Ο Ετιέν-Γκασπάρ Ρομπέρ (γαλλικά: Étienne-Gaspard Robert, 15 Ιουνίου 1763 – 2 Ιουλίου 1837), γνωστός και με το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο «Ρόμπερτσον», ήταν διακεκριμένος Βέλγος φυσικός, ταχυδακτυλουργός και πρωτοπόρος της φαντασμαγορίας. Ο Κάρολος Ντίκενς αναφέρει πως ήταν «ένας αξιότιμος και καλά μορφωμένος καλλιτέχνης».
Πέρα από το πρωτοποριακό έργο του στις τεχνικές προβολής για τις παραστάσεις του, ο Ρομπέρ ήταν καθηγητής φυσικής και λάτρης του αεροστάτου κατά την εποχή της μεγάλης εξέλιξης της αεροπορίας.
Γεννήθηκε στη Λιέγη, σπούδασε στο Λέουβεν και έγινε καθηγητής φυσικής με ειδίκευση στην οπτική. Ήταν έμπειρος ζωγράφος και σκόπευε να μετακομίσει στην Γαλλία για να ακολουθήσει σταδιοδρομία στην τέχνη. Μετακόμισε στο Παρίσι το 1791 και εργάστηκε ως ζωγράφος και σχεδιαστής. Ενώ βρισκόταν εκεί παρακολούθησε διαλέξεις φυσικής επιστήμης στο Κολλέγιο της Γαλλίας, καθώς και διαλέξεις του Ζακ Σαρλ, επιστήμονα και σημαντικής προσωπικότητας στην ιστορία των αεροστάτων. Ο Σαρλ έγινε στη συνέχεια μέντορας του Ρομπέρ.
Το 1796, κατά την διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης και τρια χρόνια μετά το ξέσπασμα του πολέμου μεταξύ Γαλλίας και Μεγάλης Βρετανίας, ο Ρομπέρ συναντήθηκε με την γαλλική κυβέρνηση και πρότεινε μέθοδο πυρπόλησης των πλοίων του βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού που πραγματοποιούσαν εισβολή. Έχοντας βασιστεί στον μύθο των καθρεπτών του Αρχιμήδη θέλησε να τοποθετήσει τεράστιους καθρέπτες οι οποίοι θα κατεύθυναν το ηλιακό φως προς τα επερχόμενα πλοία. Η κυβέρνηση απέρριψε την πρόταση του.
Ο Ρομπέρ πειραματίστηκε σε πολλούς τομείς της φυσικής, πραγματοποιώντας δημόσιες επιδείξεις σχετικά με την έρευνα του για τον γαλβανισμό και την οπτική την δεκαετία του 1790 και στις αρχές του 19ου αιώνα.
Φαντασμαγορία
Ο Ρομπέρ ξεκίνησε με μια νέα μορφή παραστάσεων ψευδαίσθησης το 1793 με τη μορφή του μαγικού φαναριού του Πωλ Φιλίντορ (που τότε ονομαζόταν Πωλ ντε Φίλιπσταλ). Ο Φιλίντορ ήταν ένας από τους πρώτους γνωστούς εκτελεστές παραστάσεων τέτοιου είδους έχοντας υιοθετήσει αυτά που είδε από τον Γιόχαν Γκέοργκ Σρέπφερ. Με τις γνώσεις του περί οπτικής, ο Ρομπέρ αντιλήφθηκε το ενδεχόμενο αυτού που θα ονομαζόταν «φαντασμαγορία».
Οι περαιτέρω τεχνολογικές εξελίξεις συνδυάστηκαν με την ικανότητα του στη ζωγραφική και την καλλιτεχνία, και έτσι ανέπτυξε μια προκινηματογραφική παράσταση τρόμου.
Φαντοσκόπιο
Ο Ρομπέρ μελέτησε τα έργα του λογίου του 17ου αιώνα Αθανάσιου Κίρχερ και έδειξε ενδιαφέρον στο μαγικό φανάρι, μια πρώιμη μορφή του προβολέα διαφανειών. Δημιούργησε μια δική του έκδοση της συσκευής με πολλές βελτιώσεις, προσθέτοντας ρυθμιζόμενους φακούς και σύστημα μεταφοράς που έδινε την δυνατότητα στον χειριστή να αλλάξει το μέγεθος της αναπαριστάμενης εικόνας. Επίσης έδωσε την δυνατότητα για την αναπαράσταση πολλαπλών εικόνων κάθε φορά χρησιμοποιώντας ρυθμιστή από ζωγραφισμένο γυαλί.
