Η ΜΑΖΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Γράφει ὁ Γιῶργος Νικολακάκος
Στήν σύγχρονη κοινωνία ἐμφανίζεται ἕνας τῦπος ἀνθρώπου τόν ὀποἰον, πρίν ἀπό μερικές δεκαετίες, ο Ισπανός φιλόσοφος Ορτεγκα Γκισσετ ὠνόμασε Μαζανθρωπο.. Ο «μαζάνθρωπος», ένας όρος πού ὄπως εἶπα χρησιμοποίησε πρῶτος ο Ισπανός φιλόσοφος OrtegayGasset, χωρίς εθνικές, θρησκευτικές και πολιτισμικές συντεταγμένες καί εἶναι πλέον ένα παγκόσμιο φαινόμενο, τό ὀποῖον καί συνεχῶς διευρύνεται.Κάποτε ὁ λαός διέθετε λεπτές κεραῖες πρός τά πνευματικά, πρός τά ὑψηλά, διέθετε εὐγένεια ψυχῆς καί σεβασμό πρός τίς ἄξίες. Στήν Ἐλλάδα, οἱ πνευματικές άξίες ἧταν κατορθώματα τῶν πνευματικῶν ἀνθρώπων καί ὄχι τῶν θεσμῶν Σἐ ἕνα του βιβλίο ὁ Παναγιώτης Κονδύλης ἐρευνά τήν ἐξέλιξιν τῶν δυτικῶν κοινωνιῶν στά τελευταία ἐκατόν πενῆντα χρόνια καί δείχνει πῶς ἡ κατάρρευσις τοῦ ἀστικοῦ τρόπου σκέψεως καί ζωῆς συμπορεύθηκε μέ τήν διαμόρφωσιν τῶν «μεταμοντέρνων» ίδεολογημάτων καί στάσεων.
Αύτός ὁ Μαζάνθρωπος, δημιούργεῖ τήν νέα ίστορία του, τίς νέες ἀξίες του, τόν ἠγέτη του, τήν νέα κρατική του διοίκησιν. Απλώς, πετάει στά σκουπίδια ό,τι δημιούργησαν οἱ προγενέστεροι μέ ἠρωικές πράξεις καί ἀλλοι σέ στιγμές μεγάλης πνευματικῆς ἐκφάνσεως. Οἱ μαζάνθρωποι εἶναι ἄτομα ἀνερμάτιστα, ἀγόμενα καί φερόμενα, ἐτερόφωτα ὑποχείρια πολιτικαντισμοῦ, θεράποντος τῶν όλίγων με την πολλή δύναμη. «Μικράν, μικράν κατάπτυστον ψυχήν έχουν αι μάζαι – ίδιοτελή καρδίαν – και παρειάν ἀναίσθητον είς τούς κολάφους». Ιδιαίτερα αὐτόν τόν τῦπο σήμερα τόν συναντοῦμε στήν ἑλληνική κοινωνία. Ο Τῦπος αὐτός εἶναι προϊόν τῆς πολιτικῆς πού ἐφαρμόζει τό ελληνικό κατεστημένο καί ἡ Αριστερά οἱ ὀποίοι ἐπιδιώκουν νά διαιωνίζεται στόν χῶρο τῆς Παιδείας τό πνεῦμα τῆς ἀμάθειας, τῆς βλακεῖας, τῆς συναλλαγῆς (ὑλικῆς καί συναισθηματικῆς…) τοῦ «προοδευτισμοῦ» καί τῆς παπαγαλίας ἕτσι γιά να εἶναι ἀσφαλέστερη ἡ χρόνια ίδεολογική κηδεμονία τους μέσω των ἐγκάθετων τους. Θέλουν τήν δημιουργία ἀπόλυτα όμοιόμορφων «πολιτών», χωρίς κρίσι, χωρίς γλῶσσα, χωρίς θέλησι, χωρίς γνώσι καί γνώμη, χωρίς δύναμη χαρακτῆρος, χωρίς στοιχειώδεις ἀπαιτήσεις αίσθητικῆς, χωρίς άπαιτήσεις διακρίσεως καί ἀναγνωρίσεως τοῦ ἄξιου τοῦ ποιοτικοῦ καί τοῦ καινοτόμου. Στήν διαμόρφωσιν αὐτοῦ τοῦ τύπου ἔχει συμβάλει τά μέγιστα ἡ Ελληνική Αριστερᾶ ἡ όποῖα ἀποτελεῖ μιά ξεχωριστή περίπτωσι.