Σπουδαίοι Έλληνες: Γιώργος Ιωάννου

Ο Γιώργος Ιωάννου (20 Νοεμβρίου 1927 – 16 Φεβρουαρίου 1985) είναι ένας από τους σημαντικότερους νεοέλληνες πεζογράφους.

Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη από γονείς Θρακιώτες πρόσφυγες. Μεγάλωσε στο κέντρο της πόλης και σπούδασε με λαμπρούς δασκάλους στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ (όπου υπηρέτησε για ένα διάστημα ως βοηθός στην έδρα της Αρχαίας Ιστορίας). Από το 1960 εργάστηκε ως φιλόλογος στη μέση εκπαίδευση στην Αθήνα και σε άλλα μέρη της Ελλάδας.
Από το 1962 και για δύο χρόνια δίδαξε στο Ελληνικό Γυμνάσιο στη Βεγγάζη της Λιβύης. Το 1974 ορίστηκε μέλος της Επιτροπής για τη συγκρότηση ανθολογίου κειμένων λογοτεχνίας για το Δημοτικό σχολείο, καθώς και για την ανανέωση των Νεοελληνικών Αναγνωσμάτων του Γυμνασίου.
Υπήρξε σύμβουλος έκδοσης του σημαντικού περιοδικού Ελεύθερη γενιά (μηνιαίο περιοδικό για τις μαθητικές κοινότητες), που εξέδιδε το Υπουργείο Παιδείας. Πέθανε στα 58 του χρόνια, από νοσοκομειακή λοίμωξη που επήλθε μετά από μια απλή επέμβαση στον προστάτη.
Το ποιητικό, πεζογραφικό και δοκιμιακό του έργο
Το 1954 εξέδωσε ιδίοις αναλώμασι την πρώτη ποιητική του συλλογή: Ηλιοτρόπια. Το 1963 τη δεύτερη: Τα χίλια δέντρα. Κύρια λογοτεχνική του ενασχόληση όμως υπήρξε η πεζογραφία, προς την οποία στράφηκε οριστικά από το 1964 με την έκδοση μιας συλλογής 22 πεζογραφημάτων με τίτλο Για ένα φιλότιμο, όπου καθιέρωσε ένα εντελώς προσωπικό ύφος και τρόπο γραφής, από το οποίο επηρεάστηκαν αρκετοί μεταγενέστεροι πεζογράφοι.
Τα κυριότερα βιβλία του με πεζά:
Για ένα φιλότιμο (1964)
Η σαρκοφάγος (1971)
Η μόνη κληρονομιά (1974)
Το δικό μας αίμα (1978) [Πρώτο Κρατικό Βραβείο Διηγήματος 1979]
Επιτάφιος θρήνος (1980)
Ομόνοια (1980)
Κοιτάσματα (1981)
Πολλαπλά κατάγματα (1981)
Εφήβων και μη (1982)
Εύφλεκτη χώρα (1982)
Καταπακτή (1982)
Η πρωτεύουσα των προσφύγων (1984)
Ο της φύσεως έρως. Παπαδιαμάντης, Καβάφης, Λαπαθιώτης [Δοκίμια] (1986)
Το 1981 εξέδωσε το θεατρικό έργο για παιδιά Το αυγό της κότας. Μετά το θάνατό του εκδόθηκε το παιδικό ανάγνωσμά του Ο Πίκος και η Πίκα (1986).
Επιπλέον ασχολήθηκε εντατικά και συστηματικά με τη νεοελληνική παράδοση, καταγράφοντας και εκδίδοντας δημοτικά τραγούδια, παραμύθια και έργα του θεάτρου σκιών.
Δημοτικά τραγούδια της Κυνουρίας (1965)
Τα δημοτικά μας τραγούδια (1965)—για πολλούς η καλύτερη ανθολογία δημοτικών τραγουδιών
Μαγικά παραμύθια του ελληνικού λαού (1966)
Παραλογές (1970)
Ο Καραγκιόζης (1971-1972, Τόμοι 3)
Παραμύθια του λαού μας (1973)
Εξέδωσε το περιοδικό Φυλλάδιο (1978-1985), που το έγραφε ολόκληρο μόνος του (κυκλοφόρησαν συνολικά 8 τεύχη, τα δύο τελευταία μετά το θάνατό του).
Επιμελήθηκε και σχολίασε την έκδοση του Ημερολογίου του Φίλιππου Σ. Δραγούμη (1984).
Το 1982 κυκλοφόρησε (από την εταιρεία Lyra ) ο δίσκος βινυλίου Κέντρο διερχομένων, με έντεκα τραγούδια σε στίχους Γιώργου Ιωάννου και μουσική Νίκου Μαμαγκάκη.
Οι πολύτιμες και πολύχυμες συνεντεύξεις του συγκεντρώθηκαν στον τόμο Ο λόγος είναι μεγάλη ανάγκη της ψυχής (Αθήνα, Κέδρος 1996, επιμέλεια Γιώργος Αναστασιάδης).
