Γράφει ο Κώστας Παντελάκης
Η αποσύνθεση-κατάρρευση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας έδωσε τη δυνατότητα στις τότε Μεγάλες Δυνάμεις –και κυρίως σε Αγγλία και Γαλλία- με μια σειρά συνθήκες (του Λονδίνου το 1841, των Σεβρών το 1920, της Λοζάνης του 1923, του Μοντρέ το 1936) να καθορίσουν τα όρια των κρατών της Ελλάδας, της Τουρκίας, των νησιών κλπ.
Πολλοί όροι αυτών των συνθηκών αφήνουν περιθώρια για διαφορετικές ερμηνείες. Αυτό, όμως, που έχει σημασία να σημειωθεί είναι ότι, ενώ γίνεται λόγος για ελληνοτουρκικές διαφορές, στην πραγματικότητα πρόκειται για διεκδικήσεις της Τουρκίας στο Αιγαίο και την ανατολική Μεσόγειο, έξω από τα πλαίσια του διεθνούς δικαίου.
Ποιες είναι αυτές:
Αιγιαλίτιδα Ζώνη.
Η Ελλάδα αυτό το 1936 καθόρισε τα χωρικά της ύδατα στα 6 ναυτικά μίλια. Αυτό θεωρήθηκε πως ήταν ανάλογο με τις δυνατότητες επιτήρησης αυτή την περίοδο.
Το 1982 η συνθήκη για το δίκαιο της θάλασσας καθόρισε τη δυνατότητα των παράκτιων ακτών να επεκτείνουν τα χωρικά τους ύδατα μέχρι τα 12 ναυτικά μίλια.
Η Τουρκία έχει δηλώσει ότι η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων θα αποτελούσε αιτία πολέμου.
Εναέριος χώρος.
Το 1931, η Ελλάδα καθόρισε τον εναέριο χώρο της στα 10 ναυτικά μίλια. Διεθνείς συνθήκες το 1958 και 1982 καθόρισαν ότι το εύρος του εναέριου χώρου κάθε κράτους θα πρέπει να είναι ίσο με αυτό της αιγιαλίτιδας ζώνης. Η Τουρκία αναγνωρίζει τα 6 ναυτικά μίλια.
Υφαλοκρηπίδα.
Πρόκειται για κεφαλαιώδες πρόβλημα γιατί συνδέεται άμεσα με τεράστια οικονομικά, στρατηγικά ζωτικής εθνικής σημασίας προβλήματα.
Αφορά την εκμετάλλευσή του υποθαλάσσιου χώρου (όχι μόνο για πετρέλαιο και φυσικό αέριο αλλά ακόμη για σπάνια μεταλλεύματα της επιφάνειας του βυθού), την αλιεία και ζητήματα άμυνας και κυριαρχικών δικαιωμάτων.
Η λύση σχετίζεται με το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης.
Με καθορισμό των 12 ναυτικών μιλίων η Ελλάδα καλύπτει το 70% της θάλασσας.
Η Ελλάδα συνολικά αποδέχεται και έχει υπογράψει το Διεθνές Δίκαιο για τη Θάλασσα και θεωρεί ότι η λύση βρίσκεται στη νομοτεχνική εφαρμογή του διεθνούς δικαίου.
Η Τουρκία δεν αποδέχεται το διεθνές δίκαιο.
Θεωρεί το ζήτημα πολιτικό και ταυτόχρονα προβάλλει τις διεκδικήσεις της λέγοντας
α) ότι το ανατολικό τμήμα του Αιγαίου αποτελεί προέκταση της Μ. Ασίας.
Θεωρεί δικό της όλο το Αιγαίο ανατολικά του 25ου μεσημβρινού.
β) θεωρεί ότι τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα.
γ) θεωρεί αμφισβητούμενες περιοχές (γκρίζες ζώνες) τα νησιά που δεν αναφέρονται ονομαστικά στις συνθήκες που μεταβιβάστηκαν στην Ελλάδα και προτείνει συνεκμετάλλευση.
