Γραφει ο Γιώργος Βενετσανος
Η Πατρίδα μας έχει αρκετά πράγματα που μπορεί να μην τους δίνουμε σημασία και να τα προσπερνάμε, κι όμως μέσα τους κρύβουν μια τεράστια ιστορία Αρχιτεκτονικής αλλά και των ανθρώπων που τα χρησιμοποίησαν. Μια τέτοια περίπτωση είναι και ο Άσπρος Πύργος ή Ασπρόπυργος της Σερίφου. Τον συναντούμε ανάμεσα στη Χώρα και το Μεγάλο Λιβάδι. Χρονολογείται στους ελληνιστικούς χρόνους και είναικατασκευασμένος από λευκούς πελεκητούς, ομοιόμορφους ορθογώνιους λίθους από ντόπιο λευκό μάρμαρο και με γερή θεμελίωση στον επικλινή βράχο, δεσπόζει στο τοπίο, σαν αιώνιος βιγλάτορας.
Τεχνικά χαρακτηριστικά: έχει κυκλική κάτοψη με εξωτερική διάμετρο 8,34 μ. ενώ η τοιχοποιία του είναι ιδιαίτερα επιμελημένη. Ο διπλός του τοίχος πάχους 1,05 μ., είναι χτισμένος εξωτερικά από καλοπελεκημένους κυφωτούς μαρμαρόλιθους, χωρίς συνδετικό υλικό και εσωτερικά από μικρότερους λίθους διαφόρων σχημάτων και διαστάσεων.
Ο πύργος σήμερα σώζεται στο επίπεδο του ισογείου, με το μέγιστο ύψος του να φτάνει τα 5 μέτρα. Το δομικό του υλικό ανέρχεται σε πάνω από 750 μαρμαρόλιθους, και οι αρχαιολόγοι υπολογίζουν ότι είχε δύο ορόφους και ύψος περίπου 12 μέτρα. Η είσοδος του είχε ύψος 2 μ. και έκλεινε με δίφυλλη θύρα. Το κατώφλι είναι μονολιθικό, όπως και ανώφλι του, ενώ οι παραστάδες της θύρας του έχουν εντοιχιστεί ακέραιες στα θεμέλια της παρακείμενης εκκλησίας.
Για την άνοδο στους επάνω ορόφους εξυπηρετούσε μια ελικοειδής σκάλα, από την οποία σώζονται ακόμη στη θέση τους οι πέντε πρώτες μονολιθικές βαθμίδες. Στο ισόγειο, ένας μεσότοιχος απομονώνει το κλιμακοστάσιοδιαμορφώνοντας έτσι δύο χώρους. Η είσοδος στον δεύτερο, μεγαλύτερο χώρο έκλεινε επίσης με δίφυλλη θύρα και πιθανών να είχε αποθηκευτική χρήση. Στους ορόφους του υπήρχαν τοξοθυρίδες και παράθυρα, όσο για την στέγη του πιθανολογείται ότι ήταν επίπεδη.
Τμήματα των βοηθητικών χώρων και κάτοψη – αναπαράσταση του πύργου
Βοηθητικοί χώροι: Περιμετρικά του πύργου, υπάρχουν βοηθητικές κατασκευές οι οποίες εξυπηρετούσαν τις ανάγκες του. Βορειοδυτικά του πύργου βλέπουμε μια ωοειδή δεξαμενή νερού, λαξευμένη στο βράχο και επιχρισμένη με κονίαμα, ενώ βορειοανατολικά, είναι η θέση που σήμερα βρίσκεται το εκκλησάκι του ΑγίουΧαραλάμπη. Στο σημείο αυτό κάτω από το επίπεδο θεμελίωσής του ναού, σώζονται τα κατάλοιπα μικρής λαξευμένης στον βράχο και επιχρισμένης με κονίαμα τετράπλευρης δεξαμενής, ενώ ίχνη μιας μεγαλύτερης υπάρχουν δίπλα της. Λίγα μέτρα δυτικά του πύργου, υπάρχει ένα φυσικό σπηλαιώδες κοίλωμα του βράχου, με στόμιο τεχνητά διευρυμένο, που έχει χρησιμοποιηθεί ως αποθέτης κεραμικής στους ύστερους ελληνιστικούς χρόνους (2ος / 1ος αι. π.Χ.).
Με βάση τα αρχαιολογικά ευρήματα, ο πύργος κατασκευάστηκε τον 4ο αι. π.Χ. και χρησιμοποιήθηκε μέχρι τον 7ο αι. μ.Χ. Η χρήση του φαίνεται ότι ήταν συνεχής μέχρι τον 4ο αι. μ.Χ., οπότε πλέον αρχίζει να περιορίζεται. Τους επόμενους αιώνες χρησιμοποιείται περιστασιακά, ενώ τμήμα της ανωδομής του κτίσματος είχε ήδη υποστεί μεγάλες φθορές. Το πως, το γιατί και το πότε καταστράφηκε, δεν είναι επακριβώς εξακριβωμένα.
Άσπρος πύργος Ψαρόπυργος
Που χρησίμευε: Τα κατασκευαστικά χαρακτηριστικά του πύργου σε συνδυασμό με την καίρια θέση, που επιτρέπει τον έλεγχο σε στεριά και θάλασσα, μας δείχνουν ότι είχε κυρίως αμυντικά χαρακτηριστικά, λειτουργώντας ως παρατηρητήριο, φρυκτωρία, κατάλυμα φρουράς ή ακόμη και καταφύγιο σε περίπτωση ανάγκης. Η παρουσία του πύργου στη συγκεκριμένη περιοχή, όπου σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις λειτουργούσαν μεταλλεία κατά τους ύστερους κλασικούς, ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, δείχνει την άμεση σύνδεσή του με αυτά. Ο Άσπρος Πύργος σήμερα είναι από τους πιο καλοδιατηρημένους στο νησί, ενώ κατά την αρχαιότητα σχημάτιζε ένα δίκτυο μαζί με τους άλλους δύο πύργους,τον Ψαρόπυργο και τον πύργο στη Φλέα, με τους οποίους είχαν την εποπτεία αλλά και την προστασία των μεταλλείων σε όλη αυτή την περιοχή.
Νεότερα χρόνια: Την περίοδο ακμής των μεταλλείων (τέλη 19ου – αρχές 20ου αι.), λίγα μέτρα νότια από τον ερειπωμένο πύργο ιδρύθηκε το κοιμητήριο των μεταλλευτικών οικισμών της περιοχής με χρήση των πεσμένων μαρμαρόλιθων στον περίβολο και τους τάφους. Παράλληλα, στην αντίθετη μερια και σχεδόν δίπλα στον πύργο, υποδομήθηκε με τα αρχαία μάρμαρα το εκκλησάκι και το πανηγυροκέλι του.