Τουλάχιστον πενήντα οχτώ ναυάγια, πολλά έμφορτα με αρχαιότητες, ανακάλυψαν αρχαιολόγοι στην Ελλάδα υποστηρίζοντας πως ίσως πρόκειται για την μεγαλύτερη συγκέντρωση αρχαίων ναυαγίων που έχει βρεθεί στο Αιγαίο και ίσως σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Το Reuters φιλοξενεί σήμερα ένα εκτενές αφιέρωμα στη σημαντική αυτή ανακάλυψη, αλλά και την πορεία των ερευνών.
Τα ναυάγια βρίσκονται στο μικρό νησιωτικό αρχιπέλαγος των Φούρνων στο Ανατολικό Αιγαίο και καλύπτουν μια περίοδο από την αρχαιότητα ως τον εικοστό αιώνα. Τα περισσότερα χρονολογούνται από τα ελληνικά, τα ρωμαϊκά και τα βυζαντινά χρόνια.
Παρότι αρκετά ναυάγια εντοπίζονται σε κοντινή απόσταση στο Αιγαίο, μέχρι σήμερα δεν έχoυν ανακαλυφθεί ποτέ τόσα πολλά συγκεντρωμένα. Οι ειδικοί ξετυλίγουν μια εντυπωσιακή ιστορία για το πως τα πλοία γεμάτα φορτία, που διέπλεαν τη Μεσόγειο, το Αιγαίο, και τη Μαύρη Θάλασσα βρέθηκαν ενώπιον της μοίρας τους, όταν ξέσπασαν ξαφνικά άνεμοι και εγκλωβίστηκαν στις βραχώδεις ακτές της περιοχής.
«Είναι δύσκολο να περιγράψεις τον ενθουσιασμό, εννοώ, είναι απλά απίθανο. Ξέραμε πως είχαμε σκοντάψει πάνω σε κάτι που θα άλλαζε τα βιβλία της ιστορίας» είπε ο υποβρύχιος αρχαιολόγος και συν-διευθυντής της έρευνας στους Φούρνους δρ. Πίτερ Κάμπελ του ναυτικού ινστιτούτου RPM. Το ινστιτούτο συνεργάζεται στο εγχείρημα με την ελληνική Εφορία Ενάλιων Αρχαιοτήτων που συντονίζει την έρευνα.
Όταν η διεθνής ομάδα ξεκίνησε τις υποβρύχιες έρευνες το 2015, εντυπωσιάστηκε από το γεγονός του εντοπισμού είκοσι δυο ναυαγίων. Με τις πρόσφατες ανακαλύψεις ο αριθμός ανέβηκε στα πενήντα οχτώ και η ομάδα πιστεύει πως κρύβονται ακόμα περισσότερα μυστικά στον βυθό της θάλασσας.
«Θα το αποκαλούσα, πιθανότατα, μια από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις του αιώνα και πλέον έχουμε μια νέα ιστορία να πούμε για τις θαλάσσιες διαδρομές που ένωναν την αρχαία Μεσόγειο» είπε στο Reuters ο Κάμπελ.
Τα πλοία και το περιεχόμενό τους αποδίδουν την εικόνα των πλοίων που μετέφεραν αγαθά στη Μαύρη Θάλασσα, τη Μικρά Ασία, την Ιταλία, την Ισπανία, τη Σικελία, την Κύπρο, το Λεβάντε, την Αίγυπτο και τη Βόρεια Αφρική.
Η ομάδα έχει ανασύρει πάνω από τριακόσιες αρχαιότητες από τα ναυάγια και πιο συγκεκριμένα αμφορείς, που προσφέρουν στους αρχαιολόγους μια σπάνια όψη για τα αγαθά που διακινούταν στη Μεσόγειο. «Το 90% των ναυαγίων που βρέθηκαν στην περιοχή των Φούρνων μετέφεραν αμφορείς. Ο αμφορέας ήταν ένα αγγείο που χρησιμοποιούταν κυρίως για την μεταφορά υγρών και ημι-υγρών στην αρχαιότητα, έτσι τα μεταφερόμενα αγαθά ήταν κυρίως κρασί, λάδι, σάλτσες ψαριών και ίσως μέλι» δήλωσε ο αρχαιολόγος και διευθυντής του ερευνητικού προγράμματος των Φούρνων κ. Γιώργος Κουτσουφλάκης εκ μέρους της Εφορίας Ενάλιων Αρχαιοτήτων.