Ἡ Ελληνική ἁριστερά ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Πολέμου κατέχει τήν ἰδεολογική ἡγεμονία καί στήν παιδεῖα ἀκόμα καί τήν πνευματική ἡγεμονία. Η Ελληνική Αριστερά δέν ἔχει ἀπελευθερωθῆ πνευματικά. Κατασκευάζει ἐχθρούς σέ ὄσους λένε κάτι διαφορετικό. Ἡ ἀριστερή κριτική εἶναι δεσμευμένη στόν αὐτοματισμό πού δημιούργησε ἡ ἀριστερή ίδεολογία. Δέν ψάχνει, δέν συζητᾶ. Η Αριστερά παραμένει ἕνα σύστημα κλειστό. Η παράταξις ποῦ θέλει να ἀλλάξει τά πάντα δέν θέλει να ἀλλάξη τόν έαυτόν της. Να προσαρμοστῆ στον καιρό της. Ακόμη καί οἱ ταγματασφαλίτες κάποτε ἀπολογοῦνται. Καί τίθεται τό ἐρώτημα: ποῖος τούς βοήθησε να γίνουν ταγματασφαλίτες; Μήπως ἡ μονοπώλησις τῆς Αντιστάσεως ἀπό τούς ἐαμικούς ἔστειλε κάποιους φτωχούς στά Τάγματα Ασφαλείας;».
Κάτι ἄλλο πού ὀδηγεῖ στήν δημιουργία τοῦ μαζανθρώπου εἶναι ἡ ἄρνησις τῆς πολιτιστικῆς παραδόσεως καί ἡ ἀπώλεια τῆς ίστορικῆς – έθνικῆς μνήμης καί, συνεπῶς, ἀπώλεια τῆς έθνικής ταυτότητας καί ἡ ἄκριτη ὑιοθέτησις πνευματικῶν καί ὑλικών προϊόντων ξένων λαών, πράγματα τά ὀποῖα, σέ μικρόν ἥ μεγάλον βαθμό, συμβαίνουν σήμερα στήν Ελληνική κοινωνία, Η παιδεῖα μας, αντί νά δημιουργῆ σκεπτόμενους Ἔλληνες. Φτιάχνει μαρξίζοντες μαζανθώπους, χωρίς κριτική σκέψι, ἥ ὑψηλη κουλτούρα. Επίσης τά ἄτομα μετατρέπονται σέ μαζανθρώπους ὄταν ἔχουν χάσει τά άτομικά τους χαρακτηριστικά, ἔχουν τυποποιηθῆ, ἔχουν τίς ἴδιες προτιμήσεις, τις ίδιες έπίπλαστες ἀνάγκες, κάνουν τίς ἴδιες επιλογές. Ὅλα αὐτά εἶναι ἐμφανή στίς σύγχρονες κοινωνίες. Σήμερα παρατηροῦμε, καί ἰδιαίτερα στήν Ελλάδα, ὄτι καμία δημόσια συζήτησις δέν διεξάγεται μέ ὀρθολογικά ἐπιχειρήματα. Τά μηνύματα δέν ἀπευθύνονται στην λογική. Οἰ πολιτικοί καί πνευματικοί ταγοί τῆς κοινωνίας δέν θέλουν μιάν ὀργανωμένη κοινωνία ἐλεύθερων καί ὑπεύθυνων πολιτῶν ποῦ συμμετέχουν στήν λήψι τῶν ἀποφάσεων. Θέλουν ἀσύνδετες μάζες καί ἀπευθύνονται στά ἔνστικτα καί κυρίως στό ἀγελαῖο ἔνστικτο.
