Στρατηγικά τοποθετημένη σε εμπορικές διαδρομές που θα μπορούσαν να φτάνουν στη Λίθινη Εποχή, όταν το Μαντείο έγινε δημοφιλές, η αρχαία Κίρρα ήταν το λιμάνι των Δελφών.
Οι ανανεωμένες ανασκαφές της Κίρρας, μέχρι προσφάτως γνωστής ως οικισμού της εποχής του Χαλκού που αναδύθηκε σε βάλτο στη βόρεια ελληνική ακτή κοντά στους Δελφούς, έχουν αποκαλύψει ότι η ιστορία της ξεκίνησε χιλιάδες χρόνια νωρίτερα από ό,τι είχε υποτεθεί.
Μια κοινή γαλλοελληνική ομάδα που ερευνά το χώρο τα τελευταία 11 χρόνια κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η συμπυκνωμένη παρουσία δημιουργήθηκε εκεί πριν από 7.000 χρόνια, στην ύστερη νεολιθική εποχή, όχι στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (2.300 π.Χ.).
Το νεολιθικό στρώμα βρίσκεται περίπου δέκα μέτρα κάτω από την κορυφή της ιστορίας. Ωστόσο, χάρη στις συνδυασμένες επιδράσεις της τοπικής καθίζησης της γης και της αύξησης της στάθμης της θάλασσας καθώς η τελευταία Εποχή των Παγετώνων εξαφανίστηκε, αυτό το αρχαίο στρώμα βρίσκεται τώρα τρία μέτρα κάτω από το νερό, εξηγεί ο διευθυντής της ανασκαφής Raphaël Orgeolet του Πανεπιστημίου Aix-Marseille.
Με άλλα λόγια, όταν προσπάθησαν να σκάψουν στο Νεολιθικό επίπεδο, χτύπησαν νερό. Μελέτη της στιβάδας της όψιμης λίθινης εποχής έπρεπε να στηριχθεί στο φώλιασμα και τις ανακαλύψεις αυτών που ονομάζει ο Orgeolet χονδροειδή νεολιθική κεραμική.
Τα ευρήματα γεωφυσικής έρευνας δείχνουν ότι οι πρώτοι κάτοικοι της Κίρρας (Kirrha) έχτισαν σπίτια σε ξυλόβαθρα στη μέση των ελών, λέει ο Orgeolet. Αυτό δεν θα ήταν ασυνήθιστο. Ήταν μια κοινή πρακτική στη Νεολιθική Ελλάδα να χτίζουν οικισμούς σε ελώδεις περιοχές.
Στο επίπεδο της Εποχής του Χαλκού, το οποίο ευτυχώς βρίσκεται όχι μόνο πάνω από τη νεολιθική στρώση αλλά πάνω από το επίπεδο των υδάτων, οι αρχαιολόγοι βρήκαν αρκετούς τάφους καθώς και πολυάριθμους κεραμικούς κλιβάνους που χρονολογούνται στους Μεσαίους και τους Υστεροελλαδικούς χρόνους. Η Κίρρα φαίνεται να ήταν ένα σημαντικό κέντρο για την κατασκευή κεραμικής στην εποχή του Χαλκού.
Στην ύστερη εποχή του Χαλκού, η κίρρα φαίνεται να έχει εγκαταλειφθεί, για άγνωστους λόγους. Στη συνέχεια, αναδύθηκε εκ νέου περίπου 2.700 χρόνια πριν, κατά την οποία πολλές αρχαίες πηγές λένε ότι χρησίμευε ως λιμάνι αποβίβασης για προσκυνητές στους Δελφούς. Αυτή η διάσημη ορεινή πόλη μπορεί να υπήρχε νωρίτερα, αλλά σίγουρα κέρδισε την ευγενή της κατάσταση μόνο μετά την Εποχή του Χαλκού, χάρη στο μαντείο.
“Το σημαντικό μέρος της περιοχής ήταν σίγουρα οι Δελφοί. Αν οι Δελφοί δεν υπήρχαν, πιθανότατα δεν θα υπήρχε λιμάνι στην Κίρρα εκείνη την περίοδο”, λέει ο Orgeolet.
Κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της κλασικής περιόδου (περίπου 2.600 έως 2.500 χρόνια πριν), χτίστηκε ένα ιερό στο λόφο και χτίστηκαν σπίτια πάνω στη νότια πλαγιά, προς τη θάλασσα. Περνώντας κάτω από την πλαγιά, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν υπόστεγα πλοίων που φιλοξενούσαν ελληνικά πολεμικά πλοία: τις τριήρεις.
