Θα γράψομε για τα πράγματα που δεν είναι αξιόλογα;
Θα αποκαλύψομε τα πράγματα που δεν αποκαλύπτονται;
Θα προφέρομε τα πράγματα που δεν προφέρονται;
Ιουλιανός Αυτοκράτωρ «Ύμνος στη Μητέρα των Θεών»
Η δημοφιλής θρησκευτική λατρεία των Θεών του Ολύμπου και των Ελληνικών Μυστηρίων συγκρατούν μία περίεργη και ειδική ταλάντευση πάνω από τον αρχαίο κόσμο, σχεδόν για μια χιλιετηρίδα.
Με μυστικές και δραματικές τελετουργίες τελούνται μυστήρια γέννησης. Ο θάνατος, η μεταθανάτια ζωή και τα Μυστήρια ήταν γενικά, πρωτότυπα για πολλούς τρόπους καθημερινής ζωής και μέθοδοι για εθιμοτυπικές μυσταγωγίες.
Αν και τα πιο γνωστά από αυτά τα Μυστήρια ήταν αυτά της Δήμητρας και της Κόρης της στην Ελευσίνα και του Διονύσου στην Αθήνα και στη Μίλητο, υπάρχουν κι άλλα εξίσου ή λιγότερο γνωστά, τοπικής λατρείας στο μυστικό χώρο του Ελληνικού κόσμου. Εξ αυτών, αυτά με τη μεγαλύτερη διάρκεια και περισσότερο μυστικισμό ήταν στο νησί Σαμοθράκη, κεντρικό, γύρω από το βόριο Αιγαίο.
Τα Μυστήρια της Σαμοθράκης φαίνεται να έχουν μία διπλή φύση στο σύστημα της μυσταγωγίας τους. Το βαθμός της μύησης που συσχετίζεται με τις έννοιες “μυστικός” και “απόρρητος” και η εποπτεία που συσχετίζεται με τις έννοιες “σιωπή” και “αφύπνιση”, συμφωνούν χονδρικά στους παρόμοιους βαθμούς στα Μυστήρια της Ελευσίνας. Η Σαμοθράκη είχε τις δικές της Θεότητες και μυστηριωδώς ονομαζόταν Θεοί Μεγάλοι, των οποίων τα ονόματα και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα ήταν η μυστική αποκάλυψη στις μυσταγωγίες.
Οι Μεγάλοι Θεοί ήταν σεβάσμιοι και εντιμότατοι μέχρι το μακρινό βορρά και μέχρι το μακρινό νότο. Η Αρχή μέσα στα Μυστήρια των Μεγάλων Θεών ήταν η σκέψη να δοθεί προστασία τους κίνδυνους, ασφάλεια στην άλλη ζωή και προφύλαξη από τις θύελλες και καταιγίδες της θάλασσας, όπως φαίνεται σε επιγραφές αφιερωμένες στους Θεούς, που υπάρχουν σαν μαρτυρίες.
Οι Μεγάλοι Θεοί
Οι Κάβειροι είναι αρχαιότατες θεότητες, λατρευόμενες στην Ελλάδα από την εποχή των Πελασγών. Η λατρεία παρουσιάζεται πρώτον στις βόρειες νήσους του Αιγαίου, τη Λήμνο, τη Σαμοθράκη (το νησί της Ηλέκτρας), την Ίμβρο και Θάσο καθώς και τις απέναντι αυτών Μακεδονικές, Θρακικές και Μικρασιατικές ακτές. Αργότερα, τον 6ο π.Χ. αιώνα, διαδόθηκε η λατρεία τους και στις
Βοιωτικές (Ανθηδών) και κατόπιν στην περιοχή των Θηβών, όπου άκμαζε το «Καβείριον Ιερόν» και το Ιερόν των Καβείρων», εκ των οποίων το ένα ήταν αφιερωμένο στις Καβειρίδες και το άλλον στους Κάβειρους, όμως και τα δύο περίφημα.
Οι Κάβειροι ήταν οι Θεοί των Σιδερένιων Σφυρηλατημένων Γεωργικών Εργαλείων, ήταν θεοί της γεωργίας. Ήταν επίσης οι προστάτες Θεοί των φημισμένων Καβειρίων μυστηρίων της Σαμοθράκης, μιας γεωργικής μυστηριακής λατρείας στενά σχετισμένη με τα διασημότερα Ελευσίνια μυστήρια.
