Δουκας: Να τα βρουν οι ΗΠΑ με Πουτιν και Ιράν εμπρός στον ισλαμικό κίνδυνο.

Είναι πολλές οι Προκλήσεις της επόμενης 5-ετίας!
1. ΟΥΚΡΑΝΙΑ: Η Ρωσία πέτυχε την προσάρτηση της Κριμαίας με σχετικά χαμηλό κόστος “κυρώσεων” από τη διεθνή κοινότητα, αλλά με τεράστιο μελλοντικό κόστος στήριξης της οικονομίας της Κριμαίας (πάνω από 2 εκατομ. απένταροι συνταξιούχοι ζούνε εκεί και περιμένουν από τους Ρώσσους να τους καταβάλλουν συντάξεις), και προχώρησε στη δημιουργία του Eurasian Economic Union με τη Λευκορωσία και το Καζακστάν. Αλλά το μπλέξιμό της με τις αναταραχές στην ανατολική Ουκρανία (τις οποίες αρχικά μπορεί να ενθάρυνε η Ρωσία, αλλά σύντομα έχασε τον έλεγχο των φανατικών ‘αποσχιστών’ και η κατάσταση δεν μαζεύεται. Αυτά προκαλούν μιά εξάντληση και μιά ‘απομόνωσή’ της Ρωσίας από τη διεθνή κοινότητα και περιορίζει τη δυνατότητα παρέμβασή της σε άλλα διεθνή ζητήματα. Και η διεθνής παρουσία των Ρωσικών επιχειρήσεων αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό και καχυποψία από τη διεθνή οικονομική και επενδυτική κοινότητα, με αποτέλεσμα να υποτιμάται η αξία των Ρωσικών assets βλ.. συνάλλαγμα, ομόλογα, χρηματιστήριο (αν και η πολύ πρόσφατη συμφωνία μεταξύ BP και ROSNEFT αξίας $1,5 δισεκ. γιά τη 5-ετή παροχή πετρελαιακών προϊόντων, δείχνει ότι οι οικονομικές σχέσεις αντέχουν ακόμα)!
2. Οι ΗΠΑ ορθά δεν τράβηξαν το σκοινί στην αντιπαράθεση με τη Ρωσία, και ας κατηγορούν κάποιοι τον Πρόεδρο Ομπάμα για αναποφασιτικότητα! Είναι πολύ πιό εύκολο να μπλέξεις σε μιά περιπέτεια, παρά να ξεμπλέξεις. Το δε οικονομικό κόστος θα μετριώταν σε εκατοντάδες δισεκατομμύρια. Θεωρώ πως η διεθνής κοινότητα πρέπει άμεσα να βρει τρόπο επαναπροσέγγισης με το Πρόεδρο Πούτιν, αντί να προσπαθήσει να τον στριμώξει και απειλήσει ακόμα περισσότερο! Όπως μας έδειξαν οι περιπτώσεις Αφγανιστάν, Ιράκ, Λιβύη, κλπ., “υπάρχουν και πολύ χειρότερα”!
3. Οι ΗΠΑ πρέπει να επιταχύνουν την προσέγγισή με το Ιράν. Εκεί, με την επίσημη ανεργία στο 11% και την οικονομία να λειτουργεί πολύ κάτω από τις πραγματικές δυνατότητες του Ιρανικού λαού, ο νέος Πρόεδρος δείχνει να έχει αντιληφθεί πως η στείρα αντιΔυτική και θεοκρατική αντίληψη των πραγμάτων δεν οδηγεί πουθενά. Η προσέγγιση με τη Δύση, όσο σταδιακή και αν είναι, θα δημιουργήσει εξαιρετικές ευκαιρίες για συνεργασίες, επενδύσεις, εμπόριο και ανάπτυξη, ευκαιρίες που οι Ελληνικές επιχειρήσεις πρέπει να είναι έτοιμες να αξιοποιήσουν. Είναι κρίμα που η Ελληνική Προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν μπόρεσε να αναλάβει κάποιες πολύ ουσιαστικές πρωτοβουλίες γιά την επιτάχυνση της προσέγγισης μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ΗΠΑ με το Ιράν (όπως άφησε ανεκμετάλλευτη τη δυνατότητα για προώθηη πλείστων όσων ζητημάτων). Η προέλαση των Σουνιτών Ισλαμιστών της ISIS= Islamic State (Χαλιφάτο) of Iraq and Syria, που ξεπερνάει σε βία και τη μητρική της οργάνωση, την Αλ Κάϊντα, απαιτεί την βελτίωση των σχέσεων με τη Περσία, και ίσως μία Επίσκεψη του Προέδρου Ομπάμα στη Τεχεράνη!!