Η τιμή της ευσέβειας
Η Κίρρα δημιουργήθηκε σε ένα σταυροδρόμι αρχαίων εμπορικών διαδρομών μέσα από την παράκτια πεδιάδα των Δελφών, μέρος του πλέον φημισμένου από τα αρχαία μαντεία, τα οποίοι έδιναν συμβουλές όχι μόνο σε βασιλιάδες, αλλά και σε Έλληνες από κάθε μέρος της γης και τους ξένους.
Η ιέρεια έλεγε τις προβλέψεις της καθισμένη πάνω σε ένα χρυσό τρίποδο πάνω από ένα βάραθρο από το οποίο έβγαιναν άσχημοι και δηλητηριώδεις ατμοί. Παραδομένοι σε μετρικούς στίχους, οι χρησμοί ήταν διφορούμενοι. Για κάποιους, η θολότητα απλώς χρησίμευσε για να αποδείξει τη βαθύνοια του μαντείου. Για τους άπιστους, ήταν ηχηρή ιδιαιτερότητα ότι ο Απόλλωνας, φαινομενικά ο θεός της σαφήνειας, εξέφραζε τόσο αόριστα τον εαυτό του.
Η κριτική έγινε χειρότερη όταν κάποιος επεσήμανε ότι οι στίχοι ήταν τεχνικά φτωχοί και περιείχαν μετρικά σφάλματα, που δεν άρμοζαν στον Απόλλωνα, ο οποίος ήταν και ο προστάτης των ποιητών.
Μεταξύ εκείνων που δεν είχαν εντυπωσιαστεί από αυτά τα οράματα ήταν ο αφηγητής του 7ου αιώνα π.Χ. Αίσωπος, διάσημος για τους μύθους του. Αξίζει να προσθέσουμε ότι η ύπαρξή του αμφισβητείται, αλλά υποτίθεται ότι έκανε προσκύνημα στους Δελφούς και βρήκε απογοητευτικούς τους ιερείς του Απόλλωνα. Ο Αίσωπος φέρεται να τους αποκαλούσε «παράσιτα του Απόλλωνα» και τους παρομοίαζε με πλωτά ροκανίδια που φαίνονται μεγάλα από πολύ μακριά, αλλά σε πιο κοντινή επιθεώρηση διαπιστώνεται ότι είναι ανεπαρκή. Το μήνυμά του δεν βγήκε πολύ καλά και δολοφονήθηκε από τους ιερείς επειδή είπε τη γνώμη του.
Παρόλα αυτά, η στρατηγική θέση της παράκτιας πόλης φέρεται να επέτρεψε στους ντόπιους, όχι μόνο να εξυπηρετήσουν προσκυνητές της Πυθίας, αλλά – σύμφωνα με τον ιατρό του 5ου αιώνα π.Χ. ο Θεσσαλό- να ληστέψουν πολλούς από τους πιστούς που περνούσαν. Στην πραγματικότητα, η αντιμετώπιση των περιηγητών από τους κατοίκους της Κίρρας ήταν τόσο αποτρόπαιη που κατά την αλλαγή του 6ου αιώνα π.Χ. μια συμμαχία πόλεων-κρατών με επικεφαλής τον βασιλιά Κλεισθένη της Σικυώνας επιτέθηκε στην πόλη, οδηγώντας στον πρώτο ιερό πόλεμο (Frontinius, Strat III.7.7, Παυσανίας Χ.7.6).
Πίσω στην προϊστορική Κίρρα, τώρα μαθαίνουμε ότι οι άνθρωποι είχαν εγκατασταθεί έντονα στην περιοχή εκεί χιλιάδες χρόνια πριν οι Δελφοί εκφοβίσουν τον Αίσωπο, χάρη στην κεραμική που χρονολογείται από τη Νεολιθική και τα ευρήματα στους πυρήνες. Είναι πιθανό ότι οι εμπορικές διαδρομές υπήρχαν και στη νεολιθική περίοδο και γι ‘αυτό και η πόλη προέκυψε σε αυτό το σημείο.
«Οι πρώτοι κάτοικοι πιθανότατα εγκαταστάθηκαν στην περιοχή λόγω της ευνοϊκής της θέσης, καθιστώντας την σταυροδρόμι της εμπορικής διαδρομής Βορρά-Νότου από την Πελοπόννησο προς την κεντρική Ελλάδα», λέει ο Orgeolet.