Η καταγωγή ή η σύνδεση της Δήμητρος και αυτών των Θεών λέγεται στην ιστορία των απόκρυφων της Περσεφόνης. Η θεά ήταν έντρομη για την παρθενία της θυγατέρα της και έτσι εγκατέστησε στην κατοχή της, το νησί της Σικελίας όπου έκρυψε την θυγατέρα της. Στην πορεία προσπάθησε να ανατρέψει τις καμίνους και φυσητήρες του Ηφαίστου, αλλά οι γιοι του, οι Κάβειροι, την έδιωξαν. Τελικά, μεσολάβησε ο Δίας, όπως πάντα σε τέτοιες διαφωνίες μεταξύ των Θεών και συμφιλιώθηκαν όταν οι Κάβειροι εμφάνισαν στη Θεά ποικίλα γεωργικά εργαλεία σφυρηλατημένα, όπως αιχμηρά μετάλλων για τα άροτρα, δρεπάνια για τον θερισμό του σίτου κλπ. Η Δημήτηρ ευχαριστημένη με αυτά που είχε, ώστε καθιέρωσε στην Σαμοθράκη όπου ήταν ο Ιασίων (γιος της Ηλέκτρας του Άτλαντος και του Διός) ο αγαπημένος της, τα Καβείρια Μυστήρια στην τιμή τους και τον διόρισε τον πρώτο Ιερέα της νέας λατρείας. Οι αρχικοί Θεοί των Καβειρίων μυστηρίων ήταν οι Κάβειροι, η Δημήτηρ και ο Ιασίων, οι γιοί τους Βοώτης και Πλούτος, οι Θεές Περσεφόνη και Εκάτη και διάφοροι άλλοι δευτερεύοντες Θεοί της γεωργίας.
Ο Κάβειρος της Θεσσαλονίκης
Πρώτος από τους ποιητές, τους αναφέρει ο Πίνδαρος. Από τους πιστούς των χαρακτηριζόταν σαν «Θεοί Μεγάλοι», «Θεοί Δυνατοί», «Θεοί Ισχυροί» και λατρευόταν με μυστήρια και νυχτερινές τελετές, των οποίων οι λεπτομέρειες είναι σε μεγάλο κομμάτι, άγνωστες.
Κατά τον Αθηνίωνα, οι Κάβειροι ήταν δύο, ο Ιασίων και ο Δάρδανος, γιοι του Διός και της Ηλέκτρας θυγατέρας του Άτλαντος. Το όνομά τους όφειλαν στο φρυγικό όρος Κάβειρον, όπου αρχικά παραπέμπουν. Κατά τον Μνασέα το Βηρύτιο, οι Κάβειροι ήταν τρεις, καθώς και οι Καβειρίδες νύμφες, οι αδελφές τους, παιδιά του Ηφαίστου και της Καβειρούς, θυγατέρας του Πρωτέως από την Αγχινόη.
Γονείς τους είναι ο Ήφαιστος και η Καβειρώ (Στράβων 10.3.21) ή ο Ζευς και η Καλλιόπη.
Γεννήθηκαν στην Λήμνο, όπου λατρευόταν σαν «Θεοί Μειλίχιοι», προστάτες της αμπέλου που καθώς ευδοκιμούσε σε όλα τα ηφαιστειογενή εδάφη, έτσι και στη νήσο αυτή. Άλλοι αναφέρουν τρεις Καβείρους, την Αξίερο, τον Αξιόκερσο και την Αξιόκερσα. Ο Διονυσόδωρος παραδέχεται δύο ζεύγη: Την Αξίερο ταυτιζόμενη με την Δήμητρα και τον Αξιόκερσον προς τον Πλούτωνα, το ένα ζεύγος και την Αξιόκερσα προς την Περσεφόνη και τον Κασμίλο ή Καδμίλο προς τον Ερμή, το άλλο ζεύγος. Τα ονόματά τους δεν προφερόταν από τους πιστούς. Ονομαζόταν γενικά «Άνακτες». Κατά την τελετή των Ελευσινίων, η Δημήτρηρ και η Περσεφόνη αποκαλούταν απλά και μόνο «Θεοί».
Στην Σαμοθράκη, η οποία θεωρείτο κοιτίδα της λατρείας των Καβείρων, χαρακτηριζόταν σαν προστάτες της ναυσιπλοΐας. Στην Ίμβρο και στη Θάσο σαν ευνοούντες την αφθονία στον τρύγο και σαν προστάτες των τεχνών.
Επίσης, επειδή πιστευόταν πως οι δύο μεγαλύτεροι φόνευσαν τον έναν, τον νεώτερο, ο οποίος με τη βοήθειά τους ο Ερμής Καδμίλος ανέστησε με άγγιγμα του κηρυκείου του, θεωρείτο σύμφωνα με τον Διόδωρο, προσωποποίηση της πίστης για την αθανασία της ψυχής.
Οπωσδήποτε, τόσο η λατρεία των Καβείρων, όσο και η έννοια των μυστηρίων τους, ποτέ δεν έγιναν πολύ γνωστά και αυτό γιατί από τους μυημένους υπήρχε απόλυτη μυστικότητα, αλλά για γιατί οι τελετές τους είχαν αλλοιώσεις κατά τόπο και χρόνο.
Έτσι στη Σαμοθράκη οι ιερείς, όλοι κληρονομικοί, ονομαζόταν Κάδουλοι αλλά και Κάμιλοι, Καδμίλοι και Κάδμιλοι, όπως ο ένας από τους Καβείρους.