Κατά τόν Ισπανο φιλόλογο Ορτεγγα Γασσετ ὁ σύγχρονος μαζάνθρωπος εἶναι ὁ ἀδιάφορος, ὁ ἀνεύθυνος, ὁ πονηρός, ποῦ κατέλαβε τήν θέσιν τοῦ ἰσχυροῦ καί θεωρεῖ αὐτονόητα τόν ἐαυτόν του ὧς ἐκλεκτό. Ὀ παλαιός πραγματικός πολιτισμός, ἀντικαταστάθηκε ἀπό ἕναν άλλο, άψυχο, ψυχρό, δίχως ηθική και καλλιέργεια. Τά πραγματικά ἤθη τῆς ψυχῆς ἑνός λαοῦ, διαδέχτηκαν οί πλαστοί τρόποι καί πρακτικές της, πού ὑπαγορεύει, ἡ ἐκάστοτε μόδα, ἀρχή καί ἐξουσία. Το περιβάλλον που δημιούργησε ὁ νέος πολιτισμός τῆς μάζας, ἄλλαξε συνήθειες, τήν κακόμαθε μέ τίς εύκολίες της, τήν ἀποχαύνωσε μέ τήν κενοτυπία του. Ο ἄνθρωπος συμπεριφέρεται σήμερα ἀνάρμοστα, ἀνάγωγα, ὧς γιάπης, ὧς νεόπλουτος, ὧς ἐπαναστάτης, ὧς γόνος κληρονομιᾶς, ὧς βάρβαρος, με άκράτητες άπαιτήσεις άπό τήν ζωή του, ἀχάριστος, ἀδιάντροπος. Έχει άπωλέσει τό εὐγενή χαρακτῆρα του τις αξίες του, τά ἤθη καί ἔθιμά του. Διερωτᾶτε κανεῖς κατά πὀσο αυτἠ ἡ περιγραφή ἀντικατροπτίζει τόν χαρακτῆρα τοῦ σύγχρονου Ἔλληνα,
Μαζικοποίησις εἶναι ἡ τάσις τῆς κοινωνίας να ἐξισωθῆ μέ τούς ἄλλους, δηλαδή νά γίνη μάζα πολυάρθυμο πλῆθος μέ ἄλλους. Εῖναι ἡ ἀπώλεια τῶν ἰδιαιτέρων χαρακτηριστικῶν, δηλαδή τῆς προσωπικότητος, τῆς ἀτομικότητος, ἀτομικῆς συνειδήσεως, σκέψεως καί βουλήσεως καί πρωτοβουλίας τῶν ἀτόμων καί ἡ ἀπορρόφησις τους ἀπό τήν μεγάλη ὀμάδα ἥ μάζα ἀνθρώπων.Τά ξεχωριστά ἄτομα πού ἀποτελοῦν τό πολυάρθιμο πλῆθος άνθρώπων παύουν νά αύτενεργοῦν καί νά σκέπτωνται ἀνεξάρτητα καί γίνονται ἐνιαῖον σύνολον πού .εχει ίδιαίτερα δικά υου χαρακτηριστικά διαφορετικά ἀπό ἐκεῖνα τῶν ξεχωριστῶν ἀτόμων. Τά ἄτομα, δηλαδή ἐνώνονται ψυχικά μέ τήν όμάδα καί γίνονται τυφλά ὄργανα καί δέν κατευθύνουν τά ἴδια τίς σκέψεις τους, τίς ἀποφάσεις καί τίς πράξεις τους, ἀλλά ¨η ψυχή τῆς όμάδος, τῆς μᾶζας. ¨η ἔλειψις ἰδανικῶν καί ὑψηλῶν στόχων εῖναι ἐκεῖνα τα στοιχεῖα πού συμβάλλουν στήν διαμόρφωσιν τοῦ μαζανθρώπου. Αὐτά ὀφείλονται κυρίως στό γεγονός ὄτι στίς σημερινές κοινωνίες ἡ ἀρετή καί ὁ ἠθικός βίος ἔχουν