Η επακόλουθη αναπαράσταση είχε έντονο το εφέ του φαντάσματος ειδικά εν μέσω ατμόσφαιρας με καπνούς. Μέσω αυτού ο χειριστής είχε την δυνατότητα να παραποιεί τις εικόνες που αναπαρίσταντο από μια αόρατη τοποθεσία. Το 1799, μετά απο περαιτέρω ανανέωση του συστήματος, έλαβε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για το «μαγικό φανάρι σε τροχούς», ονομάζοντας το Φαντοσκόπιο.
Παραστάσεις
Ο Ρομπέρ δημιούργησε μια φαντασμαγορική παράσταση που βασιζόταν στο σύστημα προβολών του και την χρήση άλλων εφέ και τεχνικών. Ο Ρομπέρ έγραφε σενάρια για σκηνές στις οποίες περιλαμβανόταν ηθοποιοί και εγγαστρίμυθοι παράλληλα με τις προβολές του, δημιουργώντας μια πειστική εντύπωση εμφάνισης φαντασμάτων.
Ο Ρομπέρ χρησιμοποιούσε πολλές συσκευές προβολής με διάφορους τρόπους, στους οποίους περιλαμβανόταν η οπίσθια προβολή και η προβολή σε μεγάλα κομμάτια γάζας καλυμμένης με κερί (τα οποία έδιναν πιο ημιδιάφανη εμφάνιση). Χρησιμοποίησε επίσης καπνούς και καθρέπτες για να αποκρύψει τις συσκευές της παράστασής του. Οι ζωγραφικές του ικανότητες του επέτρεψαν να δημιουργήσει ακριβείς αναπαραστάσεις διάσημων Γάλλων ηρώων όπως ο Ζαν Πολ Μαρά, ο Βολταίρος και ο Ζαν-Ζακ Ρουσσώ.
Ο Ρομπέρ πραγματοποίησε την πρώτη του παράσταση στο Pavillon de l’Echiquier στις 23 Ιανουαρίου 1798. Το χάρισμα του και τα πρωτόγνωρα οπτικά εφέ έδωσαν στο κοινό την πεποίθηση πως είδαν πραγματικά φαντάσματα, με πολλούς από τους θεατές να αποχωρούν τρομοκρατημένοι από την παράσταση.
Μετά από έρευνα των αρχών, η παράσταση του Ρομπέρ απαγορεύθηκε στο Παρίσι. Μετακόμισε στο Μπορντό και συνέχισε με τις παραστάσεις του, προτού επιστρέψει στο Παρίσι μερικές εβδομάδες αργότερα. Κατά την διάρκεια του ταξιδιού του στο Μπορντό ο Ρομπέρ είχε για πρώτη φορά εμπειρία με αερόστατο ως επιβάτης – μια εμπειρία που έπαιξε σημαντικό ρόλο στη ζωή του. Κατά την επιστροφή του στο Παρίσι, ο Ρομπέρ ανακάλυψε πως δύο από τους πρώην βοηθούς του συνέχισαν τις παραστάσεις χωρίς αυτόν. Ανανέωσε την παράσταση του, κάνοντας την πιο περίτεχνη και εφευρετική και άρχισε να πραγματοποιεί παραστάσεις σε μόνιμη τοποθεσία από τις 3 Ιανουαρίου 1799. Το Γοτθικό περιβάλλον του Convent des Capucines κοντά στην Πλατεία Βαντόμ αποτέλεσε την ιδανική τοποθεσία για τις παραστάσεις του Ρομπέρ.
Οι παραστάσεις ξεκινούσαν με το κοινό να παρακολουθεί οφθαλμαπάτες και εφέ trompe-l’œil ενώ κατευθυνόταν προς την αίθουσα. Μέσα στην φωτισμένη με κεριά αίθουσα το κοινό καθόταν ενώ ηχητικά εφέ αναπαριστούσαν τον ήχο του ανέμου και των κεραυνών ενώ μια αόρατη αρμόνικα έπαιζε μουσική τρόμου. Στη συνέχεια ο Ρομπέρ εισερχόταν στην αίθουσα και άρχιζε με έναν μονόλογο για τον θάνατο και τη μεταθανάτια ζωή. Έπειτα ξεκινούσε την παράσταση με σοβαρότητα, δημιουργώντας μια μίξη με καπνούς από θειικό οξύ και νιτρικό οξύ προτού αναπαραστήσει τα εικονικά φαντάσματα του.