Οι ιερείς κάθιζαν τον μυούμενο μετά τη διδασκαλία και τη δοκιμασία σε θρόνο, από τον οποίο λεγόταν η τελετή της μύησης «θρονισμός». Φορούσε προρφυρή ζώνη και στο κεφάλι στεφάνι από κλωνάρι ελιάς με ένα ελαφρύ πέπλο. Μπροστά από τον θρόνο έκαιγε φωτιά, γύρω από την οποία οι ιερείς ψιθύριζαν λέξεις και φράσεις ακατάληπτες στους αμύητους. Ο ρόλος της ζώνης ήταν να προφυλάσσει τον μυημένο από κάθε κίνδυνο. Χάρις σε αυτήν σώθηκε από την μανία των κυμάτων, ο Οδυσσεύς, χάρις σε αυτήν κατόρθωσε ο Αγαμέμνων να ελέγξει όλες τις στάσεις του στρατού κατά τον Τρωικό πόλεμο.
Στα μυστήρια αυτά είχαν μυηθεί στη Σαμοθράκη, ο Ορφεύς, ο Ηρακλής, όλοι οι στρατηγοί του Τρωικού πολέμου, οι περισσότεροι των Αργοναυτών, ο Φίλιππος ο Β’ και η Ολυμπιάς, ο Περσεύς της Μακεδονίας πριν τον αγώνα κατά των Ρωμαίων και άλλοι.
Χαρακτηριστικό της λατρείας στη Λήμνο, ήταν το σβήσιμο κάθε φωτιάς στη νήσο για εννιά μέρες, προκειμένου να έλθει η Ιερή Φλόγα, την οποία μετέφερε πλοίο που ερχόταν από τη Δήλο. Από τη νήσο Δήλο ανανεωνόταν το πυρ στη Λήμνο.
Η λατρεία των Καβείρων διατηρήθηκε μέχρι της επικράτησης του χριστιανισμού και γινόταν με ανυπέρβλητη λαμπρότητα, ιδίως κατά τους Αλεξανδρινούς χρόνους.
Καβειριακόν μελανόμορφο αγγείο του 4ου πΧ αιώνα, στο οποίο εικονίζεται η Κίρκη να προσφέρει στον Οδυσσέα το μαγικό ποτό.
Τα ονόματά τους είναι Ευρυμέδων και Άλκων , σύμφωνα με τα «Διονυσιακά» του Νόννου και Καδμίλος ή Κάμιλος, σύμφωνα με τα «Γεωγραφικά» του Στράβωνα.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Καβειρώ ή Καβείρη. Θυγατέρα του Πρωτέως και της Αγχινόης, μητρός από τον Ήφαιστο των Καβείρων Θεών και Καβειρίδων Νυμφών ή μητέρα του Καδμίλου πατέρα των Καβείρων. Σύμφωνα με άλλη παράδοση, η Καβειρώ είναι Θράσσα (από τη Θράκη) και μητέρα των Καβείρων Άλκηνος και Ευρυμέδοντος.
Καβείρια είναι εορτή που γινόταν προς τιμή των «Μεγάλων Θεών», των Καβείρων, αναμνηστικά νομίσματα της οποίας κόπηκαν στην Θεσσαλονίκη και την Πέργαμο.
Καβειρία και Καβειραία, λέγεται επίκληση της Δήμητρος.
Καβειριάρχης είναι ένας τίτλος που έφεραν αρχικά τέσσερις και έπειτα τρεις και τελικά ένας ιερατικός άρχοντας, που επιμελούταν τα της εορτής των μυστηρίων. Εκτελούσαν χρέη μυσταγωγών και από τις επιγραφές φαίνεται πως υπήρχαν γεγονότα, των οποίων η χρονολόγηση γινόταν από αυτούς.
Καβειρίδες είναι οι Νύμφες των Καβείρων, θυγατέρες του Ηφαίστου και της Καβειρούς.
Καβείριον είναι το Ιερό των Καβείρων σε απόσταση 25 σταδίων και βόρεια των θηβαϊκών Νηϊστών Πυλών. Ο Παυσανίας στα «Βοιωτικά» τις περιγράφει εκτενώς. Ανασκάφηκαν το 1887 από την Γερμανική Αρχαιολογική σχολή. Στις ανασκαφές βρέθηκαν βάσεις λατρευτικών αγαλμάτων, επιγραφές, μελανόμορφα αγγεία πήλινα και διάφορα είδωλα που αποδείκνυαν πως στο Ιερό λατρευόταν από τους κατοίκους της περιοχής, μόνο άρρενες θεοί. Οι Καβειρίδες είχαν δικό τους Ιερό σε απόσταση 7 σταδίων από αυτό. Για τα μυστήρια σε αυτά τα Ιερά δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες γιατί και ο Παυσανίας αλλά και οι υπόλοιποι που τα αναφέρουν, είναι φειδωλότατοι στις πληροφορίες τους.
Βιβλιογραφία
Στράβων, «Γεωγραφικά»
Παυσανίας, «Περιηγήσεις»
Απολλώνιος Ρόδιος, «Αργοναυτικά»
Διόδωρος Σικελιώτης, «Βιβλιοθήκης Ιστορικής»
Νόννος, «Διονυσιακά»
Σούδα, Λεξικόν
Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν «Ηλίου»
/www.astro.gr