκάδες κοπέλες […] τις στραγγάλισαν. Στο προάστιο αυτό κατεσφάγησαν όλοι οι εκεί παραμένοντες.»
«Στο προάστιο Μπαιρακλί, προκειμένου, προκειμένου να αποφύγουν την ατίμωση και το βασανιστικό τέλος, εκατοντάδες νέες προτίμησαν να πέσουν στην θάλασσα, βρίσκοντας έτσι θάνατο από πνιγμό»
Μαρτυρίες για τα αίτια της μεγάλης πυρκαγιάς στην Σμύρνη
«Η πυρκαιά τέθηκε σκόπιμα. Πολλοί Αμερικανοί πολίτες είδαν με τα ίδια τους τα μάτια τους Τούρκους τακτικούς στρατιώτες να βάζουν φωτιά σε σπίτια, κρατώντας κουρέλια βουτηγμένα σε βενζίνη. Η εξόντωση των χριστιανών που ακολούθησε, υπήρξε συστηματική… Πολλοί κατέφυγαν στις εκκλησίες όπου κάικαν ζωντανοί, όταν οι Τούρκοι της πυρπόλησαν.» (The London Times, 05/09/1922)
«Οι κεμαλικοί αποφάσισαν ότι η Σμύρνη θα γινόταν στο εξής πόλη καθαρά τουρκική. Οι γνώμες όλων συμπίπτουν: την πυρκαιά την άναψαν οι Τούρκοι, με την σύμπραξη του τακτικού τους στρατού…Οι Τούρκοι, μετά την λεηλασία της αρμενικής συνοικίας και τη σφαγή πολλών κατοίκων της, κατέφυγαν στην φωτιά, για να εξαλείψουν τα ίχνη των εγκλημάτων τους» (Ρενέ Πουώ, Γάλλος συγγραφέας)
«Πυρκαιά ξέσπασε σε πολλά σημεία, άρα επρόκειτο για συστηματική πυρπόληση, που μπορούσε να γίνει μόνο βάσει συντονισμένου σχεδίου. Οι Τούρκοι πυρπόλησαν την Σμύρνη, αποσκοπώντας στην έξωση όλων όσων δεν ήταν μουσουλμάνοι ή Εβραίοι. Η φωτιά που κατέστρεψε την Σμύρνη, ήταν η φυσική αποκορύφωση των ενεργειών του φανατισμένου Τουρκικού Στρατού» (Ένορκη μαρτυρία του καθολικού ιερέα της Σμύρνης, αιδεσιμώτατου Τσαρλς Ντόμπτσον)
Η μεγάλη πυρκαιά που κατέκαψε την πόλη, αποτέλεσε την «χαριστική βολή» για την ιωνική πρωτεύουσα που, επί 30 αιώνες, βρισκόταν σε ακμή. Το όνειρο του κεμαλισμού έλαβε σάρκα και οστά επάνω στις στάχτες και το αίμα: η ελληνική Σμύρνη ανήκε πλέον στο παρελθόν και στην ιστορική μνήμη.
Εθνολογική σύνθεση Μικρά Ασίας πριν την καταστροφή
Βιλαέτι Σμύρνης
Έλληνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί: 676.090
Τούρκοι: 378.769
Βιλαέτι Προύσας
Έλληνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί: 374.799
Τούρκοι: 305.785
Σαντζάκι Νικομήδειας
Έλληνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί: 116.372
Τούρκοι: 85.500
Μικρασιατικό Σαντζάκι Κωνσταντινούπολης
Έλληνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί: 118.000
Τούρκοι: 188.521
A litany of shame
The next day in Constantinople, we learned that the treaty had been signed at Mudanya. The Major Powers had obliged the Greeks to hand over all of Eastern Thrace to the Turks, in order to stop Kemal.
The refugees from Thrace had already started to desert their villages. I left for Adrianople on the first train.
But the train stopped half way there, because the refugees were blocking the entire road, as far as the river Evros.
TWENTY MILES OF REFUGEES!
