Ελένη Παπαδάκη -Η τραγική ιστορία μιας ξεχωριστής γυναίκας

Η Ελένη Παπαδάκη (4 Νοεμβρίου 1908 – 21 Δεκεμβρίου 1944) υπήρξε μεγάλη Ελληνίδα ηθοποιός που διέπρεψε σε ποικίλους ρόλους. Το πέρασμά της από την ελληνική σκηνή άφησε ένα μυθικό αποτύπωμα οριακό και ανεπανάληπτο και ήδη σε ηλικία 36 ετών κατόρθωσε να οικοδομήσει ένα μέγιστο παράδειγμα ολοκληρωμένου καλλιτέχνη. Εκτελέστηκε από μέλη του ΕΑΜ (“Εθνική Πολιτοφυλακή”) κατά τη διάρκεια των γεγονότων που έμειναν γνωστά ως Δεκεμβριανά.

Φωτογραφία από: tanea
Γεννήθηκε στις 4 Νοεμβρίου 1908 στην Αθήνα από εύπορη οικογένεια. Ήταν εγγονή του καθηγητή Πανεπιστημίου Στυλιανού Κωνσταντινίδη. Αποφοίτησε από τη Γερμανική Σχολή Αθηνών και ολοκλήρωσε σπουδές Φιλολογίας, τις οποίες και συμπλήρωσε με σπουδές φωνητικής, μουσικής και πιάνου, στο Ελληνικόν Ωδείον Αθηνών. Στο θέατρο πρωτοεμφανίστηκε σε ηλικία 17 ετών στη σκηνή του Θεάτρου Τέχνης του Σπύρου Μελά το 1925 στη παράσταση “Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα” του Λουίτζι Πιραντέλλο. Η πρώτη αυτή παρουσία της χαρακτηρίστηκε από τους τότε κριτικούς ως αποκάλυψη.
Ο Κ. Μπαστιάς, θεατρικός κριτικός, έγραψε τότε στη Δημοκρατία: «σήμερα η σκηνή απέκτησε μια μεγάλη ηθοποιό». Τον ίδιο χρόνο εμφανίσθηκε ως Ηρωδιάς στη “Σαλώμη” του Όσκαρ Γουάιλντ και ως Ρίλκε Έϋντεν στο Ο χρόνος είναι όνειρο του Ανρί Ρενέ Λενορμάν.
Το 1926 η Ελένη Παπαδάκη έπαιξε στο Θίασο των Νέων ως πρωταγωνίστρια πλέον πολλών έργων όπως “Όταν οι γυναίκες αγαπούν” του Μπράκλαιϋ Μπουσόν, “Τζοκόντα” του Γκαμπριέλε Ντ’ Αννούντσιο, Τα ωραιότερα μάτια του κόσμου του Ζαν Σερμάν, Αιμέ του Ζεραλντύ, Δωδεκάτη νύχτα του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Η αναδυομένη του Ξενόπουλου, Τρισεύγενη του Κωστή Παλάμά κ.ά.
Τα επόμενα χρόνια συνεργάστηκε με την Κυβέλη, Μαρίκα Κοτοπούλη, Αιμίλιο Βεάκη, Νίκο Δεδραμή, Γεώργιο Παππά, Π. Γαβριηλίδη, σε ποικίλα ρεπερτόρια, όπου και διακρίθηκε με πολλές επιτυχίες. Επικεφαλής του ίδιου θιάσου το 1931 έπαιξε στη Κωνσταντινούπολη με ενθουσιώδεις κριτικές.
Η Ελένη Παπαδάκη είχε επίσης τιμηθεί με “βασιλικό έπαινο – ευαρέσκεια” στις 31 Οκτωβρίου του 1939, σε ιδιαίτερη τελετή από τον Βασιλέα, «δια τας εις το ελληνικόν θέατρον εξαιρέτους αυτής υπηρεσίας και ιδιαιτέρως δια τας εν τω εξωτερικώ παρασχεθείσας τοιαύτας».
