Όταν το πορτραίτο του Λένιν βρέθηκε στην καρδιά του καπιταλισμού -Η "έκπληξη" στους Ροκφέλερ

Το 1933 ο ζωγράφος Ντιέγκο Ριβέρα ήταν, κατά γενική ομολογία, ένας από τους πιο καταξιωμένους Λατινοαμερικάνους στο διεθνές καλλιτεχνικό στερέωμα. Tη χρονιά εκείνη, ο Τζον Ροκφέλερ ανέθεσε στον μεξικανό ζωγράφο να φτιάξει μία τοιχογραφία σε έναν από τους κεντρικούς ουρανοξύστες του νεόδμητου Κέντρου Ροκφέλερ, στην καρδιά της Νέας Υόρκης. Αυτό που δεν υπολόγισε ο Αμερικανός μεγιστάνας ήταν η ανατρεπτική προσωπικότητα του μεγάλου καλλιτέχνη.

Κορυφαίος ζωγράφος, παθιασμένος κομμουνιστής, άστατος εραστής και σύζυγος της Φρίντα Κάλο. Αυτά ήταν τα γνωρίσματα με τα οποία ο Ντιέγκο Ριβέρα ήταν γνωστός στο ευρύ κοινό. Οι διάσημες τοιχογραφίες του, που στόλιζαν πολλά μέρη του Μεξικού, καθώς και οι πίνακές του τον είχαν κάνει περιζήτητο παγκοσμίως.
Το έργο του μεξικανού καλλιτέχνη είχε φτάσει μέχρι τα αμερικανικά σαλόνια. Η σύζυγος του Τζον Ροκφέλερ, Άμπι, ήταν μεγάλη θαυμάστρια της δουλειάς του. Έτσι, όταν ξεκίνησε η κατασκευή του Κέντρου Ροκφέλερ το 1930, ζήτησε από τον άντρα της να προσλάβει τον Ριβέρα για να ζωγραφίσει τον τοίχο της κεντρικής υποδοχής. Ο Μεξικανός αποδέχθηκε την πρόταση και στις αρχές του 1933 μετέβη στη Νέα Υόρκη.

Ξεκίνησε αμέσως να δουλεύει το έργο του. Είχε ήδη δείξει ένα προσχέδιο στους Αμερικανούς επιχειρηματίες, το οποίο εκείνοι ενέκριναν με ενθουσιασμό. Η αμοιβή του Ριβέρα θα ανερχόταν στα 21.500 δολάρια, ενώ θα τελείωνε την τοιχογραφία μέσα σε ένα χρονικό πλαίσιο τριών μηνών.
«Ο άντρας στο σταυροδρόμι»
Τίτλος του έργου ήταν «Ο άντρας στο σταυροδρόμι». Η ζωγραφιά απεικόνιζε καθημερινούς ανθρώπους όλων των κοινωνικών τάξεων. Εργάτες, κυρίες της υψηλής κοινωνίας, νοικοκυρές, αστυνομικούς, διαδηλωτές. Σκηνές βγαλμένες από τη σύγχρονη αστική ζωή. Για τον Ριβέρα, οι εικόνες αυτές συμβόλιζαν την αντίθεση μεταξύ των κοινωνικών τάξεων και το διαχωρισμό ανάμεσα στη δυστυχία των πολλών και στην ευημερία των λίγων.
Η εικαστική αλληγορία συμπληρωνόταν στο κέντρο του υπερμεγέθους «καμβά». Από εκεί έβγαιναν τέσσερα τόξα φωτός τα οποία περιέκλειαν σκηνές που αντιπροσώπευαν τη φύση, την επιστήμη και την τεχνολογία. Το σκεπτικό ήταν ότι η εκμετάλλευση των τριών αυτών στοιχείων προς όφελος του συνόλου της κοινωνίας της ήταν ο μόνος δρόμος προς την ειρήνη, τη δικαιοσύνη και την ευημερία. Στην ουσία, το μήνυμα που επεδίωκε να αφήσει ήταν αισιόδοξο.

