«ΜΙΑ ΠΡΟΣΤΑΓΗ ΜΕΓΑΛΗ» ή «ΤΟΥ ΛΑΜΠΡΟΥ ΚΑΤΣ ΩΝΗ», ΕΝΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΙΕΡΙΣΣΟΥ π ου χρησιμοποιήθηκε ως προσόμοιο στον Θούρ ιο του Ρήγα

«ΜΙΑ ΠΡΟΣΤΑΓΗ ΜΕΓΑΛΗ»
ή «ΤΟΥ ΛΑΜΠΡΟΥ ΚΑΤΣΩΝΗ»
ΕΝΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΙΕΡΙΣΣΟΥ
που χρησιμοποιήθηκε ως προσόμοιο στον Θούριο του Ρήγα

Ο Λάμπρος Κατσώνης
Δημοσιεύθηκε στο 17ο τεύχος του πολιτισμικού περιοδικού “Κύτταρο Ιερισσού”
Κείμενο: Χρήστος Καραστέργιος
Είναι γνωστή σήμερα στον ελληνικό χώρο η μεγάλη λαογραφική και ιστορική παράδοση της Ιερισσού. Αυτό που δεν ήταν όμως γνωστό, είναι ότι ένα τραγούδι από την ιστορική αυτή κωμόπολη της Μακεδονίας διάλεξε ο εθνομάρτυρας του Γένους Ρήγας ο Βελεστινλής να χρησιμοποιήσει ως προσόμοιο την μελωδία του για τον περίφημο επαναστατικό του Θούριο. Είναι το ιστορικό τραγούδι «Μια Προσταγή Μεγάλη», ή αλλιώς «Του Λάμπρου Κατσώνη», και σχετίζεται με την επαναστατική δράση του γνωστού αυτού Έλληνα αξιωματικού της Ρωσίας. Σύμφωνα με τη προφορική παράδοση, ο Λάμπρος Κατσώνης είχε σχέση με τη κωμόπολη της Ιερισσού και αυτό το θέμα πραγματεύεται το άρθρο του Δημήτριου Ι. Τερτιλίνη[1] στην εφημερίδα «Φωνή της Χαλκιδικής» στις 27 Νοεμβρίου του 1966[2].
« ΕΝΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΙΕΡΙΣΣΟΥ
Ἕνας ἀπὸ τοὺς ἐξέχοντας Προδρόμους τῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821 ὑπῆρξε καὶ ὁ τολμηρὸς θαλασσομάχος ἐκ Λεβαδείας Λάμπρος Κατσώνης.
Τὰ ἀνὰ τὸ Αἰγαῖον Πέλαγος κατoρθώματα τοῦ γενναίου αὐτοῦ Ἕλληνος κουρσάρου, ἐξήγειραν τὸν θαυμασμὸν ὁλοκλήρου τοῦ κόσμου.
Αἱ ἀλεπάλληλαι νίκαι καὶ καταστροφαί πού ἐπέφερε εἰς τὸν Τουρκικόν Στόλον ἤρχισαν νά κλονίζουν τὰ θεμέλια τῆς τότε πανισχύρου Τουρκικῆς Αὐτοκρατορίας καὶ νά διαλύουν τὰ πυκνὰ σύννεφα τῆς δουλείας πού ἐσκέπαζαν τὸν γαλανό οὐρανό τῆς Ἑλλάδος.
Αἱ παρὰ τὴν Μύκονον, Κάρπαθον καὶ Σύρον ναυμαχίαι πού συνῆψε μὲ τὸν ἐχθρικὸν στόλον καὶ τὸν ὁποῖον ἠνάγκασε εἰς αἰσχρὰν φυγήν, προεκάλεσαν συγκίνησιν καὶ θαυμασμόν, ὄχι μόνον τοῦ ὑποδούλου Γένους, ἀλλὰ καὶ τῆς παγκοσμίου κοινῆς γνώμης.
Πλὴν ὅμως τὸ ἄστρον του ἔδυσε ὁριστικὰ εἰς τὰ νερά τῆς νήσου Ἄνδρου, ὅπου συνεπλάκη μὲ τὸν ἠνωμένον στόλον Τούρκων καὶ Ἀλγερινῶν κατὰ τὸ ἔτος 1790 καὶ παρ΄ ὅλην τὴν τόλμην καὶ γενναιότητα πού ἐπέδειξε κατὰ τὴν μοιραίαν ἐκείνην ναυμαχίαν, πρὸ τῶν ὑπερτέρων δυνάμεων τοῦ ἐχθροῦ ἠναγκάσθη να ὑποχωρήση ἀφοῦ ἀπώλεσε τὰ περισσότερα τῶν πολεμικῶν, αὐτὸς δὲ ἂν καὶ τραυματίας διασῴζεται εἰς Μῆλον καὶ ἐκεῖθεν εἰς Πελοπόνησον.
