Η Ρόζα Λούξεμπουργκ και το όνειρο της επανάστασης

Επαναστάτρια, φιλόσοφος, θεωρητικός της εργατικής επανάστασης, ιδρυτικό μέλος των Σπαρτακιστών. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ δολοφονήθηκε πριν από 100 χρόνια, στις 15 Ιανουαρίου 1919, στο Βερολίνο.

Γερμανία, 100 χρόνια πριν: Ο A´ Παγκόσμιος Πόλεμος μόλις είχε τελειώσει, ο Κάιζερ Γουλιέλμος αποτελούσε παρελθόν αλλά η πραγματική ειρήνη δεν είχε παγιωθεί. Το κορυφαίο στέλεχος των Σοσιαλδημοκρατών Φίλιπ Σάιντεμαν είχε ανακηρύξει στις 9 Νοεμβρίου του 1918 τη Γερμανική Δημοκρατία στο Βερολίνο, ωστόσο στους κόλπους της εργατικής τάξης σιγοέβραζε η επανάσταση.
Στη Γερμανία μετά το τέλος του «Μεγάλου Πολέμου» συνεχίστηκε ο αναβρασμός για τον καθορισμό της μορφής διακυβέρνησης μετά την πτώση της μοναρχίας. Τον Ιανουάριο του 1919 η γενικευμένη αναταραχή κορυφώθηκε. Η εξέγερση των Σπαρτακιστών, όπως έμεινε στην Ιστορία, οργανώθηκε από μέλη της μαρξιστικής ομάδας «Σπάρτακος» και οδήγησε σε μαζικές διαδηλώσεις και απεργίες.
Στην ηγεσία της προσωρινής συγκυβέρνησης του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPD) και του ριζοσπαστικού Ανεξάρτητου Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (USPD) βρισκόταν ο μετριοπαθής ηγέτης του SPD Φρίντριχ Έμπερτ. Η κυβέρνηση βρισκόταν υπό πίεση λόγω των μαζικών διαδηλώσεων. Την πίεση αυτή αύξανε ακόμη περισσότερο το νεοσύστατο Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας (KPD). Οι βασικοί πρωταγωνιστές του Koμμουνιστικού Κόμματος ήταν δύο πρώην στελέχη των Σοσιαλδημοκρατών: Η Ρόζα Λούξεμπουργκ και ο σύντροφός της Καρλ Λίμπκνεχτ.
Το όνειρο του δημοκρατικού σοσιαλισμού
Λόγω της ασυμβίβαστης αντιπολεμικής ρητορικής τους κατά τον Α´ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ρόζα Λούξεμπουργκ και ο Καρλ Λίμπκνεχτ απομονώθηκαν από το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, δεδομένου ότι το SPD το 1914 είχε ψηφίσει υπέρ της χρηματοδότησης των πολεμικών δαπανών της Γερμανίας. Τότε και οι δύο προσχώρησαν στο USPD. Κατά τον επαναστατικό χειμώνα 1918-1919 φάνηκε να εκπληρώνεται, για ένα μικρό μόνο διάστημα, το όνειρό τους για μετάβαση στον δημοκρατικό σοσιαλισμό. Πρότυπό τους ήταν η Ρωσία, όπου η επανάσταση είχε ήδη πετύχει τους στόχους της το 1917 –αλλά γρήγορα οδήγησε εκεί στη δικτατορία του ενός κόμματος.
Για τη Ρόζα Λούξεμπουργκ όμως η δημοκρατία και ο σοσιαλισμός ήταν αδιάσπαστες έννοιες, ανέφερε στη DW o ιστορικός Μαρσέλ Μπόις από το Αμβούργο. Σύμφωνα με τη Ρόζα Λούξεμπουργκ, όχι μόνο η πολιτική αλλά και η οικονομία πρέπει να έχουν ως βάση τη δημοκρατία. Για τον λόγο αυτό η ίδια υποστήριζε τα κινήματα αλλά όχι τα πραξικοπήματα. Αυτές οι αρχές είχαν ενσωματωθεί και στο αρχικό πρόγραμμα του Κομμουνιστικού Κόμματος.
«Ελευθερία είναι η ελευθερία όσων σκέφτονται διαφορετικά»
Μέχρι σήμερα η ιστορική έρευνα δεν έχει διασαφηνίσει πάντως σε ποιο βαθμό η ιδεολογία της Λούξεμπουργκ και του Λίμπκνεχτ επηρέασε τελικά το κίνημα των Σπαρτακιστών. Σύμφωνα με τον Μαρσέλ Μπόις οι επαναστικές ιδέες τους έδωσαν σίγουρα ώθηση στη γερμανική εργατική τάξη να ξεσηκωθεί ενάντια στο βιομηχανικό κεφάλαιο. Οι Σπαρτακιστές ήθελαν όμως να ρίξουν την τότε σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ ωστόσο δεν ήταν σίγουρη ότι ήθελε κατ’ ανάγκη κάτι τέτοιο. «Είναι αυτό το πολιτικό μας πρόγραμμα, Καρλ;» φαίνεται να είχε διερωτηθεί. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ και ο Καρλ Λίμπκνεχτ δολοφονήθηκαν άγρια στις 15 Ιανουαρίου 1919 από μέλη της εθνικιστικής πολιτοφυλακής Φράικορπς (Freikorps), που εστάλη από το ίδιο το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα για να καταπνίξει την εξέγερση των Σπαρτακιστών.
Σήμερα η επαναστατική σκέψη και η πολιτική κληρονομιά της Ρ. Λούξεμπουργκ είναι συγχρόνως δημοφιλείς και αμφιλεγόμενες. Από τη μια πλευρά επηρέασε έντονα την εξέλιξη της Αριστεράς, ωστόσο ακόμη και στους κόλπους των σοσιαλιστών και κομμουνιστών οι ιδέες της δεν ήταν πάντα ευπρόσδεκτες.
Στην πρώην Ανατολική Γερμανία κάθε χρόνο τιμούσαν με πορείες και εκδηλώσεις τη μνήμη της Ρόζας Λούξεμπουργκ και του Καρλ Λίμπκνεχτ, ωστόσο αυτό ενείχε ένα παράδοξο. Οι ίδιοι απέρριπταν τη δικτατορία του Κόμματος, κάτι όμως που εφήρμοζε στην πράξη το πανίσχυρο ανατολικογερμανικό ΚΚ (SED).
Xαρακτηριστικό είναι, τέλος, ότι ένα χρόνο πριν από την πτώση του Τείχους οι αντιφρονούντες στην Ανατολική Γερμανία είχαν βγει στους δρόμους κρατώντας πανό με μια περίφημη φράση της Ρόζας Λούξεμπουργκ: «Ελευθερία είναι η ελευθερία όσων σκέφτονται διαφορετικά».
dw