Γνωρίσματα της γραφής του
Η λογοτεχνική παραγωγή του Γιώργου Ιωάννου μπορεί σχηματικά να διαιρεθεί σε δύο περιόδους: στις συλλογές του μέχρι Το δικό μας αίμα ο Ιωάννου γράφει ρεαλιστικότερα και με τρόπο εντονότερα συσπειρωμένο γύρω από τις ιστορικές εμπειρίες του νεότερου ελληνισμού (από τη Μικρασιατική Καταστροφή και μέχρι τα μετεμφυλιακά χρόνια), ενώ στις κατοπινότερες το ύφος γίνεται στοχαστικότερο και υποβλητικότερο, εμφανώς πιο τολμηρό και τείνει συχνά προς την ονειροπόληση.
Βασική παράμετρος της λογοτεχνίας του Ιωάννου είναι το βιωματικό φορτίο της, ο τρόπος με τον οποίο μεταστοιχειώνονται λογοτεχνικά οι εμπειρίες του από τα μέρη όπου έζησε στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και το κοινωνικό και ιστορικό του περιβάλλον (η οικογένεια, οι φτωχογειτονιές, ο κόσμος των εργατών και οι έρωτές τους κ.ά.).
Ιδιαίτερο ρόλο, εξάλλου, παίζει η γενέτειρά του Θεσσαλονίκη, η οποία δίνεται όχι μόνο ως ένας συγκεκριμένος χώρος με τα μνημεία, τις γειτονιές, τους δρόμους, τους πρόσφυγες και την πολυπολιτισμικότητά της, αλλά και ως χώρος στον οποίο έζησε τα παιδικά και νεανικά του χρόνια.
Για τη βιωματικότητα στο έργο του, ο Ιωάννου είπε:
«Λέγοντας λοιπόν βιωματική, εννοώ τη λογοτεχνία εκείνη που αντλείται από προσωπικά βιώματα του συγγραφέα […]. Τα βιώματα πάλι δεν είναι μονάχα εκείνα που προέρχονται από την εμπειρία, αλλά και οι φαντασιώσεις και οι ισχυρές πνευματικές καταστάσεις που έχει ζήσει ο άνθρωπος […]. Ανακουφίζομαι γράφοντας σε πρώτο πρόσωπο. Είναι για μένα κάτι σαν ψυχολογική ανάγκη. Ωστόσο τα περισσότερα από αυτά που γράφω δεν είναι βιογραφικά και δεν συνέβησαν ακριβώς έτσι, όπως μεταφέρονται στο χαρτί. Άλλωστε, στα πεζογραφήματά μου υποδύομαι και πολλά πρόσωπα που θα ήθελα να είμαι.»
Στοιχεία τεχνικής που χαρακτηρίζουν το έργο του Ιωάννου είναι η μονοεστιακότητα στην αφήγηση, ο κατακερματισμός του θέματος και η ιδιαίτερη μεταχείριση του αφηγηματικού χρόνου. Η μονοεστιακή αφήγηση δημιουργεί έναν πεζογραφικό λόγο στον οποίο τα πάντα μας δίνονται από την οπτική γωνία ενός μόνο προσώπου, το οποίο άλλοτε μετέχει σε αυτά που εξιστορούνται και άλλοτε μένει θεατής και τα αφηγείται (η αφήγηση αυτή δεν γίνεται απαραίτητα σε πρώτο πρόσωπο, αν και είναι το συνηθέστερο).
Ως προς το χειρισμό της πλοκής, η κλασική μορφή διηγήματος με αρχή, μέση και τέλος απουσιάζει σχεδόν πλήρως, ενώ τα γεγονότα αποτελούν ψηφίδες που συνθέτουν το αφήγημα, διανθισμένες από σκέψεις και συναισθήματα του συγγραφέα. Τέλος, ως προς την παράμετρο του αφηγηματικού χρόνου, η αφήγηση με παρόμοια λογική εγκαταλείπει τη γραμμική προώθηση, μπορεί δηλαδή να ξεκινά αδιαφόρετα από το παρόν ή το παρελθόν και δεν προχωρεί γραμμικά προς μεταγενέστερες στιγμές, αφού η μετάβαση από το παρόν στο παρελθόν και αντίστροφα είναι συνεχής.
Τα γνωρίσματα αυτά της γραφής του Ιωάννου συνοψίζονται σχηματικά στην ιδέα του πεζογράφηματος, του ιδιαίτερου δηλαδή λογοτεχνικού είδους που ο ίδιος ευαγγελιζόταν πως εισηγήθηκε και καλλιέργησε συνδυάζοντας στοιχεία παραδοσιακών ειδών πεζογραφίας μικρής φόρμας, όπως το διήγημα και το δοκίμιο.
wikipedia