Η νέα γεωγραφία της παγκόσμιας διπλωματίας

Η Κίνα προχωρά καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες υποχωρούν- Καθώς το Πεκίνο γίνεται ολοένα και πιο πρόθυμο να αναπτύξει την παγκόσμια ισχύ του, έχει επενδύσει σε ενεργή και εκτεταμένη διπλωματία. Το ίδιο έχει κάνει και η Τουρκία.

Καθώς η άνοδος της Κίνας έχει γίνει μια κεντρική δύναμη στην παγκόσμια πολιτική, οι αναλυτές και οι υπεύθυνοι για την χάραξη πολιτικής έχουν εντοπίσει την τροχιά της για πιθανή υπεροχή σε πολλά μέτωπα: Στο μέγεθος της οικονομίας της, στην κλίμακα και την εμβέλεια των επενδύσεων και των εμπορικών σχέσεών της, στις στρατιωτικές δυνάμεις της.
Όμως, από το 2019, η Κίνα έχει ξεπεράσει τις Ηνωμένες Πολιτείες σε ένα υποτιμημένο αλλά κρίσιμο μέτρο παγκόσμιας επιρροής: Το μέγεθος του διπλωματικού δικτύου της.
Επί δεκαετίες, η Ουάσιγκτον είχε το μεγαλύτερο διπλωματικό δίκτυο στον κόσμο. Τώρα, η Κίνα διαθέτει 276 διπλωματικά πόστα -συμπεριλαμβανομένων πρεσβειών, προξενείων και μόνιμων αποστολών σε διεθνείς οργανισμούς. Το δίκτυο των Ηνωμένων Πολιτειών, εν τω μεταξύ, ανέρχεται σε 273, μειωμένο κατά ένα πόστο έναντι του 2017.
Αυτή η μεταβολή θα μπορούσε να σημάνει ένα σημείο καμπής στον ανταγωνισμό μεγάλης ισχύος. Καθώς το Πεκίνο γίνεται ολοένα και πιο πρόθυμο [1] να αναπτύξει την παγκόσμια ισχύ του, φαινομενικά μη ενδιαφερόμενο πλέον για την οδηγία του πρώην ηγέτη Deng Xiaoping «κρύψτε την δύναμή σας, πάρτε τον χρόνο σας», έχει επενδύσει σε ενεργή και εκτεταμένη διπλωματία. Η Ουάσινγκτον, εν τω μεταξύ, έχει δει τόσο μια εσωστρέφεια [2] όσο και το να προτιμώνται άλλα εργαλεία [3]. Εκεί που κάποτε οι Ηνωμένες Πολιτείες απολάμβαναν παγκόσμια διπλωματική πρωτοκαθεδρία, το πεδίο τώρα έχει εξισωθεί.
ΠΩΣ ΚΕΡΔΙΖΕΙ Η ΚΙΝΑ
Η άνοδος της Κίνας στην πρώτη θέση ήταν ταχεία. Ο Δείκτης Global Diplomacy του Ινστιτούτου Lowy [4] παρακολουθεί τα διπλωματικά δίκτυα σε όλο τον κόσμο. Το 2011, το Πεκίνο βρισκόταν 23 θέσεις πίσω από την Ουάσινγκτον. Μέχρι το 2016, ήταν μόνο οκτώ θέσεις πίσω, στην τρίτη θέση πίσω από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Γαλλία. Το 2017, ανέβηκε στην δεύτερη θέση, ξεπερνώντας την Γαλλία, προτού φτάσει στην πρώτη θέση φέτος. Ο δείκτης του τρέχοντος έτους τοποθετεί την Κίνα στην πρώτη θέση μπροστά από 60 άλλα σημαντικά διπλωματικά δίκτυα.