ἐκλείψει. Aρχές καί ἠθικές ὑποθῆκες ἀμφισβητοῦνται, περιφρονοῦνται καί λοιδοροῦνται. Oι ανώτερες δηλ. ηθικές αξίες, που έδιναν νόημα στη ζωή τῶν ἀνθρώπων τοῦ παρελθόντος, καθημερινά φθίνουν. H ανωτερότητα του πνεύματος, ἡ προσήλωσις καί ἡ πίστις σέ ίδανικά καί ἀξίες, μιά ὀρθή φιλοσοφία για τήν ζωή σύμφωνα με τον ξεχωριστό προορισμό της πάνω στήν γή ὀλοένα καί ἀτονοῦν. Λείπουν ὁ ἀνώτερος σκοπός καί ἡ ὑψηλή ἀποστολή ἀπό τήν ζωή. O σύγχρονος ἄνθρωπος ἔχει γυμνώσει τήν ψυχή του ἀπό ὑψηλά ίδανικά. Διέκοψε τούς παραδοσιακούς δεσμούς του μέ τήν πνευματική κληρονομιά τόσων αίώνων. Έχει κηρύξει μιά ἐπανάστασι ἐναντίον ὄλων σχεδόν τῶν πνευματικῶν ἀξιῶν, με αποτέλεσμα να διέρχεται βαθιά πνευματική και ψυχολογική κρίση.
Η μάζα συνθλίβει τήν ξεχωριστή φυσιογνωμία καί ὁ μαζοποιημένος ἄνθρωπος δέν νοιώθει τήν ὑπεροχή ἥ τήν καταξίωσιν τοῦ προσώπου του μέσα στό κοινωνικόν σύνολον. Ὅμως κάθε ὑγιής ψυχολογικά ἄνθρωπος νοιώθει τήν ἀνάγκη νά συμμετέχη δυναμικά στήν ζωή τῆς κοινωνίας του,νά παρεμβαίνη στήν λειτουργία τοῦ κοινωνικοῦ περιβάλλοντος ὄντας ένεργό μέλος του. Έτσι, ἀποδεικνύει –κυρίως στόν ἴδιον του τόν ἐαυτόν- ὄτι έχει νόημα ἡ ὕπαρξις του. Γιά νά δικαιώση τήν ύπαρξιν του, λοιπόν, ο μαζοποιημένος ἄνθρωπος ὑπερασπίζεται μέ πάθος μιάν ἰδέα πού ἡ ἐπιβολή της θά ἀλλάξη τόν κόσμο. Νοιώθει πῶς μέ αὐτόν τόν τρόπο συμμετέχει στίς κοινωνικές έξελίξεις ἥ στήν δημιουργία τῆς Ιστορίας. Τό τυφλό του πᾶθος τόν ὀδηγεῖ συχνά καί στήν καταστροφική μανία ποῦ δέν ἀποτελεῖ παρά τό ἀντιστάθμισμα τοῦ ἀνύπαρκτου αίσθήματος τῆς δημιουργίας. Εξάλλου, αὐτός ὁ τῦπος ἀνθρώπου ἀποποιεῖται καί τίς εὐθῦνες του με μεγάλη εὐκολία. Εἶναι πρόθυμος νά ἀναθέση σέ ἄλλους τόν προσδιορισμό τῆς σκέψεως καί τῆς συμπεριφοράς του, προκειμένου νά ἀπαλλαγῆ ἀπό τό βάρος τῆς εὐθύνης τῆς ἐπιλογῆς ἥ τῆς ἀποφάσεως.. Σε μεταβατικές περιόδους τῆς ἰστορικῆς ἐξελίξεως, ὄταν οἱ ἀξίες διέρχονται κρίσι, ὄταν καταρρέουν οί ίδεολογίες καί ὄταν ἐπικρατεῖ ὁ ἀμοραλισμός, το