δ) Περιοχή Έρευνας και Διάσωσης (FIR).
Τα όρια του FIR «ATHINA» καθορίστηκαν σε Διασκέψεις Ευρώπης-Μεσογείου το 1952-1958 όπου ανατέθηκε στην Ελλάδα ο έλεγχος της εναέριας περιοχής του Αιγαίου για την κίνηση των αεροσκαφών. Από τους κανονισμούς του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού, η περιοχή έρευνας και διάσωσης που έχει ανατεθεί στην Ελλάδα συμπίπτει με την περιοχή του FIR Αθηνών.
ε) Επιχειρησιακός έλεγχος του Αιγαίου.
Το πρόβλημα συνδέεται με την αμφισβήτηση από πλευράς Τουρκίας των αποφάσεων των διεθνών οργανισμών για το FIR και τις περιοχές έρευνας και διάσωσης.
Ταυτόχρονα, η Τουρκία αξιοποιεί ΝΑΤΟϊκές αποφάσεις οι οποίες δεν αναγνωρίζουν εναέρια σύνορα μεταξύ των μελών του για τα πολεμικά αεροπλάνα στα πλαίσια των γενικών της επιδιώξεων στο Αιγαίο.
Η στάση των ΗΠΑ ευνοεί τις επιδιώξεις της Τουρκίας.
Στα πλαίσια αυτών των κεντρικών προβλημάτων υπάρχουν και μικρότερα όχι επουσιώδη.
Κάποιες συμφωνίες χωρίς να υποτιμώνται ( Παπούλια-Γιλμάζ) που ρυθμίζουν ζητήματα μη εμπλοκής κυρίως στα πλαίσια του ΝΑΤΟ δεν μπορεί να αλλάζουν τη γενική εικόνα που διαμορφώνουν αυτές των Κ. Καραμανλή-Ετσεβίτ στη Βέρνη το 1976 και των Παπανδρέου-Οζάλ το 1988 στο Νταβός για να μπουν τα κοιτάσματα πετρελαίου του Μπάμπουρα στο ψυγείο.
Και, βέβαια, τη δήλωση Σημίτη-Ντεμιρέλ στη Μαδρίτη με την οποία αναγνωρίζονται συμφέροντα και ενδιαφέροντα της Τουρκίας στο Αιγαίο.
Είναι φανερό ότι οι μέχρι τώρα πολιτικές και τακτικές κινήσεις των κυβερνήσεων κινούνται στα πλαίσια των αντίστοιχων ΝΑΤΟϊκών και ευρωενωσιακών και τα προβλήματα οξύνονται.
Για την αντιμετώπισή τους πρώτη προϋπόθεση είναι να γίνει με σαφήνεια γνωστό στο λαό τι ανήκει στη χώρα με βάση τις διεθνείς συμφωνίες και το διεθνές δίκαιο, με το απαραβίαστο των συνόρων των όμορων κρατών και τα οφέλη που μπορούν να προκύψουν από τη λύση τους.
Βέβαια, με το διεθνές κεφάλαιο να κυριαρχεί είναι φανερό ότι οι οποίες αποφάσεις ληφθούν και η όποια πολιτική εφαρμοστεί θα είναι στα όρια των συμφερόντων και των επιδιώξεων των ΗΠΑ και της ΕΕ στην περιοχή.
Πολιτική με γνώμονα τα λαϊκά συμφέροντα δεν μπορεί να υπάρξει σε αυτές τις συνθήκες.
Και επιπλέον θα εγκυμονεί ο κίνδυνος όξυνσης της κατάστασης ακόμη και εχθροπραξιών.
Και αν προχωρήσει η αξιοποίηση κάποιων οικονομικών δυνατοτήτων στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο τον πρώτο και βασικό λόγο σ’ αυτή θα έχουν οι πολυεθνικές που θα αναλάβουν την εκμετάλλευση.