«Η σάλτσα ψαριών από την περιοχή της Βόρειας Θάλασσας ήταν ένα ακριβό προϊόν», πρόσθεσε. «Εντυπωσιαστήκαμε ειδικά από αμφορείς που βρήκαμε και προέρχονται από τη Μαύρη Θάλασσα και την βόρεια Αφρική σε ναυάγια της ύστερης ρωμαϊκής περιόδου, καθώς είναι δύσκολο να βρεθεί ανέπαφο φορτίο από εκείνες τις περιοχές σε ναυάγιο στο Αιγαίο», δήλωσε ο κος Κουτσουφλάκης.
Οι κακές καιρικές συνθήκες είναι κατά πάσα πιθανότητα η εξήγηση για την ανακάλυψη όλων αυτών των ναυαγίων στο ίδιο σημείο. Στην περιοχή ξεσπούν ξαφνικές έντονες θύελλες ενώ περιβάλλεται από βραχώδεις ακτές. Οι Φούρνοι αποτελούσαν στάση για τα πλοία όπου και διανυκτέρευαν κατά το ταξίδι τους. «Καθότι υπάρχουν στενά περάσματα ανάμεσα στα νησιά, πολλοί κόλποι και άνεμοι που κατεβαίνουν από τα βουνά, ξεσπούν απρόοπτες ανεμοθύελλες. Δεν αποτελεί σύμπτωση πως ένας μεγάλος αριθμός ναυαγίων έχει βρεθεί σε αυτά στενά. Αν μια ξαφνική αλλαγή στη διεύθυνση του ανέμου και αν ο κυβερνήτης, προερχόμενος από άλλη περιοχή, δεν ήταν εξοικειωμένος με τις ιδιαιτερότητες των τοπικών συνθηκών, μπορούσε εύκολα να απωλέσει τον έλεγχο του πλοίου και να πέσει στα βράχια» δήλωσε ο Κουτσουφλάκης.
Στα νεότερα χρόνια οι Φούρνοι θεωρήθηκαν πειρατικό καταφύγιο, δήλωσε ο Κάμπελ. Οι πειρατές κατευθύνονταν στην περιοχή με μεγάλους στόλους φορτωμένους με πλούσια φορτία. Παρότι οι καιρικές συνθήκες θεωρούνται το βασικό αίτιο για τα ναυάγια, η πειρατεία ίσως βοήθησε σε κάποιες περιπτώσεις, είπε. «Έχουμε ναυάγια που είναι παρθένα. Αισθανόμαστε πως είμαστε οι πρώτοι που τα βρήκαμε αλλά είσαι σε πολύ βαθιά νερά, περίπου εξήντα μέτρα. Συνήθως τα ναυάγια που βρίσκονται σε βάθη άνω των σαράντα μέτρων είναι σε καλή κατάσταση. Οτιδήποτε σε βάθος μικρότερο των σαράντα μέτρων είτε έχει χάσει τη συνοχή του είτε έχει λεηλατηθεί άσχημα στο παρελθόν» δήλωσε ο Κουτσουφλάκης.
Η ερευνητική ομάδα εντόπισε τα ναυάγια από παρατηρήσεις ντόπιων σφουγγαράδων και ψαράδων. Οι Φούρνοι αποτελούνται από είκοσι μικρά νησιά, νησίδες και υφάλους ανάμεσα στα μεγαλύτερα νησιά της Ικαρίας, της Πάτμου και της Σάμου. Ο πληθυσμός δεν ξεπερνάει τα 1.500 άτομα που ζουν κυρίως στο μεγαλύτερο νησί των Φούρνων.
Η ομάδα, που περιλαμβάνει αρχαιολόγους, αρχιτέκτονες, συντηρητές και δύτες, θέλει να φτιάξει ένα κέντρο υποβρύχιας αρχαιολογίας στους Φούρνους για φοιτητές όπως και ένα τοπικό μουσείο που θα στεγάσει τα ευρήματα του.