Μια λιτανεία ντροπής
Tην επόμενη μέρα στην Κωνσταντινούπολη, μάθαμε ότι είχε υπογραφεί η συνθήκη των Μουδανιών.
Οι Μεγάλες δυνάμεις είχαν υποχρεώσει τους Έλληνες να παραδώσουν την Ανατολική Θράκη στους Τούρκους με σκοπό να σταματήσουν τον Κεμάλ. Οι πρόσφυγες από τη Θράκη άρχισαν να εγκαταλείπουν τα χωριά τους. Άφησαν την Αδριανούπολη με το πρώτο τραίνο. Αλλά το τραίνο σταμάτησε μεσοστρατίς, γιατί οι πρόσφυγες μπλόκαραν όλο το δρόμο κατά μήκος του Έβρου. Είκοσι μίλια προσφύγων.
Μια λιτανεία ντροπής…
A LITANY OF SHAME
Extract from the diary of Εrnest Hemingway
Προφητικά λόγια του Χρυσοστόμου κατά την ώρα της χειροτονίας του σε Μητροπολίτη Δράμας το 1902
“Ζητώ, έλεγε, κατά την πρώτη του μετάθεση από την Δράμα, Σταυρόν, μεγάλον Σταυρόν, επί του όποίου θα δοκιμάσω την ευχαρίστησιν, καθηλούμενος και μη έχω έτερον τι να δώσω προς σωτηρίαν της ημετέρας λατρευτής πατρίδος, να δώσω το αίμα μου. Ούτως εννοώ το έπ’ έμοί την ζωήν και την αρχιερωσίνην”… “…και ή μίτρα, έλεγε, την οποίαν αι άγιαι χείρες σου εναπέθεσαν επί τής κεφαλής μου, εάν πέπρωται, να απολέση ποτέ την λαμπηδόνα των λίθων της θα μεταβληθεί εις ακάνθινον στέφανον μάρτυρος ιεράρχου”.
Έτσι κι έγινε. Άγιε και μαρτυρικέ Ιεράρχα πρέσβευε στον Κύριο και Θεό μας υπέρ της σωτηρίας του έθνους μας
Οι Έλληνες ήταν πρώτης τάξεως πολεμιστές και σίγουρα, κάμποσα σκαλοπάτια παραπάνω από το στρατό του Κεμάλ. Αυτή είναι η άποψη του Γουίτταλ. Πιστεύει ότι οι τσολιάδες θα είχαν καταλάβει την Άγκυρα – και θα είχαν τελειώσει τον πόλεμο αν δεν είχαν προδοθεί.
Όταν ο Κωνσταντίνος ήρθε στην εξουσία όλοι οι Έλληνες αξιωματικοί που ήταν σε επιτελικές θέσεις υποβαθμίστηκαν αμέσως σε χαμηλότερα πόστα. Πολλοί απ’ αυτούς είχαν πάρει τα γαλόνια τους με ανδραγαθήματα στο πεδίο της μάχης.
Ήταν έξοχοι πολεμιστές και σπουδαίοι ηγέτες. Αυτό δεν εμπόδισε το κόμμα του Κωνσταντίνου να τους διώξει και να τους αντικαταστήσει με αξιωματικούς που δεν είχαν ακούσει ποτέ τους να πέφτει ούτε μια ντουφεκιά. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να σπάσει το μέτωπο.
Όλη τη μέρα τους έβλεπα να περνούν από μπροστά μου. Κουρασμένοι, βρώμικοι, αξύριστοι, ανεμοδαρμένοι. Και γύρω τους η σιωπή της ξαφνιασμένης Θράκης. Έφευγαν. Χωρίς μπάντες, χωρίς εμβατήρια, χωρίς καν περίθαλψη! Μόνο με μια βρώμικη κουβέρτα ο καθένας. Και με συντροφιά, βέβαια, τα κουνούπια της νύκτας. Αυτοί οι άνδρες ήταν οι σημαιοφόροι της δόξας, που πριν λίγο καιρό, λεγόταν Ελλάδα. Κι αυτή η εικόνα ήταν το φινάλε της δεύτερης πολιορκίας της Τροίας…
Ερνεστ Χεμινγουαίη, 1922
[…] Ο Τρικούπης δεν έχει πλέον επαφή με την Στρατιά και ενώ οι Τούρκοι προελαύνουν, αποφασίζει στις 10.00 να εκκενώσει το Αφιόν. Ενδεικτικό της σύγχυσης είναι ότι ενώ τα στρατηγεία του Α’ Σώματος και της IV Μεραρχίας ευρίσκοντο μέσα στην πόλη, δεν επικοινωνούσαν και η μεραρχία συνέχισε να μάχεται μέχρι τις 14.00 το μεσημέρι.