4. Φαίνεται πως πίεση στη Χρηματική Ρευστότητα θα συνεχισθεί. Εκτός από τα ανησυχητικά επίπεδα δανεισμού πολλών κρατών (ΗΠΑ, Ιαπωνίας, Γαλλίας, Ιταλίας, κ.α.), ημικρατικών φορέων και του ιδιωτικού τομέα, που απαιτούν κολοσσιαία κεφάλαι γιά την εξυπηρέτησή τους, και τα θαλασοδάνεια που έχουν δοθεί που επιτείνουν την ανησυχία γιά το πόσα χρόνια μπορεί να τραβήξει αυτός ο ‘σεβντάς’ (της υπερχρέωσης), η επιβολή στις τράπεζες πολύ αυστηρών κανόνων διαφάνειας στις συναλλαγές, έχει δυσκολέψει κατά πολύ όχι μόνο τις μεταφορές χρημάτος και τις συναλλαγές, αλλά και το άνοιγμα απλών τραπεζικών λογαριασμών, συμπιέζοντας και περιορίζοντας έτσι τη ρευστότητα. {βλ. το Αμερικανικό Patriot Act του 2001, την Έκθεση της BIS “Customer Due Diligence Report” του 2001, το Guidance Paper on Mobile and Internet Payment Services (MIPS) της ομάδας εργασίας Wolfsberg Group του 2014 (με επικαιροποιήσεις των Εκθέσεων και Οδηγιών του 2006, σχετικά με το Guidance on a Risk Based Approach for Managing Money Laundering Risks και το AML Guidance for Mutual Funds and Other Pooled Investment Vehicles, το Statement against Corruption, κ.α., ενώ σε συνεργασία με το The Clearing House Association LLC εξεδόθει Statement γιά τα ενδεικνυόμενα μέτρα διαφάνειας στις συναλλαγές, κλπ.} Μερικό αποτέλεσμα αυτών είναι η ανάπτυξη άλλων μορφών πιστωτικών φορέων τύπου private equity, money-market mutual funds, peer-to-peer lending, crowd-funding, κ.α.
Επίσης η απαίτηση των Αμερικανικών Αρχών από όλες τις τράπεζες να καταθέσουν τα επίσημα σχέδιά τους “living will”, δηλαδή την ‘εν ζωή διαθήκη τους’ γιά το πως θα αυτο-ρευστοποιηθούν χωρίς να απαιτήσουν καμία ενίσχυση από κανένα αρμόδιο φορέα των ΗΠΑ, οπωσδήποτε συμβάλλει στον εκφοβισμό τους και σε νέο γύρο συμμαζέματος της ρευστότητάς τους!
5. Στην Ελλάδα τα πράγματα είναι ακόμα πιό ανησυχητικά, όχι μόνο γιατί σύμφωνα με διάφορα δημοσιεύματα τα νέα κεφάλαια που απαιτούνται γιά την επανακεφαλαιοποίησή των τραπεζών μπορεί να είναι από 3 δισεκ. έως 11 δισεκ., αλλά κυρίως γιατί κανένας φορέας δεν πείθει ότι έχει οποιαδήποτε ουσιαστική γνώση του τι συμβαίνει και πως θα αντιμετωπιστεί το προβλημα! Θα αντιμετωπιστεί και αυτό τη τελευταία στιγμή, με τη γνωστή προχειρότητα και ανεπιστημονοσύνη!! Η δε Επιτροπή Οικονομικών Υποθέσεων δεν έχει καν αντιληφθεί την κρισιμότητα του θέματος!
Την ίδια ανησυχία έχω γιά τη πραγματική κατάσταση του ασφαλιστικού συστήματος.
