Τετάρτη 21 Οκτωβρίου 1931 (τα γνωστά Οκτωβριανά της Κύπρου): Οταν σύσσωμος ο Ελληνισμος μαχόταν τον ιμπεριαλισμό.
Ογδόντα τρία χρόνια συμπληρώνονται φέτος , από την εξέγερση των Ελλήνων της Κύπρου, των γνωστών Οκτωβριανών του 1931. Με το αιώνιο των Κυπρίων αίτημα: Την Ένωση της Κύπρου με τη μητέρα Ελλάδα. Εξέγερση απρογραμμάτιστη. Εκτινάχθηκε, αίφνης, σαν το κύμα των χιλιάδων διαδηλωτών εκείνο το απόγευμα της Τετάρτης 21ης Οκτωβρίου, από την Εμπορική Λέσχη «Αλάμπρα», κοντά στην Φανερωμένη, μέχρι το κυβερνείο του Εγγλέζου δυνάστη Σερ Ρόναλντ Στορς (νυν προεδρικό).
Οι συμπλοκές δεν άργησαν να ξεκινήσουν. Μπροστά ένας παπάς, ο προϊστάμενος της Φανερωμένης Αρχιμανδρίτης Διονύσιος Κυκκώτης, σαν ένας νέος Παπαφλέσσας να ανεμίζει το σύμβολό του έθνους, την γαλανόλευκη, όρμισαν κατόπιν οι ανδρειότεροι. Ανάμεσά τους ο παρασημοφορημένος εθελοντής πολεμιστής των Βαλκανικών, σημαιοφόρος Σάββας Τενίζης, ο Ηράκλης -μετέπειτα ξακουστός παγωτάρης της οδού Λήδρας – σκαρφαλωμένος για την υποστολή της σημαίας των κατακτητών και την ανύψωση της Γαλανόλευκης, ενώ ο Καρακούσιης όρμησε στο γραφείο του κυβερνήτη και αναφώνησε την φράση που έμεινε μέχρι τις μέρες μας, «έλα μάνα μου να δεις το γιόκα σου μια ώρα κυβερνήτη!» Κατέφθασαν ενισχύσεις των Εγγλέζων. Τους αναποδογύρισαν τα αυτοκίνητα. Ένα πήρε φωτιά. Πέταξαν την πυρπολημένη εγγλέζικη σημαία στο ξύλινο κυβερνείο και δεν άργησε να πάρει φωτιά. Ο Στορς άπου φύγει-φύγει. Εισέβαλαν στο παλάτι του.
Τη νύκτα της Τετάρτης 21ης Οκτωβρίου 1931 η Λευκωσία φωτίζετε από το πυρπολημένο κυβερνείο, «τη Λαμπρατζιά της Ένωσης», που άναψε, το εξεγερμένο πλήθος, ψάλλοντας «απ’ τα κόκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά». Στα οποία προστέθηκαν και εκείνα του 17χρονου Ονούφριου Κληρίδη και άλλων 16 τις επόμενες μέρες που η εξέγερση αγκάλιασε όλο το νησί. Για να αφήσει παρακαταθήκη αγώνα σε κάθε επερχόμενη γενιά… «Αν λαχταράς τη λευτεριά σε ξένους μην ελπίζεις, μόνος σου πάρ΄ την αν μπορείς…»
Η λαϊκή αυτή εξέγερση δεν ήταν αυθόρμητη και πρόσκαιρη. Όταν το 1929 ανήλθε, στην Αγγλία, στην εξουσία το Εργατικό Κόμμα, οι Έλληνες της Κύπρου πίστευαν ότι θα άλλαζε προς το καλύτερο η αγγλική πολιτική έναντι του Κυπριακού. Όταν όμως ο Εργατικός υπουργός των Αποικιών, λόρδος Πάσφιλδ, δήλωσε στην κυπριακή αντιπροσώπευα που επισκέφθηκε τότε το Λονδίνο ότι «το Κυπριακόν ζήτημα έχει κλείσει οριστικώς και δε δύναται επωφελώς πλέον να συζητηθή», η ηγεσία του Ελληνισμού της Κύπρου κατάλαβε ότι μόνο έμπρακτος αγώνας θα ανάγκαζε τους Βρετανούς σαν προσγειωθούν ως προς το δίκαιο του κυπριακού εθνικού ζητήματος…