Οι παραστάσεις του Ρομπέρ λάμβαναν χώρα στο Convent des Capucines για τέσσερα χρόνια και στη συνέχεια πραγματοποίησε περιοδεία στον κόσμο επισκεπτόμενος μεταξύ άλλων τη Ρωσία, την Ισπανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Κατά την διάρκεια των ταξιδιών του αφιέρωσε μεγάλο μέρος του χρόνου του στα αερόστατα.
Πτήσεις με αερόστατα
Ο Ρομπέρ ήταν λάτρης των αεροστάτων ο οποίος σχεδίασε και πραγματοποίησε πτήσεις με αερόστατα σε διάφορες χώρες του κόσμου. Στις 18 Ιουλίου 1803 πραγματοποίησε παγκόσμιο ρεκόρ ύψους με αερόστατο μονγκολφιέ στο Αμβούργο. Πραγματοποίησε πολλές πτήσεις ερευνώντας την μετεωρολογική δραστηριότητα.
Οι δύο πτήσεις του Ρομπέρ με αερόστατο υδρογόνου στο Αμβούργο, μια τρίτη στην Αγία Πετρούπολη και μια τέταρτη στη Ρίγα χαρακτηρίστηκαν ως «επιστημονικές» από τον ίδιο. Για την ακρίβεια, πραγματοποίησε πολυάριθμες μετρήσεις και παρατηρήσεις: μετρήσεις βαρομετρικής πίεσης και θερμοκρασίες, παρατηρήσεις σχηματισμών και υψομέτρων των νεφών, της συμπεριφοράς των αλεξιπτώτων σε διάφορα υψόμετρα, της εξάτμισης του αιθέρα, των ιδιοτήτων του ηλεκτρισμού σε διάφορα υλικά και τον αέρα, της συμπεριφοράς του μαγνητικού πηνίου, του σημείου βρασμού του νερού σε μεγάλο υψόμετρο, της διάδοσης του ήχου, της επίδραση των μεγάλων υψομέτρων στα ζώα (περιστέρια και πεταλούδες), της ισχύος της ηλιακής ακτινοβολίας, του ηλιακού φάσματος, των ιδιοτήτων της βαρύτητας, της χημικής σύνθεσης του αέρα και της πίεσης του αέρα.
Παρ’ όλα αυτά, η αναλυτική εξέταση των αποτελεσμάτων του, δείχνει πως πολλά από αυτά αντιβαίνουν τους νόμους της φυσικής, οι οποίοι ήταν ήδη γνωστοί την εποχή των πτήσεων του. Ο καθηγητής Γκίλμπερτ ανέλυσε τα αποτελέσματα που δημοσίευσε ο Ρομπερ στο έργο του Annalen der Physik και απέδειξε γιατί ο Ρομπέρ ήταν λάθος. Για παράδειγμα, ο Ρομπέρ ισχυρίστηκε πως μια κλίμακα με ελατήριο με προσδεμένα βαρίδια είχε λιγότερο βάρος σε υψόμετρο σε σχέση με το έδαφος. Αυτό το φαινόμενο είναι υπαρκτό, αλλά εμφανίζεται μόνο σε υψόμετρα πάνω από 20.000 μέτρα (70.000 πόδια).
Το 1806 κοινό 50.000 ατόμων, συμπεριλαμβανομένης και της βασιλικής οικογένειας, συγκεντρώθηκαν στο Κάστρο του Ρόζενμποργκ στην Κοπεγχάγη για να παρακολουθήσουν τον Ρομπέρ στο αερόστατο του. Ο Ρομπέρ πέταξε με τη μια προς το Ροσκίλντε, που αποτελούσε αξιοσημείωτο γεγονός για την εποχή. Το γεγονός προκάλεσε εντύπωση στον Χανς Κρίστιαν Έρστεντ, Δανό φυσικό, ο οποίος έγραψε σειρά ποιημάτων για την πτήση αυτή.
Ο Ρομπέρ πραγματοποίησε τα επίσημα εγκαίνια του τρίτου Κήπου Τιβολί στο Παρίσι στις 14 Μαΐου 1826. Απεβίωσε στο Παρίσι το 1837 και τάφηκε στο Κοιμητήριο Περ Λασαίζ.