Μινωικό μοτίβο στις ταφές πλουσίων γυναικών
Το αρχαιολογικό δυναμικό της περιοχής είναι γνωστό για πάνω από 200 χρόνια, αλλά η πρώτη ανασκαφή της Κίρρας περίμενε τη δεκαετία του 1920, όταν εξετάστηκε για πρώτη φορά από έναν Oliver Davies, αρχαιολόγο της Βρετανικής Σχολής στην Αθήνα. Μετά από αυτό, μια ομάδα Γάλλων κλασικιστών ανέσκαψε λεπτομερώς το χώρο λίγο πριν τον Β ‘Παγκόσμιο Πόλεμο.
Δεκαετίες αργότερα, μια ομάδα από τη Γαλλική Σχολή Αθηνών συνέχισε το έργο, αποκαλύπτοντας ένα χωριό της Μέσης Εποχής του Χαλκού στην Κίρρα καθώς και τάφους από την πρωτομυκηναϊκή εποχή, σύγχρονους με τους διάσημους τάφους των Μυκηνών που χρονολογούνται στον 16ο αιώνα π.Χ.
Brice Chevaux and Raphael Orgeolet and Hellenic Ministry of Culture and Sports-Archaeological Resources Fund
Μετά από μια μακρά παύση, άρχισαν οι ανανεωμένες ελληνογαλλικές ανασκαφές υπό την αιγίδα της École française d’Athènes, της INSTAP και του Υπουργείου Εξωτερικών της Γαλλίας: Αυτές είναι οι πιο φιλόδοξες, όμως, συνδυάζοντας την επίγεια και την υποβρύχια αρχαιολογία. η ανασκαφή λειτουργεί υπό τη γαλλική σχολή στην Αθήνα και διευθύνεται από τον Orgeolet, ο οποίος εργάζεται στην περιοχή από το 2009.
Η γαλλοελληνική ομάδα ανακάλυψε επίσης πρωτο-μυκηναϊκούς τάφους στη δυτική πλευρά του λόφου. Οι περισσότεροι τάφοι ήταν απλοί, με απλά ταφικά δώρα.
Αλλά κάποιος ξεχώρισε: ο τάφος μιας νεαρής γυναίκας που ήταν θαμμένη με στολίδια για τα μαλλιά, χάλκινα σκουλαρίκια, μια χάλκινη περόνη και κρεμαστό κόσμημα, ένα ασημένιο δαχτυλίδι, μια χτένα από ελεφαντόδοντο και ένα χάλκινο βραχιόλι με μινωική σφραγίδα που απεικόνιζε μια κατσίκα.
“Σίγουρα, αυτή η σφραγίδα προέρχεται από την Κρήτη της Ύστερης Εποχής του Χαλκού,” λέει ο Orgeolet: Ο τρόπος κατασκευής της – χρησιμοποιώντας λειαντικά εργαλεία που δημιουργούν βαθιές τομές – αποτελεί σφραγίδα. “Επιπλέον, η κατσίκα είναι ένα διαδεδομένο μοτίβο που χρησιμοποιείται στη μινωική εικονογραφία της Ύστερης Εποχής του Χαλκού,” προσθέτει.
Ανακαλύψεις κατά τη θερινή περίοδο του 2019 έδειξαν ότι αυτός ο τάφος ήταν μέσα σε ένα μαυσωλείο μέσα στο νεκροταφείο. Τα ταφικά δώρα της υποδηλώνουν ότι μπορεί να απολάμβανε ειδικό καθεστώς, αν και οι αρχαιολόγοι βρήκαν επίσης άλλους πλούσιοι τάφους.
Ο τάφος της νεαρής γυναίκας ήταν ένας από τους τελευταίους σε αυτό το τμήμα του νεκροταφείου. Εναλλακτικά, η προβολή των δώρων θα μπορούσε να αντανακλά την αλλαγή των ταφικών συνηθειών, σύμφωνα με τον Orgeolet.
Ενώ τα ταφικά δώρα ήταν γενικά απλά, ο τρόπος με τον οποίο είχαν χειριστεί τους νεκρούς ήταν κάθε άλλο παρά απλός. Οι ταφές παρουσιάζουν εξαιρετικά σύνθετες πρακτικές νεκροταφείων που περιλαμβάνουν πολλαπλούς και πολύπλοκους δευτερογενείς χειρισμούς, συμπεριλαμβανομένων των μειώσεων και των επανεπεξεργασιών προηγούμενων σωμάτων. “Όταν ανοίχτηκαν οι τάφοι, συλλέχθηκαν συγκεκριμένα οστά για να τοποθετηθούν κάπου αλλού ή να επανατακτοποιηθούν στον τάφο (ειδικά τα μακρά οστά και τα κρανιά)”, εξηγεί ο Orgeolet.