6. Προσοχή απαιτεί η Απόφαση του US Supreme Court του Ιουνίου 2014 που λίγο-πολύ δικαιώνει τους vulture επενδυτές που αγόρασαν ομόλογα της Αργεντινής, μετά την στάση πληρώμών του 2001, με τεράστια έκπτωση. Οι επενδυτές αυτοί έχουν αρνηθεί να συμβιβασθούν με το Κράτος της Αργεντινής (όπως έκαναν οι περισσότεροι ομολογιούχοι), επιμένωντας να πληρωθούν στο ακέραιο. Η Απόφαση αυτή όχι μόνον επιτρέπει στους “γύπες” αυτούς να αναζητήσουν και να κατάσχουν Αργεντινέζικα περιουσιακά στοιχεία προς ικανοποίηση των απαιτήσεών τους, αλλά απαγορεύει στην Αργεντινή να προχωρήσει σε πληρωμές προς τους ομολογιούχους που δέχθηκαν συμβιβασμό, αν ταυτόχρονα δεν αποπληρώσει και τους γύπες! Και όχι μόνο! Θα μπορούσε να ενεργοποιηθεί άλλη ρήτρα των συμβιβασμένων ομολογιούχων όπου αν κάποιοι άλλοι ομολογιούχοι αποσπάσουν καλύτερους όρους αποπληρωμής, τότε και οι υπόλοιποι θα πληρωθούν το ίδιο! Και όχι μόνο! Η Αργεντινή έχει άμεση ανάγκη νέου δανεισμού, αλλά δεν τολμά να δανεισθεί γιατί οι γύπες έχουν πλέον το δικαίωμα να κατάσχουν κάθε τέτοιο πρόσοδο! Η Απόφαση αυτή του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, καταδεικνύει πόσο επιπόλαια και καταστροφική ήταν η απόφαση της Αργεντινής να κηρύξει στάση πληρωμών (περιθωριοποίησε ένα κράτος με απίθανες δυνατότητες ανάπτυξης), αλλά και πόσο επικίνδυνα επιπόλαιοι είναι όσοι στην ημεδαπή ‘μπαρουφολογούσαν’ και υποστήριζαν πως η Ελλάδα έπρεπε να κηρύξει στάση πληρωμών προς τους πιστωτές μας.
7. Όσον αφορά την Ελληνική ναυτιλία: η κατάσταση στη ναυλαγορά παραμένει από κακή έως πολύ κακή με ένα τεράστιο αριθμό πλοίων να μην μπορούν να εξυπηρετήσουν ούτε τους τόκους, ούτε τα χρεολύσιά τους!
Τα private equity funds προσέφεραν κεφάλαια και στήριξαν πολλές Ελληνικές ναυτιλιακές εταιρείες. Και ενώ η ναυλαγορά πιεζόταν λόγω των διεθνών οικονομικών προβλημάτων και της αβεβαιότητας λόγω των εξελίξεων στην Ουκρανία, κλπ., η ζήτηση για πλοία κυρίως από ναυτιλιακές εταιρείες που στηρίζονται από αυτά τα funds, παρέμεινε ισχυρή. Έτσι οι τιμές των πλοίων συγκρατήθηκαν σε υψηλότερα επίπεδα απ’ ότι δικαιολογείται από τα πιεσμένα επίπεδα των ναύλων, και τη ροή νέων παραγγελιών πλοίων. Έτσι, απ’ ότι φαίνεται και από τις παραγγελίες στα ναυπηγεία, θα συνεχίσει να υπάρχει υπερπροσφορά πλοίων στην αγορά, σε σχέση με τη ήτηση, και η απόδοση αυτών των επενδύσεων σε σχέση με τα έσοδα από τα ναύλα δύσκολα θα ανακάμψει, εκτός αν υπάρξει κάποια πολύ σημαντική άνοδος στα επίπεδα οικονομικής δραστηριότητας.
Α • Η είσοδος αυτών των funds, μπορεί να έδοσε τη δυνατότητα σε κάποιους Έλληνες εφοπλιστές να ενισχύσουν τους στόλους τους, αλλά μεσοπρόθεσμα συντελεί σε κάποιο ‘αφελληνισμό’ της παραδοσιακής Ελληνόκτητης ναυτιλίας. Τον τελικό έλεγχο θα τον έχουν αυτά τα funds.