Τ΄ ἀφρίζοντα ὅμως κύματα τοῦ Aἰγαίου πού σπάνουν ἁπαλὰ στίς δαντελένιες ἀκρογιαλιές τῆς Χαλκιδικῆς, ἔφεραν καὶ τὰ πρῶτα μηνύματα τῶν ἐνδόξων κατορθωμάτων τοῦ ἀτρομήτου αὐτοῦ ἀγωνιστοῦ καὶ ὁ ἄγνωστος λαϊκός ποιητὴς καὶ συνθέτης τῆς Ἱερισσοῦ τὸν ἀποθανάτησε μὲ τὸ κατωτέρω δημοτικό τραγοῦδι ποὺ ὁ ἁρμονικὸς τονισμὸς καὶ ὁ ρυθμὸς του προκαλοῦν καὶ σήμερα ρίγη συγκινήσεως.
Θρυλεῖται δὲ ὅτι καθ΄ ὅλην τὴν διάρκειαν τῶν ἐπιδρομῶν του συχνὰ εὕρισκε καταφύγιον εἰς τὰ ἐν τῷ κόλπῳ Ἱερισσοῦ μικρὰ καὶ ἀσφαλῆ λιμάνια καὶ ἐτύγχανε παντοειδοῦς ἐξυπηρετήσεως ἐκ μέρους τῶν ναυτικῶν κατοίκων της καὶ εἰς ἀνταμοιβὴν τῶν ὑπηρεσιῶν τούτων, ἐδώρησε εἰς τὴν τότε
Δημογεροντίαν τῆς Ἱερισσοῦ ἕνα μικρό κανόνι «κατσαδοῦρος» ἵνα ὡς φόβητρον μᾶλλον χρησιμοποιήσουν ἐναντίον τυχὸν ἐπιδρομῶν ἀλγερίνων πειρατῶν.
Ὁ «κατσαδοῦρος», τὸ δῶρον αὐτὸ τοῦ καπετάν Λάμπρου εὑρίσκεται καὶ σήμερα εἰς τὴν κοινότητα Ἱερισσοῦ.
Παρὰ ξένου ἱστορικοῦ δέ, τῶν νεωτέρων χρόνων ἀμφισβητεῖται σοβαρῶς καὶ ἡ νικηφόρος ναυμαχία πού ἔδωσε εἰς τὴν Ἐρεσσόν Μυτιλήνης, ὅτι αὐτὴ δέν διεξήχθη ἐκεῖ ἀλλὰ εἰς τὴν Ἐρισσόν τῆς Χαλκιδικῆς· τὴν ἐποχὴν ἐκείνην ἡ Ἱερισσός ἐκαλεῖτο Ἐρισσός…
…………………………………………………………………………………………………………….

Τὸ τραγούδι τοῦ ἥρωος Λάμπρου Κατσώνη ποὺ τὸ τραγωδοῦν καὶ χορεύουν οἱ ἄνδρες καὶ γυναῖκες τῆς Ἱερισσοῦ κατὰ τὴν τρίτην ἡμέραν τοῦ Πάσχα στό μακρυνό ἀλῶνι τὸ μαρμαρινό, εἶναι τὸ κύκνειον ᾆσμα τοῦ θρυλικοῦ ἐκ Λεβαδείας θαλασσομάχου, διότι εἰς αὐτὸ ἀναφέρεται ἡ θέσις ὅπου ὑπέστη τὴν γνωστήν πανωλεθρία, στόν Κάβο-ντόρο. Ἔχει δὲ λάβει τιμητικὴν σειρὰν μεταξὺ τῶν πέντε τραγουδιῶν ποὺ τὰ ἐπισφραγίζει ὁ περίφημος «Καγκυλευτός» καί πού μόνον τὴν ἡμέραν ἐκείνην τὰ τραγουδοῦν καὶ χορεύουν.
Μιά προστα(γ)ή μεγάλη
προστάζει ὁ Βασιλιάς
νά κατεβῆ ἡ ἁρμάδα
κι΄ ὁ καπετάν πασσᾶς.
Μὲ τοῦ Θεοῦ τὸ λόγο
καὶ μὲ τοῦ Βασιλιὰ
ἁρμάδα ἐκατέβ΄ κι
στά Δώδεκα Νησιά.
Ἁρμάδα ἐκατέβ΄ κι
στά Δώδεκα Νησιά
βγαίνουν στό Κάβο- ντόρο
καράβια φοβερά.