[…] Τρομερά πράγματα συνέβησαν κατά την υποχώρηση. Το Γραφείο Σημάτων ξηλώθηκε πριν διανεμηθεί η διαταγή σε όλες τις μονάδες με τα παραπάνω αποτελέσματα και ο ασύρματος του Σώματος από λάθος φορτώθηκε σε αμαξοστοιχία η οποία κατευθυνόταν στον Εσκή Σεχήρ.
[…] Δυστυχώς η επικοινωνία μεταξύ Στρατιάς και Τρικούπη αποκαθίσταται αργά το βράδυ. Δυστυχώς, γιατί η διαταγή του Χατζηανέστη είναι: το Α’ Σώμα να αντεπιτεθεί ή τουλάχιστον να υποχωρήσει βήμα-βήμα. Ολέθριες διαταγές τις οποίες ο Τρικούπης θα υπακούσει. Η υπακοή του στην αλλόκοτη διαταγή θα οδηγήσει ένα ολόκληρο σώμα στην καταστροφή και στην αιχμαλωσία. Ο μοιραίος στρατηγός δεν ετόλμησε να αψηφήσει τις εξωπραγματικές διαταγές του αρχηγού του.
[…] Τα πυρομαχικά ήταν ελάχιστα και κανείς ασύρματος δεν λειτουργούσε. Το συνοθύλευμα αυτό οδηγήθηκε σε μάχη σε χώρο πλήρως ελεγχόμενο από τον εχθρό. Στην κοιλάδα του Αλή Βεράν. Στο Αλή Βεράν, μετά το μεσημέρι της 17ης Αυγούστου, γράφθηκε μια πραγματική τραγωδία. Τα δείγματα ατομικής αυτοθυσίας και ηρωισμού χρειάζονται τόμους για να γραφούν. Οι Έλληνες με το πάθος του απελπισμένου, ενώ βάλλονται καταιγιστικώς από τους γύρω λόφους, δεν περιμένουν να πεθάνουν αμυνόμενοι. Η κραυγή «Αέρα, αέρα!» […] δονεί την ατμόσφαιρα, αυτή την συννεφιασμένη μέρα και οι ήρωες επιτίθενται εναντίον των κυμάτων του εχθρού.
Η ορμή τους είναι υπεράνθρωπη, αφού οι Τούρκοι με την ψυχολογία του θριαμβευτή, αναγκάζονται να υποχωρούν απέναντι στους προδομένους «ημίθεους». Οι Έλληνες δεν μάχονται συμβατικά. Τρικούπης και Διγενής πολεμούν στην πρώτη γραμμή δίπλα στους φαντάρους σαν να επιζητούν τον θάνατο ως ύστατη πράξη εξιλέωσης. Πολεμούν ακόμη και γραφιάδες και βοηθητικοί. Ακόμη και οι ιερείς των μονάδων. Το μόνο που τους έχει απομείνει είναι η τιμή τους και αυτή δεν θέλουν να την χάσουν.