Στο Εθνικό Θέατρο
Αμέσως μετά την ίδρυση του Εθνικού Θεάτρου, προσλήφθηκε (Νοέμβριος 1932) ως πρωταγωνίστρια και ως το θάνατό της έπαιξε τους ρόλους:
Δυσδαιμόνα (Οθέλλος)
Ρεγγάνη (Βασιλιάς Ληρ του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ)
Πόρτσια (Έμπορος της Βενετίας)
Βασίλισσα Ελισάβετ (Δον Κάρλος) του Σίλλερ
Ναταλία (Πρίγκιπας του Χόνμπουργκ) του Χάινριχ φον Κλάιστ
Ερσίλια Ντρέι (Να ντύσουμε του γυμνούς) του Λουίτζι Πιραντέλλο
Η βεντάλια της λαίδης Γουίντερμηρ του Όσκαρ Ουάιλντ
Σελιμέν (Μισάνθρωπος) του Μολιέρου
Έλα Ρέντχαϊμ (Γιάννης Γαβριήλ Μπόρκμαν) του Ίψεν
Πειρασμός του Γρηγορίου Ξενόπουλου
Ιούδας του Σπύρου Μελά κ.α.
Ιδιαίτερα ήταν τα επιτεύγματά της και στον τομέα του αρχαίου δράματος:
Ως Κλυταιμνήστρα στην Ηλέκτρα με σκηνοθέτη τον Δ.Ροντήρη στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού (1936) και στην Επίδαυρο (1938)
Αντιγόνη του Σοφοκλή (1940-41)
Ιφιγένεια εν Ταύροις (1941)
Εκάβη του Ευριπίδη (1943-44) στο Εθνικό Θέατρο
Κατηγορίες εναντίον της
Την περίοδο της Κατοχής, η Παπαδάκη κατηγορήθηκε για δωσιλογισμό και οριζόντιο δωσιλογισμό, δηλαδή σχέσεις με Γερμανούς αξιωματικούς αλλά και για σχέση με τον δωσίλογο πρωθυπουργό Ιωάννη Ράλλη, κατηγορία που διατυπώθηκε και από τις δεξιές εφημερίδες, όπως η Έφοδος και το Ελληνικό Αίμα, όπου γράφηκε μεταξύ άλλων ότι «ο Ράλλης (..) εδώρισε στο γεροντικό του έρωτα μια ζώνη από πλατίνα αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων (..) ενώ ο λαός πεθαίνει από την πείνα».
Το Μάρτιο του 1944 ο διευθυντής του Εθνικού θεάτρου Θεόδωρος Συναδινός, με αφορμή απεργία των συναδέλφων της, προειδοποίησε την Παπαδάκη «για τη συμπεριφορά της απέναντι στους συναδέλφους της και [τ]ο ρόλ[ο] που έπαιζε δίπλα στον Ι. Ράλλη». Τελικά υπήρξαν συλλήψεις εργαζομένων του Εθνικού Θεάτρου και μια εκτέλεση, ενώ η ίδια ανανέωσε το συμβόλαιο της με καλύτερους όρους, κάτι που ενέτεινε τις αντιθέσεις.
Στην Απελευθέρωση διαγράφηκε μαζί με άλλους εφτά ηθοποιούς από το σωματείο των Ηθοποιών (με προεδρείο τους Αιμίλιο Βεάκη, Θόδωρο Μορίδη, Σπύρο Πατρίκιο, Χρήστο Τσαγανέα, Παναγιώτη Καραβουσάνο) ενώ κυκλοφόρησε λίστα που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Απελευθερωτής όπου την περιλάμβανε στη λίστα ΟΙ ΠΡΟΔΟΤΑΙ ΗΘΟΠΟΙΟΙ, τελικά όμως η ποινή της διαγραφής από το σωματείο, δεν εφαρμόστηκε.