Με αυτό το σκεπτικό, τον Ιανουάριο του 1930, μια μεγάλη συγκέντρωση που έγινε στο Συνοδικό της Ιεράς Αρχιεπισκοπής αποφάσισε την ίδρυση της «Εθνικής Οργάνωσης Κύπρου», για συντονισμό έμπρακτου εθνικού αγώνα. Την Οργάνωση αυτή αποτελούσαν τα μέλη της Ιεράς Συνόδου, οι ηγούμενοι των μοναστηριών, τα ελληνικά μέλη του τότε Κυπριακού Κοινοβουλίου, εκπρόσωποι των ελληνικών εφημερίδων και 18 αριστίδην μέλη, τρία ανά επαρχία που εκλέχθηκαν από τα μέλη της Ιεράς Συνόδου και τους Έλληνες βουλευτές. Επειδή όμως η Οργάνωση αυτή ήταν για μερικούς πολύ συντηρητική, δημιουργήθηκε μια άλλη μαχητική οργάνωση η «Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσης Κύπρου» (Ε.Ρ.Ε.Κ.) που συνδέθηκε με την εξέγερση του 1931. Την ίδρυση αυτής της μυστικής οργάνωσης τη συνέλαβε ένας δημοδιδάσκαλος, ένας από τους εθναποστόλους δασκάλους του Αλύτρωτου Ελληνισμού, που είχαν σκοπό της ζωής τους, όχι μόνο να μάθουν γράμματα τα Ελληνόπουλα, αλλά να γίνουν και άνθρωποι με ζωντανούς τους εθνικούς πόθους και τα ελληνικά ιδανικά. Ο δάσκαλος αυτός ήταν ο Γεώργιος Καραγιάννης, διευθυντής τότε του δημοτικού της Κερύνειας. Μια ημέρα της άνοιξης του 1930, ορκίζει τους πρώτους συνεργάτες του, τον καθηγητή του γυμνασίου Κερύνειας Θεόλητο Σοφοκλέους, το δικηγόρο και πολεμιστή του 1912 Δωρόθεο Καρολίδη, τον επίσης δικηγόρο Σάββα Λοϊζίδη και το γραμματέα της Μητρόπολης Πολύκαρπο Ιωαννίδη. Όλοι μαζί πλησιάζουν τον τότε Mμητροπολίτης Κυρηνείας Μακάριο (Μακάριο Μυριανθέα, μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Μακάριο Β΄ ), ο οποίος αμέσως ενστερνίζεται τους σκοπούς και στόχους της νέας οργάνωσης, την οποία και υπεστήριξε με όλες του τις δυνάμεις, «ως αφανής στρατιώτης αυτής».
Αφορμή να ξεσπάσει το κίνημα των Οκτωβριανών ήταν το γεγονός ότι οι Άγγλοι υποχρέωναν τους Kυπρίους να πληρώνουν 92 χιλιάδες λίρες το χρόνο, για να εξοφλήσουν τον φόρο στον Σουλτάνο που πλήρωνε η Αγγλία. Αυτή ήταν η αφορμή. Αιτία η σπίθα που σιγοκαίει στα στήθη κάθε Έλληνα της Κύπρου για Ένωση με τη μάνα Ελλάδα. Oι Έλληνες βουλευτές κατάλαβαν ότι το μαχαίρι έφτασε ως το κόκαλο, αλλά δεν έβρισκαν τρόπο να αντιμετωπίσουν την κατάσταση.
Την 17η Οκτωβρίου ο Μητροπολίτης Κιτίου Νικόδημος Μυλωνάς με μανιφέστο απευθύνεται στον κυπριακό Ελληνισμό και τον καλεί «να υψώσει την σημαία της Ενώσεως της Κύπρου μετά της Μητρός Ελλάδος…». Στις 18 Οκτωβρίου 1931 η ΕΡΕΚ, με μια εμπνευσμένη προκήρυξή της, γίνεται γνωστή ως Οργάνωση σε ολόκληρο τον κυπριακό Ελληνισμό και τον καλεί μεταξύ άλλων «εις την μετά φανατισμού επιδίωξιν της μετά του πολιτειακού συνόλου της Ελλάδος, Eνώσεως της Κύπρου».