Για σχεδόν τρεις μήνες, όλα κυλούσαν ομαλά. Οι εκατομμυριούχοι εργοδότες του Ριβέρα ήταν πλήρως ευχαριστημένοι με την πορεία της δουλειάς του και ανυπομονούσαν να τελειώσει για να κάνουν τα εγκαίνια και να την παρουσιάσουν στο ευρύ κοινό.
Ωστόσο, ο απρόβλεπτος ζωγράφος θέλησε να βάλει μία τελευταία πινελιά στη δημιουργία του.
Περί τα τέλη του Απριλίου, οι “New York Times” είχαν δημοσιεύσει ένα άρθρο στο οποίο τον κατηγορούσαν απροκάλυπτα για κομμουνιστική προπαγάνδα. Κατακλυσμένος από τα κομμουνιστικά του αισθήματα, σε μία έξαρση αυθορμητισμού ο Ριβέρα πρόσθεσε το πρόσωπο του Λένιν σε περίοπτο σημείο του πίνακα, ανάμεσα σε μια ομάδα εργατών, καθώς επίσης και μία σημαία της Σοβιετικής Ένωσης να κυματίζει στο πάνω μέρος. Μάλιστα, κράτησε τις προσθήκες αυτές κρυφές από τους «εργοδότες» του. Για κακή του τύχη όμως, εκείνοι τις ανακάλυψαν τυχαία, λίγες μόλις μέρες πριν από τα επίσημα αποκαλυπτήρια που ήταν προγραμματισμένα για την 1η Μαΐου.
Η οικογένεια Ροκφέλερ ήταν εμφανώς δυσαρεστημένη. Ζήτησε από τον ζωγράφο να αντικαταστήσει το πρόσωπο του Λένιν με ένα άλλο τυχαίο. Παραδόξως, δεν απαίτησε καν την αφαίρεση των κομμουνιστικών συμβόλων και της σημαίας. Ωστόσο, ο Μεξικανός αρνήθηκε. Αντιπρότεινε να προσθέσει στην άλλη πλευρά της τοιχογραφίας ένα πορτραίτο του Αβραάμ Λίνκολν προκειμένου να τονιστεί ακόμα περισσότερο η αντίθεση στο περιεχόμενο του έργου. Από τη μία η Σοβιετική Ένωση και ο κομμουνισμός και στην αντίπερα όχθη η Αμερική του καπιταλισμού.

Αυτή τη φορά αρνήθηκαν οι Ροκφέλερ. Η ρήξη ήταν αγεφύρωτη. Ο Ντιέγκο Ριβέρα δήλωσε ότι προτιμούσε την ολοκληρωτική καταστροφή της τοιχογραφίας παρά τον «ακρωτηριασμό» της, μέσω των τροποποιήσεων που ήθελαν να κάνουν οι Αμερικανοί.
Καθώς λύση δεν βρισκόταν, τα αποκαλυπτήρια αναβλήθηκαν επ’ αορίστου. Έως τον Φεβρουάριο του 1934 ένα τεράστιο πανί κάλυπτε την τοιχογραφία. Τον μήνα εκείνο, αφού όλες οι προσπάθειες συμβιβασμού είχαν πέσει στο κενό, οι Ροκφέλερ αποφάσισαν να καταστρέψουν το έργο. Η απόφαση αυτή ξεσήκωσε κύματα αντιδράσεων.
Πολλοί οργισμένοι καλλιτέχνες, διανοούμενοι, αλλά και απλοί πολίτες άρχισαν να μποϊκοτάρουν τις εκθέσεις και τις εκδηλώσεις που διοργάνωνε το Κέντρο Ροκφέλερ. Η ενέργεια του σβησίματος του «άντρα στο σταυροδρόμι» θεωρήθηκε ως προσβολή κατά της τέχνης και ασέβεια προς τον ζωγράφο.
Παρά την άσχημη έκβαση της συνεργασίας τους, ο Νέλσον Ροκφέλερ, γιος του Τζον και της Άμπι, συνέχισε να εκτιμά και να στηρίζει τον μεξικανό καλλιτέχνη. Λέγεται ότι το κλίμα μεταξύ τους παρέμεινε θετικό ως το τέλος. Άλλωστε, είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και μετά από όλα τα τεκταινόμενα, ο ζωγράφος αμείφθηκε πάραυτα με 7.000 δολάρια.
Τελικά, ο Ντιέγκο Ριβέρα, χάρη στον βοηθό του που είχε προλάβει να φωτογραφήσει την τοιχογραφία πριν αυτή σβηστεί, αποφάσισε να την αναδημιουργήσει στην πατρίδα του. Το διάσημο έργο κοσμεί μέχρι και σήμερα έναν μεγάλο τοίχο του Παλατιού Καλών Τεχνών στην πόλη του Μεξικού.

Η νέα έκδοση (που ονομάζεται “Άνθρωπος, ο κυρίαρχος του σύμπαντος”) έχει κάποιες επιπλέον προσθήκες. Εκτός από τον Λένιν, ανάμεσα στους ανθρώπους που απεικονίζονται βρίσκονται ο Τρότσκι, ο Μαρξ, ο Ένγκελς και ο Δαρβίνος.
Πηγή χαρακτηριστικής εικόνας: Wikimedia Commons
mixanitouxronou