Το τέλος
Κατά την διάρκεια των συγκρούσεων στα Δεκεμβριανά, συνελήφθη από μέλη της πολιτοφυλακής Γαλατσίου-Πατησίων, στις 21 Δεκεμβρίου 1944 στο σπίτι του γραμματέα του ΕΑΜ Θεάτρου, Δημήτρη Μυράτ όπου είχε καταφύγει. Εκτελέστηκε στα διυλιστήρια της ΟΥΛΕΝ από ομάδα υπό τον Καπετάνιο Ορέστη της Εθνικής Πολιτοφυλακής.
Μερικές μέρες πριν (κατά τα μέλη του ΕΛΑΣ αμέσως μετά) την εκτέλεση ο Καπετάνιος του Α’ ΣΣ του ΕΛΑΣ Σπύρος Κωτσάκης (Νέστορας) είχε δώσει εντολή στον ΕΛΑΣίτη λοχαγό και διαμερισματάρχη Νίκο Ανδρικίδη για τον έλεγχο της ομάδας του Ορέστη, οι οποίοι αφού συνελήφθησαν παραδέχθηκαν ενώπιον λαϊκού δικαστηρίου του ΕΑΜ πως ενήργησαν κατ’ εντολή των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών.
Οι υπαίτιοι της δολοφονίας όπως ο Καπετάν Ορέστης της Εθνικής Πολιτοφυλακής καταδικάστηκαν σε θάνατο από ΕΑΜικό Λαϊκό στρατοδικείο και εκτελέστηκαν δημόσια στην πλατεία Κολιάτσου. Το 1945 ο Νίκος Ανδρικίδης παραπέμφθηκε σε κακουργιοδικείο κατηγορούμενος για την εκτέλεση των εκτελεστών της Παπαδάκη και καταδικάστηκε ισόβια. Ο φυσικός αυτουργός της εκτέλεσης Βλάσης Μακαρωνάς εκτελέστηκε το 1948.
Παράλληλα η οικογένεια της θα υποβάλλει μήνυση ενάντια των ηθοποιών που στήριξαν το ΕΑΜ. Ενώ έγινε ένοπλη επίθεση εναντίον του ηθοποιού και πρόεδρου του Σωματείου των ηθοποιών, Σπύρου Πατρίκιου το 1945.
Υστεροφημία
Στις 26 Ιανουαρίου 1945 ανευρέθηκε η σορός της στα διυλιστήρια της Ούλεν και μετά από δύο ημέρες έγινε μεγαλοπρεπής κηδεία στην οποία ο θάνατος της Παπαδάκη θρηνήθηκε ως εθνική απώλεια. Τότε ο Α. Σικελιανός έγραψε τους στίχους:
Μνήσθητι Κύριε: Για την ώρα που η λεπίδα του φονιά άστραψε
κι΄ όλος ο θεός της Τραγωδίας εφάνει.
Μνήσθητι Κύριε: για την ώρα που άξαφνα, κι οι εννιά αδελφές εσκύψαν
να της βάλλουνε των αιώνων το στεφάνι.
Ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης αναγνώρισε ως υπερβασία την εκτέλεση της Παπαδάκη και την καταδίκασε, ενώ για τη Ελληνική αλλά και την Βρετανική κοινή γνώμη η εκτέλεση αυτή μαζί με άλλες, έπαιξε σημαντικό ρόλο στη μεταστροφή της εναντίον του ΕΑΜ.
Ο Μάνος Ελευθερίου το 2006 έγραψε το μυθιστόρημα η γυναίκα που πέθανε δύο φορές βασισμένο στη ζωή της Παπαδάκη. Ενώ το Εθνικό Θέατρο ανέβασε την παράσταση Για την Ελένη το 2016. Ο Πολύβιος Μαρσάν έγραψε την βιογραφία της Ελένη Παπαδάκη – Μια φωτεινή θεατρική πορεία με απροσδόκητο τέλος.
wikipedia