Του Χρυσόστομου Τσιρίδη
.
Ταφή / καύση νεκρών. Τί “λέει” ο Όμηρος.
.
Πηγή: Το εικονιζόμενο ανάτυπο. Μανόλη Ανδρόνικου “Ομηρικά και Μυκηναϊκά έθιμα ταφής” (ΑΠΘ / Θεσσαλονίκη 1963).
.
(Μέσα από την αντιπαράθεση- διαφωνία του Μανόλη Ανδρόνικου με τον επίσης σπουδαίο αρχαιολόγο Γεώργιο Μυλωνά για το τί τελικά ίσχυε).
.
Επιστημονικοί όροι, ανασκαφικά δεδομένα, πλούσια βιβλιογραφική αναφορά, πλευρές του περίπλοκου “Ομηρικού Ζητήματος”…. (Μια κανονική “επιστημονική δημοσίευση” με άλλα λόγια) κάνουν σχεδόν αδύνατη την (έστω και) απλουστευμένη μεταφορά του περιεχομένου σε…. άρθρο ιστοσελίδας.
.
Ωστόσο μπορούμε να δώσουμε ορισμένα αποσπασματικά από το περιεχόμενο:
.
— Στα Μυκηναϊκά χρόνια έχουμε ολόσωμη ταφή /θολωτούς ή θαλαμωτούς τάφους, συνήθως οικογενειακούς
.
—-Στην Ομηρική εποχή (σωστότερα στα Ομηρικά έπη, επισημαίνει ο Ανδρόνικος) τα λείψανα του καμένου σώματος τοποθετούνται σε κ ά λ π η και πάνω της σωρεύεται “η χυτή γη”, που σχηματίζει τ ύ μ β ο.
.
Η διαφορά είναι σαφής και αδιαμφισβήτητη.
.
— Σε όλη την Μυκηναϊκή εποχή ΜΟΝΟ ολόσωμη ταφή (ανασκαφικά δεδομένα)
.
—Στα Ομηρικά έπη, παρότι αναφέρονται στην παραπάνω εποχή,
ο δημιουργός τους επιλέγει ΜΟΝΟ καύση νεκρών (Όμηρος).
.
Η εξήγηση του Γ. ΜΥΛΩΝΑ:
.
Οι Αχαιοί κατά το διάστημα της εκστρατείας υιοθέτησαν το έθιμον της καύσεως, “το χρησιμοποιούμενον υπό των Τρώων. Μετά την επιστροφήν των εις την Ελλάδα, οι Αχαιοί εγκατέλειψαν το ξένον έθιμον και εχρησιμοποίησαν και πάλιν την ταφήν”
.
Εύλογη αντίρρηση: Είναι δυνατόν, οι Έλληνες (και ο οιοσδήποτε άλλωστε λαός) να υιοθετεί τόσο γρήγορα “ξένο” έθιμο και μάλιστα όταν αυτό έχει σχέση με τους νεκρούς του, τα ταφικά έθιμα, την λατρεία των νεκρών;
.
Όταν (όπως διαβάζουμε στο ανάτυπο): “Ο άνθρωπος ευκολότερα αλλάζει την πίστη του από ό,τι τα έθιμά του”. (Μια αλήθεια με τεράστια σημασία για την επιβίωση και την ταυτότητα του Ελληνισμού).
.
Η άποψη του Μ. ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΥ:
.
Και τα δύο έθιμα είναι Ελληνικά. Και οι δύο τροποι δηλαδή “ταφής”,
ήταν γνωστοί και σε χρήση από τους Έλληνες, την εποχή που γράφονται τα Έπη. (8ος π.Χ αιώνας). (Γεωμετρική ή εποχή Σιδήρου).
.
Γιατί η καύση υπάρχει από την αρχή της 1οοοετίας (χιλιετίας) στην Ελλάδα, παράλληλα με την ολόσωμη (Μυκηναϊκή) ταφή.
.
Έτσι εξηγείται γιατί στα Ομηρικά έπη επιλέγεται αναχρονιστικά (ΚΑΙ) για την Μυκηναϊκή εποχή από τον ΛΟΓΟΤΕΧΝΗ Όμηρο (ποιητική αδεία, όπως λέγαμε παλιά) η καύση, όχι ως ξένο έθιμο, αλλά ενδεχομένως ως πρακτικότερος και προσφερόμενος τρόπος σε συνθήκες πολέμου και ολιγοήμερων ανακωχών προς τιμή των νεκρών (εις αναίρεσιν….κατά τον Θουκυδίδη).
.
Ιδιαίτερα όταν έπρεπε να γίνει (τραγικό πλην σύνηθες φαινόμενο στον πόλεμο) ομαδική ταφή (μετά την καυση) πολλών νεκρών πολεμιστών σε κοινό τύμβο.
.
Ο Όμηρος είναι σαφέστατος: “ἀμφὶ πυράν….. T Y M B O N Έ N A (=κοινό) χεύομεν” (ραψ. Η).
.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ (κι αυτό νομίζω έχει σημασία).
.
Είτε ολόσωμη ταφή και θολωτός τάφος , είτε καύση και τύμβος πάνω
στα λείψανα της πυράς, οι νεκροί ΤΙΜΩΝΤΑΙ το ίδιο, αφού το
θ ε ϊ κ ό (με την έννοια του αιώνιου) στοιχείο τους, η ψ υ χ ή δηλαδή, είναι ήδη “εκτός” σωματος (=έχει τα κόκαλα πια παρατήσει τ᾿ άσπρα).
.
Τεκμηρίωση (2 περιπτώσεις, ραψ. λ, Οδ.):
.
—-Η Αντίκλεια στον γιο της Οδυσσέα:
.
“Όταν η ζ ω ή τα κόκαλα πια παρατήσει τ᾿ άσπρα,
όλα απ᾿ την άγρια ορμή δαμάζουνται της λαμπαδούσας φ λ ό γ α ς,
και μοναχά η ψ υ χ ή σαν όνειρο πετώντας φτερουγίζει…….”.
.
—-Η Ψυχή του ΕΛΠΗΝΟΡΑ βρίσκεται ΗΔΗ στον Άδη, όταν
ζητάει από τον Οδυσσέα να τιμήσει με τύμβο και ” επιτύμβιο σήμα” το ά τ α φ ο ακόμη σώμα του στο νησί της Κίρκης.
.
Υ.Γ Σε επόμενο σημείωμα θα δώσω επιλεκτικά από τα πολλά ενδιαφέροντα “ταφικά στοιχεία” που επεσήμανα στο ανάτυπο αυτό. Αξίζει τον κόπο. Νομίζω…!
.
Τα έχουμε έτοιμα. Γιατί να μην τα αξιοποιήσουμε έστω πληροφοριακά;
.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ: Γνώριζαν λ.χ οι Μυκηναίοι το έθιμο της ταρίχευσης; Είχαν κενοτάφια; κ.α