Το Πεκίνο έχει ανοίξει πέντε νέες πρεσβείες τα τελευταία δύο χρόνια: Στη Μπουρκίνα Φάσο, την Δομινικανή Δημοκρατία, το Ελ Σαλβαδόρ, την Γκάμπια και το Σάο Τομέ και Πρίνσιπε. Αυτός ο κατάλογος χωρών δεν είναι τυχαίος. Μετά από μια επίμονη εκστρατεία για αυτό που συνήθως αναφέρεται ως «διπλωματία του καρνέ επιταγών», το Πεκίνο πέτυχε να προσελκύσει μερικούς από τους τελευταίους διπλωματικούς εταίρους της Ταϊβάν. Πρόσφατα, δύο χώρες στην περιοχή των νησιών του Ειρηνικού -το Κιριμπάτι και τα Νησιά του Σολομώντος- διέκοψαν τους διπλωματικούς δεσμούς με την Ταϊβάν [5] και έκαναν τη μετάβαση στην Κίνα μειώνοντας τον αριθμό των χωρών που αναγνωρίζουν την Ταϊβάν από 22 το 2016 σε μόλις 15 σήμερα (οι οποίες περιλαμβάνουν την Γουατεμάλα, την Ονδούρα και την πόλη του Βατικανού). Για το Πεκίνο, η στρατηγική αυτή έχει δώσει ώθηση τόσο στην αυξανόμενη πολιτική απομόνωση της Ταϊβάν όσο και στην αύξηση της ικανότητας της Κίνας να προωθεί τα δικά της οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντα. Εν ολίγοις, ήταν [μια πολιτική] win-win, μόνο που και οι δύο νίκες πήγαν στην Κίνα.
Η Κίνα δεν έχει μόνο πλάτος στο δίκτυό της˙ έχει και βάθος. Ενώ το Πεκίνο και η Ουάσινγκτον είναι στήθος με στήθος σε σχέση με τον αριθμό των πρεσβειών που διαθέτουν, η Κίνα είναι ασύγκριτη στον αριθμό των προξενείων, με 96 έναντι 88 των Ηνωμένων Πολιτειών. Ενώ οι πρεσβείες αντανακλούν την πολιτική ισχύ, τα προξενεία αντικατοπτρίζουν την οικονομική δύναμη. Η εστίαση της Κίνας στην ενίσχυση των προξενείων της συμφωνεί με την συνεχή εστίασή της στην προώθηση των συμφερόντων της μέσω της οικονομικής διπλωματίας έναντι της παραδοσιακής διπλωματίας. Από τα 96 προξενεία της Κίνας, 41 βρίσκονται στην Ασία και 28 στην Ευρώπη. Αυτό συμβαδίζει με την κινεζική Πρωτοβουλία Ζώνη και Οδός (Belt and Road Initiative, BRI), μια θεμελιώδης ώθηση εκτιμώμενη σε τρισεκατομμύρια και η οποία επιδιώκει να συνδέσει καλύτερα την Κίνα με αυτές τις περιοχές.
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΧΩΡΙΣ ΠΗΔΑΛΙΟ
Η διπλωματική παρουσία των Ηνωμένων Πολιτειών είναι αρτηριοσκληρωτική από το 2017. Μετά το κλείσιμο των θυρών του γενικού προξενείου στην Αγία Πετρούπολη το 2018, εν μέσω εχθρικών σχέσεων με το Κρεμλίνο και χωρίς νέα ανοίγματα τα τελευταία χρόνια, η Ουάσιγκτον μείωσε τα συνολικά πόστα της σε 273. Στο μεταξύ, το αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών παραμένει με κενά: Ακόμη και καθώς ο πρόεδρος Donald Trump πλησιάζει το τέλος μιας τετραετούς θητείας, μόνο το 73% των κεντρικών θέσεων πληρούνται, σύμφωνα με μια καταμέτρηση της Washington Post [6].
Προσθέστε σε αυτό την επιθυμία της διοίκησης Trump να μειώσει κατά 23% τον προϋπολογισμό του Υπουργείου Εξωτερικών και της Υπηρεσίας των ΗΠΑ για την Διεθνή Ανάπτυξη (U.S. Agency for International Development , USAID) και δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η διπλωματία των ΗΠΑ φαίνεται στις άλλες κυβερνήσεις όλο και περισσότερο χωρίς πηδάλιο. Τα 11.000 tweets του Trump [7], εκ των οποίων πάνω από τα μισά προσβάλλουν κάποιον ή κάτι τέτοιο, δεν αποτελούν υποκατάστατο για ένα σωστά λειτουργικό διπλωματικό δίκτυο.