Στην κόλαση του Αλή Βεράν, 16 ελλιπή τάγματα απέκρουσαν 60 εχθρικά με 16 ίλες ιππικού και 23 πυροβολαρχίες. Τελικώς πριν τις 22.00 το βράδυ τα απομεινάρια των δυο Σωμάτων κατορθώνουν να διαφύγουν προς Δυσμάς ενώ οι τραυματίες στον χώρο της μάχης εκλιπαρούν τους συναδέλφους τους να τους απαλλάξουν από το όνειδος της τουρκικής αιχμαλωσίας, χαρίζοντάς τους το θάνατο. Αλλά και αυτοί οι οποίοι διαφεύγουν δεν γλυτώνουν εκτός από την ΙΧ Μεραρχία του Γαρδίκα. Ο Τρικούπης, και όσοι είναι μαζί του θα παραδοθούν κοντά στο Ουσάκ, εκτός από έναν: τον Σπαρτιάτη Αντισυνταγματάρχη Σακέτα, ο οποίος βρίζοντας τον Τρικούπη, μόνος όρμησε έφιππος προς τις γραμμές των Τούρκων και πέρασε στην αθανασία καθώς το κορμί του έπεφτε διάτρητο από τις σφαίρες.
Ο Τρικούπης και ο Διγενής θα είναι οι πρώτοι Έλληνες αξιωματικοί στην ιστορία του Ελληνικού Στρατού, οι οποίοι θα παραδοθούν στον εχθρό και δέχονται με σκυμμένο το κεφάλι την οργή αξιωματικών όπως ο Βλάχος, οι οποίοι σχίζουν τις επωμίδες τους κλαίγοντας από ντροπή, όπως κλαίνε και οι προδομένοι άνδρες. Υπάρχουν και οι Μικρασιάτες φαντάροι οι οποίοι προτιμούν να αυτοκτονήσουν παρά να παραδοθούν.
Φοβερή αποκάλυψη του γνωστού βενιζελικού ιστορικού κ. ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΩΣΤΗ, που αποδεικνύει περίτρανα ότι μόνοι μας βγάζαμε πάντα το μάτια μας… Τα όσα θα διαβάσετε ευθύς αμέσως, το είπε ο κ. Κωστής στο φίλο δημοσιογράφο Θ. Χατζηγώγο.
“Θα πω ένα ιστορικό παράδειγμα για να γίνει κατανοητή η διαφορά του Ηγέτη από τον ηγετίσκο τον διορισμένο:
Στις 27 Δεκεμβρίου του 1920, ενώ εμαίνετο ο Εμφύλιος πόλεμος στην Τουρκία μεταξύ Μουσουλμανικών (σ.σ.: πιστών στον Σουλτάνο) και Κεμαλικών, ο Ετέν Πασάς που ήταν επικεφαλής των Σουλτανικών στρατευμάτων μάχεται εναντίον του Κεμάλ. Ο Κεμάλ έχει εφεδρείες που έρχονται συνέχεια και ο Ετέν Πασάς βλέπει ότι θα ηττηθεί”… “Και ζητάει ο Ετέν Πασάς την βοήθεια του Πρώτου Ελληνικού Σώματος Στρατού, το οποίο ήταν δίπλα.
Το Πρώτο Σώμα Στρατού ζητάει από την Ελληνική Κυβέρνηση του Γούναρη και των άλλων, να του πουν τι να κάνει: Να πάει να βοηθήσει ή όχι; Αλλά τότε, οι κυβερνώντες στην Αθήνα το είχανε ρίξει στα πανηγύρια για τις Εκλογές (σ.σ.: της 1ης Νοεμβρίου 1920 όπου οι Ενωμένοι Βασιλόφρονες νίκησαν τον Βενιζέλο). Με αποτέλεσμα ο Ετέν Πασάς να αντέξει μέχρι τις 7 Ιανουαρίου 1921, οπότε παραδόθηκαν οι μισοί του άνδρες στο δικό μας το Πρώτο Σώμα Στρατού και οι άλλοι μισοί προσχώρησαν στον Κεμάλ”…
Και ο κ. Γ. ΚΩΣΤΗΣ ΚΑΤΕΛΗΞΕ: “Εάν υπήρχε τότε Ηγέτης στην Ελλάδα και έδινε εντολή να επέμβει το Πρώτο Ελληνικό σώμα Στρατού, ΘΑ ΕΙΧΑΜΕ ΑΙΧΜΑΛΩΤΙΣΕΙ ΤΟΤΕ ΤΟΝ ΚΕΜΑΛ!