Β• Επιπλέον, η εποχή της μικρής, οικογενειακής ναυτιλιακής επιχείρησης παρέρχεται. Οι διεθνείς κανονισμοί, οι απαιτήσεις των μεγάλων ναυλωτών, και οι απαιτήσεις σε επενδυτικά κεφάλαια και κεφάλαια στήριξης και κίνησης, δημιουργούν μιά νέα, πολύ δύσκολη κατάσταση γιά τους μικρούς ή τους επίδοξους νέους πλοιοκτήτες, ενώ σηματοδοτεί την αρχή του τέλους του οικογενειακού μάνατζμεντ.
Γ• Επίσης ενώ τόσες δεκαετίες έχουμε τον μεγαλύτερο ιδιόκτητο εμπορικό στόλο στον κόσμο, δεν μπορέσαμε να διασφαλίσουμε την ανάπτυξη της ναυπηγικής βιομηχανίας, χάρις στις κοντόφθαλμες ψευτο-φιλεργατικές πολιτικές, τα οπισθοδρομικά συνδικάτα και τις εργασιακές αγκυλώσεις που έθεσαν την ναυπηγο-επισκευαστική μας βιομηχανία εκτός παγκόσμιας πραγματικότητας και στέρησαν σε χιλιάδες Ελληνόπουλα τη δυνατότητα να δουλέψουν και τη Χώρα μας από εκατομμύρια μεροκάματα!
Γενικά, προβλέπω (όσο είναι δυνατό να κάνει κανείς προβλέψεις γιά ένα σύστημα που έχει εκατοντάδες μεταβλητές), πως δεν θα έχουμε ιδιαίτερα συνταρακτικές εξελίξεις την επόμενη πενταετία. Από τα προβλήματα που θα συνεχίζουν να εμποδίζουν την πιό ταχύρρυθμη παγκόσμια ανάπτυξη ας προσέξουμε:
8. Για τουλάχιστον 65 έτη, τα ΔυτικοΕυρωπαϊκά Κράτη δεν έχουν γνωρίσει το πόλεμο στα εδάφη τους, παρά τις τρομερές εμπειρίες και τα μίση του Β’ Παγκόσμιου Πόλεμου (και τα περίπου 45 έτη “ψυχρού πολέμου”)!
Τόσο το ΝΑΤΟ, όσο και η προοδευτικότητα και φιλειρηνικότητα των απλών Ευρωπαίων πολιτών (αλλά, ας μην κοροϊδευόμαστε, και η ηγεμονία των ΗΠΑ), συνετέλεσαν στην κατάσταση αυτή.
9. Όμως, σήμερα, δεν υπάρχουν μηχανισμοί δυναμικής παρέμβασης γιά την διευθέτηση των ζητημάτων που κάθε τόσο ανακύπτουν (βλ. ΟΗΕ, ΝΑΤΟ, Ευρωπ.Ένωση, ΗΠΑ). Ούτε οι λαοί επιθυμούν να συνεχίσουν οι ΗΠΑ να αστυνομεύουν και να επιβάλλουν τη ταξη στα διάφορα μέρη του κόσμου, αλλά και οι ίδιες οι ΗΠΑ δεν έχουν πλέον την όρεξη να παρεμβαίνουν, και να στηρίζουν δυναμικά την Pax Americana, ύστερα από τα προβλήματα και τις ταλαιπωρίες τους σε Αφγανιστάν και Ιράκ. Έτσι οι φωτιές που κάθε τόσο ξεπηδάνε, χρειάζεται να σβήνουν σχεδόν από μόνες τους! Βλ. Λιβύη, Αίγυπτο, Ιράκ, Συρία, Ουκρανία, Κριμαία. Η αδυναμία αντιμετώπισης της επέλασης του ISIS είναι ενδεικτικότατη.
Επίσης το ότι περίπου το 50% των Σκωτσέζων σκέπτεται σοβαρά την ανεξαρτητοποίησή της Σκωτίας από το Ηνωμένο Βασίλειο και η άνοδος εθνικιστικού τύπου κομμάτων στις πρόσφατες Ευρωεκλογές, δείχνουν μιά τάση να περάσουμε από την μακροχρόνια περίοδο συνεργασιών, σε μιά περίοδο διασπάσεων και αναφλέξεων. Από τη “φιλότητα” στο “νείκος”, όπως δίδασκε ο Εμπεδοκλής!