Σὰν τὰ δὲ κι ὁ Λάμπρος
βαριά ΄ναστέναξε
μὲ τὸ σταυρό στά χέρια
στή πρύμνη στάθηκε
κι΄ ὅλα τὰ παληκάρια
στήν πλώρη τὰ ΄μασε.
Γιά ΄λάτε Βαρβαρέζοι
γιά ΄λάτε βρέ σκυλιά
νά δῆς πῶς πολεμᾶνε
πῶς κόβουν τὰ σπαθιά
νά δῆς πῶς πολεμᾶνε
τοῦ Λάμπρου τὰ παιδιά.
Κατὰ τὴν ἐκτέλεσιν τοῦ χοροῦ, οἱ στίχοι ἐπαναλαμβάνονται καὶ ἀπὸ τὴν τελευταίαν σειρὰν τῶν χορευτριῶν, τὰ ἀργὰ δὲ καὶ ῥυθμικώτατα βήματα τοῦ χοροῦ πάνω στό Μαῦρο ἁλῶνι ποὺ ἐπὶ λόφου εὑρίσκεται ἐν μέσω δύο θαλασσῶν, ποὺ τὸ ὀργιάζον πράσινον τοῦ τοπείου μὲ τὸ γλαυκόν τῆς Θαλάσσης καί τά ἐναλλασσόμενα χρώματα τοῦ ορίζοντα, παρουσιάζουν ἕνα θέαμα ἐξόχως ὡραῖον καὶ γραφικόν. Ὁ χῶρος τὸ τοπεῖον καὶ χρώματα λές καὶ ὑποβάλουν τὸν θεατή, τὸν συνεπαίρνουν καὶ τὸν μεταφέρουν σὲ παλιούς δοξασμένους καιρούς, στά περασμένα μεγαλεῖα…
Ἕνα ὕμνον ἤ μᾶλλον ἕνα ζωντανό ἐθνικό ἡρῷον ἔχουν στήσει πρὸς τιμὴν τοῦ προμάχου τῆς ἐπαναστάσεως τοῦ 1821 Λάμπρου Κατσώνη οἱ κάτοικοι τῆς Ἱερισσοῦ, πάνω στό ἱστορικό Μαῦρο ἁλῶνι ποὺ κάτωθεν αὐτοῦ ἁπλοῦται τὸ ἀχανὲς Αἰγαῖον πού τόσον ὑπερήφανα τὸ διέσχισαν οἱ μαῦρες σκοῦνες τοῦ θρυλικοῦ αὐτοῦ ἤρωα.
Δημ. Ι. Τερτιλίνης»

Γυναίκες της Ιερισσού χορεύοντας τον Καγκελευτό στο Μαύρο Αλώνι [Φωτογραφία της Υψηλάντης Σοφίας]
Το μικρό κανόνι που δώρισε ο Λάμπρος Κατσώνης στην Ιερισσό μαρτυρείται και από τον Ι. Α. Αποστολίδη στα Χρονικά της Χαλκιδικής, τ. 2, σ. 203, του 1961, καθώς και από ηλικιωμένους της Ιερισσού. Ο συνεργάτης και φίλος Κώστας Υψηλάντης, βεβαιώνει ότι το είδε, με άλλα παιδιά στις αρχές τις δεκαετίας του 1980, στο υπόγειο του δημαρχείου της Ιερισσού. Από τότε αγνοείται η τύχη του.
Το παραδοσιακό τραγούδι της Ιερισσού «Μια Προσταγή Μεγάλη» αποδόθηκε πολύ όμορφα μουσικά και συσχετίστηκε με τον Θούριο του Ρήγα το 1997 (αν και έχουμε και παλιότερες αποδόσεις), από τον καθηγητή ελληνικής μουσικής, π. Χρίστο Κυριακόπουλο και τη χορωδία του «Βυζαντινή Κυψέλη», έκδοση της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα. Μπορείτε να το ακούσετε διαδικτυακά όπως και τον Θούριο μελοποιημένο πάνω στο τραγούδι της Ιερισσού, στον παρακάτω σύνδεσμο, προεπαναστατικές μελωδίες 3 & 4:
https://www.youtube.com/watch?v=r7F4fLkkh1g
https://www.youtube.com/watch?v=GMcIcUnSKB4
http://www.rhigassociety.gr/new/θούριος/
Μία πρόσφατη αξιόλογη μελοποίηση του Θουρίου με την μελωδία του Ιερισσιώτικου τραγουδιού, έκανε και ο μουσικός, φίλος της Ιερισσού, Απόστολος Τσέρνος. Μπορείτε να την ακούσετε στον παρακάτω διαδικτυακό σύνδεσμο: https://youtu.be/UuN9-kmFRRY .