Και μην αμφισβητήσει κανείς το γεγονός αυτό, διότι ΥΠΑΡΧΕΙ στα Αρχεία της “Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού” η αίτηση του Πρώτου Σώματος προς την τότε Ελληνική Κυβέρνηση”…
Aπό του Σαββάτου (27ης Aυγούστου π.η.) μέχρι της Τετάρτης κανένα αρμενικόν σπίτι δεν έμεινεν άθικτον. Παρεβιάζοντο αι θύραι, ητιμάζοντο αι γυναίκες, εσκοτώνοντο οι άνδρες και τα σπίτια ελεηλατούντο. Οι δρόμοι είναι κατάσπαρτοι από πτώματα φρικωδώς παραμορφωμένα. Τούρκοι στρατιώται του τακτικού στρατού μετέχουν της λεηλασίας. Τους συνηντήσαμεν φέροντας διάφορα δέματα. Επί όνων, κάρρων, φορείων αποκομίζουν τα διαρπαγέντα. Η σφαγή λαμβάνει τεραστίας διαστάσεις. Την νύκταν της Τρίτης, 30ης, χιλιάδες αρμενίων εσφάγησαν. Τα πτώματα των κείνται άταφα και αναδίδουν τρομερά δυσοσμίαν
[…] Εις τας ξένας εφημερίδας δημοσιεύονται τρομακτικαί περιγραφαί. Εις τον περίβολον του αρμενικού ναού του αγίου Στεφάνου, εσφάγησαν αναφέρουν οι τηλεγραφούντες ανταποκριταί, άνω των 5.000 αρμενίων αφού κατεστάλη η ηρωική των αντίστασις. Ακολούθως επυρπολήθη ο ναός και απερίσπαστοι οι διώκτες ήρχισαν το έργον της συστηματικής καταστροφής των ελληνικών συνοικιών. Επί κεφαλής των στιφών ήτο αυτός ούτος ο διευθυντής της αστυνομίας του Κορδελιού.
14 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
Ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας
Η 14η Σεπτεμβρίου καθιερώνεται ως ημέρα εθνικής μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από τους Τούρκους. Σύμφωνα με το Π.Α. που κατατέθηκε προς επεξεργασία στο ΣτΕ, ημέρα εθνικής μνήμης θα είναι η Κυριακή 14 Σεπτεμβρίου κάθε χρόνο.
Σε περίπτωση, όμως, που η ημερομηνία δεν συμπίπτει με την ημέρα της Κυριακής, ο εορτασμός θα γίνεται την πρώτη Κυριακή μετά την 14η Σεπτεμβρίου.
Ο τίτλος του Π.Δ. του υφυπουργού Δημόσιας Διοίκησης είναι «Οργάνωση εκδηλώσεων ημέρας μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το τουρκικό κράτος» και περιλαμβάνει:
Σημαιοστολισμό.
Φωταγώγηση δημόσιων κτιρίων.
Τέλεση δοξολογιών
• Κατάθεση στεφάνων από τους γενικούς γραμματείς της περιφέρειας, το νομάρχη, τις στρατιωτικές αρχές, το δήμαρχο ή τον πρόεδρο της κοινότητας, τον έπαρχο, τους εκπροσώπους των πολιτικών κομμάτων, εκπροσώπους προσφυγικών σωματείων και άλλων νομικών προσώπων που επιθυμούν να τιμήσουν την ημέρα.
ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΒΑΣΙΣΤΗΚΕ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ ΜΑΣ “ΠΕΡΙ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ & ΙΣΤΟΡΙΑΣ” ΚΑΙ ΣΕ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΒΛΑΣΗ ΑΓΤΖΙΔΗ. ΑΝ ΣΕ ΚΑΠΟΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΔΕΝ ΑΝΑΦΕΡΟΥΜΕ ΠΗΓΗ ΑΥΤΟ ΔΕΝ ΕΓΙΝΕ ΣΚΟΠΙΜΑ.