10. Εν μέρει, η αδυναμία αντιμετώπισης σύνθετων καταστάσεων είναι αποτέλεσμα μιάς πολύ αρνητικής προδιάθεσης των πολιτών των οικονομικά πολύ ισχυρών χωρών όσον αφορά ‘τα μπλεξίματα’. Κατά το δυνατό ισχύει το “δόσ’ ημίν σήμερον και άφεσ’ ημίν”. Δεν έχουν όρεξη γιά παρεμβάσεις που είτε θα κοστίσουν ζωές στους στρατιώτες τους, είτε θα προκαλέσουν δαπάνες που θα αυξήσουν τη φορολογία. {Αντίθετα, ο Πολύβιος περιγράφει πως ένας από τους λόγους που οι Ρωμαίοι επεβλήθηκαν στους γείτονές τους και έγιναν κοσμοκράτορες ήταν η οικονομική τους ευρωστία, η προδιάθεσή τους γιά ανάληψη κινδύνων, αλλά και το ότι δεν τσιγκουνευόντουσαν να ξοδέψουν γιά τα στρατιωτικά. (“συμβαλλομένοις αύτοίς τής εύπορίας καί τής έτοιμότητας τής κατά τάς χορηγίας”) [Ιστοριών ΣΤ’ 50] Αυτή η προδιάθεση δεν δείχνει να υπάρχει σήμερα!}
11. Αυτή η χαλαρή αντιμετώπιση των πραγμάτων, έχει συμβάλλει και στη χαμηλή ποιότητα των πολιτικών ηγετών! Που είναι ο Ρούζβελτ, ο Τρούμαν, η Θάτσερ, ο Αντενάουερ, ο Κόλ, ο Ντε Γκωλ, ηγέτες με ηθική ακεραιότητα, καλλιέργεια, θάρρος και ικανότητες; Οι πολίτες δεν απαιτούν πλέον ηγέτες με οράματα, αλλά ηγέτες που υπόσχονται καλύτερα εισοδήματα εδώ και τώρα! Αν δε διαβάσει κανείς τα πολιτικά κείμενα ηγετών, υπουργών κλπ., θα διαπιστώσει μιά γενικευμένη μετριότητα, και ένα έλλειμμα καλλιέργειας, που τα καθιστά κείμενα χωρίς σπουδαίο διαχρονικό ενδιαφέρον.
12. Έτσι, τα προβλήματα τείνουν να σέρνονται και να χρονίζουν. Στασιμότητα υπάρχει ακόμα και στο θέμα της άρσης των εμποδίων στο διεθνές εμπόριο! Ακόμα και σήμερα, πολλά Κράτη βρίσκουν τρόπους να παρεμποδίζουν τις εισαγωγές προϊόντων και υπηρεσιών. {The EU’s tenth “Report on Potentially Trade-Restrictive Measures” found that 150 new trade restrictions were introduced over the 12-month period under review, with almost 700 new measures having been identified since 2008. The EU report detailed trade-restrictive measures implemented by the EU’s 31 main trading partners between May 1, 2012 and May 31, 2013 and it concluded there has been a sharp rise in the use of measures applied directly at the border, especially in the form of import duty hikes, with emerging economies the worst culprits. The Commission identified about 150 new trade restrictions introduced over the period under review, whereas only 18 existing measures had been dismantled. A total of almost 700 new measures were identified as being introduced since October 2008. Brazil, Argentina, Russia, and Ukraine have increased their tariffs the most. However, Brazil and Argentina also accounted for a majority of reforms which force the use of domestic goods. The 2014 edition of the EU’s Trade and Investment Barriers Report (TIBR), published in March 2014, assesses the progress made toward the elimination of trade and investment barriers faced by European companies. However, the usual suspects – i.e. the large emerging economies – continue to erect the most barriers to foreign trade. Indeed, a separate chapter was devoted to market access barriers established in Russia, which has only just joined the WTO. The TIBR also points to the continued use of trade-restrictive measures in a number of other countries, including customs and tax measures in China, and the discriminatory treatment of imported wood in Japan.}
13. Παράλληλα σέρνονται και οι προσπάθειες αντιμετώπισης του προβλήματος της κλιματικής αλλαγής, ένα ζήτημα που από τη φύση του δεν έχει εύκολα αποδεκτές λύσεις αφού τα αναπτυσσόμενα κράτη ουσιαστικά ισχυρίζονται πως “εσείς στα ανεπτυγμένα Κράτη αναπτυχθήκατε επιβαρύνοντας την ατμόσφαιρα με τις βιομηχανίες και τα αυτοκίνητά σας. Εμείς πως θα αναπτυχθούμε και θα σας πλησιάσουμε σε επίπεδο και στυλ διαβίωσης αν δεν αναπτύξουμε τις βιομηχανίες μας που, αναγκαστικά θα επιβαρύνουν το περιβάλλον; Γιά να σας πλησιάσουμε οικονομικά πρέπει εσείς να μειώσετε την οικονομική σας δραστηριότητα, να αυξήσετε την ανεργία σας και να επιτρέψετε στα μη προηγμένα κράτη να έχουν αυξημένη δυνατότητα ρύπανσης!” Σε λίγα χρόνια θα αρχίσουμε να συζητάμε όχι μόνο γιά τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, αλλά και γιά την ποσότητα του οξυγόνου στην ατμόσφαιρα!