Η διπλωματία των ΗΠΑ δεν υστερεί σε κάθε μέτωπο. Η διπλωματική επιρροή δεν προέρχεται μόνο από την καθιέρωση μιας μεγάλης παρουσίας στο εξωτερικό, αλλά και από το να είναι [κάποια χώρα] σημαντικός υποδοχέας ξένων αποστολών. Οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν με σημαντική διαφορά το πιο δημοφιλές μέρος για να διατηρούν πρεσβείες και προξενεία οι [ξένες] χώρες. Αποτελούν την έδρα περίπου 342 πρεσβειών και προξενείων που ανήκουν στις 61 χώρες που περιλαμβάνονται στον δείκτη [του Ινστιτούτου Lowy]. Η Κίνα, με 256, είναι μια μακράν δεύτερη. Όταν προστίθενται στην εξίσωση οι μόνιμες αποστολές σε διεθνείς οργανισμούς, όπως τα Ηνωμένα Έθνη, ο ηγετικός ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών ενισχύεται περαιτέρω.
Άλλες κυβερνήσεις δημιουργούν ολοένα και περισσότερες θέσεις σε δεύτερης και τρίτης βαθμίδας πόλεις της Κίνας -κάτι που αξίζει να παρακολουθηθεί προσεκτικά τα επόμενα χρόνια. Παρόλα αυτά, θα χρειαζόταν ένας σοβαρός ανασχηματισμός της παγκόσμιας διπλωματικής τάξης για το status quo σε αυτή την συγκεκριμένη μέτρηση, ώστε να αλλάξει προς όφελος της Κίνας στο εγγύς μέλλον.
ΕΝΑ ΒΑΡΟΜΕΤΡΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΔΟΞΙΑΣ
Παράλληλα με την ανακατάταξη της αμερικανικής και της κινεζικής διπλωματικής εμβέλειας, άλλες παγκόσμιες διαταραχές ώθησαν αλλαγές στις διπλωματικές δραστηριότητες άλλων κυβερνήσεων. Ειδικότερα, το Brexit [8] οδήγησε έναν αριθμό ευρωπαϊκών κυβερνήσεων να προβούν σε αλλαγές. Με τις διαδοχικές προθεσμίες του Brexit να επίκεινται, να περνούν και να ξανατίθενται, η Ιρλανδία ενίσχυσε το δίκτυό της κατά οκτώ θέσεις, προκαλώντας μια άνοδο τριών θέσεων στον δείκτη από το 2017, [κάτι που είναι] η μεγαλύτερη αύξηση από οποιαδήποτε άλλη χώρα. Με την Ιρλανδία να αντιμετωπίζει ένα διαζύγιο από τον μεγαλύτερο εισαγωγικό εταίρο και τον δεύτερο μεγαλύτερο εξαγωγικό εταίρο της, ο υπουργός Εξωτερικών της έχει συνδέσει δημοσίως αυτή την κίνηση με την στρατηγική της χώρας για το Brexit. Η Ολλανδία έχουν επίσης συνδέσει την πρόσφατη διπλωματική ώθησή της με παράγοντες του Brexit, με επτά νέα πόστα σε δύο χρόνια και με περισσότερα να αναμένονται μέχρι το 2021.