Η απλότητα των ταφικών δώρων στη μεσοελλαδική περίοδο θεωρείται συνήθως ως σηματοδότηση γενικής φτώχειας. Αλλά με την έλευση του κοντινού Μυκηναϊκού πολιτισμού, γύρω στα 1.600 π.Χ., βλέπουμε δραματική αλλαγή στις ταφικές πρακτικές στην Κίρρα.
“Οι περίπλοκοι μετα-καταθετικοί χειρισμοί των νεκρών σταμάτησαν ξαφνικά και δόθηκε περισσότερη προσοχή στα υλικά περιουσιακά στοιχεία του αποθανόντος. Η έλλειψη ταφικών δώρων στη μεσοελλαδική περίοδο μπορεί να υποδηλώνει, αντί της εκτεταμένης φτώχειας, ότι ο πλούτος δεν πρέπει να εμφανίζεται και να κρατιέται στον τάφο”, λέει ο Orgeolet.
Η ομάδα βρήκε επίσης έναν ασυνήθιστο αριθμό κεραμικών κλιβάνων στην τοποθεσία που χρονολογούνται στη Μεσαία και την Υστεροελλαδική εποχή, ξεκινώντας από περίπου 4.000 χρόνια πριν.
“Η Κίρρα φαινόταν να είναι ένα περιφερειακό κέντρο παραγωγής κεραμικής”, λέει ο Orgeolet, προσθέτοντας ότι μπορεί να αντάλλαζαν τα εμπορεύματά τους για εισαγόμενες πρώτες ύλες, όπως οψιδιανό, χαλκό και χρυσό, κανένα από τα οποία δεν παράγεται τοπικά.
Καθώς οι θάλασσες ανεβαίνουν
Η Κίρρα εξαφανίστηκε σαφώς ή εγκαταλείφθηκε οριστικά κατά τη μυκηναϊκή εποχή, πιθανόν επειδή ήταν πιο δύσκολο να προστατευθεί από ότι οι χερσαίες πόλεις όπως η Κρίσα, η οποία συνέχισε να ανθίζει, σύμφωνα με τον Orgeolet.
Ή, αντί της ασφάλειας, θα μπορούσαν να υπήρχαν περιβαλλοντικές αιτίες.
“Από τη νεολιθική περίοδο, αυτό το πολύ τεκτονικώς ενεργό τμήμα της Ελλάδας έχει υποστεί συνεχώς καθίζηση, ενώ η στάθμη της θάλασσας αυξάνεται παγκοσμίως”, λέει ο ερευνητής. “Ως εκ τούτου, το θαλασσινό νερό μπορεί να μόλυνε τον υδροφόρο ορίζοντα και την παράκτια γη, αναγκάζοντας τους κατοίκους να αναζητήσουν ένα πιο κατάλληλο μέρος για τη γεωργία”.
Η διείσδυση του θαλασσινού νερού στα υπόγεια ύδατα είναι και σήμερα ένα τεράστιο πρόβλημα, για διάφορους λόγους.
Κατά τη διάρκεια του πρώιμου Ολόκαινου, πριν από 12.000 έως 7.000 χρόνια, καθώς η εποχή των παγετώνων εξαφανίστηκε, η μέση στάθμη της θάλασσας αυξήθηκε κατά 60 μέτρα. Η άνοδος των υδάτων θα συνεχιζόταν περισσότερο δυσάρεστα για μερικές χιλιάδες χρόνια.
Εν τω μεταξύ, στην ακτή της Ελλάδας, οι αρχαιολόγοι συνεχίζουν την έρευνά τους για την αρχαία Κίρρα, συμπεριλαμβανομένης της ανάλυσης DNA και ισοτόπων των νεκρών που βρέθηκαν στη νεκρόπολη.
Αυτές οι μελέτες έχουν τη δυνατότητα να φέρουν επανάσταση σε ό,τι γνωρίζουμε για τον προϊστορικό πληθυσμό της περιοχής, πριν από την άνοδο του Δελφικού μαντείου.
Philippe Bohstrom
haaretz
Επιμέλεια-μετάφραση: IGOR -olympia.gr