άτομο συνθλίβεται ἀπό τήν ίδεολογική καί ἡθική σύγχυσι. Ο μηδενισμός τοῦ στερεῖ τά ἀπαραίτητα ἐρείσματα γιά μιά ἀξιοπρεπή, γεμάτη νόημα καί σκοπό ζωή. Εὔλογη εἶναι, λοιπόν, ἡ ἀναζήτησις ὑποκατάστατων τῶν χαμένων ίδανικῶν ἥ ἀξιῶν. Ο ἀνερμάτιστος ἄνθρωπος ἀναζητᾶ μιά «πυξίδα», γιά νά προσανατολιστῆ. Γυρεύει τήν ἀσφάλεια καί τήν σιγουριά τῆς μιᾶς πίστεως, τῆς μᾶς καί μοναδικῆς ἀλήθειας. Ὄταν οἱ ἐπιτήδειοι τοῦ τήν ὑποδείξουν, προσηλώνεται σέ αὐτήν μέ πάθος.
Ὅταν ἡ κοινωνία μαζοποιῆται ἀρχίζουν νά ἐκδηλώνωνται ἐπικίνδυνα κοινωνικά φαινόμενα.καί ἕνα ἀπο αὐτά εἶναι ἡ ροπή πρός τόν αὐταρχισμό. Τά μέλη τῆς κοινωνίας ἀρχίζουν νά ἐγκολπώνονται φασίζουσες ἰδέες καί νά ἐκδηλώνουν μιά φασίζουσα συμπεριφορά. « Μία κοινή πίστη σώζει πάντα τις μάζες από την ανυπόφορη μοναξιά του ατόμου. Αλλά όσο δύσκολο είναι να τις ενώσεις κάτω από μια καινούργια προοδευτική ιδέα, τόσο εύκολο είναι να τις συνδέσεις μ ένα κοινό μίσος. Εναντίον ποιανού; Μα η μετριότητα βλέπει γύρω της τόσους εχθρούς! Γι αυτό η μάζα είναι πρόθυμη να υποστηρίξει μια θεότητα ή μια εξουσία που υπόσχεται το διωγμό της αδικίας και την αποκατάσταση της ισότητας. Το κακό είναι πως δεν ελέγχει ποιος της τα υπόσχεται όλα τούτα. Της αρκεί η πλάνη πως οι πάντες θα ισοπεδωθούν στο ανάστημα της δικής της μετριότητας. Και πως και οι άλλοι θα στερηθούν εκείνο που η ίδια φοβάται: την ελευθερία να ψηλώσουν. Οι μάζες εκπαιδευμένες να είναι άτολμες και δορυφορικές, καθηλώνονται ανίκανες και ν’ αντικρίσουν ακόμα το κενό. Ειδικά διαμορφωμένες έτσι, περιμένουν, προσφέροντας με την ανημποριά τους, το πρόσχημα. Αυτή είναι η στιγμή του καπάτσου ή αλλιώς του ηγέτη. Όταν οι παλιοί θεοί αποσύρονται, οι θρόνοι αναζητούν διάδοχο. Και μ ένα καλό χειρισμό ή δίχως καν χειρισμό, σχεδόν κάθε άχρηστο σακί κόκαλα μπορεί ν αναρριχηθεί στην άδεια θέση» (Λιλή Ζωγράφου: Oι μάζες φοβούνται τη λευτεριά..)
Ελλάδα 2007. Βιώνουμε μία από τίς χειρότερες ηθικά περιόδους της ιστορίας μας.