Στις 20 Οκτωβρίου ο Mητροπολίτης Kιτίου Nικόδημος Μυλωνάς μεταβαίνει στη Λεμεσό. Xιλιάδες λαού και μαθητών που εγκατέλειψαν τα σχολεία τους συγκεντρώθηκαν στο στάδιο ΓΣO, όπου ο Mητροπολίτης εξεφώνησε βαρυσήμαντο λόγο. Aνέπτυξε τους λόγους που τον ώθησαν στην παραίτησή του από το Nομοθετικό Συμβούλιο, αναφέρθηκε στο διάγγελμά του της 17ης Οκτωβρίου και εξέθεσε εκτενέστερα τη διαμορφωθείσα κατάσταση μέχρι εκείνης της στιγμής, ενώ οι χιλιάδες λαού ξεσπούσαν σε ενθουσιώδεις εκδηλώσεις υπέρ της Ένωσης με χειροκροτήματα και ζητωκραυγές.
Οι Mητροπολίτες από τον εξώστη της λέσχης «Αλάμπρα» στη Λευκωσία, σε μια ομιλία, που συνεχώς διεκόπτετο από τις ενθουσιώδεις εκδηλώσεις του ακροατηρίου, κήρυξαν την ένωση της Kύπρου με τη Mητέρα Ελλάδα και κάλεσαν το λαό σε ανυπακοή προς τους ανελεύθερους νόμους της αποικιοκρατίας. Ουρανομήκης ζητωκραυγές υπέρ της ένωσης κάλυψαν τον μουντό ουρανό και την ατμόσφαιρα στους γύρω δρόμους. Ο Aαρχιμανδρίτης Διονύσιος , ορκίζει τα πλήθη στην ελληνική Σημαία.
Οι κατακτητές αποθρασύνθηκαν τελείως. Με την εξορία των μητροπολιτών και των άλλων ηγετικών μορφών των σκλαβωμένων ελλήνων της Κύπρου, τη κήρυξη του στρατιωτικού νόμου και με τον κατ’ οίκον περιορισμό που επέβαλαν, την απαγόρευση ανάρτηση της ελληνικής σημαίας, το μάθημα της Ελληνικής Ιστορίας και όλες τις συγκεντρώσεις πέραν των πέντε ατόμων, οι Εγγλέζοι αποικιοκράτες είχαν τη φαϊνήν ιδέα ότι θα τιθασεύσουν και θα εξασθενήσουν το φρόνημα του λαού ώστε να τον καθυποτάξουν. Λογαργιάσανε λάθος, λογάριασαν χωρίς τον ξενοδόχο. Η σπίθα έγινε φλόγα, ο σπόρος που έριξε η εθναρχούσα εκκλησία με τους πεφωτισμένους ιεράρχες βλάστησε στις καρδιές των καταπιεσμένων κυπρίων. Η φωτιά γιγάντωσε δεν σβήνει ποια. Η Κύπρος όλη εξεγέρθη, αλλά άοπλος όπως ήταν ο λαός, κατεστάλη με πολλά θύματα από τις δυνάμεις της Αυτοκρατορίας. Για μίαν ακόμη φορά τα μαρτυρικά και καθαγιασμένα χώματα του νησιού μας βάφτηκαν με το αίμα των υπερασπιστών της ελευθερίας. Συλλήψεις, εξορίες, φυλακίσεις, περιοριστικά μέτρα, απαγόρευσης της ύψωσης της ελληνικής σημαίας, πρόστιμα και άλλα μέτρα ακολουθούν την καταστολή του κινήματος. Όμως ο λαός με αναπτερωμένο το φρόνημα υπέμενε τα πάντα και ετοιμάζεται από τότε για μια νέα εξέγερση…
Ντίνος Ορφανός Τριμίκλινη