14. Η άνοδος της Κίνας που το ΑΕΠ της σήμερα ανέρχεται στο 60% του ΑΕΠ των ΗΠΑ, σε τρέχουσες ισοτιμίες, αλλά σύμφωνα με εκτιμήσεις που λαμβάνουν υπ´ όψη την αγοραστική αξία του Κινεζικού νομίσματος, μέχρι το τέλος του 2014 και σίγουρα μέσα στο 2015, ο όγκος της Κινεζικής οικονομίας θα ξεπεράσει τον όγκο της Αμερικανικής! Από τη φύση τους, οι Κινέζοι είναι, από πλευράς γεωπολιτικών και ηγεμονικών βλέψεων πολύ πιό φιλόδοξοι από το άλλο τεράστιο κράτος• τη Δημοκρατία της Ινδίας!
Είναι ενδεικτικό ότι ήδη σχεδιάζουν την υπερταχεία σιδηρομική σύνδεση Κίνας- Σιβηρίας- Βερίγγειου Πορθμού- Αλάσκας- Καναδά- ΗΠΑ, ενώ, όπως φαίνεται, οι ιδιαίτερα ικανοί ηγέτες του ΚΚΚίνας, προχωρούν συνεχώς σε φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις που θα έκαναν τους Έλληνες αριστερούς να φρίξουν! Όμως οι μεταρρυθμίσει αυτές θα δώσουν άλλη σταθερότητα και αντοχή στην οικονομική ανάπτυξη της Κίνας.
Στον αντίποδα, οι σχέσεις της Κίνας με την Ιαπωνία γιά την κυριότητα των νήσων Σενκάκου, με το Βιετνάμ γιά το θέμα των Κινεζικών ερευνών για πετρέλαιο σε χωρικά ύδατα που το Βιετνάμ θεωρεί δικά του, και με τις Φιλιππίνες γιά την κυριότητα του συμπλέγματος των νήσων Paracels και Spratlys, είναι τεταμένες, χωρίς όμως η ρήξη να δείχνει, τουλάχιστον επί του παρόντος, ότι μπορεί να ξεφύγει.
15. Στην Ινδία ανήλθε στην εξουσία ο Narendra Modi, στον οποίο πολλοί ποντάρουν για ουσιαστικές οικονομικές μεταρρυθμίσεις και ανάπτυξη.
16. Παρενθετικά αναφέρω ότι ένα από τα Κράτη που εξελίσσονται και υιοθετούν pro-market μεταρρυθμίσεις και που πρέπει να προσέξουν οι φιλόδοξες και εξωστρεφείς Ελληνικές επιχειρήσεις, πριν υπάρξει συρροή διεθνούς ενδιαφέροντος, είναι η Βιρμανία (Myanmar, Burmah).
17. Παρά τις δυσκολίες και τα προβλήματα, οι νέες τεχνολογίες, η εύκολη πρόσβαση στη γνώση και η έμφυτη δημιουργικότητα του ανθρώπου, με την ακόρεστη επιθυμία του γιά πρόοδο (αλλά και για πλούτο και υπερκατανάλωση με “αμέτροισιν επιθυμίησιν οδεύοντα”, όπως δίδασκε ο Δημόκριτος και με τη διαπίστωση του Αριστοτέλη ότι “άπειρος ή τής επιθυμίας φύσις” [Πολιτ. 1267b]), υπόσχονται δυνατότητες γιά καλύτερες μέρες!
ΠΕΤΡΟΣ Γ. ΔΟΥΚΑΣ