Το Ηνωμένο Βασίλειο, αντίθετα, έκλεισε ή υποβάθμισε 11 προξενεία και διπλωματικές υπηρεσίες από το 2016, πέφτοντας από την ένατη θέση πριν από τρία χρόνια στην 11η σήμερα. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τις δεσμεύσεις για άνοιγμα τριών νέων πόστων στον Ειρηνικό και δώδεκα επιπλέον πόστων σε παγκόσμιο επίπεδο μέχρι το τέλος του 2020. Αυτά για τις υποσχέσεις μιας «παγκόσμιας Βρετανίας»…
Η Ιαπωνία μετακινήθηκε στην τέταρτη θέση το 2019, ξεπερνώντας την Ρωσία για πρώτη φορά. Αντιμέτωπο με μια μεταβαλλόμενη ισορροπία ισχύος στην γειτονιά του, συμπεριλαμβανομένης μιας όλο και πιο δυναμικής Κίνας, το Τόκιο επενδύει ήσυχα στο διπλωματικό του αποτύπωμα επί σχεδόν μια δεκαετία. Η προσθήκη επτά νέων θέσεων σε χώρες στρατηγικής σημασίας όπως η Καμπότζη, οι Φιλιππίνες, οι Σεϋχέλλες και το Βανουάτου, ανεβάζουν τα συνολικά πόστα του Τόκιο σε 247.
Η Τουρκία επίσης ενίσχυσε το δίκτυό της, συμβαδίζοντας με την όλο και πιο φιλόδοξη εξωτερική πολιτική της και με τα βήματά της για την διαφοροποίησή της από τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ [9]. Έχει προσθέσει έξι θέσεις από το 2017, κατατασσόμενη στην έκτη θέση για το διπλωματικό δίκτυό της, παρά το γεγονός ότι διαθέτει λιγότερο από το ήμισυ του ΑΕΠ της Ρωσίας που είναι πέμπτη. Παρά την τουρκική πολιτική «Ασία Πάλι» (“Asia Anew”) που δημοσιοποιήθηκε τον Αύγουστο, οι θέσεις αυτές δεν συγκεντρώθηκαν στην Ασία. Με εξαίρεση μια νέα πρεσβεία στο Λάος, η Τουρκία προσανατολίστηκε στην διπλωματική της επέκταση προς την Λατινική Αμερική και την Αφρική.
Η επιλογή μιας χώρας για το πού θα επεκτείνει το δίκτυό της ποτέ δεν είναι χωρίς υπολογισμό. Η Κίνα, η Ιρλανδία, η Ιαπωνία και η Τουρκία σηματοδοτούν προτεραιότητες σχετικά με το πού θέλουν να τοποθετηθούν στο μέλλον. Το πρωτόγνωρο διπλωματικό βάρος της Κίνας έχει ιδιαίτερη σημασία. Υπό τον πρόεδρο Xi Jinping [10], το Πεκίνο συνεχίζει να ξεφλουδίζει την υπεροχή των ΗΠΑ, παίρνοντας τον πρωτοπορία σε όλο και μεγαλύτερο αριθμό μετρήσεων, με το διπλωματικό αποτύπωμα να είναι απλώς μια [από αυτές τις μετρήσεις]. (Οι άλλες περιλαμβάνουν τις παγκόσμιες εξαγωγές, την παραγωγή μετάλλων σπανίων γαιών, και το ΑΕΠ μετρημένο με βάση την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης [purchasing power parity]). Το προσφάτως εξέχον διπλωματικό δίκτυο είναι τουλάχιστον μια συμβολική νίκη για την Κίνα. Και ενώ τα διπλωματικά δίκτυα δεν μπορούν να πουν την πλήρη ιστορία για την επιρροή μιας χώρας στο εξωτερικό, χρησιμεύουν ως ένα βαρόμετρο των εθνικών φιλοδοξιών της.
Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2018-05-10/how-xi-jinping-…
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/2019-10-14/demolition-us-diplomacy
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/2019-11-19/case-national-securit…
[4] https://globaldiplomacyindex.lowyinstitute.org/
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2019-02-15/will-china-seiz…
[6] https://www.washingtonpost.com/graphics/politics/trump-administration-ap…
[7] https://www.nytimes.com/interactive/2019/11/02/us/politics/trump-twitter…
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2019-03-27/brexit-breakup…
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/2019-03-20/nato-thriving-spite-t…
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2019-08-14/party-man
Η BONNIE BLEY είναι ερευνητική συνεργάτις στο Asian Power and Diplomacy Program στο Ινστιτούτο Lowy στο Σύδνεϋ της Αυστραλίας.
foreignaffairs.gr